Жаҳон молиявий инқирози, Ўзбекистон иқтисодиётига таъсири ҳамда унинг оқибатларини олдини олиш ва юмшатишга асос бўлган омиллар - Iqtisodiyot - Slaydlar

Жаҳон молиявий инқирози, Ўзбекистон иқтисодиётига таъсири ҳамда унинг оқибатларини олдини олиш ва юмшатишга асос бўлган омиллар

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1073.5 KB

Ko'chirib olish

11Жаҳон молиявий инқирози, Жаҳон молиявий инқирози, Ўзбекистон иқтисодиётига Ўзбекистон иқтисодиётига таъсири ҳамда унинг таъсири ҳамда унинг оқибатларини олдини олиш ва оқибатларини олдини олиш ва юмшатишга асос бўлган омилларюмшатишга асос бўлган омиллар Маърузачи: Маърузачи: и.ф.ни.ф.н . . С.А.С.А. ГГ аниходжаеваниходжаев Тошкент мехмонхона хўжалиги Тошкент мехмонхона хўжалиги коллежи директориколлежи директориЎзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг “Жаҳон молиявий – иқтисодий инқирози , Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари” китоби асосида тайёрланган www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

22Режа:Режа: 1.Жаҳон молия1.Жаҳон молия вийвий -иқтисодий -иқтисодий инқирозинқироз ва унива уни нгнг вужудга вужудга келиш сабаблари, келиш сабаблари, оқибатлари ва ривожланиш оқибатлари ва ривожланиш босқичлари. босқичлари. 2.Жаҳон молиявий 2.Жаҳон молиявий инқирозиниинқирозини нгнг Ўзбекистон Ўзбекистон иқтисодиётига таъсири ва иқтисодиётига таъсири ва унинг оқибатларини олдини унинг оқибатларини олдини олиш ва юмшатишга асос олиш ва юмшатишга асос бўлган омиллар.бўлган омиллар. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

33Иқтисодий инқироз моҳиятиИқтисодий инқироз моҳияти Бизга маълумки, бозор иқтисодиётининг ривожланиши учун Бизга маълумки, бозор иқтисодиётининг ривожланиши учун макроиқтисодий мувозанатлар таъминланиши шарт, булар макроиқтисодий мувозанатлар таъминланиши шарт, булар жумласига жами талаб ва таклиф, даромадлар ва жумласига жами талаб ва таклиф, даромадлар ва харажатлар, истеъмол ва жамғариш, товар пул харажатлар, истеъмол ва жамғариш, товар пул мувозанатлари киради. мувозанатлари киради. Бозор тизимида мувозанатларнинг сақланиши тенденция Бозор тизимида мувозанатларнинг сақланиши тенденция тарзида бўлади, яъни улар тикланиб, бузилиб ва қайта тарзида бўлади, яъни улар тикланиб, бузилиб ва қайта тикланиб туришга мойил бўлади. Шу сабабли иқтисодий тикланиб туришга мойил бўлади. Шу сабабли иқтисодий ўсиш тўлқинсимон, тебранма ҳаракат шаклида юз беради, бу ўсиш тўлқинсимон, тебранма ҳаракат шаклида юз беради, бу циклли ўсишни ҳосил этади. Иқтисодиёт кўтарилганда циклли ўсишни ҳосил этади. Иқтисодиёт кўтарилганда юксалишда, у пасайганда рецессия ҳолати пайдо бўлади. юксалишда, у пасайганда рецессия ҳолати пайдо бўлади. Рецессия танглик бўлиб кризис ва депрессия(турғунликни)ни Рецессия танглик бўлиб кризис ва депрессия(турғунликни)ни ўз ичига олади.Тангликни энг оғир кўриниши стагнация ўз ичига олади.Тангликни энг оғир кўриниши стагнация ҳисобланади (кризиснинг узоқ давом этиши). Стагнация юз ҳисобланади (кризиснинг узоқ давом этиши). Стагнация юз берганда танглик узоқ давом этади, иқтисодиёт ўзини тезда берганда танглик узоқ давом этади, иқтисодиёт ўзини тезда ўнглаб ола билмайди, оммавий ишсизлик рўй беради, ўнглаб ола билмайди, оммавий ишсизлик рўй беради, аҳолининг турмуш даражаси пасайиб кетади.Танглик маълум аҳолининг турмуш даражаси пасайиб кетади.Танглик маълум вақтгача давом этади, унинг узун ёки қисқа бўлиши вақтгача давом этади, унинг узун ёки қисқа бўлиши тангликнинг нақадар чуқур бўлишига, бозор механизмининг тангликнинг нақадар чуқур бўлишига, бозор механизмининг лаёқатлигининг тикланишига ва давлатнинг инқироздан лаёқатлигининг тикланишига ва давлатнинг инқироздан чиқиш чораларининг самарадорлигига боғлиқ. чиқиш чораларининг самарадорлигига боғлиқ. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

44Инқироз мезонлари: Инқироз мезонлари:  Иқтисодий инқирозИқтисодий инқироз ( ( рецессия)рецессия) – иқтисодиётни шундай – иқтисодиётни шундай ҳолатики, мамлакатнинг ялпи ички маҳсулотининг абсолют ҳолатики, мамлакатнинг ялпи ички маҳсулотининг абсолют ҳажми камида икки квартал мобайнида кетма-кет ҳажми камида икки квартал мобайнида кетма-кет қисқаради. қисқаради.  Молия инқирозиМолия инқирози - фонд бозорини 20 - фонд бозорини 20 %% дан ошиқ дан ошиқ камайиши, банклар ўртасидаги кредит бозорида процент камайиши, банклар ўртасидаги кредит бозорида процент ставкаларини икки марта ўсиши, миллий валюта курсининг ставкаларини икки марта ўсиши, миллий валюта курсининг 10 10 %% дан ортиқ пасайиши. дан ортиқ пасайиши.  Банк инқирози Банк инқирози қуйидаги ҳолатларда содир бўлади, агар: қуйидаги ҳолатларда содир бўлади, агар:  Ишламайдиган активларни банк тизимини ялпи активидаги Ишламайдиган активларни банк тизимини ялпи активидаги улуши 10 улуши 10 %% дан ортиқ бўлса; дан ортиқ бўлса;  Банк тизимини қутқариш учун сарфланадиган харажатлар Банк тизимини қутқариш учун сарфланадиган харажатлар қийматининг мамлакат ялпи ички маҳсулотидаги улуши қийматининг мамлакат ялпи ички маҳсулотидаги улуши икки фоиздан ошиқ бўлса;икки фоиздан ошиқ бўлса;  Банкларнинг банкротлашуви ёки национализациялашуви Банкларнинг банкротлашуви ёки национализациялашуви кузатилса;кузатилса;  Ҳукумат молия бозорлари ва молия институтларини Ҳукумат молия бозорлари ва молия институтларини қутқариш учун экстраординар чора-тадбирларни қўллайди.қутқариш учун экстраординар чора-тадбирларни қўллайди.  Ҳамма иқтисодий ва молия инқирозларнинг чуқурлашуви, Ҳамма иқтисодий ва молия инқирозларнинг чуқурлашуви, молиявий ва макроиқтисодий кўрсаткичларнинг молиявий ва макроиқтисодий кўрсаткичларнинг пасайишини давомийлиги ҳамда сифат жиҳатдан халқаро пасайишини давомийлиги ҳамда сифат жиҳатдан халқаро ва миллий доирада содир бўлиши билан фарқланади.ва миллий доирада содир бўлиши билан фарқланади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

55Жаҳон молиявий инқирози келиб Жаҳон молиявий инқирози келиб чиқишининг умумий сабаблари:чиқишининг умумий сабаблари:  йирик ривожланган мамлакатларнинг кўп йирик ривожланган мамлакатларнинг кўп йиллар давомида давлат бюджети тақчиллиги ва йиллар давомида давлат бюджети тақчиллиги ва салбий ташқи савдо балансига эгалиги;салбий ташқи савдо балансига эгалиги;  давлат ташқи қарзи миқдорини ЯИМга нисбатан давлат ташқи қарзи миқдорини ЯИМга нисбатан ўсиш суръатларини жадаллашиши;ўсиш суръатларини жадаллашиши;  норационал пул-кредит сиёсати ҳамда қайта норационал пул-кредит сиёсати ҳамда қайта молиялаш ставкасининг сурункали равишда паст молиялаш ставкасининг сурункали равишда паст даражада ушлаб турилиши натижасида қарзга даражада ушлаб турилиши натижасида қарзга яшаш кундалик одатга айланиши;яшаш кундалик одатга айланиши;  ипотека кредитлари бериш талабларининг ипотека кредитлари бериш талабларининг асоссиз бўшаштириб юборилганлиги ва уй-жой асоссиз бўшаштириб юборилганлиги ва уй-жой бозорида нархларнинг қисқа муддат ичида бозорида нархларнинг қисқа муддат ичида кескин ўсиши;кескин ўсиши; www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

66Жаҳон молиявий инқирози келиб Жаҳон молиявий инқирози келиб чиқишининг умумий сабаблари (давоми)чиқишининг умумий сабаблари (давоми)  Молиявий Молиявий институтларнинг мажбуриятларигаинститутларнинг мажбуриятларига нисбатан устав нисбатан устав маблағларининг мутаносиблигинимаблағларининг мутаносиблигини кескин бузилиши;кескин бузилиши;  қимматбаҳо қоғозлар бўйича рейтинг ташкилотлари томонидан қимматбаҳо қоғозлар бўйича рейтинг ташкилотлари томонидан сохта хулосалар берилиши;сохта хулосалар берилиши;  молиявий аудит ва профессионал этикамолиявий аудит ва профессионал этика тамойилларини бузилиши тамойилларини бузилиши ва сохта аудит хулосаларива сохта аудит хулосалари тақдим этилиши;тақдим этилиши;  молиявиймолиявий рағбатлантириш услубирағбатлантириш услуби сифатсифат кўрсаткичларига эмас, кўрсаткичларига эмас, балки миқдорийбалки миқдорий кўрсаткичларга асосланганлиги;кўрсаткичларга асосланганлиги;  юқори рискли вюқори рискли в аа мураккаб ҳосилавий қимматбаҳо мураккаб ҳосилавий қимматбаҳо қоғозларни қоғозларни вужудга келиши.вужудга келиши.  Ушбу омиллар мамлакатлар иқтисодиётига турлича таъсир Ушбу омиллар мамлакатлар иқтисодиётига турлича таъсир кўрсатади ва инқирозга қарши кураш чора-тадбирларни ишлаб кўрсатади ва инқирозга қарши кураш чора-тадбирларни ишлаб чиқишда ҳисобга олиниши керак.чиқишда ҳисобга олиниши керак. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

77Бугунги кундаги жаҳон молиявий инқирозининг Бугунги кундаги жаҳон молиявий инқирозининг асосий сабаблари сифатида қуйидагилар эътироф асосий сабаблари сифатида қуйидагилар эътироф этилмоқда:этилмоқда: 1. АҚШ ипотека кредит бозоридаги инқироз. Бунда 1. АҚШ ипотека кредит бозоридаги инқироз. Бунда албатта қарз олувчининг сифат кўрсаткичларига, шунингдек, албатта қарз олувчининг сифат кўрсаткичларига, шунингдек, операцияларнинг транспарентлигига (шаффофлик) етарлича операцияларнинг транспарентлигига (шаффофлик) етарлича эътибор қаратиш лозим эди.эътибор қаратиш лозим эди. Таъкидлаш лозимки, кўпчилик экспертлар глобал Таъкидлаш лозимки, кўпчилик экспертлар глобал молиявий инқироз айнан АҚШ ипотека бозори таназзулидан молиявий инқироз айнан АҚШ ипотека бозори таназзулидан келиб чиққанини эътироф этишади. Бунда улар инқироз келиб чиққанини эътироф этишади. Бунда улар инқироз сабаблари сифатида қуйидагиларни келтиришади:сабаблари сифатида қуйидагиларни келтиришади: а) а) кредит бериш амалиётининг ўта қулайлигикредит бериш амалиётининг ўта қулайлиги . Фоиз . Фоиз ставкасининг пастлиги, молия муассасалари томонидан тақдим ставкасининг пастлиги, молия муассасалари томонидан тақдим қилинган ипотека кредитлари ҳажмининг юқорилиги, ва қилинган ипотека кредитлари ҳажмининг юқорилиги, ва айниқса, уй иншоотлари баҳосининг ошиши истеъмолчиларни айниқса, уй иншоотлари баҳосининг ошиши истеъмолчиларни уй сотиб олишга рағбатлантирди;уй сотиб олишга рағбатлантирди; www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

88бб ) кредит бериш стандартларининг эркинлаштирилиши) кредит бериш стандартларининг эркинлаштирилиши . . Ипотекага нисбатан ўсиб бораётган талабни қондириш мақсадида Ипотекага нисбатан ўсиб бораётган талабни қондириш мақсадида кредит берувчи ташкилотлар стандартларни эркинлаштирди ва йирик кредит берувчи ташкилотлар стандартларни эркинлаштирди ва йирик миқдордаги ипотека кредитларини муомалага чиқарди; миқдордаги ипотека кредитларини муомалага чиқарди; в) в) тартибга солишнинг ноадекватлигитартибга солишнинг ноадекватлиги . Амалдаги тартибга . Амалдаги тартибга солиш тизими мураккаб тузилиш, паст даражадаги шаффофлик ва солиш тизими мураккаб тузилиш, паст даражадаги шаффофлик ва юқори риск билан характерланувчи АҚШ молиявий маҳсулотларидаги юқори риск билан характерланувчи АҚШ молиявий маҳсулотларидаги инновацияларга жавоб бера олмади; инновацияларга жавоб бера олмади; г) г) кредит рейтинг агентликларикредит рейтинг агентликлари : Moody’s, Standard & Poors ва : Moody’s, Standard & Poors ва Fitch каби рейтинг агентликлари рискли ипотекага асосланган Fitch каби рейтинг агентликлари рискли ипотекага асосланган қимматли қоғозларга ААА рейтингини берганлиги билан инқирозга ўз қимматли қоғозларга ААА рейтингини берганлиги билан инқирозга ўз ҳиссасини қўшганликда айбланмоқдалар;ҳиссасини қўшганликда айбланмоқдалар; д) д) банк капиталини тартибга солишбанк капиталини тартибга солиш : айрим экспертлар банк : айрим экспертлар банк капиталини халқаро тартибга солишни (Базель Iкапиталини халқаро тартибга солишни (Базель I II ) инқироз ) инқироз сабабларидан бири сифатида эътироф этишмоқда. Зеро, банк сабабларидан бири сифатида эътироф этишмоқда. Зеро, банк капиталини тартибга солиш банкларни катта миқдорда рискли капиталини тартибга солиш банкларни катта миқдорда рискли кредитлар бериш учун етарли даражада капиталга эга бўлишини талаб кредитлар бериш учун етарли даражада капиталга эга бўлишини талаб этар экан, уларни юқори рискли активларини секьюритизациялаб, этар экан, уларни юқори рискли активларини секьюритизациялаб, қимматли қоғозларга айлантиришга ва инвесторларга сотишга қимматли қоғозларга айлантиришга ва инвесторларга сотишга рағбатлантирган. рағбатлантирган. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

992. АҚШ ФЗТнинг собиқ раиси Алан Гринспеннинг керагидан 2. АҚШ ФЗТнинг собиқ раиси Алан Гринспеннинг керагидан ортиқ экпанцион пул-кредит сиёсати. У Федерал резерв тизими ортиқ экпанцион пул-кредит сиёсати. У Федерал резерв тизими дисконт ставкасини тарихий паст даражага тушишини ва керагидан дисконт ставкасини тарихий паст даражага тушишини ва керагидан ортиқ шу ҳолатда узоқ муддат сақланишини таъминлади. ортиқ шу ҳолатда узоқ муддат сақланишини таъминлади. 3. Жаҳон иқтисодиётида сезиларли даражада юқори дисбаланс, 3. Жаҳон иқтисодиётида сезиларли даражада юқори дисбаланс, номувофиқликнинг мавжудлиги, хусусан, Хитой савдо балансида номувофиқликнинг мавжудлиги, хусусан, Хитой савдо балансида йирик миқдордаги профицит, АҚШда эса, аксинча катта миқдордаги йирик миқдордаги профицит, АҚШда эса, аксинча катта миқдордаги дефицит сақланиб қолмоқда. Ажабланарлиси, АҚШ савдо баланси дефицит сақланиб қолмоқда. Ажабланарлиси, АҚШ савдо баланси дефицитининг қарийб 90 фоизи Хитой, Япония, Германия ва Араб дефицитининг қарийб 90 фоизи Хитой, Япония, Германия ва Араб давлатлари савдо балансидаги профицит ҳисобидан қопланмоқда. давлатлари савдо балансидаги профицит ҳисобидан қопланмоқда. Бундан ташқари, 10 та Осиё давлатига жаҳон халқаро валюта Бундан ташқари, 10 та Осиё давлатига жаҳон халқаро валюта захираларининг 59 фоизи (3,4 триллион АҚШ доллари) тўғри захираларининг 59 фоизи (3,4 триллион АҚШ доллари) тўғри келмоқда. АҚШ ҳукумати қарз мажбуриятларининг 44 фоизига чет келмоқда. АҚШ ҳукумати қарз мажбуриятларининг 44 фоизига чет элликлар эгалик қилмоқда. элликлар эгалик қилмоқда. 4. Freddie Mac (the Federal Home Loan Mortgage Corporation) ва 4. Freddie Mac (the Federal Home Loan Mortgage Corporation) ва Fannie Mae (the Federal National Mortgage Association), шунингдек, Fannie Mae (the Federal National Mortgage Association), шунингдек, АҚШ инвестицион компаниялари капиталининг сезиларли даражада АҚШ инвестицион компаниялари капиталининг сезиларли даражада кичиклиги.кичиклиги. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1010Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг “Нима учун ?” технологияси бўйича келиб чиқиш сабаблари нима учун? нима учун? ИҚТИСОДИЙ ИНҚИРОЗ Молиявий инқироз Банкларда баланс мувозанатининг бузилишиИпотека пуфагининг кенгайиб кетиши Йирик корхоналарнинг банкротга учрашиРақобат бозорида ўз ўрнини топа олмаслиги Ишлаб чиқариш харажатларининг ошиб кетиши Ресурс ва хом – ашё нархлари ошиши Ресурс ва хом – ашёнинг тақчиллиги Қайта тикланмайдиган жараён, табиат қонуниятиҚарзга олинган кредит маблағларнинг ўз вақтида қайтарилмаслигиҚарзга олинган кредитларнинг ўз ўрнида фойдаланмаслик Банк ларда даромад ва харажатлар балансининг издан чи қ ишиКутилган фойдага эриша олмаслик Кучмас мулк қийматининг пасайиши нима учун? нима учун? нима учун? нима учун? нима учун?нима учун? нима учун? нима учун? нима учун?нима учун? нима учун? нима учун? www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1111Жаҳон молиявий- иқтисодий инқирозининг “Балиқ ск е лети” технологияси орқали ёритиш www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1212ДавомиДавоми www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1313Президентимиз Ислом Каримов ушбу инқирознинг келиб Президентимиз Ислом Каримов ушбу инқирознинг келиб чиқиш сабаблари, оқибатлари ва унинг таъсири юзасидан чиқиш сабаблари, оқибатлари ва унинг таъсири юзасидан хулосаларини бердилар:хулосаларини бердилар: Биринчидан, Биринчидан, молия-банк тизимидаги инқироз молия-банк тизимидаги инқироз жараёнлари деярли бутун дунёни қамраб олаётгани, жараёнлари деярли бутун дунёни қамраб олаётгани, рецессия ва иқтисодий пасайишнинг муқаррарлиги, рецессия ва иқтисодий пасайишнинг муқаррарлиги, инвестициявий фаоллик кўламининг чекланиши, талаб инвестициявий фаоллик кўламининг чекланиши, талаб ва халқаро савдо ҳажмининг камайиши, шунингдек, ва халқаро савдо ҳажмининг камайиши, шунингдек, жаҳоннинг кўплаб мамлакатларига таъсир жаҳоннинг кўплаб мамлакатларига таъсир кўрсатадиган жиддий ижтимоий талофотлар содир кўрсатадиган жиддий ижтимоий талофотлар содир бўлиши мумкинлиги ўз тасдиғини топмоқда.бўлиши мумкинлиги ўз тасдиғини топмоқда. Иккинчидан,Иккинчидан, авж олиб бораётган глобал авж олиб бораётган глобал молиявий инқироз жаҳон молия-банк тизимида жиддий молиявий инқироз жаҳон молия-банк тизимида жиддий нуқсонлар мавжудлиги ва ушбу тизимни тубдан ислоҳ нуқсонлар мавжудлиги ва ушбу тизимни тубдан ислоҳ қилиш зарурлигини кўрсатди. Ушбу инқироз асосан ўз қилиш зарурлигини кўрсатди. Ушбу инқироз асосан ўз корпоратив манфаатларини кўзлаб иш юритиб келган, корпоратив манфаатларини кўзлаб иш юритиб келган, кредит ва қимматбаҳо қоғозлар бозорларида турли кредит ва қимматбаҳо қоғозлар бозорларида турли спекулятив амалиётларга берилиб кетган банклар спекулятив амалиётларга берилиб кетган банклар фаолияти устидан етарли даражада назорат йўқлигини фаолияти устидан етарли даражада назорат йўқлигини тасдиқлади.тасдиқлади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1414давомидавоми Учинчидан,Учинчидан, молиявий-иқтисодий инқирознинг молиявий-иқтисодий инқирознинг ҳар қайси давлатдаги миқёси, кўлами ва оқибатлари ҳар қайси давлатдаги миқёси, кўлами ва оқибатлари қандай бўлиши куп жиҳатдан қатор омиллардан келиб қандай бўлиши куп жиҳатдан қатор омиллардан келиб чиқади. Аввало, ана шу давлатнинг молия-валюта чиқади. Аввало, ана шу давлатнинг молия-валюта тизими нечоғлик мустаҳкам эканига, миллий кредит тизими нечоғлик мустаҳкам эканига, миллий кредит институтларининг қай даражада капиталлашуви ва институтларининг қай даражада капиталлашуви ва ликвидлиги (тўлов имконига), уларнинг чет эл ва ликвидлиги (тўлов имконига), уларнинг чет эл ва корпоратив банк тузилмаларига қанчалик қарам корпоратив банк тузилмаларига қанчалик қарам эканлигига, шунингдек, олтин-валюта захирасининг эканлигига, шунингдек, олтин-валюта захирасининг ҳажми, хорижий кредитларни қайтариш қобилияти ва ҳажми, хорижий кредитларни қайтариш қобилияти ва пировард натижада - мамлакат иқтисодиётининг пировард натижада - мамлакат иқтисодиётининг барқарорлик, диверсификация ва рақобатбардошлик барқарорлик, диверсификация ва рақобатбардошлик даражасига боғлиқ.даражасига боғлиқ. Тўртинчидан,Тўртинчидан, жаҳон молиявий инқирозидан жаҳон молиявий инқирозидан имкон қадар тез чиқиш, унинг оқибатларини имкон қадар тез чиқиш, унинг оқибатларини енгиллаштириш устун даражада ҳар қайси давлат енгиллаштириш устун даражада ҳар қайси давлат доирасида ва умуман, дунё ҳамжамияти миқёсида қабул доирасида ва умуман, дунё ҳамжамияти миқёсида қабул қилинаётган чора-тадбирларнинг самарадорлигига, қилинаётган чора-тадбирларнинг самарадорлигига, уларнинг бир-бири билан уйғунлигига боғлиқ.уларнинг бир-бири билан уйғунлигига боғлиқ. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1515 Энди жаҳон молиявий инқирозининг ривожланаётган Энди жаҳон молиявий инқирозининг ривожланаётган давлатларга таъсири хусусида тўхталсак. МДҲ давлатларга таъсири хусусида тўхталсак. МДҲ давлатларидан Россияда мамлакат ЯИМнинг қарийб 60 давлатларидан Россияда мамлакат ЯИМнинг қарийб 60 фоизини таъминловчи 100 та етакчи компанияларнинг фоизини таъминловчи 100 та етакчи компанияларнинг акциялари баҳолари кескин тушиб кетган. Бу инқирознинг акциялари баҳолари кескин тушиб кетган. Бу инқирознинг ушбу компанияларга салбий таъсирини 1 трлн. АҚШ ушбу компанияларга салбий таъсирини 1 трлн. АҚШ доллари миқдоридаги зарар билан ифодалаш мумкин. доллари миқдоридаги зарар билан ифодалаш мумкин. Россия бюджетини тузишда нефтни 69-70 АҚШ долларидан Россия бюджетини тузишда нефтни 69-70 АҚШ долларидан сотиш кўзда тутилган эди. Ваҳоланки, инқироз шароитида сотиш кўзда тутилган эди. Ваҳоланки, инқироз шароитида нефт баҳосининг 35 долларгача пасайиши кузатилди. Бу нефт баҳосининг 35 долларгача пасайиши кузатилди. Бу ҳолат, ўз навбатида, Россияда бюджет харажатларининг ҳолат, ўз навбатида, Россияда бюджет харажатларининг қисқаришига олиб келади.қисқаришига олиб келади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1616Ҳозирги иқтисодий инқирознинг хусусиятлариҲозирги иқтисодий инқирознинг хусусиятлари  БиринчиданБиринчидан , тараққий этган мамлакатлардан , тараққий этган мамлакатлардан бошланиб, инқироз жуда катта масштабга эга бўлиб, бошланиб, инқироз жуда катта масштабга эга бўлиб, барча давлатлар ва ҳудудларни қамраб олмоқда. барча давлатлар ва ҳудудларни қамраб олмоқда.  ИккинчиданИккинчидан , ушбу инқироз сўнгги ўн йилликда тез , ушбу инқироз сўнгги ўн йилликда тез ривожланган давлатларга катта таъсир ўтказди, қолоқ ривожланган давлатларга катта таъсир ўтказди, қолоқ давлатлар эса ундан кам жабр кўришди. давлатлар эса ундан кам жабр кўришди.  УчинчиданУчинчидан , ушбу инқироз таркибий характерга эга, , ушбу инқироз таркибий характерга эга, яъни жаҳон иқтисодиёти таркиби ва унинг технологик яъни жаҳон иқтисодиёти таркиби ва унинг технологик базасида жиддий янгиланишни тақозо этмоқда. базасида жиддий янгиланишни тақозо этмоқда. Таркибий ўзгаришлар туфайли ишлаб чиқариш кучлари Таркибий ўзгаришлар туфайли ишлаб чиқариш кучлари тармоқ ва ҳудудлар бўйича қайта тақсимланади. тармоқ ва ҳудудлар бўйича қайта тақсимланади.  ТўртинчиданТўртинчидан , инқироз инновацион характерга эга. , инқироз инновацион характерга эга. Сўнгги йилларда молия-иқтисодиёт соҳасида молиявий Сўнгги йилларда молия-иқтисодиёт соҳасида молиявий инновация билан боғлиқ молия бозорининг янги инновация билан боғлиқ молия бозорининг янги дастаклари вужудга келди ва улар жаҳон дастаклари вужудга келди ва улар жаҳон иқтисодиётини барқарор ривожланишини таъминлаш иқтисодиётини барқарор ривожланишини таъминлаш ўрнига инқирозга олиб келди.ўрнига инқирозга олиб келди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1717““ ... тобора чуқурлашиб бораётган жаҳон молиявий ... тобора чуқурлашиб бораётган жаҳон молиявий инқирози мамлакатимизга таъсир кўрсатмайди, инқирози мамлакатимизга таъсир кўрсатмайди, бизни четлаб ўтади, деган хулоса чиқармаслик бизни четлаб ўтади, деган хулоса чиқармаслик керак. Масалани бундай тушуниш ўта соддалик, керак. Масалани бундай тушуниш ўта соддалик, айтиш мумкинки, кечириб бўлмас хато бўлур айтиш мумкинки, кечириб бўлмас хато бўлур эди.”эди.” И.А.КаримовИ.А.Каримов www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1818Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг Ўзбекистон иқтисодиётига таъсири.Ўзбекистон иқтисодиётига таъсири.  Жаҳон бозорида талабнинг пасайиб бориши Жаҳон бозорида талабнинг пасайиб бориши оқибатида Ўзбекистон экспорт қиладиган оқибатида Ўзбекистон экспорт қиладиган қимматбаҳо ва рангли металлар, пахта, уран, қимматбаҳо ва рангли металлар, пахта, уран, нефть маҳсулотлари, минерал ўғитлар ва бошқа нефть маҳсулотлари, минерал ўғитлар ва бошқа маҳсулотлар нархининг тушиб бориши. Бунинг маҳсулотлар нархининг тушиб бориши. Бунинг натижасида корхоналар ва инвесторларни натижасида корхоналар ва инвесторларни экспортдан оладиган тушумларнинг камайиши ва экспортдан оладиган тушумларнинг камайиши ва макроиқтисодий кўрсаткичларнинг ўсиш макроиқтисодий кўрсаткичларнинг ўсиш суръатларига салбий таъсири. суръатларига салбий таъсири.  Инқироз даврида кредитлар баҳосининг Инқироз даврида кредитлар баҳосининг қимматлашуви.Ўзбекистон жалб қилган ҳалқаро қимматлашуви.Ўзбекистон жалб қилган ҳалқаро кредитларнинг асосий қисми сузувчи ставкали кредитларнинг асосий қисми сузувчи ставкали кредитлардир.Кредитлар баҳосининг кредитлардир.Кредитлар баҳосининг қимматлашуви ташқи кредитларга хизмат қимматлашуви ташқи кредитларга хизмат кўрсатишни қийинлашишига олиб келиши мумкин. кўрсатишни қийинлашишига олиб келиши мумкин. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1919 Халқаро бозорларда хом-ашё товарлари баҳосининг Халқаро бозорларда хом-ашё товарлари баҳосининг пасайиши Ўзбекистон экспортига салбий таъсир қилиши пасайиши Ўзбекистон экспортига салбий таъсир қилиши мумкин. Қайд этиш лозимки, Ўзбекистон дунё автосаноатига мумкин. Қайд этиш лозимки, Ўзбекистон дунё автосаноатига мис етказиб берувчи асосий давлатлардан ҳисобланади. мис етказиб берувчи асосий давлатлардан ҳисобланади. Ваҳоланки, инқироз даврида миснинг баҳоси 2 марта пасайди. Ваҳоланки, инқироз даврида миснинг баҳоси 2 марта пасайди.  Ўзбекистон пахта толаси экспортининг қарийб 85 фоизи Ўзбекистон пахта толаси экспортининг қарийб 85 фоизи Жанубий Шарқий Осиё мамлакатлари енгил саноатига етказиб Жанубий Шарқий Осиё мамлакатлари енгил саноатига етказиб берилади. Молиявий инқирознинг мазкур мамлакатларга берилади. Молиявий инқирознинг мазкур мамлакатларга салбий таъсири, ўз навбатида, республикамиз пахта салбий таъсири, ўз навбатида, республикамиз пахта экспортининг пасайишига олиб келиши мумкин. Ваҳоланки, экспортининг пасайишига олиб келиши мумкин. Ваҳоланки, пахта толаси ва металлар республика экспорти таркибида пахта толаси ва металлар республика экспорти таркибида сезиларли салмоқни ташкил этади .сезиларли салмоқни ташкил этади . www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2020• Россияда ишсизлик даражаси ошганлиги туфайли Россияда ишсизлик даражаси ошганлиги туфайли (Россиянинг Меҳнат ва бандлик бўйича федерал хизмати (Россиянинг Меҳнат ва бандлик бўйича федерал хизмати маълумотларига кўра, 2009 йилнинг бошида ишсизлар сони 6 млн. маълумотларига кўра, 2009 йилнинг бошида ишсизлар сони 6 млн. кишини ташкил этган) 2009 йилнинг январидан бошлаб кишини ташкил этган) 2009 йилнинг январидан бошлаб мигрантларга 50 фоиз чеклов ўрнатилди. Бу эса, Ўзбекистонга мигрантларга 50 фоиз чеклов ўрнатилди. Бу эса, Ўзбекистонга кириб келаётган пул ўтказмалари миқдорининг пасайишига олиб кириб келаётган пул ўтказмалари миқдорининг пасайишига олиб келиши мумкин. Айни пайтда мигрантларнинг Ўзбекистонга пул келиши мумкин. Айни пайтда мигрантларнинг Ўзбекистонга пул ўтказмалари миқдори тўлов балансининг тушумларининг ўтказмалари миқдори тўлов балансининг тушумларининг сезиларли қисмини ташкил қилади. сезиларли қисмини ташкил қилади. • Шунингдек, Ўзбекистон жалб қилган халқаро кредитларнинг Шунингдек, Ўзбекистон жалб қилган халқаро кредитларнинг асосий қисми сузувчи ставкали кредитлардир. Инқироз даврида асосий қисми сузувчи ставкали кредитлардир. Инқироз даврида кредитлар баҳосининг қимматлашуви ташқи кредитларга хизмат кредитлар баҳосининг қимматлашуви ташқи кредитларга хизмат кўрсатишни қийинлаштириши мумкин.кўрсатишни қийинлаштириши мумкин. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2121Инқироз шароитида Жанубий Шарқий Осиё давлатлари иқтисодиётидаги пасайиш. Ўзбекистон пахта толаси экспортининг 85 фоизи мазкур мамлакатлар ҳиссасига тўғри келади.Жаҳон бозорида хом ашё товарлари баҳосининг пасайиши. Қайд этиш лозимки, Ўзбекистон дунё автосаноатига мис етказиб берувчи асосий давлатлардан ҳисобланади. Ваҳоланки, инқироз даврида миснинг баҳоси 2 марта пасайди . Инқироз шароитида давлатларнинг ишсизликка қарши чора-тадбирлари. Россияда ишсизлик даражаси ошганлиги туфайли 2009 йилнинг январидан бошлаб мигрантларга 50 фоиз чеклов ўрнатилди. Айни пайтда мигрантларнинг Ўзбекистонга пул ўтказмалари миқдори қарийб 2 млрд. АҚШ долларини ташкил этади Ўзбекистон иқтисодиёти Инқироз даврида кредитлар баҳосининг қимматлашуви. Ўзбекистон жалб қилган халқаро кредитларнинг асосий қисми сузувчи ставкали кредитлардир. Кредитлар баҳосининг қимматлашуви ташқи кредитларга хизмат кўрсатишни қийинлашишига олиб келади. Ўзбекистон иқтисодиёти жаҳон молиявий инқирози таъсири остида www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

22222007 йилда Ўзбекистон Республикаси экспортининг таркиби12,5 8,5 6,8 20,2 11,5 10,4 10,7 19,4 Пахта толаси Озиқ-овқат маҳсулотлари кимё маҳсулотлари ва пластмасса энергия манбалари қора ва рангли металлар машина ва асбоб- ускуналар хизматлар бошқалар www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2323Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг Ўзбекистон иқтисодиётига таъсирини камайтириш Ўзбекистон иқтисодиётига таъсирини камайтириш омиллариомиллари  Ўзбекистонда қабул қилинган бозор муносабатларига ўтишнинг Ўзбекистонда қабул қилинган бозор муносабатларига ўтишнинг 5 тамойили (иқтисодиётнинг сиёсатдан устунлиги, давлат - бош 5 тамойили (иқтисодиётнинг сиёсатдан устунлиги, давлат - бош ислоҳотчи, кучли ижтимоий сиёсат юргизиш, қонун устиворлиги, ислоҳотчи, кучли ижтимоий сиёсат юргизиш, қонун устиворлиги, бозор иқтисодиётига босқичма-бочқич ўтиш) ва модернизация бозор иқтисодиётига босқичма-бочқич ўтиш) ва модернизация модели орқали ўз олдимизга узоқ ва давомли миллий модели орқали ўз олдимизга узоқ ва давомли миллий манфаатларимизни амалга ошириш вазифасини қўйилиши “шок манфаатларимизни амалга ошириш вазифасини қўйилиши “шок терапияси” каби усуллардан воз кечилиши. терапияси” каби усуллардан воз кечилиши.  ““ Янги уй қурмасдан туриб эскисини бузманг” деган ҳаётий Янги уй қурмасдан туриб эскисини бузманг” деган ҳаётий тамойилга таянган ҳолда, ислоҳотларни изчил ва босқичма босқич тамойилга таянган ҳолда, ислоҳотларни изчил ва босқичма босқич амалга оширилишини танланиши. Ўтиш даврида муҳими, давлат - амалга оширилишини танланиши. Ўтиш даврида муҳими, давлат - бош ислоҳотчи сифатида масъулиятни ўз зиммасига олиши ва бундай бош ислоҳотчи сифатида масъулиятни ўз зиммасига олиши ва бундай ёндашувнинг охир оқибатда ўзини тўла оқлаши. Шу ўринда ёндашувнинг охир оқибатда ўзини тўла оқлаши. Шу ўринда Ўзбекистонда молиявий- иқтисодий, бюджет, банк-кредит тизими Ўзбекистонда молиявий- иқтисодий, бюджет, банк-кредит тизими шунингдек, иқтисодиётнинг реал сектори корхоналари ва шунингдек, иқтисодиётнинг реал сектори корхоналари ва тармоқларининг барқарор ҳамда узлуксиз ишлашини таъминлаш тармоқларининг барқарор ҳамда узлуксиз ишлашини таъминлаш учун етарли даражада захиралар яратилганлиги ва зарур ресурслар учун етарли даражада захиралар яратилганлиги ва зарур ресурслар базасининг мавжуд эканлиги. базасининг мавжуд эканлиги. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2424• Мамлакат тижорат банклари тўлов қобилиятиннг Мамлакат тижорат банклари тўлов қобилиятиннг юқорилиги, хусусан улар активлари миқдорининг “Фуқароларнинг юқорилиги, хусусан улар активлари миқдорининг “Фуқароларнинг банклардаги омонатларини ҳимоялаш кафолатлари тўғрисидаги” банклардаги омонатларини ҳимоялаш кафолатлари тўғрисидаги” Қонунга мувофиқ шаклланган захираларни ҳисобга олган ҳолда 13 Қонунга мувофиқ шаклланган захираларни ҳисобга олган ҳолда 13 триллион 360 миллиард сўмдан ошганлиги бу эса аҳоли ва хўжалик триллион 360 миллиард сўмдан ошганлиги бу эса аҳоли ва хўжалик юритувчи субъектларнинг жалб қилинган депозитларидан тахминан юритувчи субъектларнинг жалб қилинган депозитларидан тахминан 2,4 баробар кўп эканлиги. 2,4 баробар кўп эканлиги. • Банк активлари ҳажмининг сезиларли даражада ошганини Банк активлари ҳажмининг сезиларли даражада ошганини ҳисобга олиб, бугунги кунда республикамизда аҳолининг ҳисобга олиб, бугунги кунда республикамизда аҳолининг банклардаги барча депозитларини давлат томонидан юз фоиз банклардаги барча депозитларини давлат томонидан юз фоиз кафолатлаш таъминланганлиги. 2006 йилда ташкил этилган кафолатлаш таъминланганлиги. 2006 йилда ташкил этилган “Микрокредитбанк”нинг фаолияти, унинг мамлакат ҳудудида 78 та “Микрокредитбанк”нинг фаолияти, унинг мамлакат ҳудудида 78 та филиали ва 270 дан зиёд минибанки мавжудлиги, мазкур банк кичик филиали ва 270 дан зиёд минибанки мавжудлиги, мазкур банк кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасини кредит билан бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасини кредит билан таъминлашга хизмат қилаётганлиги.таъминлашга хизмат қилаётганлиги. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2525 Ўзбекистон ўзининг мустақил тараққиёти даврида Ўзбекистон ўзининг мустақил тараққиёти даврида муддатли, спекулятив кредитдан воз кечиб чет эл муддатли, спекулятив кредитдан воз кечиб чет эл инвестицияларни узоқ муддатли ва имтиёзли фоиз инвестицияларни узоқ муддатли ва имтиёзли фоиз ставкалари буйича жалб этиш тамойилига доимо амал ставкалари буйича жалб этиш тамойилига доимо амал қилиб келиши. қилиб келиши.  Тижорат банкларимизнинг ташқи мажбуриятлар Тижорат банкларимизнинг ташқи мажбуриятлар бўйича тўловларининг ҳолати ва ҳажми масаласи бўйича тўловларининг ҳолати ва ҳажми масаласи бўйича ҳеч қандай хавотирнинг йўқлиги, республикамиз бўйича ҳеч қандай хавотирнинг йўқлиги, республикамиз банк тизими жаҳон молиявий инқирозининг салбий банк тизими жаҳон молиявий инқирозининг салбий таъсири ва оқибатларидан ишончли тарзда таъсири ва оқибатларидан ишончли тарзда ҳимояланганлиги.ҳимояланганлиги.  Мамлакатда чет эл сармоясини жалб этиш бўйича Мамлакатда чет эл сармоясини жалб этиш бўйича ҳар томонлама қулай шарт-шароитлар яратилганлиги, ҳар томонлама қулай шарт-шароитлар яратилганлиги, хусусан, 2007-2008 йиллар давомида ўзлаштирилган хусусан, 2007-2008 йиллар давомида ўзлаштирилган чет эл инвестициялари ҳажми 2,5 баравардан кўпроқ чет эл инвестициялари ҳажми 2,5 баравардан кўпроқ ошганлиги.ошганлиги.  Аҳолининг иш ҳақи ва даромадларини изчил ва Аҳолининг иш ҳақи ва даромадларини изчил ва олдиндан ошириб бориш ҳамда истеъмол бозорида олдиндан ошириб бориш ҳамда истеъмол бозорида нархларнинг асоссиз ўсишини олдини олишга нархларнинг асоссиз ўсишини олдини олишга қаратилган чора-тадбирларни амалга оширилиши. қаратилган чора-тадбирларни амалга оширилиши. Буларнинг барчаси халқ фаровонлигини юксалтиришга, Буларнинг барчаси халқ фаровонлигини юксалтиришга, аҳоли харид қобилиятини оширишни кўзда тутадиган аҳоли харид қобилиятини оширишни кўзда тутадиган энг муҳим устивор мақсадларга мос келиши. энг муҳим устивор мақсадларга мос келиши. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2626Муҳтарам Президентимиз томонидан республикаМуҳтарам Президентимиз томонидан республика банк - банк - молия тизимининг барқарорлигини таъминлашнинг қуйидаги молия тизимининг барқарорлигини таъминлашнинг қуйидаги тамотамо йй иллари белгилабиллари белгилаб берилган эди:берилган эди:  Республикамиз молия бозорига қисқаРеспубликамиз молия бозорига қисқа муддатли муддатли спекулятив капитал киришига йўлспекулятив капитал киришига йўл қуймасдан қуймасдан хориждан тўғридан-тўғрихориждан тўғридан-тўғри инвестицияларни жалб инвестицияларни жалб қилиш;қилиш;  Иқтмсодиётнинг устувор соҳалариниИқтмсодиётнинг устувор соҳаларини молиялаштиришда давлат кафолати остидамолиялаштиришда давлат кафолати остида олинган олинган кредитларни фақат узокредитларни фақат узо қ қ муддатларга, яъни 20 йилдан муддатларга, яъни 20 йилдан 40 йипгача40 йипгача ҳамда имтиёзли ставкаларда, хусусан 0,5ҳамда имтиёзли ставкаларда, хусусан 0,5 фоиздан 2 фоизгача бўлган миқдорлардафоиздан 2 фоизгача бўлган миқдорларда жалб қилиш;жалб қилиш;  Банклар кредит сиёсатини белгилашда ипотека Банклар кредит сиёсатини белгилашда ипотека кредитлари бериш меъёрига ва тартибига алоҳида кредитлари бериш меъёрига ва тартибига алоҳида эътибор қаратилди;эътибор қаратилди;  Ўзбекистан Республикаси Тикланиш ва ТарақЎзбекистан Республикаси Тикланиш ва Тарақ ққ иёт иёт жамғармаси маблағларини шакллантириш;жамғармаси маблағларини шакллантириш;  Республика етакчи банкларининг капиталлашув Республика етакчи банкларининг капиталлашув даражасини кескин ошириш.даражасини кескин ошириш. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2727Жаҳондаги айрим давлатлар ташқи Жаҳондаги айрим давлатлар ташқи қарзининг ЯИМга нисбатан динамикаси, %дақарзининг ЯИМга нисбатан динамикаси, %да 29 34 76 80 45 81 22 31 91 85 51 110 17 36 92 89 60 83 37 102 90 64 81 13,3 0 20 40 60 80 100 120 Ўзбекист он Россия Қозоғист он А ҚШ Украина Қирғизист он 2005 2006 2007 2008 www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2828 Ўзбекистон республика тижорат Ўзбекистон республика тижорат банкларининг умумий капитали, млрд.сўм.банкларининг умумий капитали, млрд.сўм.824,1 930,9 1070,1 1502,6 2104,3 0 500 1000 1500 2000 2500 2004 2005 2006 2007 2008 824,1 930,9 1070,1 1502,6 2104,3 0 500 1000 1500 2000 2500 2004 2005 2006 2007 2008 www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2929 Банк соҳасида Банк соҳасида ютют ққ ларимизларимиз Республикамизда ипотекали кредитлар бозорида Республикамизда ипотекали кредитлар бозорида барқарорлик сақланиб қолди. Зеро, ипотека кредитларининг барқарорлик сақланиб қолди. Зеро, ипотека кредитларининг гаров таъминоти етарлигига банклар томонидан катта гаров таъминоти етарлигига банклар томонидан катта эътибор қаратилди. 2008 йилнинг 1 январь ҳолатига кўра эътибор қаратилди. 2008 йилнинг 1 январь ҳолатига кўра Ўзбекистон Республикаси тижорат банклари томонидан Ўзбекистон Республикаси тижорат банклари томонидан берилган ипотека кредитларининг умумий миқдори берилган ипотека кредитларининг умумий миқдори 139545,0 млн. сўмни яъни, ялпи кредитларнинг 2,9 фоизини 139545,0 млн. сўмни яъни, ялпи кредитларнинг 2,9 фоизини ташкил этган. Хусусан жорий йилда, ёш оилалар учун уй-ташкил этган. Хусусан жорий йилда, ёш оилалар учун уй- жой қуриш ишларига 46 млрд. сўм миқдоридаги кредитлар жой қуриш ишларига 46 млрд. сўм миқдоридаги кредитлар ажратилди. Шунингдек, ипотека кредитларини ажратилди. Шунингдек, ипотека кредитларини секьюритизациялаш амалиёти ва ипотека қимматли секьюритизациялаш амалиёти ва ипотека қимматли қоғозлари бозори республикамизда шаклланмаган. қоғозлари бозори республикамизда шаклланмаган. Республикамиз банк хизматлари бозорида мураккаб Республикамиз банк хизматлари бозорида мураккаб тузилмага эга бўлган банк маҳсулотларининг (ипотека тузилмага эга бўлган банк маҳсулотларининг (ипотека кредитлари асосида чиқарилган қимматли қоғозлар) мавжуд кредитлари асосида чиқарилган қимматли қоғозлар) мавжуд эмаслиги мамлакатимизда банкларни тартибга солиш эмаслиги мамлакатимизда банкларни тартибга солиш амалиётида ҳали ҳануз жиддий нуқсон ва қийинчиликлар амалиётида ҳали ҳануз жиддий нуқсон ва қийинчиликлар кузатилмаслигидан далолат беради. кузатилмаслигидан далолат беради. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

3030Эътиборларингиз учун раҳмат!Эътиборларингиз учун раҳмат! www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

3131Қўшимча СлайдларҚўшимча Слайдлар  АсарниАсарни чуқурроқ ўзлаштириш чуқурроқ ўзлаштириш учун учун Қўшимча материалларҚўшимча материаллар www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

3232Кредит инқирози занжириКредит инқирози занжири кредит ин қ ирози товарларга бўлган талабнинг кескин тушиши ишлаб чи қ ариш ҳ ажмининг пасайиши ишсизлар сонининг ортиши давлат қ арзи, иктисодиётга харажатлар ва ижтимоий туловларининг ортиши корхона активлари қ ийматининг пасайишикредит ин қ ирози товарларга бўлган талабнинг кескин тушиши ишлаб чи қ ариш ҳ ажмининг пасайиши ишсизлар сонининг ортиши давлат қ арзи, иктисодиётга харажатлар ва ижтимоий туловларининг ортиши корхона активлари қ ийматининг пасайиши www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

3333Турли мамлакатлардаТурли мамлакатларда инин ққ ирозга ирозга ққ арши арши кураш кураш чора-тадбирларичора-тадбирлари Ҳукуматнинг инқирозга қарши кураш сиёсатини 4 та соҳага ажратиш мумкин: - банк тизимини қутқариш; - пул-кредит сиёсати чора-тадбирлари; - реал секторни қўллаб-қувватлаш; - аҳолини қўллаб-қувватлаш. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

34341. Банк тизимини қутқариш. Унинг асосий мақсади – банк саросимасидан қочиш ва миллий банк-кредит тизимининг инқирозини, беқарорлигини олдини олиш. 2.2. Пул-кредит сиёсати.Пул-кредит сиёсати. Бунда инфляцияга Бунда инфляцияга қарши қарши сиёсатдан рағбатлантириш сиёсатига ўтиш сиёсатдан рағбатлантириш сиёсатига ўтиш кузатилади.кузатилади. 3.3. Реал секторни қўллаб-қувватлашРеал секторни қўллаб-қувватлаш (талабни (талабни рағбатлантириш). Ички талаб ва ички бандликни рағбатлантириш). Ички талаб ва ички бандликни таъминлайдиган тармоқларни қўллаб-қувватлаш. Бу таъминлайдиган тармоқларни қўллаб-қувватлаш. Бу сиёсат устун даражада кейнсча бўлиб, унинг учун сиёсат устун даражада кейнсча бўлиб, унинг учун талабга таъсир этиш чоралари хосдир.талабга таъсир этиш чоралари хосдир. 4. 4. Аҳолини қўллаб-қувватлаш.Аҳолини қўллаб-қувватлаш. Аҳолининг банкдан Аҳолининг банкдан депозитларини олишига йўл қўймаслик ва депозитларини олишига йўл қўймаслик ва жамғаришни рағбатлантиришга қаратилган чора-жамғаришни рағбатлантиришга қаратилган чора- тадбирлардан иборат.тадбирлардан иборат. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

3535Глобал молиявий инқироз сўнгги 20 йилликда юз берган молиявий Глобал молиявий инқироз сўнгги 20 йилликда юз берган молиявий либераллаштириш ва асосан АҚШ томонидан шакллантирилган ортиқча либераллаштириш ва асосан АҚШ томонидан шакллантирилган ортиқча глобал ликвидлилик меваси ҳисобланади. Шунингдек, молиявий секторда глобал ликвидлилик меваси ҳисобланади. Шунингдек, молиявий секторда юз берган радикал ўзгаришларни ҳам эътибордан четда қолдирмаслик юз берган радикал ўзгаришларни ҳам эътибордан четда қолдирмаслик лозим. Бошқача айтганда, депозитларни жалб қилиш ва ссудалар бериш лозим. Бошқача айтганда, депозитларни жалб қилиш ва ссудалар бериш билан шуғулланувчи банклар халқаро молия тизимидаги асосий агент билан шуғулланувчи банклар халқаро молия тизимидаги асосий агент ролини бажара олмай қолди, яъни активлар секьюритизациясига ролини бажара олмай қолди, яъни активлар секьюритизациясига асосланган янги модел (“Originate & Distribute”) инвестиция банкларини асосланган янги модел (“Originate & Distribute”) инвестиция банкларини (банклар ва инвесторлар ўртасидаги янги воситачилар) тақозо этади. Бу (банклар ва инвесторлар ўртасидаги янги воситачилар) тақозо этади. Бу тижорат банкларига мазкур активларни, асосан ипотека кредитларини тижорат банкларига мазкур активларни, асосан ипотека кредитларини қайта гуруҳлаш ва гаров таъминоти ипотека кредитлари учун фоиз ва қайта гуруҳлаш ва гаров таъминоти ипотека кредитлари учун фоиз ва асосий тўловлар ҳисобланган қарз мажбуриятлари сифатида молия асосий тўловлар ҳисобланган қарз мажбуриятлари сифатида молия бозорида сотиш имконини берди. Капиталларнинг эркин ҳаракати эса, бозорида сотиш имконини берди. Капиталларнинг эркин ҳаракати эса, бундай қарз мажбуриятларининг дунё бўйлаб тарқалишига замин яратди. бундай қарз мажбуриятларининг дунё бўйлаб тарқалишига замин яратди. Умуман олганда, глобал молиявий инқироз ортиқча ликвидлилик ва Умуман олганда, глобал молиявий инқироз ортиқча ликвидлилик ва юқори даражада интеграциялашган халқаро молия тизимининг етарли юқори даражада интеграциялашган халқаро молия тизимининг етарли даражада тартибга солинмаслиги натижасида юзага келди ва жаҳон даражада тартибга солинмаслиги натижасида юзага келди ва жаҳон иқтисодиётини рецессияга учрашига олиб келди. Аввалги молиявий иқтисодиётини рецессияга учрашига олиб келди. Аввалги молиявий инқирозлардан олинган сабоқлар мамлакатларга инқирознинг кескин инқирозлардан олинган сабоқлар мамлакатларга инқирознинг кескин чуқурлашиб кетишини олдини олишга қаратилган тезкор чора-чуқурлашиб кетишини олдини олишга қаратилган тезкор чора- тадбирларни ишлаб чиқиш имконини берди.тадбирларни ишлаб чиқиш имконини берди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

3636 Товарлар ва хизматлар баҳосининг ошиши, қолаверса, АҚШ доллари Товарлар ва хизматлар баҳосининг ошиши, қолаверса, АҚШ доллари алмашув курсининг пасайишига қарамай, ФЗТ юмшоқ пул-кредит алмашув курсининг пасайишига қарамай, ФЗТ юмшоқ пул-кредит сиёсатини қўллади ва ўзининг федерал фондлари ставкасини 5,25 фоиздан сиёсатини қўллади ва ўзининг федерал фондлари ставкасини 5,25 фоиздан (2006 йилнинг июн ойидан ўрнатилган эди) қисқа муддат ичида 2 фоизга, (2006 йилнинг июн ойидан ўрнатилган эди) қисқа муддат ичида 2 фоизга, ноябр ойидан эса, 1 фоизга туширишга эришди (2-расмга қаранг). Бу эса, ноябр ойидан эса, 1 фоизга туширишга эришди (2-расмга қаранг). Бу эса, ФЗТ молия тизимини ликвидлилик билан таъминлашга тайёр эканлигини ФЗТ молия тизимини ликвидлилик билан таъминлашга тайёр эканлигини намоён этди. Таъкидлаш жоизки, паст фоиз ставкалари, ўз навбатида, намоён этди. Таъкидлаш жоизки, паст фоиз ставкалари, ўз навбатида, кредитга бўлган талабни рағбатлантиради.кредитга бўлган талабни рағбатлантиради.  Молиявий инқирознинг чуқурлашишини олдини олиш мақсадида Буюк Молиявий инқирознинг чуқурлашишини олдини олиш мақсадида Буюк Британия банк тизимининг бир қисмини миллийлаштирди ва келгусида Британия банк тизимининг бир қисмини миллийлаштирди ва келгусида банклараро кредитлар бозорини рағбатлантиришни режалаштирган. банклараро кредитлар бозорини рағбатлантиришни режалаштирган. Еврозона мамлакатлари ҳам ҳар бир мамлакат капиталлашув даражаси Еврозона мамлакатлари ҳам ҳар бир мамлакат капиталлашув даражаси паст бўлган банкларнинг имтиёзли акцияларини сотиб олиш ва уларга паст бўлган банкларнинг имтиёзли акцияларини сотиб олиш ва уларга қисқа муддатли молиялаштириш муаммоларига кўмаклашиш мақсадида қисқа муддатли молиялаштириш муаммоларига кўмаклашиш мақсадида турли миқдордаги пул маблағларини ажратишларига қарамай, Британия турли миқдордаги пул маблағларини ажратишларига қарамай, Британия моделига эргашган ҳолда ҳаракат қилмоқдалар.моделига эргашган ҳолда ҳаракат қилмоқдалар.  Бундан ташқари, марказий банклар ликвидлиликни оширишнинг янги Бундан ташқари, марказий банклар ликвидлиликни оширишнинг янги усулларини жорий қилмоқдалар. Масалан, АҚШда ФРТ кафолатланмаган усулларини жорий қилмоқдалар. Масалан, АҚШда ФРТ кафолатланмаган қимматли қоғозларни сотиб олиш орқали хусусий секторни тўғридан-қимматли қоғозларни сотиб олиш орқали хусусий секторни тўғридан- тўғри молиялаш амалиётига ўтди. Шунингдек, Англия банки банклар тўғри молиялаш амалиётига ўтди. Шунингдек, Англия банки банклар томонидан муомалага чиқарилган қисқа ва ўрта муддатли қарз томонидан муомалага чиқарилган қисқа ва ўрта муддатли қарз мажбуриятларни кафолатлашга қарор қилди. мажбуриятларни кафолатлашга қарор қилди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

3737Жаҳон мамлакатларининг инқирозга қарши Жаҳон мамлакатларининг инқирозга қарши кураш учун сарфлаётган молиявий кураш учун сарфлаётган молиявий маблағларимаблағлари Мамлакат Молиявий харажатлар , млрд . долл. ЯИМга нисбатан %да (2008 й .) Россия 222 13,9 Буюк Британия 1020 37 АҚШ 3539 25 Германия 893 23 Япония 576 12 Хитой 570 13 Дунё бўйича 9400 15 www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

3838Жаҳон иқтисодиётида иқтисодий ўсиш Жаҳон иқтисодиётида иқтисодий ўсиш суръатларининг пасайиши суръатларининг пасайиши (ўтган йилга нисбатан(ўтган йилга нисбатан % % да)да) 2007 й. 2008 й. 2009 й. Жаҳон 5 3,7 2,2 Р ивожланган мамлакатлар 2,6 1,4 -0,3 А ҚШ 2 1,4 -0,7 Евро зонаси 2,6 1,2 -0,5 Р ивожланаётган мамлакатлар 8 6,6 5,1 Х ит о й 11,9 9,7 8,5 Россия 8,1 6,8 3,5 МДҲ ( Росси ядан ташқари) 9,8 6,9 1,6 Нефть 77,1 99,8 68 Жаҳон савдоси 7,2 4,6 2,1 www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

3939ДЕПРЕССИЯДАН ЧИҚИШ ЙЎЛЛАРИ ДЕПРЕССИЯДАН ЧИҚИШ ЙЎЛЛАРИ Мамлакат , инқироз даври Сабаблари Оқибатлари Инқирозга қарши чоралар АҚШ , 1929-1933 йй . Буюк депрессия банклар ва аҳолининг биржа ўйинларида ҳаддан ташқари кўп иштирок этишлари туфайли бошланган Саноат ва қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқариш ҳажми қисқариб, аҳоли даромадлари кескин пасайди Саноатни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш, банклар сонини қисқартириш, доллар курсини пасайтириш . Германия, 1945- 1952 йй . Иккинчи жаҳон урушидан кейин мамлакатда тўлиқ вайронагарчилик ҳукм сурган Саноат ва транспорт тизимидаги муаммолар чуқурлашди Нархлар устидан давлат назоратини бекор қилиш , монополияларни тугатиш Швеция, 1973- 1974 йй . Мамлакат жаҳон энергетика инқирози даврида энергия ресурсларига эга бўлмаганлиги ва жуда юқори иш ҳақини пасайтирмаганлиги сабабли Европада энг кўп зарар кўрди Тоғ-кон саноати, қора металлургия, машинасозлик тармоқларида ишлаб чиқариш ҳажмининг пасайиши Энергетика саноати жумладан, атом саноати, илмий технологияларни ривожлантириш учун давлат бюджетидан ажратмалар Чили, 1981 й . Мамлакат тайёр бўлмаган ҳолда бозор ислоҳотларини бошлади . Экспортга боғлиқлик Банкларнинг катта қисми молиялаштирган компанияларининг “синишлари” туфайли банкротга учради Банклар ва компанияларни молиявий қўллаб- қувватлаш , бизнес фаолиятига самарали таъсир этиш Финляндия, 1990- йй . Собиқ Иттифоқнинг парчаланиб кетишидан кейин энг йирик савдо ҳамкорини йўқотди Ўрмон хўжалиги , металлурги я ва озиқ-овқат саноати корхоналари ўзларининг асосий бозорларини йўқотишди Илғор технологиялар, илм- фанни ривожлантириш асосида янги ишлаб чиқариш тармоқларини яратиш Жанубий Корея, Япония, 1997- 1998 йй . Осиё молия инқирози . Миллий валюта қадрининг жадал суръатларда пасайиб кетиши Банк тизимидаги инқироз саноатга кўчиб ўтди Компанияларнинг национализация қилиниши , банкларни қўллаб- қувватлаш , экспорт таркибини кенгайтиришwww.arxiv.uzwww.arxiv.uz

40402008 йил 15 ноябрда Вашингтонда ўтказилган 20 та 2008 йил 15 ноябрда Вашингтонда ўтказилган 20 та мамлакат раҳбарлари саммитида қабул қилинган мамлакат раҳбарлари саммитида қабул қилинган қарорлар:қарорлар:  ЖаЖа ҳонда молия бозорини ислоҳ этиш ҳонда молия бозорини ислоҳ этиш принциплари:принциплари: - молия бозоридаги шаффофлик ва молия ҳолати - молия бозоридаги шаффофлик ва молия ҳолати тўғрисидаги информацияни тўлиқ ва аниқ беришни тўғрисидаги информацияни тўлиқ ва аниқ беришни кучайтириш;кучайтириш; - барқарорликни тартибга солишни кучайтириш. - барқарорликни тартибга солишни кучайтириш. - молия бозор қатнашчиларини ўз мажбуриятларини - молия бозор қатнашчиларини ўз мажбуриятларини бажаришини рағбатлантириш,;бажаришини рағбатлантириш,; - халқаро ҳамкорликни кучайтириш;- халқаро ҳамкорликни кучайтириш; - халқаро молия институтларини ислоҳ этиш (Халқаро - халқаро молия институтларини ислоҳ этиш (Халқаро валюта фонди, молиявий барқарорлик форуми (МБФ));валюта фонди, молиявий барқарорлик форуми (МБФ)); www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

4141Жаҳонда молия инқирозидан чиқиш учун Жаҳонда молия инқирозидан чиқиш учун ўрта ўрта муддатли даврда қуйидагиларни муддатли даврда қуйидагиларни амалга ошириш зарур:амалга ошириш зарур:  молия бозорларини тартибга солишнинг янги молия бозорларини тартибга солишнинг янги қоидаларини ишлаб чиқиш ва мамлакатларни қоидаларини ишлаб чиқиш ва мамлакатларни макроиқтисодий параметрларига янги талаблар макроиқтисодий параметрларига янги талаблар қўйиш (Маастрихт шартномасига ўхшаган);қўйиш (Маастрихт шартномасига ўхшаган);  халқаро валюта фонди молиявий халқаро валюта фонди молиявий имкониятларини кенгайтириш (250 млрд имкониятларини кенгайтириш (250 млрд доллардан 1 трлн. долларга етказиш);доллардан 1 трлн. долларга етказиш);  20 лик мамлакатлар ролини ошириш ва 20 лик мамлакатлар ролини ошириш ва статусини мустаҳкамлаш;статусини мустаҳкамлаш;  Рейтинг агентликлари фаолиятини ягона Рейтинг агентликлари фаолиятини ягона тартибга солиш тизимини яратиш;тартибга солиш тизимини яратиш;  Молия соҳасида янги халқаро ташкилотни тузиш Молия соҳасида янги халқаро ташкилотни тузиш ёки мавжудларини қайта ташкил қилиш асосида ёки мавжудларини қайта ташкил қилиш асосида аъзо бўлган мамлакатларни молия ва фискал аъзо бўлган мамлакатларни молия ва фискал сиёсатини ягона қоида асосида амалга ошириш. сиёсатини ягона қоида асосида амалга ошириш. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

42421. Корхоналарни модернизация қилиш, техник ва технологик жиҳатдан қайта жиҳозлашни янада жадаллаштириш, замонавий, мослашувчан юқори технологияларни кенг жорий этиш. 2. Жорий коньюнктура кескин ёмонлашиб бораётган ҳозирги шароитда экспортга маҳсулот чиқарадиган корхоналарнинг ташқи бозорларда рақобатдош бўлишини қўллаб-қувватлаш: — айланма маблағларини тўлдириш учун корхоналарга Марказий банк қайта молиялаш ставкасининг 70 фоизидан ортиқ бўлмаган ставкаларда 12 ойгача бўлган муддатга имтиёзли кредитлар бериш; — тайёр маҳсулот ишлаб чиқаришга ихтисослашган, хорижий инвестиция иштирокида ташкил этилган корхоналарни бюджетга барча турдаги солиқ ва тўловлардан — қўшимча қиймат солиғи бундан мустасно — озод қилиш муддатини 2012 йилгача узайтириш; — банклар кредитлари бўйича тўлов муддати ўтган ва жорий қарзлар миқдорини қайта кўриб чиқиш, бюджетга тўланадиган тўловларнинг пенясидан кечиш ва бошқа муҳим имтиёз ва преференсиялар бериш. Инқирозга қарши кураш чоралар дастури доирасида қуйидаги вазифаларнинг ҳал этилиши кўзда тутилган: www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

43433. Қатьий тежамкорлик тизимини жорий этиш, ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот таннархини камайтиришни рағбатлантириш ҳисобидан корхоналарнинг рақобатдошлигини ошириш. 2008 йили хўжалик юритувчи субьектларнинг иқтисодиётимиздаги етакчи тармоқ ва соҳаларда маҳсулот таннархини камида 20 фоиз туширишга қаратилган чора- тадбирларни амалга ошириш. 4. Э лектро э нергетика тизимини модернизация қилиш, энергия истеьмолини камайтириш ва энергия тежашнинг самарали тизимини жорий этиш чораларини амалга ошириш. 5. Жаҳон бозорида талаб пасайиб бораётган бир шароитда, ички бозорда ялпи талабни рағбатлантириш орқали маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни қўллаб-қувватлаш. Шу мақсадда ушбу дастур доирасидаги лойиҳалар ҳажмини 3—4 баробар кўпайтириш, гўшт ва сутни қайта ишлашга ихтисослашган микрофирма ва кичик корхоналар учун бўшаган маблағларни ишлаб чиқаришни техник қайта жиҳозлаш ва модернизация қилишга мақсадли равишда йўналтириш шарти билан ягона солиқ тўлови ставкасини 2012 йилнинг 1 январига қадар 50 фоизга қисқартириш, тайёр ноозиқ-овқат товарларнинг муайян турларини ишлаб чиқаришга ихтисослашган корхоналарни фойда ва мулк солиқларидан, микрофирма ва кичик корхоналарни ягона солиқ тўловидан озод қилиш кўзда тутилган. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари

Жаҳон молиявий инқирозининг мафкуравий жараёнларга таъсири

Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари семинар-тақдимоти

Жаҳон банки ва унинг Ўзбекистон билан алоқалари

Корхоналар фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш