Spektral usullar - Kimyo - Slaydlar

Spektral usullar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

209.5 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Spektral usullar Reja: 1. Tahlilning fizik-kimyoviy usullari va ularning afzalliklari. 2. UF-, IQ- hamda mass-spektroskopiyalarinig ishlash prinsiplari. 3. YAMR-pektr o skopiya usulining nazariy asoslari. 4. Neft va neft mahsulotlarining tuzilishini о‘rganishda YAMR- spektroskopiyasining ahamiyati.

Neft va gaz mahsulotlari tarkibidagi organik moddalarni tahlil qilish maqsadlarida fizik va fizik-kimyoviy xossalaridan foydalanish, fizik-kimyoviy tahlil usullariga asoslangan. Fizik-kimyoviy tahlil usullari muhim afzalliklarga (yuqori sezgirlikka, natijalarning tez olinishiga) ega va qator kо‘rsatgichlari bо‘yicha klassik usullardan ustunlikka egadir. Fizik-kimyoviy tahlil usullarining yuqori sezgirligi, natijalarning tez olinishi, ularning universalligi, bu usullarni avtomatlashtirish mumkinligi va kо‘pgiia boshqa afzalliklari, ularni halq xо‘jaligida, fan va texnikaning turli sohalarida qullash imkonini beradi. Mahsulot sifatini oshirish va mehnat unumdorligini oshirish kabi muhim masalalarni hal qilishda ham g‘oyat muhim ahamiyatga zga. Shuningdek, bu fizik-kimyoviy usullar kimyo fanining yangi sohasi- kosmik tahliliy kimyoning asosini tashkil etadi. Neft va gaz mahsulotlarini tahlil qilishda hozirgi vaqtda fizik-kimyovny tahlil usullardan optik usullaridan Fotokolorimetrik, Ultrabinafsha (UB), Infraqizil (IQ)- spektroskopiyasi, yadro magnit rezonansi (YAMR) elektronparamagnit rezonansi (EPR), mass-spektrometriya rentgenostruktura, shuningdek xromatografiya usullari keng qо‘llaniladi.

180 200 220 240 260 A im 1 -rasm. Neftdan olingan benzolning geptandagi UB s pe ktri. 180 200 220 240 260 A im Neftdan olingan benzolning geptandagi UB s pe ktri.

Infraqizil spektroskopiyadan foydalanib, neft va gaz mahsulotlari tarkibidagi moddalar tuzilishini aniqlash uchun quyidagilarni amalga oshirish mumkin. Birinchidan: Neftdan yoki gazdan ajratib olingan noma’lum moddaning IQ – spektrini ma’lum modda spektri bilan taqqoslab, ularning bir xiligini isbotlash, agar spektrlar bir xil bо‘lmasa-yu, har ikkala moddaning kо‘pgina xususiyatlari bir –biriga yaqin bо‘lsa, bu yangi modda yetarli darajada tozalanmaganligini kо‘rsatadi. Shunday qilib, IQ- spektroskopiya moddalarning tozalik darajasini aniqlashga ham imkon beradi. Ikkinchidan: Turli tip bog‘lari bо‘lgan izomerlar IQ – spektroskopiyadan foydalanib osongina aniqlash mumkin, Masalan C2H6O formulaga ikki modda etil spirt va dimetil efir muvofiq, keladi. Etil spirtda O- H bog‘, dimetil – efirda esa C - O bor mavjud. Shuningdek spirt spektrida O- H, dimetil efirda esa – O bog‘ning yutilish maksimumi kuzatiladi. Izomerlarni bilib olishga doir yana bir misol keltiramiz. Neftdan olingan aromatik moddalarni aromatik halqalardagi C-H bog‘larning yassi bо‘lmagan tebranishlari 700-800 sm -1 sohada kuzatiladi. Ortodialmashingan benzol hosilalarida esa bu soha 735- 770 sm-1 ga muvofiq keladi. Meta – va para- dialmashingan hosilalar muvofiq ravishda 750-810 sm-1, 800-860 sm -1 sohalarda maksimumlarga ega. Kо‘rinib turibdiki, dialmashilgan benzal hosilasining IQ – spektrini olish bilan uning qaysi izomer ekanligi tо‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin. Izomerlarning spektrini etalon namuna bilan taqqoslab kо‘rib, aralashmadagi har bir izomerning nisbiy miqdorini, ham aniqlasa bо‘ladi.

Uchinchidan. Noma’lum modda molekulasida qanday guruhlar borligi yoki biror molekulada reaksiya natijasida qanday bog‘lar hosil bо‘lgani (yoki yо‘qolgani) IQ-spektrda shu bog‘larning yutilishi maksimumini kuzatish bilan aniqlanadi. Masalan, N-N guruh metillansa yoki atsetillansa reaksiya mahsuloti spektrida K-N ning yutilish maksimumi yо‘qolib, о‘rniga M-metil va N-atsetil guruhlarining tavsifiy chastotalari paydo bо‘ladi. Bundan tashqari, IQ- spektrlardan foydalanib, faqat muayyan guruh tо‘g‘risida emas, balki uning yon guruhlari tо‘g‘risida ham ma’lumot olish mumkin. Ayni guruhning maksimumi uni kanday atom va guruhlar о‘rab turganligiga qarab bir oz о‘zgaradi. Masalan, tо‘yingan aldegid va kegonlarda karbonil guruh 1705-1725 sm-1 da maksimumga ega bо‘lsa, karbonil elektronoakseptor (YE, C1, C=K, > C~O) guruhlar bilan bevosita tutash bо‘lgan hollar (a-taloid yog‘ ketonlar hamda a-dekotonlar)da yutilish nisbatan yuqori chastotali soha (muvofik, ravishda 1725-1745 sm-1, 1710-1730 sm-1) da ku:zatiladi. Aksincha, karbonil elektronodonor guruhlar (aromatik halqa yoki qо‘shbog‘) bilan bog‘langan hollarda esa, yutilish 20-40 sm-1 kam chastotali tomon siljiydi.

Tо‘rtinchidan: Qaytar organik reaksiyalarni sifat va miqdoriy jihatdan о‘rganishda IQ-spektroskopiyadan foydalaniladi. Buning uchun speyurdagi yutilish jadallikligi alohida komponentlarning yutilish jadallikligi bilan taqqoslanadi. Beshinchidan: IQ-spektroskopiyadan foydalanib, molekulaning konfiguratsiyasi va konformatsiyasi tо‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin. Masalan, tebranganda C=C bog‘ning uzayishi C-C bog‘ning yutilish maksimumi bо‘lmaydi, sis-izomerda esa mavjud. Siklogeksanning konformatsiyasini IQ~spektrlardan foydalanib aniqlash mumkin. Ekvatorial C -X bog‘ aksial bog‘ga nisbatan 1 0-50 sm -1 ga katta. Oltinchidan: IQ-spekgroskopiya tadqiqiga yana bir misol keltiramiz. Gidroksil guruhning yutilish maksimumi 3500-3650 sm -1 da kuzatiladi. Gidroksil guruh vodorod bog‘lanish hosil qilgan hollarda yutilish qisqa chastotani soha tomon siljiydi va yutilish maydoni kengayadi. Vodorod bog‘lanishi qancha mustakam bо‘lsa, siljish shuncha kuchli bо‘ladi. 3500- 3650 sm-1 dagi ensiz yutilish maksimumi odatda bog‘lanishsiz erkin gidroksil guruh uchun xosdir. Agar vodorod bog‘-lanish juda mustahkam bо‘lsa (masalan, xelat birikmalar) siljish 2500-3200 sm-1 gacha bо‘lishi mumkin.

Mass-spektrometriya moddani tekshirishning shu modda massasini (kо‘pincha, massaning zaryadga nisbati t/ye ni) va tekshirilayotgan moddadan olinadigan yoki о‘rganilayotgan aralashmada bor bо‘lgan ionlarning nisbiy miqdorini aniqlashga asoslangan usuldir. Bu usulda modda mass-spektral asboblar yordamida tekshiriladi. Mass-spektrometriya usuli bilan molekuladagi funksional guruhlar molekulaning qaysi joyida joylashganligini, ayniqsa, molekulaning tashqarisiga joylashgan yon zanjirlarni aniqlash mumkin. Bu usul bilan neftdan olingan yangi birikmalarning tuzilishini aniqlashda ayniqsa ahamiyatli bо‘lib, tahlil uchun oz miqdorda (1-2 milligramm) modda sarflanadi va qisqa vaqt ichida ma’lumot olinadi. Tekshirilayotgan modda gaz, suyuq qattik bо‘lishidan qatiy nazar, ular past haroratda bug‘ qolatiga о‘tkaziladi. Sо‘ngra elektron oqimi bilan molekulaga kuchli zarba beriladi, natijada molekula elektron chiqarib, musbat zaryadli zarrachaga aylanadi. Bu zarrachalar magnit maydoniga ta’sir etib, kollektor orqali hisobga olinadi.

Nazora t savollar 1. Fizik-kimyoviy ta hl il usullarining necha xili mavjud? 2. Fotokolorimetrik ta h lil usulining mo h iyati nimalardan iborat u q aysi so h alarda ishlatiladi? 3. Ultrabinafsha spektroskopiyada elektron о‘ tishlarni tushuntiring . 4. Aromatik birikmalarning tavsifiy chastotalar so h asi . 5. I Q - spektroskopiyasi or q ali , organik moddalar molekulalarining konfigu rats iyasi va konformatsiyasi to ’ g‘ risida xulosa chi q aring . 6. Yadro magnit rezonansi ( YAMR ) haq ida tushuncha bering . 7. Neftni tuzilishini о‘ rganishda YAMR - spektroskopiyasi q anday a h amiyatga ega ? 8. Mass-spektrometriya ta hl il q ilish usulini vazifasi nimadan iborat? 9. Mass-spektrida k о‘ pincha massasi kasr songa teng b о‘ lgan ionlar kuzatiladi nima sababdan shunday qil i n adi? 10. Mass-spektroskopiyadan foydalanish imkoniyatlari h a q ida tushuntirib bering.

 E’TIBORINGIZ UCHUN E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!RAHMAT!

O'xshashlar

Nazariy geokimyo. Geokimyoda qidiruv va analitik usullar. Elementlarning geokimyoviy tasniflari

Neft va tabiiy gaz mahsulotlarini optik xossalari

Aminlar (azot atomi tutgan organik birikmalar)

Analitik kimyo fani va uning usullari. Sifat analiz usullari. Kationlarning analitik guruhlarga bo’linishi

Temir oilasi elementlari. Temir qotishmalari