Izomorfizm va uning turlari - Kimyo - Slaydlar

Izomorfizm va uning turlari

Yuklangan vaqt:

13.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1204.4853515625 KB

Ko'chirib olish

IZOMORFIZM VA UNING TURLARI

IZOMORFIZM Izomorfizm –(yunoncha izo-o’xshash va morphe — shakl ma’nosini anglatadi) Kimyoviy tarkibi va kristall strukturasi bir-biriga yaqin jinslarning oʻzgaruvchan tarkibli birikmalar (aralash kristallar) hosil qilish qobiliyatiga Izomorfizm deyiladi.

• Izomorfizm hodisasini birinchi marta 1819-yil nemis kimyogari E. Mitcherlix aniqlagan. • Izomorfizm tabiiy mineral va kristallarda keng tarqalgan boʻlib, yer poʻstining turli termodinamik zonalarida uchraydi. Elementlarning oʻzaro izomorf aralashma hosil qilishi ular atom radiusining kattaligi, kristallokimyoviy xususiyatlari va tabiiy termodinamik sharoitlarga bogʻliq. • Tekshirishlar natijasida izovalentli (bir xil valentli) va geterovalentli (har xil valentli) izomorfizmlar borligi aniqlangan. • Izomorfizm aralashmalari cheksiz va cheklangan boʻladi. Cheklangan izomorfizmda elementlar oʻzaro maʼlum miqdordagina aralashma hosil qila oladi. • Izomorfizm hodisasidan mineral, kristall va rudalar tarkibidagi elementlarning qanday holatda joylashganligini, shuningdek, sintez usulida olingan, zamonaviy texnikada qoʻllaniladigan yarim oʻtkazgichlar, ferromagnetiklar, pyezo va segnetoelektriklar, lazer materiallari xossalarini aniqlashda foydalaniladi.

IZOMORFIZM Har xil tarkibli kristallangan moddalarning kristall strukturasi bir xil bo‘lib, tarkibi uzluksiz o‘zgaruvchan aralashmalar hosil qilish qobiliyati ko‘p jihatdan izmorfizmga, ya’ni kimyoviy elementlarning o‘xshash tarkibli kimyoviy birikmalarda bir-birini almashtira olish xususiyatiga asoslanadi. O‘zgaruvchan tarkibli birikmalarda strukturani o‘zgartirmay bir atomning (yoki ionning) o‘rnini ikkinchi bir atom (yoki ion) almashtirgan holda izomorfizmga xos bo‘ladi.

IZOMORFIZMNING IKKI HOLATI MAVJUD • Birinchisi oddiy bo‘lgan ya’ni bir xil valentli elementlarning o‘rin almashishi bilan sodir bo‘ladigan izomorfizm. Izomorfizmning bu turi izovalent izomorfizm deyiladi. • Ikkinchisi murakkab bo‘lgan, ya’ni turli valentli elementlarning o‘rin almashishi bilan sodir bo‘ladigan izomorfizm, buni geterovalent izomorfizm deyiladi.

• Elementlarning atom va ionlari qay miqdorda izomorf o‘rin almashishiga bog‘liq ravishda, izomorfizm mukammal yoki chegaralangan bo‘lishi mumkin. • Bir elementning o‘rnini ikkinchi bir element 100% gacha bo‘lgan miqdorda almashtirib egallasa u holda mukammal izomorfizm, agarda bir element ikkinchi bir elementning o‘rnini qisman ya’ni 0,01% dan bir necha protsentgacha egallasa u holda chegaralangan izomorfizm yuzaga keladi

• Bir elementning o‘rnini ikkinchi bir element qisman egallagan holda, formulada bu elementlar qavs ichiga olinib, vergul orqali ajratiladi. Ko‘proq protsentni tashkil qilgan element avval yoziladi. • Bunga misol qilib volframit (Fe, Mn) [WO4] mineralini olsak, bu mineral ferberit (Fe[WO4]) bilan gyubneritning (Mn[WO4]) izomorf aralashmasidan iborat. • Bu bir xil valentli elmentlarning o‘rin almashishiga, ya’ni izovalent izomorfizmga misol bo‘lad

• Izomorfizmning ikkinchi mukammal bo‘lgan turi, geterovalent izomorfizmga, ya’ni turli xil valentli elementlarning o‘rin almashishi bilan sodir bo‘ladigan izomorfizmlarga dala shpatlari gruppasidagi plagioklazlarni misol qilib ko‘rsatish mumkin. • Plagioklazlarda Ca va Al ning juft atomlari, Na va Si ning juft atomlari bilan almashib (Ca2+Al3+↔Na1+Si4+) uzilmas minerallar qatorini tashkil qiladi. • Bu qatorning chekka qismlarini albit (Na[AlSi3O8]) va anortit (Ca[Al2Si2O8]) tashkil qiladi.

• Izomorf almashinishlar tabiiy va sintetik kristall moddalarda juda katta ahamiyatga ega. Ko‘pgina qimmatbaho elementlar rudali minerallar bilan birgalikda izmorf aralashma sifatida uchraydi. • Masalan So yoki Ni tarkibida temir bor minerallarda, temirning o‘rnini almashtiradi. • Hozirgi zamon talabiga javob beruvchi birikmalardan tuzilgan materiallarni olish uchun minerallarning kristall panjarasiga ma’lum miqdorda ayrim elementlarni kirgazishga to‘g‘ri keladi. • Masalan yoqut (Al2O3) tarkibida 0,05% Cr, alyuminiyning o‘rnini egallaydi.

• Murakkab holat ham ,izovalent va geterovalent izomorfizmlar bir paytda,bir mineralning o’zida namoyon bo’lishi mumkin. • Misol qilib,ilmenorutil-styuverit izomorf qatorini ko’rsatish mumkin. • Elementlarning murakkab izomorf almashinishi natijasida o’sha minerallarning fizik xususiyatlari:solishtirma og’rirligi,qattiqligi ham o’zgaradi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Benzin va benzin turlari

Nitrоbirikmalar. Nоmlanishi, turlari va tuzilishi

Temir va uning birikmalari

Oltingugurt va uning birikmalari

Azot va uning birikmalari