Atsetilen va uning hosilalarini olinishi - Kimyo - Slaydlar

Atsetilen va uning hosilalarini olinishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

662.431640625 KB

Ko'chirib olish

ATSETILEN ATSETILENATSETILEN BAJARDI: QABUL QILDI: www.arxiv.uz

ATSETILEN VA UNING HOSILALARINI OLINISHI  Atsetilen uglevodorodlari sintez qilishning turli xil usullari mavjud lekin, bevosita atsetilenni olishning bir nechta asosiy yо‘llari bor:  1.Atsetilenni birinchi marta 1836 yilda E.Devi yoritish gazi tarkibida topadi. Taxmin qilinishicha u tо‘yingan uglevodorodlarning krekingi natijasida hosil bo’ladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 2.1862 yilda M.Bertlo atsetilenni bevosita vodorod va kо‘mirdan oladi. Buning uchun u vodorod gazi muhitida kо‘mir elektrodlar orasida elektr yoyi hosil qiladi.  2C + H 2 → C 2 H 2 +55 kkal/mol www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 3. Eng ahamiyatli usullardan biri atsetilenni CaC 2 dan olish bо‘lib, u 1862 yilda F.Vyoller tomonidan yaratilgan. Bunda CaC 2 ga suv ta’sir qilinadi:  2CaC 2 + 2H 2 O → Ca(OH) 2 + HC≡CH (▲H = -30,4 kkal/mol) www.arxiv.uz

 О‘z navbatida CaC 2 birinchi marta 1839 yilda kuydirilgan oxak bilan kо‘mirning aralashmasidan elektr yoyi ta’sirida olingan, 1862 yilda esa F.Vyoller rux va kalsiyni qotishmasini kо‘mir bilan birgalikda qizdirib oladi. 1892 yilda Muassan ( Fransiya) va Vilson CaC 2 ni elektr yoyi pechida kuydirilgan ohak va kо‘mir (koks va antratsit aralashmasi)ni birgalikda qizdirib (1900 – 1950°C) olishgan:  CaO +3C =CaC 2 +CO www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 CaC 2 sanoatda asosan shu usul bilan olinadi va mahsulot tarkibida 73,9% CaC 2 va boshqa bir qator begona moddalar (CaO, C, SiO 2 , MgO, boshqa metallarning oksidlari, RH 3 ) bо‘ladi. Toza 1 kg CaC 2 dan 0°C va 760 mm simob ustinida nazariy jixatdan 372,3 litr atsetilen hosil bо‘lishi kerak. Lekin texnik CaC 2 dan undagi begona moddalarning miqdoriga qarab 230 -310 l/kg atsetilen olinadi.Reaksiya har xil tipdagi atsetilen generatorlarida olib boriladi. Hosil bо‘lgan texnik mahsulotda atsetilening miqdori 95% dan kam bо‘lmasligi kerak. www.arxiv.uz

 Texnik atsetilenni tarkibida bir qancha begona moddalar bо‘lib, ular atsetilenni kimyoviy qayta ishlash jarayoniga salbiy ta’sir kо‘rsatadi. Bunday moddalar asosan: RH 3 , NH 3, SiH 4, CH 4, AsH 3, H 2 , O 2 , N 2 , CO, CO 2 etilen va yuqori molekulali atsetilen uglevodorodlardan iborat. Atsetilenni ulardan tozalash quyidagi tartibda olib boriladi [26].  Suv bilan yuviladi (ammiakdan tozalash), natriy gipoxloridni suvli eritmasi bilan ishlanadi (RH 3, H 2 S va AsH 3 larni oksidlash), ishqor eritmasi bilan yuviladi (ba’zi oz miqdordagi kislotalarni neytrallash) va sulfat kislota yoki silikagel bilan quritiladi. CaС 2 dan atsetilen olishning asosiy kamchiligi CaС 2 ishlab chiqarishga va hosil bо‘lgan atsetilenni tozalashga kо‘p energiyani sarf bо‘lishidir. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 4.Uglevodorodlarni pirozil qilib atsetilen olish. Piroliz jarayonini asosiy mohiyati harorati ta’sirida yuqori molekulali uglevodorodlardan kichik molekulalarni, shu jumladan tо‘yinmagan uglevodorodlarni (olefinlar, diyenlar, atsetilen birikmalar) hosil bо‘lishidir. Uglevodorodlardan ushbu usul bilan atsetilen olish 1955-1960 yillarda AQShda sanoatga joriy qilingan va birinchi marta propandan atsetilen olish (Vulf jarayoni) yо‘lga qо‘yilgan. www.arxiv.uz

 Piroliz jarayoni 1 atm.ga yaqin bosimda, 1000 0 C dan yuqori haroratda va 0.0005- 0.02 sek. tezlikda olib boriladi. Shu vaqt davomida boshlang‘ich uglevodorodlar qizdiriladi, reaksiya olib boriladi, va hosil bо‘lgan mahsulotlar 200 0 C gacha sovutiladi. Bundan atsetilen sintezi bir qator ketma-ket va yonma–yon ketadigan qaytar reaksiyalardan iborat. Termodinamik hisoblashlarni kо‘rsatishicha harorat oshishi bilan atsetilennning barqarorligi tо‘yingan va qо‘shbog‘ ushlagan uglevodorodlarga nisbatan oshib boradi. www.arxiv.uz

 Boshlang‘ich uglevodorodlar arlashmasidan gaz fazasida atsetilen hosil bo‘lishida qo‘yidagi reaksiyalar ketishi mumkin:2 C 2 H 6 C 2 H 4 + H 2 C 4 H 1 0 C 4 H 8 + H 2 ; C 2 H 4 C 2 H 2 + H 2 ; C 3 H 6 C 2 H 2 + C H 4 . www.arxiv.uz 2 C H 4 C 2H 2 + 3 H 2 2 C H 4 C 2H 4 + 2 H 2 C 3H 8 C 2H 4 + C H 4 C 3H 8 C 3H 6 + H 2 C 4H 10 C 2H 4 + C 2H 6 C 4H 10 C 3H 6 + C H 4

 Bu reaksiyalarning hammasi muhit hajmining oshishi bilan boradi. Shu sababli bosimning pasayishi (umumiy bosimni yoki komponentlarning parsial bosimini kamaytirish yoki suyultirgichlar qo‘shish yo‘li bilan) uglevodorodlarning pirolizlanishiga, oraliq mahsulotlarni va atsetilenni hosil bo‘lishiga qulaylik yaratadi. Shuni ham ta’kidlash joizki gaz holidagi parafin uglevodorodlar ichida metan termik pirolizga ancha mustahkam. Uni parchalash uchun 91 kkal/mol issiqlik zarur bo‘lsa, etan va propan uchun bu kattalik 78 va 61.9 kkal/molga teng. Shu sababli metandan atsetilen olish energetik jihatdan uncha foydali emasday tuyuladi. Lekin O‘zbekistonni tabiiy gaz zahiralariga boyligi, uning asosiy qismini (985gacha) esa metan tashkil qilishi va shuning uchun bunday gazlardan (metanni ajratmasdan) to‘g‘ridan – to‘g‘ri termik sintezlarda foydalanish mumkinligi sababli metandan atsetilen olish boshqa uglevodorodlardan olishga qaraganda iqtisodiy jihatdan ancha ustunliklarga ega. www.arxiv.uz

Metanni termik parchalanishi, asosan, ikki yо‘nalishda ketadiC H 4 C H C H 3 C + 4 H 2 + 3 H 2 ( H = + 9 1 ) к к а л H = + 4 1 к к а л ( ) www.arxiv.uz

 Bunda 1000-2000 0 C da (II) reaksiyani ketish ehtimolligi yuqori. Lekin (I) reaksiya nisbatan katta tezlik bilan borligidan 1500-1600 0 C da kо‘p miqdorda atsetilen hosil bо‘ladi. Masalan, harorat 227 0 C dan 1527 0 C gacha kо‘tarilganda metanni atsetilenga aylanishi tezlashib 0 dan 99,66% gacha yetadi. 2727 0 C gacha esa ushbu jarayon deyarli о‘zgarmaydi. 0.1-1.0 atm.gacha bо‘lgan bosim 1327 0 Cgacha metanni atsetilenga aylanishiga kuchli ta’sir qiladi va undan yuqori haroratlarda esa aksincha bu sezilmaydi. Yuqorida keltirilgan haroratlarda metanning atsetilenga aylanishi 0.1 atm. bosimda 1 atm.ga qaraganda har doim yuqori. Masalan, 1527 0 C da 0.1 atm.bosimda aylanish darajasi 99.66%, 1atm.da esa 96.54%. Bunda tashqari uglevodorodlarning molekulasi kattalashgan sari ularning pirolizlanishi ham osonlashadi. Masalan, hosil bо‘lgan mahsulot tarkibida 25% atsetilen bо‘lishiga etan pirolizlanganda 62% da, metandan esa 1124 0 C da erishiladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Yuqorida keltirilganlardan tashqari metanni pirolizlanishida yana bir qator qо‘shimcha reaksiyalarni ketishligi aniqlangan2 C H 4 C 2 H 6 + H 2 6 C H 4 C 6 H 6 + 9 H 2 C H 4 C + 2 H 2 C 2 H 6 2 C + 3 H 2 Hosil bо‘lgan atsetilen ham yuqori haroratda parchalanadi. C 2 H 2 2 C + H 2 Bu jarayon о‘zgarmas hajmda borganidan unga bosim ta’sir qilmaydi. www.arxiv.uz

Uglevodorodlar pirolizining mexanizmi  Piroliz ancha murakkab va kо‘p bosqichli jarayon bо‘lib, unda bir qator molekulyar va radikal – zanjir reaksiyalar ketadi [27]. Kо‘pchilik olimlarning fikricha piroliz nisbatan past haroratlarda (400-700 0 C) olib borilganda, asosan radikal – zanjir mexanizm bilan boradi va molekulyar reaksiyalar uning hosilasi holida bо‘ladi. Bunda uglevodorodlar konversiyasining oshishi bilan monomolekulyar reaksiyalar tezlik konstantlarining kamayishi jarayonning radikal- zanjirli mexanizm bilan ketishini kо‘rsatadi. Chunki reaksiya zanjiri reaksiya mahsulotlar ta’sirida uziladi. Undan tashqari jarayonda hosil bо‘ladigan mahsulotlarning tarkibi va unumi haroratga, bosimga va uglevodorodning pirolizlanish darajasiga bog‘liqligi ham reaksiyalarni radikal mexanizm bilan borishini isbotlaydi. Yuqori haroratlarda (1300-1500 0 C) esa zanjir reaksiyalar sekinlashib molekulyar parchalanish kuchayadi. Lekin 900-1000 0 C da kondensatsiya mahsulotlarini va kо‘mirni (koksni) hosil bо‘lishi radikallar ishtirokida ketadi. 1500-1700 0 C da esa metandan molekulyar reaksiyalar ketganligi sababli vodorod, kо‘mir va atsetilen hosil bо‘ladi: www.arxiv.uz

C H 4 C H 3 + H . . C H 4 : C H 2 + H 2 2 C H 3 C 2 H 6 . : C H 2 + C H 4 C 2 H 6 C 2 H 6 C 2 H 4 + H 2 C 2 H 4 C 2 H 2 + H 2 C 2 H 2 2 : C H . C 2 H 2 2 : C : + H 2va hakoza www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Metanni termik parchalanish mahsulotlar orasida CH 3 , :CH 2 , :CH, :C: va H * kabi erkin radikallarning borligi isbotlangan. Bundan hosil bо‘lgan kо‘mirning dastlabki vaqtlarda nihoyatda portlovchanligi ham uni ma’lum muddatgacha erkin radikal holida bо‘lishidan deb taxmin qilinadi. Metanni piroliz qilib atsetilen olish 1–tartibli reaksiyadir. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

O'xshashlar

Xlorning olinishi, xossalari va uning birikmalari

Xinazolon-4 va uning tuzlarini olinishi

Mis nitrat tuzining olinishi va olinishi va xossalari

Gaz kimyosi atsetilen spirti sintez

Polisaxaridlarning olinishi va xossalari