Turkiya davlati haqida ma’lumot - Iqtisodiyot - Slaydlar

Turkiya davlati haqida ma’lumot

Yuklangan vaqt:

03.03.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1079.9619140625 KB

Ko'chirib olish

Turkiya davlati haqida ma’lumot

Davlat haqida umumiy ma’lumot • Turkiya ( turk : Türkiye), rasman — Turkiya Respublikasi ( turk : Türkiye Cumhuriyeti) — Gʻarbiy Osiyo (97%) va Janubiy Yevropa (3%)dagi davlat. Turkiya ham Osiyo ham Yevropa qitʼasiga kiradi Turkiyaning poytaxti — Anqara shahri. Davlat tili — Turk tili . Maydoni — 783,562 km². Aholi soni (2021) — 84.680.273 kishi. Turkiya pul birligi — lira. Turkiya Respublikasi 81 ta viloyatlardan iborat. • Turkiya 14 ta davlat bilan chegaradosh. • Zamonaviy Turkiya 1923 yilda Usmonli imperiyasining birinchi jahon urushidagi mag'lubiyati va turk xalqining milliy ozodlik urushi, monarxiyaning tugatilishi, parchalanishi va turk milliy davlatining barpo etilishi natijasida tashkil topgan.

Davlat tuzumi • Turkiya — respublika . Amaldagi konstitutsiyasi 1982-yilda qabul qilingan (bir necha marta tuzatish va qoʻshimchalar kiritilgan). Davlat boshligʻi — prezident (2000-yildan Axmet Nejdet Sezer), u Buyuk Millat Majlisi tomonidan yashirin ovoz berish yoʻli bilan 7 yil muddatga saylanadi va yana 1 marta saylanishi mumkin. Qonun chiqaruvchi oliy parlament — Turkiya Buyuk Millat Majlisi . Oliy ijroiya hokimiyati xukumat boʻlib, uni Bosh vazir (Bosh boqon) boshqaradi. Bosh vazirni prezident deputatlar orasidan tayinlaydi. • 1919-1939-yillarda turkiyasharqiy qismida joylashgan davlat. Hududining 97 % Kichik Osiyo yarim orol (Anadolu)da, 3 % Yevropa (Sharqiy Frakiya)da. Shimolidan Qora dengiz , gʻarbdan Egey dengizi , janubdan Oʻrta dengiz bilan oʻralgan. Egey dengizidagi bir qancha orol ham Turkiyaga qarashli. Maydoni 814,578 km². Aholisi 75,63 mln. kishi (2012). Poytaxti — Anqara shahri Maʼmuriy jihatdan 81 el (viloyat)ga, ellar elchalarga boʻlinadi.

Turkiya Respublikasi Türkiye Cumhuriyet Bayroq Gerb Shior : Yurtta Sulh, Cihanda Sulh Madhiya : İstiklâl Marşı (Mustaqillik madhiyasi) Poytaxt Ankara Rasmiy til(lar) Turk tili Hukumat Prezidentlik Respublika • Prezident Rajab Tayyip Erdoʻgʻon • Vitse-Prezident Fuat Oktay Mustaqillik (Respublikani e'lon qilish) • Sana 29-oktabr, 1923-yil Maydon • Butun 783,562 km 2 ( 37-oʻrin ) • Suv (%) 1.3 Aholi • 2017-yilgi roʻyxat 80,810,525 ( 16-oʻrin ) • Zichlik 89/km 2 YIM ( XQT ) 2017-yil roʻyxati • Butun AQSh$ 848 mlrd ( 17-oʻrin ) • Jon boshiga AQSh$ 13,511 Pul birligi Turk Lirasi ( TL ) Vaqt mintaqasi UTC +3 • Yoz ( DST ) UTC +3 Qisqartma TR Telefon prefiksi 90 Internet domeni .tr

Tabiati • Turkiya tabiati nihoyatda rangbarang va jozibador. Barish Oʻzbek Relyefining aksari togʻ va yassitogʻlik; shimoliy va janubiy sohillarga parallel ravishda yastangan togʻ tizmalari orasida keng va ochiq tekislik, qir, koʻl, plato va daryolar mavjud. Shimolida Qora dengiz sohiliga yondosh ravishda Shimoliy Anadolu yassitogʻlari, janubda Toros togʻlari , Marmar dengizi tomonda Somonli, Ulutogʻ , Istranja va Tekirtogʻlar, Egey dengizi tomonda Qozaq, Yunt va Oydin togʻlari, Oʻrta Anadoluda Qiziltogʻ, Raman va Soʻf togʻlari, Sharqiy Anadoluda Agʻri togʻlari (bu togʻda Turkiyaning eng baland nuqtasi boʻlgan Buyuk Agʻri choʻqqisi — 5137 m) qad koʻtargan. Turkiya hududi seysmik jihatdan faol zonada joylashgan. Turkiya yer ostida xromit , borat, boksit , volfram , simob , surma , mis , toshkoʻmir , neft , marganets , temir va boshqa bor . Iqlimi subtropik, gʻarbiy va janubiy sohillari iliq, yogʻin koʻp, ichki mintaqada yoz issiq va quruq, qish sovuq, qor koʻp yogʻadi. Yanvarning oʻrtacha temperaturasi pasttekisliklarda 5—10° dan ichki yassitogʻliklarda —15° gacha, sharqdagi togʻliklarda —35° gacha sovuq boʻladi.

Tabiati juda chiroyli davlat va turistlarga boy shaxar xisoblnadi shu jumladan men uzum ham turislar safida bulganman:

Tabiati • Iyulning oʻrtacha temperaturasi dengiz sohillarida 22—32°, Jazira platosida 30° (gohr 40° dan ziyod). Yillik yogʻin oʻrtacha 1000-3000 mm. Yirik koʻllari: Van, Tuz , Beyshehir, Eyirdir. Daryolari: Qizil Irmoq , Furot , Saqarya, Araks, Dajla , Yashil Irmoq, Jeyxan. Tuprogʻi ichki yassitogʻliklardagi choʻllarda asosan boʻz va och qoʻngʻir tuproqdan, quruq dashtlarda kashtan, sohillarda jigar rang tuproq, botiqlar tubi esa shoʻrxok tuproqdan iborat. Tavr va Sharqiy Pontiya togʻlarida doim yashil va igna bargli oʻrmonlar, togʻlarning baland qismida all oʻtloqlari mavjud. Jazira platosi shuvoqboshoqli oʻtlar oʻsadigan chala choʻldan iborat. Togʻlarda yovvoyi qoʻyechkilar, toʻngʻiz, boʻri, chiyaboʻri, ayiq va boshqalarlar yashaydi. Sohilga yaqin suvlarda turlituman baliq koʻp. Turkiyada 12 milliy bogʻ bor. Yiriklari: Olimpos Beydaglari, Munzur Vodiysi, Kyopryulyu Kanon. • Aholisining 90 % — turklar . Kurd, arab , Oʻzbeklar , adigey , ubix, chechen , osetin , lezgin , yunon , arman, laz, gurj, ozarbayjon , turkman, bolgar, albanlar ham yashaydi. Aholisining asosiy qismi islom dinining sunniy mazhabiga eʼtiqod qiladi. Rasmiy til — turk tili. Shahar Aholisi 69 %. Yirik shaharlari: Istanbul , Anqara , Izmir , Koʻniya , Bursa , Gʻoziantep , Diyorbakir , Antaliya , Adana , Edirna .

Tarixi • Hozirgi Turkiya hududida juda qadim zamonlardan boshlab yuksak madaniyatga ega boʻlgan davlatlar boʻlgan. Anadolu Xett qirolligi , Lidiya , Midiya , Axomaniylar davlati , makedoniyalik Aleksandr imperiyasi , Salavkiylar davlati , Pont podsholigi , Pergam, Qad , Rim , Vizantiya tarkibida boʻlgan. Turkiy elatlar bu hududga XI asrdan koʻchib kela boshlagan. Oʻgʻuzturkman qabilalarining yoʻlboshchilari boʻlgan Toʻgʻrulbek va Chagʻribek boshchiligida Saljuqiylar davlatita asos solingach, islom dini tarqala boshlagan. Sulton Alp Arslon 1071-yilda Malazgirt jangida Vizantiya imperatori Roman IV Diogen armiyasini tormor etganidan soʻng, Saljuqiylar davlati nihoyatda kengaydi. Sulton Malikshoh zamonida (1072—92) saltanat gullabyashnadi. Bu hukmdorning oʻlimidan keyin saltanat parchalanib, Suriya saljuqiylari, Iroq va Xuroson saljuqiylari, Kirmon saljuqiylari va Anadolu saljuqiylari kabi kichikroq davlatlar paydo boʻldi. Ularning orasida Anadolu saljuqiylari davlati katta rol oʻynadi. 1243-yilgi Koʻsatogʻ jangi oqibatida moʻgʻullar bu davlatga barham berib, oʻlkani istilo qildilar. 13-asrning oxirlariga kelib, moʻgʻullar zaiflashgach, bir qancha mustaqil beyliklar (bekliklar) tashkil topdi va mamlakat taraqqiyotga yuz tutdi. 14-asrning boshlarida Usmon I boshchiligidagi Usmon beyligi koʻpgina beyliklarni birlashtirib, poytaxti Bursa boʻlgan markazlashgan kuchli davlatni — Usmonli turk imperiyasini barpo etishga muvaffaq boʻldi. Usmoniylar tez orada Yevropaga oʻtib, Vizantiya imperiyasi hududini egallay boshlashdi.

Tarixi • 1991-yil Sovet Ittifoqi tugatilgandan soʻng Kavkaz va Oʻrta Osiyoda tashkil topgan mustaqil davlatlar bilan yaqin va doʻstona munosabatlar oʻrnatildi. Turgʻut Oʻzal vafoti (1993)dan soʻng Sulaymon Demirel prezident etib saylandi. Turkiya Oʻzbekiston Respublikasi suverenitetini 1991-yil 16 dekabrda tan olgan va 1992-yil 4 martda diplomatiya munosabatlari oʻrnatgan. Milliy bayrami —29 oktabr — Respublika kuni (1923).

Asosiy siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari • Adolat va rivojlanish partiyasi, 2001-yil tuzilgan; Ona vatan partiyasi, 1983-yil tashkil etilgan; Jumhuriyat xalq partiyasi, 1923-yil asos solingan; Toʻgʻri yoʻl partiyasi, 1983-yil tuzilgan; Milliyotchi harakat partiyasi, 1983-yil kayta tashkil etilgan; Demokratik soʻl partiya, 1985-yil asos solingan; Demokratik partiya, 1994-yil tuzilgan; Buyuk Birlik partiyasi, 1993-yil asos solingan; Demokratik Turkiya partiyasi, 1997-yil tashkil etilgan. Turkiya Ishchi kasaba uyushmalari konfederatsiyasi („TurkIsh“), 1952-yil tashkil etilgan; Turkiya Inqilobiy ishchilar kasaba uyushmalari konfederatsiyasi, 1967-yil „Tur.kIsh“dan baʼzi uyushmalarning ajralishi natijasida tuzilgan; Turkiya Haq ishchi kasaba uyushmalari konfederatsiyasi („HaqIsh“), 1976-yil barpo etilgan.

Xo’jaligi • Turkiya — industrialagrar mamlakat. 1980-yil iqtisodiyotda tub burilishni koʻzda tutgan keng qamrovli dastur joriy etila boshlandi. Eksportga moʻljallangan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi sanoat korxonalari paydo boʻla boshladi. Amalga oshirilgan islohotlar natijasida markazdan boshqaruv oʻrniga bozor mexanizmiga oʻtildi. Soliq masalasida bir qancha qulayliklar yaratildi, sarmoya jamgʻarmalari tez surʼatlar bilan koʻpaydi, chet el sarmoyasi erkin kelishiga qulay imkoniyat yaratiddi. Chet el sarmoyasi va texnologiyasini jalb etishni tezlashtirish uchun 1985-yilda „Erkin mintaqalar qonuni“ kuchga kirdi. Bunday mintaqalar 1987-yilda atigi 2 ta (Mersin va Antaliya) boʻlgan boʻlsa, 2002-yilga kelib ularning soni 21 ga yetdi. Ana shular natijasida yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi 28,7 %, qishloq xoʻjaligi. niki 14,4 %, xizmat koʻrsatish sohasiniki 56,9 % boʻddi.

Sanoati • Turkiya xromit ishlab chiqarish. va eksport qilishda dunyoda yetakchi (toʻrtinchi) oʻrinda turadi (40 million tonnalik xromit zaxirasi bor). Shuningdek, gaz, neft, toshkoʻmir, temir, marganets, mis va boshqa rangli metallar qazib olinadi. Sanoat korxonalari asosan mamlakatning gʻarbiy va markaziy qismida joylashgan. Keyingi yillarda mamlakat sharqiy qismini rivojlantirish uchun choratadbirlar koʻrildi. Turkiya sanoatida avtomobilsozlik, elektronika, kimyo, toʻqimachilik, koʻnchilik mahsulotlari, qurilish materiallari, oʻsimlik yogʻi ishlab chiqarish. yetakchi oʻrin tutadi. Avtomobil sanoatidagi 15 firma 2001-yil 270685 yengil avtomobil va yuk mashinasi ishlab chiqardi. Keyingi davrda Turkiyada elektronika sanoati jadal rivojlandi. Kimyo sanoatida 970 fabrika faoliyat koʻrsatadi. Turkiya toʻqimachilik sanoati mollari eksportida dunyoda 15, tayyor kiyim eksportida esa 7-oʻrinda turadi. Turkiyada elektr energiya ishlab chiqarishda anʼanaviy oʻtin, toshkoʻmir, neft, tabiiy gaz, gidro va issiqlik energiyasi singari manbalardan tashqari quyosh va shamol energiyasidan ham foydalaniladi. Yiliga oʻrtacha 125 milliard kVt/soat elektr energiya hosil qilinadi.

Qora dengizdagi gaz zaxiralari 45 yilga yetadi Turkiya Qora dengizdan gaz qazib olish va uni tashishga qariyb o‘n milliard dollar sarflashni rejalashtirgan

Transporti • Avtomobil yoʻllari uz. 63167 km, temir yoʻl uzunligi 10940 km. Mamlakat ichkarisida yoʻlovchilarning 95 % avtomobil transportida, mamlakat tashqarisiga yoʻlovchilar, asosan, havo yoʻllari, yuklar esa, asosan, dengiz yoʻli orqali tashiladi. Turkiya dengiz savdo floti 3157 kemadan iborat boʻlib, u eksport yuklarning 72 %, import yuklarning 95 % ni tashiydi. Asosiy portlari: Istanbul, Mersin, Izmir, Trabzon, Iskandarun, Samsun. Ankara, Istanbul, Izmir shahrilarida xalqaro aeroportlar bor. Bosfor boʻgʻozi ustiga osma koʻprik qurilgan. Turkiyaning eng muhim neft quvuri tarmogʻi yiliga 70,9 mln. tonna Iroq neftini Jeyxan dengiz terminaliga yetkazib beradi.

Tashqi savdosi • Turkiya chetga qora va rangli metall rudalari, poʻlat, gazlama, hoʻl meva, tamaki, charm buyumlar, kimyoviy mahsulotlar, elektronika va roʻzgʻor buyumlar chiqaradi, chetdan neft, mashina va uskuna, sanoat xom ashyosi va tayyor buyumlar oladi. Olmoniya, Italiya, AQSH, Fransiya, Rossiya, Kavkaz va Oʻrta Osiyo mamlakatlari bilan savdo qiladi. Turkiyada turizm rivojlangan. 2002-yil Turkiyani 13 mln. xorijiy sayyoh ziyorat qildi, turizmdan tushgan daromad 10 mlrd. AQSH dollariga yetdi. Pul birligi — turk lirasi.

Oʻzbekiston — Turkiya munosabatlari • Turkiya Oʻzbekiston Respublikasining mustaqilligini tan olib, ikki davlat oʻrtasida diplomatiya munosabatlari oʻrnatilgach, 1992 y aprelda Turkiyaning Toshkentdagi elchixonasi, 1993-yil yanvarda esa Oʻzbekiston Respublikasining Anqaradagi elchixonasi oʻz faoliyatini boshladi. Istanbulda OʻzbFan va texnika sohasida Oʻzbekiston Fan va texnologiyalar markazi bilan Turkiyaning fan va texnik tadqiqotlar kengashi oʻrtasidagi ikki tomonlama aloqalar muvaffaqiyatli rivojlanmoqda. Keyingi yillarda oʻzbekistonlik olimlar yadro fizikasi, biol., ekologiya, qishloq xoʻjaligi. kabi sohalarda Turkiya ilmiy markazlari tomonidan oʻtkaziladigan konferensiya va simpoziumlarda muntazam ishtirok etib kelishmoqda.ekiston Respublikasining Bosh konsulxonasi ochildi.

Prezident Erdo‘g‘an bilan Shavkat Mirziyoyev bir-birlarini Ramazon hayiti bilan tabrikladi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev bilan Turkiya Respublikasi Prezidenti Rejep Tayyip Erdo‘g‘an telefon orqali muloqot qildi.

O'xshashlar

Plastik kartochkalar haqida umumiy ma’lumot

Turkiya davlatining iqtisodiyoti

Turkiya turizmi infratuzilmasi

Xalqaro turizm -Turkiya. Shveysariya

Polsha davlati