Xufyona iqtisodiyot - Iqtisodiyot - Slaydlar

Xufyona iqtisodiyot

Yuklangan vaqt:

05.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5898.78125 KB

Ko'chirib olish

6-Mavzu. Xufyona iqtisodiyot REJA 1. Xufyona iqtisodiyotning kelib chiqishi sabablari 2. Xufyona iqtisodiyot turlarining tasnifi va uni baholashga nisbatan yondashuvlar 3. Xufyona bozor institutsional tizim sifatida 4. Jaxonda xufyona iqtisodiyot 01 1408 0A 1D08090A 0E 1E08090A 2008092104220D0E

1. Xufyona iqtisodiyotning kelib chiqishi sabablari - nafaqat iqtisodiy-ijtimoiy tuzilmalar, jamiyatdagi iqtisodiy munosabatlarni o'z ichiga oluvchi murakkab ijtimoy- iqtisodiy voqeik Xufyona iqtisodiyot - balki avvalo jamiyat tomonidan nazorat qilib bo’lmaydigan, mamlakat aholisining bir qismini tashkil qiluvchilar shaxsiy va guruxiy manfaatlarini qondirishdir. 01 03

- yani katta miqtorda qo'shimcha daromad (foyda) olishni ko’zlab davlat organlari boshqaruvi va nazoratidan yashirgan holda davlat va nodovlat mulkidan hamda itisodiy boilik, tadbirkorlik qobilyatidan jinoiy yo’l bilan foydalanishdir.Xufyona iqtisodiyot

U oshkor rasmiy iqtisod bilan chambarchas bog'langan bo'lib, uning tarkibiy qismidir. Xufyona itisodiyot tadbirkorlari o'z faoliyatlarida iqtisodiy munosabatlar, xujalik yuritish subjekti bo’lmasdan, davlatning xizmatidan, moddiy ashyoviy omillar, ishchi kuchidan foydalanadilar. . Xufyona iqtisodiyotning umumjahon miqyosdagi ulushi yalpi ichki mahsulotning 5-10% mikdorida. Afrika va bazi Janubiy Amerika mamlakatlarida bu kursatkich 30% gacha ham yetgan. Xususiy ekspertlarning bahosiga ko'ra, Rossiada xufyona itisodiyot ulushi 40-50% ni tashkil qiladi. Tahlillar shuni katatadiki, bu kursatkich haddan ortik bo'lib, hufyona omillarning xujalik hayotiga bunday tatsiri juda sezilarlidir 0304 06 27 16 29 2B 1407 19

Munosabatlardan kelib chiqadi Birinchi manba - shaxsiy ehtiyojlar va davlat tomonidan xisobga va ro'yxatga olinmaydigan ehtiyojlarni qondirish maqsadida alohida fuqarolar o’rtasida va ularning norasmiy birlashmalari o’rtasidagi mustaqil iqtisodiy munosabatlardir. manbalarikriminal kriminal bo’magan Xufyona iqtisodiyot 1 03 1F040E19 16 16 09 19 0A 0F10110F120D130F0C0D11 05

1 Bu munosabatlar fukorolarning davlatning xo'jalik mexanizmidagi xatolari, aholi talablari, xokishlari Inobatga Olinmasligiga qarshi aks ta‘siridir Bular eng avvalo: А) soliqlarni tulashdan bo’yin tovlashi rabatlantiradigan darajada moliya va soliq xizmatlarining zaifligi B ) noqonuniy resurlar manbalariga tayanishga majbur etadigan darajada rivojlangan bozor tizimining mavjud emasligi; 1 2C 1A 2D08 06 0E07 0D 0D 17 0F09 0E07 1B 09 310A 1A 0D 120D 17 0D 12

1 V) haddan ziyod va shu jumladan qonunlarga hilof ravishda ma’jburiylashtirilganlik; G) nodavlat tadbirkorlikka nisbatan davlatning xozirdagi siyosatining uzoq muddatlarga bo’ljalanganligi shubhaning tug’ilishi. 2 Ikkinchi manba - xufyona itisodiyotni norasmiy, sohta itisodiy munosabatlar tizimi oziqlantiradi. Bu tizim mavjud va shakllanayotgan xo’jalik tizimining takomillashmaganligi tufayli xufyona iqtisodiyotning g’arazli manfaatlarini qondirishni ta'minlaydi. 0A 16 19 16 1A 0B 08 0D 08 20 04 1407 0E16 0C

2 Norasmiy itisodiyot - shahslar o'rtasidagi norasmiy alogalarga asoslangan iqtisodiy faoliyatdir. Ushbu iqtisodiyotning o’ta havfliligi shundaki, unda biznes va davlat apparati amaldorlari birga qo’ishlib ketishi, korruptsiyaning rivozlanishi, alohida tadbirkorlar manfaatlarining zuravonlik orgali amalga oshirilishi yuz beradi. 34 0E16 08 09 05 0B 16 04 09 140B 11 17 0D 1A 1B 09 1412

Soxta iqtisodiyot - mohiyatan norasmiy iqtisodiyot bilan o'shash, fakat unda itisodiy faoliyatning “ yorug’ ” qismi to'liq yoki qisman soxta bo’ladi va xufyona faoliyatini amalga oshirishda. Bundan tashgari soxta iqtisodiyotga qasdan soxta maqsadlarni ko’zlab amalga oshirilgan faoliyatni xam kiritish mumkin. Misol tariqasida pul vositalarini nad pulga aylantirish, kreditlarni qaytarmaslik va boshqlarini keltirish mumkin.2

33 Uchinchi manba - khufena itisodietni "oziylantiradigan" manbalardan, yana biri uz xizmat lavozimini suistemol qilib, yoki asddan zaravonlik bilan iktisodiotning ishlab chiqarish vaigisimotkazili Bundai faoliyat turlariga rasmiy itisodiy hayotda tuli incor etilgan, ular bilan kelisha olmaydigan, rasmiy iktisodietning buz olib keluvchi xatti- harakatlar qiladi Ular quyidagilardan Iborat: • talon-taroj; • qasddan hizmat mansabini suiistemol qilish va xujalik sohasidagi jinoyatlar; • narkobiznes; • qimor uyinlari; • foxshabozlik; • talonchilik, boshchilik, shahsiy mulkni o’g’irlash; • tovlamachilik, reket va shu kabilar. 2D 2E 18 13 2F 12 0E 19

2. Xufyona iqtisodiyot turlarining tasnifi va uni baholashga nisbatan yondashuvlar Xufyona iqtisodiyotning mashxur iqtisodchi E. Fayg tomonidan taklif etilgan tasnifi diqqatga sazavordir.. Faygning fikriga ko’ra, har bir alohida xufyona iqtisodiyot turining tafsifi uning vakilari buzadigan institutsional qoidalar to'plami bilan belgilanadi, yani ularning faoliyat ko'rsatishi va nnormalarning o’rnatilgan tizimi doirasidan tashkariga chikadi yoki uni chetlab o'tadi va o'z navbatida, o’lchanmaydi va ijtimoiy jihatdan xisobga olinmaydi. 1D08090A 0E 31 022808 151213131110

U yoki bu holatda qanaqa qoidlarining buzilishi xufyona iqtisodiyot turlarini farqlash mezoni hisoblanadi. Ushbu mezondan tasniflash tizimi uchun asos sifatida foydalangan holda, E. Fayg xufyona itisodiy harakatlarning turtta hilini ajratadi : 1 Nolegal iqtisodiyot Legal itisodiot tizhoratning konuniy shakllari sohani belgilab beruvchi, yuridik normativlarni buzuvchi itisodiy faoliyat tomonidan ishlab topilgan daromadning sinonimi sifatida ishtirok etadi. Nolegal tadbirkorlar taqiqlangan tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarishda va ularning taqsimlashda ishtirok etadi. 1F 0B 1A12 16 09 34 14 35 1C2C1D 20110E1D 1412201110 100E2711 101113141218

1 Nolegal iqtisodiyot giyohvandlik moddalarini noqonuniy ishlab chikarish, choyovchilar tomonidan valyuta ayirboshlanishi va h.k. 2 Hisobga olinmagan iqtisodiyot Xisobga olinmagan iqtisodiyot institutsional jixatdan o'rnatilgan, soliq kodeksida qayd etilgan fiskal qoidalarni chetlab o'tuvchi yoki ulardan bo’yin tovlovchi iqtisodiy faoliyatni o'z ichiga oladi 14 1D 3112140E1C231108 121A14101210 140E 130E121511 221D11 20110E1D

3 Ro’yxatga olinagan iqtisodiyot Ro’yhatga olinmagan itisodiyot hukumat statistikasi organarining talablariga ko’ra belgilangan institutsional qoydaliklarni chetlab o'tuvchi iqtisodiy faoliyat turidan tarkib topgan 1E

Milliy daromadni hisoblash metodikasi uyida ishlab chiqarishning milliy hizobga kiritilishini nazarda tutsa-da, maskur sektor, odatda, uni o’lchashning qiyinligi tufaili, etibordan chetda qoladi. E. Faygning takidlashicha, uy ishlab chiqarishning mavjud baholari shuni kursatmoodaki, u rivojlangan mamlakatlarda ro’yhatga olingan YaIMning 25-50 foizi tashkil qiladi. 3 2A 19 13 2F 1B 1E

4 Norasmiy iqtisodiyot Norasmiy iqtisodiyot jamiyat foydasini hamda mulkchilik munosabatlarini, litsenziyalashni, mehnat shartnomalarini moliyaviy kreditlash va ijtimoiy sug’urtalash munosabatlarini tartibga soluvchi qonunlar va mamuriy qoidalar bilan belgilangan huquqlarni buzgan holda alohida xarajatlarni tejovchi iqtisodiy faoliyatni o’z ichiga oladi. 20 01 36 1D 1422 1C 20

, Xufyona xo’jalik aylanmasi, tabiiyki, rasmiy statistikaga kiritilmasligi bois, xufyona iqtisodiyot o’lchamlarini baholash muammosi o’ta dolzarb hisoblnadi. Ushbu maqsad uchun quydagi yondashuvlardan foydalaniladi: 1-usul Monetar usul U xufyona hisob-kitoblarda faqat naqt mablag’lardan foydalanishi to’g’risidagi gipotezaga asosida quriladi 05172214

2-usuli Unda deklaratsiya daromadlar xarajatlar summasi, tovarlar va xizmatlar iste’molining real hajimlari bilan taqqoslanadiXarajatlar va daromadlar balanslari usuli 0C172214

3-usul Bandlikni tahlil qilish usuli U shuni nazarda tutadiki, uzoq vaqt mobaynida saqlanib kelayotgan ro’yxatga olinmagan ishsizlikning yuqori darajasi xufyona sektorda bandlik uchun keng imkoniyatlar mavjudligidan dalolat beradi 2D

4-usul U xarajatlarning ma’lum texnologik koeffitsentlari asosida mahsulot ishlab chiqarishning real hajmi haqidagi ma’umotlarni olish imkonini beradi Masalan, iste’mol qilinadigan elektr energiyasining dinamikasi va deklaratsiya qilinadigan mahsulot ishlab chiqarish dinamikasi to’g’risidagi ma’lumoylar taqqoslanadi Texnologik koeffitsentla r usuli 3B

5-usul Uy xo’jaliklari va korxonalar rahbarlari o’rtasida so’rov o’tkazish ; U xufyona iqtisodiyotning o’lchamiga eksport baxolarini beradi 39172214

6-usul Sotsiologik usul U xufyona bitimlar amalga oshiriladigan alohida me’yorlarni, ularning jamiyatda tarqanlganligi, bitimlarni tuzishda qanchalik qo’lanilishini taxlil qilishdan iborat 3D172214

3. Xufyona bozor institutsional tizim sifatida Xufyona sektor bilan bog’liq eng katta havf-xatar – bu bozor konistitutsiyasidan keskin farq qiluvchi xatti-harakatlar va bitimlar tuzishning alohida me’yorlari shakilanishidir Xufyona me’yorlarning asosida ularning amal qilish hududiy jihatdan va shaxslarning ma’lum doirasi tomonidan chegaralangan ijtimoiy mexanizmlar yotadi – qonunga bo’ysinish me’yorlarining mavjud emasligi, me’yorlarning ijtimoiy mansubligidan qat’I nazar barcha iqtisodiy sub’ektlarga amal qilishga imkon bermaydi Mulkchilik huquqlarini tafsirlash va himoyalash bo’yicha davlatga muqobil institut sifatida mafiya haqida dastlabgi tilga olinishi feodalizmdan mayda va o’rta yer mulkchiligiga o’tishning aynan shu pallasiga taalluqli. 31 33 12 18 1A

Ilim manbalari bunga misol tariqasida iqtisodchilar va sotsiologlar tomonidan yaxshi o’rganib chiqilgan va boshqa rivojlangan xufyona sektorga ega bo’lgan mamlakatlar keltirilgan Italiya Sitsiliya Kalabriya

Davlat ushbu mintaqalarning uzoqda joylashganligi va o’zi olib boradigan «bo’lib ol vahokimyat o’rnat » siyosati tufayli ularning mavjudligi haqida shunchaki unutib qo’ydi. Shuning uchun, ayniqsa feodal huquqning bekor qilinishi va mayda mulkdorlar sinifining shakilanishi munosabati bilan mulkchilik huquqlarini tafsirlash va shartnimalar bajarilishini ta’minlashning davlatning aralishuviga muqobil mexanizmlari talab etiladi. «Mafiya» atamasi odatda turli ma’nolarda va turli xildagi hodisalarni yoritish uchun qo’llaniladi. Iqtisodiy tahlilda ushbu atamadan asosan bitimlarni yuzishda amalga oshiriladigan xatti-harakatning alohida me’yorlari va na’munalarini belgilash uchun foydalaniladi. 3F 40 1419

4. Jaxonda xufyona iqtisodiyot Xufyona iqtisodiyot iqtisodiy tizimlarni barcha xillariga xos bo’lib, uning ko’lamlari rivojlangan mamlakatlarda ham, rivojlanayotgan mamlakatlarda hamg’oyat keng. 1990-yillarning ikkinchi yarmida rivojlangan mamlakatlarda xufyona iqtisodiyot YaIM ning o’rtacha 12 foiziga, o’tish iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda 23 foizga, rivojlanayotkan mamalakatlarda esa 39 foizga teng bo’lgan. 1998 yilda ushbu ko’rsatkich bo’yicha Gretsiya (YaIMning 29,0 foizi), Italiya (27,8%), Ispaniya (23,4%), Belgiya (23,4%) “yetakchilik qildi”. Irlandiya, Kanada, Fransiyada ham xufyona iqtisodiyotning 4,9 foizdan 16,3 foizgacha . Bu borada Avstriya (9,1%), AQSH (8,9) va Shvetsariya(8,0) eng qulay hisoblanadi. 2008092104220D0E 05 12 18 1C 05 38 38 20 13

Xufyona iqtisodiyot ko’lamlarining eng tez sur’atlar bilan o’sishi Gretsiya, Italiya, Shvetsiya, Norvegiya va Germaniyada kuzatilmoqda. Masalan , Germaniyada 2001 yilda xufyona sektorning o’sishi 3,5 foizini, ayni payitda YaIMning o’sishi esa 1 foizni tashkil qilgan. Jami xufyona sektor YaIMning 16,5 foizni tashkil qiladi. Xufyona sektor rivojlanayotgan mamalakatlarda eng keng ko’lamlarga ega. Masalan, xufyona sektor NIgeriyada YaIMning76 foizini, Taylandda 71 foizni, Misirda 68 foizini, Boliviyada 66 foizini, Panamada 62 foizini taskil qiladi. ХХ asirning so’ngi o’n yilligi sobiq sotsialistik mamalakatlarda amlaga oshirilgan chuqur islohotlar bilan bog’liq. Ham siyosiy, ham huquqiy tizimning beqarorligi iqtisodiy sohaga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi 31 0E 21 142C 05 20

Xufyona sektor dastlabki besh yilda Ozarbayjan va Guruziyada eng keng ko’lamlarga ega bo’lgan – tegishlicha YaIMning 60,6 va 62,6 foizini tashkil qiladi. Keyingi o’rinlarda Rassiya (41,6%), Bolgariya (36,2%), Moldova (35,7%), Latviya (35,7%) va Qozog’iston (34,3%) turadi. O’zbekistonda esa ushbu ko’rsatkich boshqa davlatlarga nisbatan eng past darajada bo’lgan.

O'xshashlar

Iqtisodiyot fan va iqtisodiyot sifatida

Iqtisodiyot nazaryasi

Mintaqaviy iqtisodiyot

Fan va iqtisodiyot

Iqtisodiyot fan sifatida