Atom tuzilishi 3 - Kimyo - Slaydlar

Atom tuzilishi 3

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

217 KB

Ko'chirib olish

Atom tuzilishi

Atom murakkab sistema  Atom murakkab sistema bo’lib, mikroolam qonunlariga bo’ysunadigan, harakatdagi zarrachadir.  Atom-kimyoviy elementning kichik zarrachasi bo’lib, o’zida elementning ma'lum xossalarini mujassamlashtirgan bo’ladi. Atom erkin yoki birikma holatida bo’ladi.

 XX asr boshlarigacha atom moddaning oxirgi bo’linish darajasi deb kelindi. Bunday tasavvurlarning bir tomonlama va cheklanmaganligini ayrim olimlar tushunar edi. Masalan XIX asrning boshida Moskva Davlat universitetining professori G.M.Pavlov atomning tuzilishi murakkab, uning tuzilishida manfiy va musbat elektr zaryadi ishtirok etadi, degan fikrni ilgari surdi. Ulug' rus olimi A.M.Butlerov 1886 yilda quyidagicha yozgan edi: "Hozirgi vaqtda ba'zi elementlarning "atomlar" deb ataladigan zarrachalari, asl mohiyati bilan aytganda, balki kimyoviy yo'l bilan bo’linish xususiyatiga egadir, ya'ni ular o’z tabiati jihatidan bo’linmaydigan zarrachalar bo'lmay, balki hozirgi bizga ma'lum bo’lgan vositalar bilangina ajratib bo’lmaydigan zarrachalardir va ... keyin borib kashf etiladigan jarayonlarda ajratish mumkin bo’ladi."

 Atomning ichki tuzilishini bir-biridan massalari, o’lchamlari, zaryadi, yashash vaqti bilan farq qiladigan mayda zarrachalar tashkil qiladi. Bu zarrachalar elementar zarrachalar deyiladi. Hozirgi vaqtda bunday zarrachalardan 200 ga yaqini ma'lum.

 Katod nurlari. Atomning murakkabligini tasdiqlovchi dastlabki tajriba ma'lumotini 1879 yilda, siyraklashtirilgan gazlarda elektr razryadi hosil bo’lish hodisasini tekshirish natijasida qo’lga kiritildi. Agar ichidagi havosi so'rib olingan shisha nayning bir uchiga katod, ikkinchi uchiga anod kavsharlanib unga yuqori chastotali tok ulansa, katoddan nur tarqala boshlaydi. Bu nurlar katod nurlari deyiladi. Elektr va magnit maydonida bu nurlar dastlabki yo'nalishdan musbat qutbga og'adi

RADIOAKTIVLIK  M.S.Kyuri taklifiga binoan moddalarning o’z- o’zidan nur tarqatish hodisasi radioaktivlik deb, bunday hodisaga ega bo’lgan moddalar esa radioaktiv moddalar deb nomlandi. Radioaktiv nurlar moddalarni (masalan, suv, vodorod xlorid va xokazo) hamda tirik to’qimalarni parchalaydi, lekin oz miqdori o'simliklar o'sishiga ko'maklashadi. Radioaktiv nurlar, nurlardan tashkil topgan. Masalan, usti teshik qo'rgoshin idishga radioaktiv preparatni joylashtirib, teshik qarshisiga fotoplastinka o'rnatsak, plastinkada qora dog’lar paydo bo’ladi.

ATOM TUZILISHINI PLANETAR MODELI  Atom tuzilishining planetar modelini inliz fizigi E.Rezerford tomonidan 1911 yili taklif qilindi. Rezerford  -zarrachalar (3- rasm) bilan ingichka metall plastinkani bombardimon qilish natijasida quyidagi hodisani kuzatdi:  -nurlarning ko'pchilik qismi o’z yo’nalishini o’zgartirmay, ozgina qismi o’z yo’nalishini o’zgartirib metall plastinkadan o'tib ketadi va faqat ayrimlari o’z yo’nalishidan orqaga qaytadi. Bu tajribaga asoslanib Rezerford quyidagi natijaga keldi. Elektronning massasi juda kichik bo’lganligi uchun atomning butun massasi (99.17%) yadroga joylashgan. Atom yadrosining diametri -10-14 , 10-13 sm ga teng.

KVANT VA BOR NAZARIYASI  Agar atomning energiyasi minimal qiymatga ega bo’lsa, elektron yadroga eng yaqin orbita bo’ylab harakat qiladi; atomning bu holatini g'alayonlanmagan holat deyiladi. Qo'shimcha energiya qabul qilgan atom esa g'alayonlangan holatga o'tadi. Binobarin, g’alayonlangan atomning energiyasi g’alayonlanmagan atomning energiyasidan ortiqdir. Lekin atomning g’alayonlangan holati nihoyatda qisqa muddatli. U sekundning yuz milliondan bir ulushiga qadar oz vaqt davom etadi.

Atomlarning elektron formulalari  Atomdagi elektronlarning taqsimlanishi elektron formula tarzida ko’rsatiladi. Elektron formulani yozish uchun elementlarning davriy sistemadagi tartib nomerini va qaysi davrda joylashganini bilish kerak. Chunki elementning tartib nomeri elektronlar sonini, davr nomeri esa element atomi elektronlarning nechta energetik pog’onalar bo’ylab harakat qilayotganini ko’rsatadi. Elektron formulalarda s, p, d, f harflar bilan elektronlarni energetik pog’onachalari, harflar oldidagi sonlar bilan elektronni qaysi energetik darajada joylashganligi va harfning yuqori o'ng qismidagi sonlar esa shu pog’onachadagi elektronlar sonini ko’rsatadi.

Atomlarda elektron bulutlarning strukturasi. Energiyaning minimumga intilish (afzallik) prinsipi.  Energetik pog’onachalari yacheykalarining elektronlar bilan to’lishi ideal tartibda, ya'ni yadroga yaqin orbital oldin, yadrodan uzoqdagi orbital keyin to’lganday bo’lib ko’rinadi. Masalan:  1s2s2p3s3p3d4s4p4d4f va xokazo.  Lekin, amalda, spektroskopik analiz, kimyoviy va rentgenoskopik ma'lumotlarga ko’ra boshqacha tartibda joylashishi aniqlangan, ya'ni elektronlar minimal energiya zapasiga ega bo’lishga, yadro bilan maksimal bog’lanishda bo’lishga intiladi, buni energiyaning minimumga intilish (afzallik) prinsipi deyiladi. Bu prinsipga ko’ra agar pastki pog’onadagi (yadroga yaqin) energiyasi kichik bo’lgan energetik yacheyka bo’sh bo’lsa, energiya zapasi kichik bo’lgan elektronga yuqori energetik pog’onada o’rin yo’q, ya'ni ular yacheykalarda quyidagi tartibda to’lib boradi:

O'xshashlar

Atom tuzilishi

Atom elektron qobiqlarning tuzilishi. Kvant sonlar

Galogenlarning davriy jadvaldagi o'rni Atom tuzilishi

Atom va Yadro tuzilishi haqidagi nazariyalarni vujudga kelishi

Uglevodlar 3