To’yingan uglevodorodlar. Alkanlar. Gomologik qatori. Nomlanishi - Kimyo - Slaydlar

To’yingan uglevodorodlar. Alkanlar. Gomologik qatori. Nomlanishi

Yuklangan vaqt:

28.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2102.3505859375 KB

Ko'chirib olish

Alkanlar.Gomolog ik qatori Alkanlarning nomenklatura siva izomeriyasi Alkanlarning tuzilishi.Tabiiy manbalari va olinishiTo’yingan uglevodorodlar. Alkanlar. Gomologik qatori. Nomlanishi 1 2 3t

To’’yingan uglevodorodlarda uglerod atomlari birinchi valentlik holatida(sp3- gibridlangan holatda ) bo’lib ,uglerod zanjirini hosil qilishda sarf bo’lmagan valentlik birliklari vodorod atomlari bilan to’la to’yingan bo’ladi. SHuning uchun ular to’yingan uglevodorodlar deb ataladi. CnH2n+2 umumiy formulaga muvofiq keladigan gamologik qatorni hosil qiladilar. Bu yerdan n=1,2,3-va h.k. butun son.Uglerod atomlari o’zaro bir-biri bilan oddiy kovalent bilan bog’langan va qolgan valentliklari vodorod bilan to’yingan organik birikmalarga to’yingan uglevodorodlar - alkanlar deb ataladi.

Gomologik qator a’zolarining fizika-kimyoviy xossalari biridan ikkinchisiga o’tganda asta-sekin o’zgarib boradi. Qatordagi ayrim a’zolarning xossalarini o’rganish bilan bu qatordagi quyi va yuqori gomologlarning xossalari haqida fikr yuritish mumkin.Tuzilishio’zaro o’xshash, kimyoviy xossalari esa yaqinbo’lib, tarkibi bir yoki bir necha CH2 gruppa bilan farq qiluvchi moddalar qatori gomologik qator deyiladi. Gomologik qatordagi modalar esa gomologlar deyiladi. Izomeriyasi: Metan,etan va propanning izomeri yo’q. Lekin butanda uglerod atomlari o’zaro ikki xil, pentanda uch xil, tartivda birikishi mumkin. Demak, butan 2, pentan esa 3ta izomerga ega.

Alkanlarning molekulasidagi har bir uglerod atomi o’zi bilan bevosita bog’langan boshqa uglerod atomlarining soniga qarab birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi uglerod atomlariga bo’linadi, Agar uglerod atomlari o’zidan boshqa faqat bitta uglerod atomi bilan bog’langan bo’lsa ikkilamchi, uchta uglerod atomi bilna bog’langan bo’lsa uchlamchi va to’rtta uglerod atomi bilan bog’langan bo’lsa, to’rtlachi uglerod atomi deyiladi.Butan va pentandagi uglerod atomalri o’zaro birikib, to’g’ri zanjirni hosil qilgan. Bunday tuzailishga ega bo’lgan birikmalar normal birikmalar deyiladi va n harfi bilan belgilanadi. Izobutan ,Izopentan va neopentandagi uglerod zanjiri esa tarmoqlangan. Bunday birikmalar izo-birikmala r deyiladi. Yuqorida keltirilgan butan amda pentanning izomerlari bir-biridan uglerod zanjrining turlicha tuzilganligi bilan farq qiladi. EtanMetan Propan

Organik birikmalarning tuzilish formulalariga qarab nomlash va aksincha,nomiga qarab tuzilish formulalarini tuzish imkoniyatini bera oladigan nomenklaturagina to’g’ri va ilmiy nomenklatura bo’la oladi. Organik kimyo rivojlanishining dastlabki bosqichida yangi kashf qilingan moddalarga tasodifiy nomlar berilgan. Bu tarixiy nomlar shu moddalar birinci marta ajratib olingan tabiiy mahsulotlar nomiga (masalan, sut kislota, vino spirti), sintez qilgan va uning xossalarini o’rgangan olimlar sharafiga yoki moddalrning xarakterli xossalariga qarab berilgan . Bu nomenklatura foydalanishga qulay bo’lsada, u moddaning kimyoviy tabiati va tuzilishi haqida hech qanday ma’lumot yoki tushuncha bermaydi, balki faktik materialni o’zlashtirishni qiyinlashtiradi. Nomenklaturasi: XIX asrning 1-yarmidan boshlab ratsional(lot-”ratio”aql, idrok,fikr so’zidan olingan) nomenklatura qo’llanila boshlandi. Bu nomenklaturaga asosan barcha to’yingan uglevodorodlar metanning hosilalari,ya’ni metan molekulasidagi bir yoki bir necha vododrod atomlarining uglevodorod radikallariga almashinishidan hosilbo’lgan moddalar deb qaraladi

Ba’zi bir murakkab hollarda esa etan asos qilib olinadi va uning uglerod atomlar a va b greg harflari bilan belgilanadi

Kislota-asos harakati Barcha alkanlarning kislotali dissotsilanish konstantasi ( p K a ) qiymatlari ekstrapolyatsiya usuliga qarab 50 dan 70 gacha bo'lishi taxmin qilinadi, shuning uchun ular asoslarga nisbatan amalda inert bo'lgan o'ta kuchsiz kislotalardir (qarang: uglerod kislotalari ). Ular, shuningdek, juda zaif asoslar bo'lib, sof sulfat kislotada ( H 0 ~ -12) hech qanday protonlanishni boshdan kechirmaydilar , ammo kamida million marta kuchliroq bo'lgan superkislotalar ularni protonlashtirib, giperkoordinatali alkaniy ionlarini hosil qilgani ma'lum (qarang: metan ioni ) . Shunday qilib, sehrli kislota deb ataladigan antimon pentaflorid (SbF 5 ) va florosulfonik kislota (HSO 3 F) aralashmasi alkanlarni protonlashi mumkin. [ 26 ]Alkanlar ko'pgina kimyoviy birikmalar bilan faqat zaif reaktivdir. Ular faqat kuchli C-H aloqalari (~100 kkal/mol) va C-C bog'lari (~90 kkal/mol) tufayli eng kuchli elektrofil reagentlar bilan reaksiyaga kirishadi. Ular, shuningdek, erkin radikallarga nisbatan nisbatan faol emas. Ushbu inertlik parafinlar atamasining manbai (bu erda "yaqinlik yo'qligi" ma'nosi bilan). Xom neftda alkan molekulalari millionlab yillar davomida kimyoviy jihatdan o'zgarmagan.

Kislorod bilan reaktsiyalar (yonish reaktsiyasi) Barcha alkanlar yonish reaksiyasida kislorod bilan reaksiyaga kirishadi , garchi uglerod atomlari soni ortib borishi bilan ularning alangalanishi qiyinlashadi. To'liq yonishning umumiy tenglamasi: C n H 2 n +2 + ( 3/2n + 1/2 ) O 2 → ( n + 1) H 2 O + n CO 2 yoki C n H 2 n +2 + ( 3 n + 1/2 ) O 2 → ( n + 1) H 2 O + n CO 2

Etarli kislorod bo'lmasa, quyida ko'rsatilganidek , uglerod oksidi yoki hatto kuyik hosil bo'lishi mumkin: C n H 2 n +2 + ( n + 1/2 ) O 2 → ( n + 1) H 2 O + n CO C n H 2 n +2 + ( 1/2n + 1/2 ) O 2 → ( n + 1) H 2 O + n C Masalan, metan : 2 CH 4 + 3 O 2 → 4 H 2 O + 2 CO CH 4 + O 2 → 2 H 2 O + C Alkanlarning koinotda paydo bo'lishi Metan va etan Yupiter atmosferasining ozgina qismini tashkil qiladi Ko'p turli xil uglevodorodlarni , shu jumladan alkanlarni o'z ichiga olgan neft qazib olish Alkanlar Yupiter (0,1% metan, 2 ppm etan), Saturn (0,2% metan, 5 ppm etan), Uran (1,99% metan, 2,5 ppm etan) va Neptun kabi tashqi gaz sayyoralari atmosferalarining kichik qismini tashkil qiladi . 1,5% metan, 1,5 ppm etan). Saturnning sun'iy yo'ldoshi bo'lgan Titan (1,6% metan) Gyuygens zondi tomonidan tekshirildi , bu Titan atmosferasi vaqti-vaqti bilan oy yuzasiga suyuq metan yog'dirishini ko'rsatdi. [ 32 ] Shuningdek, Titanda Kassini missiyasi Titanning qutb hududlari yaqinidagi mavsumiy metan/etan ko'llarini suratga oldi. Hyakutake kometasining dumida ham metan va etan aniqlangan . Kimyoviy tahlil shuni ko'rsatdiki, etan va metanning ko'pligi taxminan teng edi, bu uning muzlari yulduzlararo bo'shliqda, Quyoshdan uzoqda, bu uchuvchi molekulalarni bug'langanda hosil qilganligini anglatadi. [ 33 ] Alkanlar, shuningdek, uglerodli kondrit kabi meteoritlarda ham aniqlangan .

Alkanlarning Yerda paydo bo'lishi [ tahrirlash ] Metan gazining izlari (taxminan 0,0002% yoki 1745 ppb) Yer atmosferasida uchraydi, bu asosan metanogen mikroorganizmlar tomonidan ishlab chiqariladi, masalan, kavsh qaytaruvchi hayvonlarning ichaklarida. [ 34 ] Alkanlar uchun eng muhim tijorat manbalari tabiiy gaz va neftdir . [ 18 ] Tabiiy gazda asosan metan va etan, bir oz propan va butan mavjud: neft suyuq alkanlar va boshqa uglevodorodlar aralashmasidir . Bu uglevodorodlar dengiz hayvonlari va oʻsimliklari (zooplankton va fitoplankton) nobud boʻlib, qadimgi dengizlar tubiga choʻkib, anoksik muhitda choʻkmalar bilan qoplanib, koʻp million yillar davomida yuqori harorat va yuqori bosim taʼsirida hozirgi koʻrinishiga aylanganda hosil boʻlgan. Tabiiy gaz, masalan, quyidagi reaksiya natijasida hosil bo'ldi: C 6 H 12 O 6 → 3 CH 4 + 3 CO 2 Suv o'tkazmaydigan qopqoqli jinslar ostidagi g'ovakli jinslarda to'plangan bu uglevodorod konlari tijorat neft konlarini o'z ichiga oladi . Ular millionlab yillar davomida shakllangan va tugagandan so'ng ularni osongina almashtirib bo'lmaydi. Ushbu uglevodorod zahiralarining tugashi energiya inqirozi deb ataladigan narsaning asosidir . Alkanlarning suvda eruvchanligi past, shuning uchun okeanlardagi tarkibi ahamiyatsiz; ammo yuqori bosim va past haroratlarda (masalan, okeanlar tubida) metan suv bilan birgalikda kristallanib, qattiq metan klatrat (metangidrat) hosil qilishi mumkin. Hozirgi vaqtda undan tijorat maqsadida foydalanish mumkin bo'lmasa-da, ma'lum bo'lgan metan-klatrat konlarining yonuvchi energiyasi miqdori barcha tabiiy gaz va neft konlarining energiya tarkibidan oshadi. Shunday qilib, metan klatratidan olingan metan kelajakdagi yoqilg'i uchun nomzoddir.

Yuqori alkanlarning bir guruhi mumlar , standart atrof-muhit harorati va bosimidagi qattiq moddalar (SATP), ular uchun uglerod magistralidagi uglerod atomlari soni taxminan 17 dan ortiq. Ularning takroriy - CH 2 birliklari bilan alkanlar gomologni tashkil qiladi . a'zolari molekulyar massasi bo'yicha 14,03 u ga karrali bo'lgan organik birikmalar qatori ( 12,01 u massali bitta uglerod atomini va har birining massasi ~ 1,01 u bo'lgan ikkita vodorod atomini o'z ichiga olgan har bir metilen-ko'prikning umumiy massasi ) . Alkanda har bir uglerod atomi sp 3 - 4 sigma aloqasi (C–C yoki C–H ) bilan gibridlanadi va har bir vodorod atomi uglerod atomlaridan biriga (C–H bogʻida) qoʻshiladi. Molekuladagi bog'langan uglerod atomlarining eng uzun seriyasi uning uglerod skeleti yoki uglerod magistrallari sifatida tanilgan. Uglerod atomlari soni alkanning o'lchami sifatida ko'rib chiqilishi mumkin.

1. Metan tabiiy gaz sifatida ishlatiladi. LPG (butan va izobutan aralashmasi) uylarda va sanoatda yoqilg'i sifatida ishlatiladi. 2. Alkanlar siyoh, bo'yash va avtomobil shinalari uchun ishlatiladigan uglerod qorasini ishlab chiqarishda ishlatiladi. 3. Alkanlarning katalitik oksidlanishi spirtlar, aldegidlar va karboksilik kislotalarni beradi. 4. Benzin, kerosin moyi, dizel, moylash moylari va kerosin mumi ko'rinishidagi yuqori alkanlar keng qo'llaniladi. 5. Alkanlar sanoat va laboratoriyada erituvchi sifatida ishlatiladigan xloroform va uglerod tetraklorid kabi ba'zi halogen hosilalarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.Ishlatilishi:

1.https://www.embibe.com/exams/alkanes/ 2.https://www.chemistryscl.com/organic/sources-uses-of- alkanes/index.php 4.hhtps://teletipe.in 5.https://cheminfo.uz 6.https://uz.khanacademy.orgFoydalanilgan adabiyotlar:

E’tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

To`yingan uglevodorodlar. Alkanlar. Gomologik qatori. Nomlanishi

To’yingan uglevodorodlar (Alkanlar)

Alkinlar. Gomologik qatori, izomeriyasi, nomlanishi va olish usullari

Uglevodorodlar

To'yingan uglevodorodlar