logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Madaniyatshunoslik
  4. Қадимги Миср цивилизацияси

Қадимги Миср цивилизацияси

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5688.263671875 KB
Ko'chirib olish
Қадимги Миср цивилизацияси www.arxiv.uz Брестед Д.,  Тураев Б. История Древнего Египта. Мн.: Харвест, 2003. Исаев, Л.М., А.Р. Шишкина Египетская смута XXI века. М.: URSS, 2012 Островский М. История цивилизации. М., 2001. Исхаков М. Цивилизациялар тарихи. Ўқув- услубий мажмуа. Тошкент-2011. Дониёров А.Х. Sivilizatsiyalar tarixi. O‘quv- uslubiy majmua. Toshkent-2013 www.arxiv.uz www.arxiv.uz Инсоният, жамият муайян қонуниятлар асосида яшайди. Қонуниятлар умумийлиги эса у ёки бу тарихий жамиятнинг яшаш муҳити, тараққиёт даражаси билан боғлиқ ўзига хос хусусиятлар бўлишини истисно қилмайди. Масалан, жаҳоннинг турли халқлари турли тарихий даврларда хўжалик юритишнинг моҳият жиҳатидан бир ҳил босқичларини, сиёсий бошқарув тузилмалари ва тизимларининг умумий вазифаларига эга турларини юзага келтирганлар. Лекин инсоният цивилизацияси нақтаи назаридан бу жараёнларнинг ташкил қилувчи унсурлари ва амал қилиш воситалари турли-туман. Қиёс учун Мисрнинг қадимий цивилизацияси негизида ётган деҳқончилик маданияти билан Ўрта Осиё цивилизацияси тарихидаги шу жараённи олайлик www.arxiv.uz www.arxiv.uz www.arxiv.uz Эрамиздан 3000 йил бурун ривожлана бошлаган бу маданият римлик истилочилар Мисрни эгаллаб олгунга қадар, яъни эрамизнинг 30 йилларигача бўлган даврни ўз ичига олади. Миср маданиятининг шаклланишида Нил дарёси салмоқли ўринни эгаллайди.Эрамиздан 3000 йил бурун ривожлана бошлаган бу маданият римлик истилочилар Мисрни эгаллаб олгунга қадар, яъни эрамизнинг 30 йилларигача бўлган даврни ўз ичига олади. Миср маданиятининг шаклланишида Нил дарёси салмоқли ўринни эгаллайди. Бу улкан дарё Нубийлар — ҳозирги Судан давлати чегарасидан оқиб чиқиб, шимолда Ўрта денгизига бориб қўшилиш учун 6000 км дан зиёд масофани чўл-саҳро орқали босиб ўтади. www.arxiv.uz 08 53 55 4F 4F 47 2A 2526 1D 47 4F 2C www.arxiv.uz У ўз йўлида «Оқ Нил» ва «Кўк Нил» деб аталувчи қўшимча дарёларга бўлинади. Оқ Нил «Виктория» ва «Альберт» деган денгизлар сувидан ҳосил бўлган кўллардан сув олади. Кўк Нил эса Абиссин тоғидан оқиб тушади. Бу тоғ ҳар йили бир марта Ҳинд океани томонидан келадиган ёмғирли булутларни тўсиб қолади. Бунинг натижасида кучли ёмғир ёғиб, янги оқимлар вужудга келади. Бу вақтда дарё суви 15 метрдан зиёд кўтарилиб, 1971 йилгача, яъни Ассуан сув омбори қурилгунгача ҳар йили сув тошқини ҳосил қилган. Уч ой мобайнида дарё атрофидаги ерлар кўлга айланган ва ниҳоят, орқага чекинган сув ўзининг ҳосилдор лойқасини Нил атрофидаги ерларга ҳадя этган.Бу тоғ ҳар йили бир марта Ҳинд океани томонидан келадиган ёмғирли булутларни тўсиб қолади. Бунинг натижасида кучли ёмғир ёғиб, янги оқимлар вужудга келади. Бу вақтда дарё суви 15 метрдан зиёд кўтарилиб, 1971 йилгача, яъни Ассуан сув омбори қурилгунгача ҳар йили сув тошқини ҳосил қилган. Уч ой мобайнида дарё атрофидаги ерлар кўлга айланган ва ниҳоят, орқага чекинган сув ўзининг ҳосилдор лойқасини Нил атрофидаги ерларга ҳадя этган. www.arxiv.uz 56 1606 0B 07 04 47 53 585B 47 4B0D 0B 5B 0C www.arxiv.uz Одамлар бу ерларга Қизил денгиз томонидан, Ҳамамат водийси орқали келишган. Ёмғирсиз Миср саҳросида воҳадан воҳага кўчиб юрувчи кўчманчи — овчилар ҳам ягона ҳаёт манбаи бўлган шу ердан макон топганлар. Айтиш мумкинки, дастлабки жиддий равишда ўрнашиш эрамиздан аввалги 6000 йил билан 5000 йиллар оралиғида бўлган.Бу даврда ҳали металл ишлатишни билмаган одамлар ҳаёт учун муҳим бўлган қурол-аслаҳаларни, асосан, ёғоч ва тошлардан ясаганлар. Одамларнинг кулбалари эса хом ғиштдан қурилган. Бу қурилиш ашёси шу ернинг қуруқ иқлим шароитига мос бўлганлиги учун Миср маданиятининг бутун ривожланиш даврида асосий ҳисобланган. Маълумки, қадимги халқ маданияти ҳақидаги қимматли маълумотларни мақбаралардан билиш мумкин. www.arxiv.uz АМОН www.arxiv.uz Бу мақбараларни синчиклаб текширган археологларнинг айтишларига қараганда, 1 ● ўша даврда Нил соҳилларида, Бадарян, Амратан, 2 ● Тазиан ва шунга ўхшаш ҳар хил қабилалар мавжуд бўлган. 3 ● Ҳар бир қабила ўз ерини тиш- тирноғи билан ҳимоя қилган www.arxiv.uz 10 02 www.arxiv.uz 4 ● Ўзаро урушлар Нил водийси аҳолисини уруғдош гуруҳларга бўлиб юборган. 5 ● Ҳар гуруҳнинг ўз бошлиғи (етакчиси) бўлган. 6 ● Кейинчалик бу гуруҳларнинг бирлашиши натижасида вилоятлар «ном»лар вужудга келган. www.arxiv.uz СФИНКС www.arxiv.uz 1 ● Қадимги Мисрнинг ташқи савдо алоқалари унинг қулай табиий – географик жойлашуви, 2 ● бой табиий ресурсларга эга бўлганлиги, савдо, сиёсий ва маданий алоқалар чорраҳасида жойлашган ерда вужудга келганлиги билан боғлиқ эди. 3 ● Цивилизациянинг моддий асосини яратиш учун зарур бўлган. Инсонлар учун зарурий барча нарсалар Мисрнинг ўзида ёки унга ёндош ерларда мавжуд бўлган ва бу ички ҳамда ўзаро савдо алоқаларида муҳим аҳамият касб этган. Қадимги Мисрда ташқи савдо алоқалариҚадимги Мисрда ташқи савдо алоқалари www.arxiv.uz www.arxiv.uz ОДАМ ВА ДАРЁОДАМ ВА ДАРЁ Нил дарёси фақат ҳаёт ва маданият манбаи эмас, балки ташқи дунё билан асосий алоқа қилиш йўли ҳам бўлган. Унда турли хилдаги кемалар, айниқса, савдо кемалари доимо кўп бўлган. Кемалардан баъзилари ҳатто Ўрта денгизга чиқишга ҳам журъат этганлар. Ўз кучларини мустаҳкамлаш ва узоқ яшаш мақсадида мисрликлар ташқи муҳитдан фойдаланиш йўлларини излаганлар www.arxiv.uz Масалан, металлар, асосан мис Арабистон саҳролари ва Синай ярим оролидан, олтин Эфиопиядан келтирилган. Нилни ғарбдан шарққа томон ўраб турувчи тоғлардан чақмоқтош, Қоҳира атрофидаги Тур тош конларидан оҳактош, Асуан яқинидан мармарнинг қимматбаҳо навлари қазиб олинган. Мамлакат ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳам бой бўлиб, мисрликлар хўжалик ҳаётида муҳим ўрин тутган. Илк одамлар Нил ва унинг дельтаси бўйларида неолит даврларида пайдо бўлишган. Бу ерга уларни ташқи шароит бошлаб келган: иқлим қуруқлашиб, саҳро бостириб кела бошлаган. Дастлаб Нил водийси чеккаларига жойлашган одамлар деҳқончилик, чорвачилик, ов, балиқчилик ва термачилик билан шуғулланишган. Илк деҳқон жамоалари м.а. VI-V минг йилликда Қуйи Мисрда Фаюм водийсида мавжуд бўлган. Фаюм манзилгоҳида ғалла экинлари экилган, йирик ва майда қорамол боқилган ва балиқ тутилган. Илк одамлар Нил ва унинг дельтаси бўйларида неолит даврларида пайдо бўлишган. Бу ерга уларни ташқи шароит бошлаб келган: иқлим қуруқлашиб, саҳро бостириб кела бошлаган. Дастлаб Нил водийси чеккаларига жойлашган одамлар деҳқончилик, чорвачилик, ов, балиқчилик ва термачилик билан шуғулланишган. Илк деҳқон жамоалари м.а. VI-V минг йилликда Қуйи Мисрда Фаюм водийсида мавжуд бўлган. Фаюм манзилгоҳида ғалла экинлари экилган, йирик ва майда қорамол боқилган ва балиқ тутилган. www.arxiv.uz 15 55 530E 4F 0D 1104 4702 1D www.arxiv.uz Iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlarni chuqurlashtirish va rivojlantirish uchun barcha mablag’lar hisobiga sarmoya solish yildan yilga o’sib bordi. Shu maqsadda solingan sarmoyalar hajmi Iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlarni chuqurlashtirish va rivojlantirish uchun barcha mablag’lar hisobiga sarmoya solish yildan yilga o’sib bordi. Shu maqsadda solingan sarmoyalar hajmi 1995-yilda 88,9 milliard so’mni, 1997-yilda 271,6 milliard so’mni,1997-yilda 271,6 milliard so’mni, 1999-yilda 537,4 milliard so’mni, 2000-yilda 693,3 milliard so’mni,2000-yilda 693,3 milliard so’mni, 2002-yildan 1 trillion 400 milliard so’mni tashkil etdi. Ёзув санъати Мисрда Нармер даврида, балки ундан ҳам илгари яратилди. Мисрда ёзув мажбурий равишда архивларни сақлаш, айниқса, халқдан солиқ олиш жараёнида дунёга келди. Дастлабки ёзувлар фақат расмларда ифодаланиб, улар эркакни, аёлни, сигирни, қўшни ва бошқа буюмларни акс эттиргаи. Сонлар эса чизиқларда кўрсатилган. Кейинчалик расмлар ёки белгилар буюм ёки нарсаларни эмас, балки сўз, овозни ҳам билдирган. Мисрликлар ёзувда фонетикани қўллаганлар. www.arxiv.uz 01 0A 01 0A 14 01 1C 60 0F 15 04 10 49031C 04 5D 11 15 Мактубнинг умумий шакли ўқувчига унинг мазмунини аниқлаб берган. Ҳозирги замон кишиси қадимги Миср ёзув санъатини шунчаки бир оддий нарса деб айтолмайди, албатта. Шунинг учун ҳам археолог олимлар ҳанузгача тўлиқ тушунарли бўлмаган бу «муқаддас» белгиларни ёки иероглифларни ўқиш учун жуда кўп вақт сарф қилганлар.Демак, айтиладиган сўзлар ана шу белгиларга қараб ижро этилган. Юнонлар бу белгиларни иероглифлар, яъни «муқаддас белгилар» деб атаганлар, чунки улар бу белгиларни мутлақо тушунмаганлар. Кизиғи шундаки, мисрликлар ундош товушларнигина ишлатганлар www.arxiv.uz 15 04110E2A25 5E 1C 2A 4A 2F0211 0D 04 04 660211 4B04 0D 4B04 0C 2C4D251D 581D022A 2C 0E 4D2A 1C 2A ДИН«Ном» ликлар да дин улар Нил атрофи да яшай бошлаг ан вақтдан бошлаб пайдо бўлган. Қадимг и мисрли кларда бир- бирига аралаш ган, қайсик и, маҳалл ий худома ндларн и ҳурмат лаш, Осирис ва Исидал арга сажда қилиш, қуёш худоси Амон Рэга топини ш каби диний қарашл ар мавжуд бўлган. Улар мамлак атда ҳокими ят ва жамият ҳаётин и белгил аган. Шу боис меъмор чилик ёдгорл иклари нинг талайг ина қисмин и диний иншоот лар — ибодат хонала р ва мақбар алар ташкил этганwww.arxiv.uz Ҳақиқатан ҳам қадимги мисрликлар инсон ҳаётини ва табиатдаги такрорий ўзгаришларни худолар бошқарадилар деб ишонганлар. Аммо негадир худоларни ҳайвон бошли одам қиёфасида тасаввур этганлар. Фикримизча, бу тушунча мисрликларда авлодлари овчилик билан ҳаёт кечирган вақтдан буён сақланиб қолган бўлиши эҳтимолдан ҳоли эмас. www.arxiv.uz 5E 1D0E 4B04 0C 28 4705 11 4B04 2A 490C 650E 1D 0D06 1C 0B 49 www.arxiv.uz Миср эҳромлари. 3-сулоланинг биринчи фиръавни Жосер (Зосер) бўлган. Жосер эҳроми (пирамидаси)нинг қурилиши катта тошлардан улкан бинолар ихтиро қилган ва ёзув санъатида юксак ютуқларга эришган меъмор Имхотеп номи билан боғлиқ. Жосер қабри Қоҳирадан тахминан 6 км нарида жойлашган. Тошдан ишланган бу улкан мақбара дунёдаги энг қадимги ёдгорликдир. Унинг қурилиш вақти эрамиздан аввалги 2780 йилга тўғри келади. www.arxiv.uz Бу иншоот бир қатор зинапоялардан ташкил топган эҳром бўлиб, устма-уст қўйилган ва юқорига кўтарилган сари кичрайиб борувчи бир қанча мастабалар йиғиндисидан иборат.Бу иншоот бир қатор зинапоялардан ташкил топган эҳром бўлиб, устма-уст қўйилган ва юқорига кўтарилган сари кичрайиб борувчи бир қанча мастабалар йиғиндисидан иборат. Пирамиданинг асоси квадрат бўлиб, у қоянинг 25 м ичкарисига жойлашган. Яна пастроқда эса фиръавннинг дафн қилиш хонаси бўлган. Пирамида ва унинг атрофи оҳак тошлардан терилган баланд девор билан ўраб олинган. Ана шу деворнинг айрим қисмлари ҳозиргача сақланган ёки улар қайта тикланган. Ички деворнинг қарама- қарши томонида қатор ёдгорликлар қад кўтарган. Эҳтимол, улар ҳар хил худоларга бағишланган ибодатхоналар бўлса керак. www.arxiv.uz www.arxiv.uz 1 ● Имхотепнинг қиёфаси бинонинг ичкарисида ҳайкал кўрннишида пайдо бўлади. Бу билан мисрликлар вазирнинг обрўси ва қудрати нақадар юксак эканлигини кўрсатганлар. 3-сулола унинг охирги фиръавни Снофрунинг вафоти билан тамом бўлган. 2 ● У тириклик вақтида ўзи учун томонлари текис бўлган иккита улкан пирамида қурдирган. 4- сулолага келиб пирамидалар қуриш катта даври бошланган. www.arxiv.uz www.arxiv.uz 3 ● Мисрда 70 дан ортиқ пирамида бор. Улар Саккарах ва Дашурдан то Ғарбдаги Хауварагача чўзилган. Ҳар бир пирамида фақат битта фиръавннинг қабридан иборат бўлган. 4 ● Жосер подшолик қилган даврдан сўнг маликалар ҳам ўзларининг шахсий пирамидаларига эга бўла бошлаганлар. Бу пирамидалар кичикроқ ва эрларининг ёнида бўлган. Асосий пирамиданинг атрофида эса олийжаноб ва юқори мансабли кишилар учун мастабалар жойлашган. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Ф и к р и м и з ч а, б у к и ш и л а р ў з х ў ж а й и н и г а у н и н г т и р и к л и г и д а қ а н д а й х и з м а т қ и л г а н б ў л с а л а р, у ў л г а н д а н к е й и н ҳ а м у н г а х у д д и ш у н д а й х и з м а т қ и л и ш л а р и г а и ш о н г а н л а р. П и р а м и д а л а р о ч и ғ и н и а й т г а н д а, ҳ а м м а м а қ б а р а л а р Н и л д а р ё с и н и н г ғ а р б и й қ и р ғ о ғ и д а — б о т а ё т г а н қ у ё ш м а м л а к а т и д а ж о й л а ш г а н . Ш у қ и р ғ о қ д а ж о й л а ш г а н ў л и к л а р н и ҳ а р х и л н о м б и л а н а т а г а н л а р. У л а р г а « Ғ а р б л и к л а р » д е б н о м ҳ а м б е р г а н л а р. www.arxiv.uz www.arxiv.uz www.arxiv.uz www.arxiv.uz Хона гранит блоклар билан қопланган. Ҳар бири тахминан 60 тонна келадиган блоклар 900 км масофадан — Ассуандан келтирилган. Саркофаг ҳамда тош тобутнинг сиртқи томони мустаҳкам гранитдан ишланган. Эрамиздан 4500 йил аввал қад кўтарган бу бино бизни ҳануз таажжубланти ради, чунки мисрликлар бу даврда ғилдирак билан ҳали таниш эмас эдилар. www.arxiv.uz 17 2C 2A0D1425 5E 0C 0C 1C 2C 1C1D 54 5B 1C 55 4B04 0C 0B 1D 1203 0E2F 64 70 2A04 2C 4B0411022607 0C 030447 1D0E0B03 47 4C0E25 2C 0C 49 Қурилишда улар ихтиёрида фақат цилиндрсимон жисмлардан дастаг бор эди холос. Аммо одамлар улкан блокларни сомондан тўқилган арқон ёрдамида тер тўкиб қандай ташиганлар? Кишини ҳайратда қолдирадиган мўъжизалардан яна бири улкан иморатни www.arxiv.uz www.arxiv.uz шимол, жануб, шарқ ва ғарб томонга йўналтиришдир. Қарангки, пирамида ўлчовларининг жуда катта бўлишига қарамасдан (асосининг ҳар бир томони 137 м, баландлиги 147 м), унинг йўналиши абсолют аниқлик билан бажарилган. www.arxiv.uz www.arxiv.uz www.arxiv.uz www.arxiv.uz ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ! www.arxiv.uz

O'xshashlar

Қадимги Миср цивилизацияси маданияти
Анъанавий маданият
Diniy va texnogen madaniyat
Ибтидоий маданият
Архаик (ибтидоий) маданият