Uglevodlar. Monosaxarid va disaxaridlar - Kimyo - Slaydlar

Uglevodlar. Monosaxarid va disaxaridlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

202.71875 KB

Ko'chirib olish

Uglevodlar. Monosaxarid va disaxaridlar Reja: • Uglevodlarning tuzilishi va sinflari • Monosaxaridlar • Disaxaridlar • Uglevodlarning tirik organizmdagi ahamiyati

• ,,Uglevodlar’’ degan nom , bu sinf birikmalarining ko’pini kimyoviy tarkibi umumiy formula bilan ifodalanganligidan kelib chiqqan bo’lib, uglerod va suvdan kelib chiqqan degan ma’noni bildiradi. Uglevodlarni keyinchalik tekshirish bu nomning aniq emasligini ko’rsatdi. Birinchidan , tarkibi bu formulaga javob bermaydigan uglevodlar ham topildi. Ikkinchidan, shunday birikmalar borki, ( formaldegid , sirka kislota ) , tarkibi umumiy formulaga to’g’ri kelsa ham , xususiyatlari jihatidan uglevodlardan farq qiladi . C n ( H 2 O ) m C n ( H 2 O ) m

• Uglevodlar tuzilishiga ko’ra uchga bo’linadi : • Monosaxaridlar: glukoza, fruktoza riboza; • Disaxaridlar (oligosaxaridlar) : saxaroza, maltoza; • Polisaxaridlar: kraxmal, selluloza.

• Monosaxaridlarni alifatik poliollarning oksidlangan mahsulotlari deb qarash mumkin. Chunki bu moddalar tarkibida gidroksilguruhlar bilan bir qatorda aldegid yoki keton guruhlar ham bo’ladi. Ammo monosaxaridlar gidrolizga uchramaydi. Monosaxaridlarning eng muhim vakili glukoza va fruktozadir. Bu ikki monosaxaridning tarkibi • formula bilan ifodalanadi.C 6 H 1 2O 6

• Glukoza aldegidlarga hos ba’zi reaksiyalarni , masalan, ,,kumush ko’zgu’’ reaksiyasini beradi. Demak, glyukoza molekulasidagi oltinchi kislorod atomi aldegid guruh holida bo’ladi. Glukoza vodorod yodid ta’sirida qaytarilganda 2-yodgeksan hosil qiladi. C 6H 12O 6 H I C H 3 C H I C H 2 C H 2 C H 2 C H 3

• Aldegid guruh uglerod zanjirining faqat oxirida turishini va bitta uglerod atomida ikkita gidroksil guruh turishi mumkin emasligini e’tiborga olgan holda glukozaning tuzilishini quyidagicha ifodalash mumkin:C H 2 C H C H C H C H C O H O H O H O H O H O H

• Ingliz olimi U. Xeuors glukozani quyidagi olti a’zoli halqa shaklida ifodaladi va asimmetrik uglerod atomlaridagi atom va atomlar guruhini halqa tekisligini ustki yoki ostki tomonida tekislikka nisbatan tik joylashishini ko’rsatdi. C C H2 O H O C H CCC H O H H O H O H HH OH

• Olinish usullari. • Sanoatda glukoza , asosan, kartoshka yoki arpa kraxmalini mineral kislotalar ishtirokida gidrolizlash yo’li bilan olinadi: • Shakarsimon moddalarni birinchi marta A.M.Butlerov 1861-yilda chumoli aldegiddan sintez qilgan . Bu reaksiya bir nacha bosqichda boradi. Dastlab ikki molekula chumoli aldegid kalsiy gidroksid ishtirokida aldol kondensatlanganda glikol aldegid hosil bo’ladi: • (C 6H 10O 5)n+ nH 2O nC 2H 12O 6 C H H O + H C H O H C H O H C H O

• Glikol aldegid yana bir molekula chumoli aldegid bilan reaksiyasi natijasida glitserin aldegid hosil qiladi: • Xuddi shu tarzda 4, 5 va 6 molekula chumoli aldegidni reaksiyasi yoki ikki molekula glitserin aldegidning kondensatlanishidan geksozalar hosil bo’ladi:H C H O H + H C H O H C H O H C H O H C H O H C H OH C H OH C H = O + H C H OH C H OH C= O H C H OH C H OH C H OH C H OH C H OH C H =O

• Ko’patomli spirtlarni ohista oksidlab ham olinadi. Masalan, olti atomli spirtni oksidlash natijasida glukoza olish mumkin:C H 2O H C C C C H O H H O H H O H H O H C H 2O H [O ] -H 2O C O H C H C H O O H H C H O H C H O H C H 2O H

• Molekulasida uglerod atomi ko’p bo’lgan monosaxaridlar uglerod atomlari soni kam bo’lgan aldozalardan vodorod sianid ta’sirida olinishi mumkin. Bunda aldopentozadan oksinitril olinadi va uni gidrolizlab oksikislotaga aylantiriladi:CH2 OH (CHOH)3 C O H +HCN CH2 OH (CHOH)3 CHCN OH +2H2O -NH3 CH2 OH (CHOH)2 CHOH COOH

• Kimyoviy xossalari. • Monosaxaridlar oson oksidlanadi. Ular ishqoriy yoki neytral muhitda sekin oksidlantirilganda faqat aldegid guruh oksidlanib, oksikislota hosil bo’ladi: • • Monosaxaridlar aldegidlar kabi ,, kumush ko’zgu’’ va Feling suyuqligi bilan sifat reaksiyalarini beradi.C H 2O H (C H O H )4 C O H [O] C H 2O H (C H O H )4 C O O H glukoza glukon kislota

• Monosaxaridlar qaytarilganda ko’p atomli spirt hosil qiladi. • Monosaxaridlarning eng muhim kimyoviy xossalaridan biri ularning mikroorganizm chiqaradigan fermentlar ta’sirida bijg’ishidir. Hosil bo’ladigan mahsulotlarning nomiga qarab monosaxaridlarning nomiga qarab monosaxaridlarning bijg’ishi bir necha turga bo’linadi: • spirtli bijg’ishC H 2O H (C H O H )4 C O H +H 2 C H 2O H (C H O H )4 C H 2O H geksit C 6 H 1 2 O 6 C H 3 C H 2 O H + 2 C O 2

• sut kislotali bijg’ish. Bunday bijg’ish glukozaning sut achituvchi bakteriyalarning fermentlari ishtirokida sodir bo’ladi: • • moy kislotali bijg’ish. • • limon kislotali bijg’ish. • C 6H 12O 6 2C H 3 C H O H C O O H C 6H 12O 6 C 3H 7C O O H +2C O 2 + 2H 2 C 6 H 1 2 O 6 -2H2O H O O C C H 2 C C O O H O H C H 2 C O O H

• Disaxaridlar suvda yaxshi eriydi, shirin tamga ega. Ularning ko’pchiligi yaxshi kristallanadi va aniq molekulyar massaga ega. Tabiatda keng tarqalgan saxaroza ( qamish yoki lavlagi shakari), maltoza ( solod shaksri), sellobioza va laktoza (sut shakari) lar disaxaridlarga misol bo’ladi. Bu disaxaridlarning hammasi umumiy formula bilan ifodalanadi. Disaxaridlar gidrolizlanganda bir xil yoki ikki xil monosaxarid molekulasi hosil bo’lishi mumkinC 12H 22O 11

• Kimyoviy xossalari • Saxaroza gidrolizlanganida D-glukoza va D-fruktoza hosil bo’ladi: • • Saxaroza qaytarmaydigan disaxaridlarga kiradi. U Feling suyuqligini qaytarmaydi va fenilgidrazin hamda fenilgidrazon hosil qilmaydi. Demak, saxaroza molekulasida osonlikcha karbonil guruhga o’tadigan yarim asetal gidroksil guruh yo’q.Saxaroza molekulasining hosil bo’lishida D-glukoza molekulasi bilan D- fruktoza molekulalari tarkibidagi yarim asetal gidroksillaridan suv ajralib chiqadi, ya’ni glukozid-glukozid bog’ hosil bo’ladi: • C 12H 22O 11+ H 2O C 6H 12O 6 + C 6H 12O 6 saxaroza D -glukoza D -fruktoza

C O H H C C C C C H 2 O HH O H H O H H O H H O + C C H 2 O H C C C C H 2 O HH O H O H H O H H O-H 2 O D - g l u k o z a D - f r u k t o z a C C C C C C H 2O H H H O H H O H H O H H O O C H 2O H C C C C H 2O H H O H H O H H C O saxaroza

• Maltoza (solod shakari). Kraxmalga solod tarkibidagi diastaz ta’sir ettirilganda maltoza hosil bo’ladi. Shuning uchun ham maltoza solod shakari deb yuritiladi. Maltoza gidrolizlanganda ikki molekula glukozaga parchalanadi. U qaytaruvchi disaxaridlar guruhiga kiradi, chunki Feling suyuqligini qaytaradi, natijada fenilgidrazin bilan fenilgidrazon hosil bo’ladi. Bu hol maltoza molekulasida osonlikcha aldegid guruhiga o’ta oladigan guruh borligini, ya’ni maltoza molekulasida bitta erkin yarim asetal gidroksil borliginiko’rsatadi:C C C C C CH2OH H H OH HO H H OH H C C C CH2OH H OH H OH HO H H H C C C C C CH2OH H H OH HO H H OH H C C C C CH2OH OH H OH HO H H H OH O O C O C O O C

• Laktoza( sut shakari). Laktoza sut tarkibida (sigir sutida - 4-5,5%, ona sutida 5,5-8,4 %) bo’ladi, shuning uchun u sut shakari deb ham ataladi. Laktoza gidrolizlanganda glukoza va uning izomeri – galaktoza hosil bo’ladi: • Laktoza qaytaruvchi disaxaridlarga kiradi, ya’ni uning molekulasida erkin yarim asetal gidroksil guruhi bor.Uning U.Xeuors bo’yicha tuzilish formulasi quyidagicha: C 1 2 H 2 2 O 1 1 + H 2 O C 6 H 1 2 O 6 + C 6 H 1 2 O 6 l a k t o z a g l u k o z a g a l a k t o z aO H OH H CH 2O H H O H H O H H O O H O H CH 2O H H OH H H O H H B -galaktoza qoldig'i a-galaktoza qoldig'i

• Sellobioza. Uning tuzilishi maltozaga o’xshash bo’lib, faqat farqi shundaki, maltozada birinchi qoldiq α-D-glukozaqoldig’I bo’lsa, sellobiozada esa β-D-glukoza qoldig’idir. Bunday β- anomerga ega disaxaridlar ferment emulsiya ta’sirida monosaxaridlarga parchalanadi:O H OH H CH 2 OH H HO H OH H O O H CH 2 OH H OHH H OH OH H 4- ( B -D -glukopiranozil) -D -glukoza

• Uglevodlarning tirik organizmdagi ahamiyati • Uglevodlar tirik organizmlar hayotida muhim ahamiyatga ega birikmalardir. Tabiatda uglevodlar yashil o’simliklarda korbonat angidrid gazi va suv, quyosh nuri energiyasi (fotosintez) orqali sintezlanadi. Quyosh nurlari ta’sirida fotosintez jarayoni reaksiyasi quyidagicha: x C O 2 y H 2 O h v ( q u y o s h e n e r g i y a s i ) x l o r o f i l l C x ( H 2 O ) y x O 2

• Ozuqa moddalarda to’plangan kimyoviy energiya organic birikmalar molekulasidagi atomlarni bog’lovchi har xil kovalent bog’larda mujassamlashgan bo’ladi. Bir molekula ya’ni, 180 g glukozaning C, H, O atomlari orasidagi bog’larda to’plangan potensial energiya miqdori 2800 kJ ga teng. Fermentlar yordamida parchalanadigan glukozadagi energiya bosqichma-bosqich ajraladi: • Ozuqa moddalardan ajralgan quvvatning bir qismi issiqlik energiyasi sifatida tarqalib ketadi. Boshqa qismi esa adenozintrifosfat kislota (ATF) ning energiyaga boy fosfat bog’larida to’planadi. • ATF molekulasi azot asoslaridan adenine, riboza shakari va uchta fosfat kislota qoldig’idan tashkil topgan. Agar bu murakkab birikma tarkibida faqat bitta fosfat kislota bo’lsa adenozinmonofosfat (AMF), ikkita fosfat kislota bo’lganda esa adenozindifosfat (ADF) hosil bo’ladi. Uchta fosfat kislota tutuvchi (ATF) molekulasi eng ko’p energiyaga egadir: C 6 H 1 2 O 6 6 O 2 6 C O 2 6 H 2 O 2 8 0 0 k J

NN N NN H 2 O HH H H O P O O P O H OO O C H 2 O H P O O O a d e n i n f r a g m e n t i r i b o z a f r a g m e n t i d i f o s f a t k i s l o t a f r a g m e n t i f o s f a t i o n i A D F e n e r g i y a o k s i d l a n i s h r e a k s i y a s i NN N NN H 2 O HH H H O P O O P O H OO O O H P O O O C H 2 H 2 O A T F y a n g i a l o q a P O P

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

O'xshashlar

Uglevodlar. Uglevodlarning biologik qiymati

Uglevodlarning biologik qiymati

Uglevodlarning sinflanishi, xossalari va olinishi, ishlatilishi

Uglevodlar 3

Uglevodlar 2