Солиқлар ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлаш жинояти тушунчаси. Бюджет маблағларини талон-тарож қилишга қарши курашиш - Iqtisodiyot - Slaydlar

Солиқлар ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлаш жинояти тушунчаси. Бюджет маблағларини талон-тарож қилишга қарши курашиш

Yuklangan vaqt:

15.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

737.203125 KB

Ko'chirib olish

С ОЛ И Қ Л А Р Ё К И Б О Ш Қ А М А Ж Б У Р И Й Т Ў Л О ВЛ А Р Н И Т Ў Л А Ш Д А Н Б Ў Й И Н Т О ВЛ А Ш Ж И Н ОЯ Т И Т У Ш У Н Ч АС И . Б ЮД Ж Е Т М А Б Л А Ғ Л А Р И Н И ТА Л О Н - ТА Р О Ж Қ И Л И Ш ГА Қ А Р Ш И К У РА Ш И Ш Р Е Ж А : 1. С ОЛ И Қ Л А Р Ё К И Б О Ш Қ А М А Ж Б У Р И Й Т Ў Л О ВЛ А Р Н И Т Ў Л А Ш Д А Н Б Ў Й И Н Т О ВЛ А Ш Ж И Н ОЯ Т И Н И Н Г Т У Ш У Н Ч АС И ТА Р К И Б И ВА Т У РЛ А Р И . 2. Ф О Й Д А Н И ( Д А Р О М А Д Н И ) Ё К И С ОЛ И Қ С ОЛ И Н А Д И ГА Н Б О Ш Қ А О БЪ Е К ТЛ А Р Н И Қ АСД Д А Н Я Ш И Р И Ш Т У Ш У Н Ч АС И . 3. С ОЛ И Қ Л А Р Ё К И Б О Ш Қ А М А Ж Б У Р И Й Т Ў Л О ВЛ А Р Н И Т Ў Л А Ш Д А Н Б О Ш Қ А ТА Р ЗД А Қ АСД Д А Н Б Ў Й И Н Т О ВЛ А Ш . 4. Б ЮД Ж Е Т М А Б Л А Ғ Л А Р И Н И ТА Л О Н - ТА Р О Ж Қ И Л И Ш ГА Қ А Р Ш И К У РА Ш И Ш

Солиқлар ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлаш жинояти. Солиқларни тўлашдан бўйин товлаш оқибатида ишга тушадиган ҳуқуқий механизмларни англаб етиши мушкул. Бироқ бизнесдаги, айниқса «асосий лавозимлардаги» кишилар – раҳбар ва бош бухгалтер солиқ тўловчи юридик шахс сифатида ва шахсан ўзлари қандай жавобгарликка тортилишлари мумкинлиги, давлатга етказилган зиён кимдан ундирилишини билишлари муҳим.

Юридик шахсларнинг иқтисодиёт соҳасидаги ҳуқуққа зид фаолияти – кўп жиҳатларга эга. Масалан, товарларни (ишларни, хизматларни) реализация қилишдан тушган тушумни яшириш (камайтириб кўрсатиш) – бир йўла тўртта позиция бўйича ноқонуний қилмиш. а) солиққа оид ҳуқуқбузарлик ( Солиқ кодексининг 114-моддаси 2-қисми ). Товарларни (ишларни, хизматларни) реализация қилиш одатда сотувчига даромад олиб келади, ундан солиқ мажбуриятлари юзага келади.

Умумбелгиланган солиқлар Солиқ солишнинг соддалаштирилган тартиби юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи , сабаби товарларни (ишларни, хизматларни) реализация қилишдан олинадиган даромадлар жами даромад – ушбу солиқнинг солиқ солинадиган базаси элементи таркибига киради ( Солиқ кодексининг 128 - 130-моддалари ) ягона солиқ тўлови , сабаби товарларни (ишларни, хизматларни) реализация қилишдан тушган тушум ялпи тушум – ЯСТ бўйича солиқ солинадиган объект таркибига киради ( Солиқ кодексининг 355-моддаси ) қўшилган қиймат солиғи , сабаби товарни ва бошқа мол-мулкни сотиш товарларни реализация қилиш обороти – ҚҚС солинадиган объект деб эътироф этилади ( Солиқ кодексининг 198 , 199-моддалари ) давлат мақсадли жамғармаларига мажбурий ажратмалар , сабаби соф тушум ушбу тўловларнинг солиқ солиш объекти ва солиқ солинадиган базаси ҳисобланади ( Солиқ кодексининг 313-моддаси , 22-моддаси 25-хатбошиси ) акциз солиғи , акцизланадиган товарларни реализация қилишда ( Солиқ кодексининг 230-моддаси )

Солиқ юки камайтирилиши натижасида - бюджет тушумлари ва янги иш ўринлари сони кескин ошмоқда - ДСҚ раиси Бехзод Мусаев Қўшимча даромад ва иш ўринлари Бунинг натижасида 500 триллион сўм маблағ хўжалик субъектлари ихтиёрида қолди. Бу Ўзбекистон ЯИМнинг 2% и дегани. Шунингдек жисмой шахслар қўлида 1,4 триллион сўм қолди. Ойлик ошмади, бошқа даромадлар қўйилмади, фақат солиқ босимини камайтириш натижасида шунча қўшимча даромад олинди. Тадбиркорлик субъектлари имконият очилганини ҳис қилди. Бу биринчи навбатда яратилаётган иш ўринлари сонидан кўриш мумкин. 2019 йилнинг биринчи ярмида 571 минг иш уринлари яратилди ёки легаллаштирилди, десак ҳам бўлади. Ўзи йиллик режамиз 575 минг эди, ярим йил ичида у бажариб бўлинди. https://sputniknews-uz.com/economy/20190703/11920950/Soli-yuki-kamaytirlsa-am-byudzhetga-tushumlar- 15-baravar-oshdi.html

2019 йил бошидан буён ҳам тадбиркорларга нисбатан ҳам жисмоний шахсларга нисбатан солиқ босими камайтирилган. Хусусан - 3.2 % ижтимоий тўловлар йўқ қилинган, маошлардан олинадиган даромад солиғи 22 % дан 12 % га туширилган, 8 % суғурта бадали йўқ қилинган, мол-мулк солиғи 5 %дан 2% га туширилган, тадбиркорлардан олинадиган ягона ижимоий соллиқ 22 %дан 12 % га туширилган. Қўшимча даромад ва иш ўринлари Бунинг натижасида 500 триллион сўм маблағ хўжалик субъектлари ихтиёрида қолди. Бу Ўзбекистон ЯИМнинг 2% и дегани. Шунингдек жисмой шахслар қўлида 1,4 триллион сўм қолди. Ойлик ошмади, бошқа даромадлар қўйилмади, фақат солиқ босимини камайтириш натижасида шунча қўшимча даромад олинди. Тадбиркорлик субъектлари имконият очилганини ҳис қилди. Бу биринчи навбатда яратилаётган иш ўринлари сонидан кўриш мумкин. 2019 йилнинг биринчи ярмида 571 минг иш уринлари яратилди ёки легаллаштирилди, десак ҳам бўлади. Ўзи йиллик режамиз 575 минг эди, ярим йил ичида у бажариб бўлинди.

Қўшилган қиймат солиғи Йил бошида биз 35 минг тадбиркор қўшилган қиймат солиғи тўлашга ўтади деб режалаштирган эдик. Лекин ярим йилнинг ўзида ҚҚС тўловчилари сони 48 минг кишини ташкил қилди. Йил охирига қадар уларнинг сони 75 мингга чиқиши кутилмоқда. Солиқлар камайиши натижасида бюджет тушумлари бўйича қўрқувимиз бор эди. Лекин биринчи ярим йилликда 162 % ўсишга эришдик, 2018 йилнинг шу даврига нисбатан. Демак қўйилган қадамлар тўғри экан.

Солиққа оид ҳуқуқбузарликларнинг содир этилиши солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатларида назарда тутилган молиявий санкциялар қўлланишига олиб келади. Мазкур вазиятда – бу товарларни (ишларни, хизматларни) реализация қилишдан тушган тушум яширилган (камайтириб кўрсатилган) суммасининг 20% и миқдорида жарима. Шу билан бир қаторда, тушумнинг яширилган (камайтириб кўрсатилган) суммасига солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни ҳисоблаш ( қўшимча ҳисоблаш ) амалга оширилади.

- товарлар (ишлар, хизматлар) реализация қилинганлиги факти ҳужжат билан тасдиқланганда товарларни (ишларни, хизматларни) реализация қилишдан тушган тушум суммасининг ҳисобга олиш регистрларида акс эттирилмаганлиги; - товарлар (ишлар, хизматлар) реализация қилинганлиги факти тўғрисида далолат берувчи ҳужжатлар алмаштирилганлиги, сохталаштирилганлиги ёки йўқ қилинганлиги; - ҳисобда реализация қилинмаган деб кўрсатилган товарларнинг омборда ёки реализация қилиш жойида мавжуд эмаслиги.Маълумот учун. Товарларни (ишларни, хизматларни) реализация қилишдан тушган тушумни яшириш (камайтириб кўрсатиш) деб қуйидагилар эътироф этилади:

б) маъмурий ҳуқуқбузарлик ( МЖТКнинг 174-моддаси ). Фойдани (даромадни) қасддан яшириш (камайтириб кўрсатиш) қуйидаги ҳолларда маъмурий ҳуқуқбузарлик таркибини ҳосил қилади:  агар у анча миқдорни ташкил қилмаган, яъни ЭКИҲнинг 100 бараваридан кам миқдорда содир этилган бўлса;  агар у биринчи марта анча миқдорда, яъни ЭКИҲнинг 100 бараваридан 300 бараваригача суммада содир этилган бўлса. в) жиноий жавобгарлик ( ЖКнинг 184-моддаси ). Қуйидаги ҳолларда янада жиддий жиноий санкциялар қўлланилиши мумкин:  МЖТКнинг 174-моддаси 2-қисми бўйича маъмурий жазо қўлланилганидан сўнг бир йил давомида шундай қилмиш, яъни ЭКИҲ нинг 100 бараваридан 300 бараваригача миқдорда бўйин товлаш яна содир этилган бўлса;  фойда (даромад)ни қасддан яшириш (камайтириб кўрсатиш) кўп ( ЭКИҲ нинг 300 бараваридан 500 бараваригача ) ёки жуда кўп ( ЭКИҲ нинг 500 баравари ва ундан ортиқ ) миқдорда содир этилган бўлса. Бунда жиноий жавобгарлик маъмурий преюдицияга риоя қилинмаган ҳолда келиб чиқади, яъни айбдорларнинг муқаддам маъмурий жавобгарликка тортилиши талаб этилмайди.

г) фуқаролик-ҳуқуқий тусдаги қилмиш (деликт) . Солиқлар давлат иқтисодий тизимининг элементи сифатида оммавий- ҳуқуқий табиатга эга. Бунда солиқ тўловчи билан давлат ўртасида юзага келадиган муносабатлар мулкий тусга эга, сабаби солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни ўз вақтида ва тўлиқ тўлаш – солиқ мажбурияти элементларидан бири. Яна бир хусусияти шундаки, солиқ органлари давлатга мулкий зиён етказган шахсларни жавобгарликка тортмайдилар ( фуқаролик-ҳуқуқий жиҳатдан у мавжуд эмас ). Улар давлат номидан чиқиб, етказилган зарарни ундирган ҳолда унинг поймол бўлган ҳуқуқларини тиклаш чораларини кўрадилар.

Реализация қилишдан тушган тушумни яшириш (камайтириб кўрсатиш) кўринишидаги ҳуқуққа зид фаолият икки «тармоқли» оқибатга олиб келади: 1) айбдорларни бунинг учун назарда тутилган юридик жавобгарликка тортиш: солиқ тўловчи – юридик шахсдан молиявий санкция ундирилади, унинг мансабдор шахсларига эса маъмурий ундирув ёки жиноий жазо таҳдид солади; 2) айбдорлар тўлашдан бўйин товлаган солиқлар ва (ёки) мажбурий тўловлар суммасига тенг бўлган, давлатга етказилган зарарни ундириш. Уни солиқ тўловчи – ташкилотнинг ўзидан ҳам, ҳуқуққа зид хатти-ҳаракатлари боқимонда юзага келишига сабабчи бўлган унинг мансабдор шахсларидан ҳам ундирилиши мумкин.

Қачон айбдор раҳбариятдан зарар ундирилади? Қонун ҳужжатларида солиқ боқимондаси юзага келишида айбдор бўлган мансабдор шахслардан уни ундириш учун асосларнинг батафсил рўйхати келтирилмаган. Муаллифнинг фикрича, бевосита солиқ тўловчи – юридик шахсдан ундириш имконияти қолмаган ва бу натижага олиб келмаган ҳолдагина уни қўллаш мумкин. Қуйидаги вазиятларни мисол тариқасида кўриб чиқиш мумкин. а) солиқ тўловчи – ташкилотга нисбатан ижро иши юритиш тамомланган, ижро ҳужжати эса ижро этилмай қайтарилган ( «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги Қонуннинг 40 , 41-моддалари ).

б) иқтисодий судга мурожаат қилиш пайтида солиқ тўловчи – ташкилот амалда фаолият юритмайдиган ташкилот ҳисобланади, талаблар қондирилиши учун пул маблағлари ва мол-мулк мавжуд бўлмайди. Одатда, мансабдор шахслар жиноий таъқиб қилинаётган пайтда корхона нормал фаолият юритмай қўяди. Айниқса бир вақтнинг ўзида унинг муассислари бўлган ( ёхуд улардан бири ягона муассис ҳисобланган ) шахслар судланувчилар курсисига ўтирганда шундай ҳол юз бериши тайин, бу ташкилотда «ҳокимият алмашишини» ҳам қийинлаштиради. в) солиқ тўловчи – юридик шахс аслида иқтисодий фаолият юритиш ниятини кўзламай, фақат уни назорат қилувчи жисмоний шахсларнинг қонунга зид фаолиятини яшириш учун ташкил этилган.

Ихтиёрий ёки мажбурий равишда қоплаш Биринчидан , давлатга етказилган моддий зарар уни етказган мансабдор шахслар томонидан ихтиёрий қопланиши мумкин. Қонун чиқарувчи бунинг учун айбдорларни шахсан қўлланадиган маъмурий ва жиноий санкциялардан озод этган ҳолда айнан шундай хулқ-атвор моделини рағбатлантиради. Чунончи, агар тадбиркорлик субъектининг мансабдор шахслари етказилган моддий зарар аниқланган пайтдан бошлаб 30 кунлик муддатда уни ихтиёрий равишда қопласалар, МЖТКнинг 174-моддаси 1 ва 2-қисмлари бўйича маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги иш кўрилмайди, бошлангани эса тўхтатилади.

Жиноят ҳуқуқида бу масала икки хил усулда ҳал этилади: 1) қасддан яширилган, камайтириб кўрсатилган фойда (даромад) учун солиқлар ёки бошқа мажбурий тўловлар тўлиқ тўланганда – озодликни чеклаш ва озодликдан маҳрум қилиш тарзидаги жазо қўлланилмайди. Бунда ЖКнинг 184-моддасида назарда тутилган жарима ва ахлоқ тузатиш ишлари тарзидаги санкциялар айбдорларга нисбатан қўлланилади; 2) агар биринчи марта жиноят содир этилган, айбдорлар белгиланган муддатда солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни ҳамда пенялар ва бошқа молиявий санкцияларни тўлиқ тўласалар – жиноий жавобгарликдан тўлиқ озод қилинадилар ( жазо умуман қўлланмайди ).

Иккинчидан , ихтиёрий қопланмаган зарар жиноий иш бўйича судда иш кўриш жараёнида берилган солиқ органларининг даъво аризаси ( жиноий процессдаги фуқаролик даъвоси ) асосида ёхуд фуқаролик-ҳуқуқий тартибда ундирилиши мумкин. Солиқларни тўлашдан бўйин товлаш бўйича жиноий ва маъмурий жавобгарлик қисмига ўзгартириш киритиш назарда тутилган. Ўзбекистон Жиноят кодекси 184-моддасининг бешинчи қисмини қуйидаги таҳрирда баён этиш таклиф этилган: “ Биринчи марта жиноят содир этган шахс, агар у солиқ текшируви материалларини кўриб чиқиш натижалари бўйича давлат солиқ хизмати органининг қарорини ёки Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳузуридаги Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаментининг содир этилган жиноят ҳақидаги хабарини олган кундан эътиборан ўн кун ичида молиявий жаримани ҳамда ўттиз кун ичида солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар, шу жумладан, пенялар тарзида давлатга етказилган зарарнинг ўрнини тўлиқ қопласа, жавобгарликдан озод қилинади”.

174-модда (солиқлар ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлаш) тўртинчи қисм билан тўлдириш: “ҳуқуқбузарлик содир этган шахс солиққа оид ҳуқуқбузарликни тан олиб, давлат солиқ хизмати органларининг солиққа оид ҳуқуқбузарлик учун жавобгарликка тортиш тўғрисидаги қарорини олган кундан эътиборан ўн кун муддат ичида молиявий жарималарни ихтиёрий равишда тўласа жавобгарликдан озод бўлади". 164-модда (савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузиш) қуйидаги мазмундаги саккизинчи қисм билан тўлдириш: “Ушбу модданинг биринчи, иккинчи ва учинчи қисмларида назарда тутилган ҳуқуқбузарлик содир этган шахс солиққа оид ҳуқуқбузарликни тан олиб, давлат солиқ хизмати органларининг солиққа оид ҳуқуқбузарлик учун жавобгарликка тортиш тўғрисидаги қарорини олган кундан эътиборан ўн кун муддат ичида молиявий жарималарни ихтиёрий равишда тўласа, жавобгарликдан озод этилади”.

Ўзбекистон Жиноят кодексига асосан солиқлар ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлаш энг кам ойлик иш ҳақининг бир юз эллик бараваригача миқдорда жарима ёки икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади. Такроран ёки кўп миқдорда содир этилган бўлса, — энг кам ойлик иш ҳақининг бир юз эллик бараваридан уч юз бараваригача миқдорда жарима ёки икки йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки бир йилдан уч йилгача озодликни чеклаш ёхуд уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Етказилган 2,8 млрд сўмлик зарар жавобгар шахслардан ундирилмоқда Ўзбекистон Республикаси президентининг 2018 йил 23 майдаги «Бюджет маблағларидан фойдаланиш самарадорлигини тубдан ошириш ва иқтисодий жиноятларга қарши курашиш механизмларини такомиллаштириш чора- тадбирлари тўғрисида»ги фармони ижросини назорат қилиш доирасида бюджет маблағларини талон-торож қилиш ва улардан мақсадсиз фойдаланиш билан боғлиқ 37 та жиноят ва 12 та маъмурий иш қўзғатилган. Давлат бюджетига 2 миллиард 803 миллион сўм миқдорида зарар етказилганлиги аниқланиб, етказилган зарарларнинг жавобгар шахслардан ундирилиши таъминланмоқда, деб ёзади “Ҳуқуқ” газетаси.

Хусусан, Ангор педагогика коллежи директори Қ.Рахимов, собиқ бош ҳисобчи Ю.Ирисов ва бошқалар 2015 йил 1 январдан 2018 йил 1 августга қадар 107 миллион 611,2 минг сўмлик бюджет маблағларини ўзлаштириш ва растрата қилиш йўли билан талон-торож қилишгани учун жавобгарликка тортилгани аниқланган.

Наманган вилояти, Поп туманида бюджет маблағлари талон-торож қилинганлиги ҳолати юзасидан Бош прокуратура матбуот хизмати раҳбари хабар берди. Қайд этилишича, Наманган вилояти, Поп туманидаги 15-сонли мактабгача таълим муассасасида амалга оширилган қурилиш ишлари қайта назорат ўлчовидан ўтказилганда, қурилиш ишларини олиб борган «Зиё С» қурилиш корхонаси томонидан ҳужжатларни қалбакилаштириш орқали жами 78 млн. сўмлик бюджет маблағлари талон-торож қилинганлиги аниқланган. Мазкур ҳолат юзасидан қурилиш корхонаси раҳбарига нисбатан ЖКнинг 167-моддаси 2-қисми «а,г» бандлари билан жиноят иши қўзғатилган.

Бюджет ҳисобидан машина сотиб олган Тошкент вилоятида мансабдорларига жиноят иши очилди Бош прокуратура матбуот хизмати Тошкент вилояти аниқланган талон- торож ҳолати юзасидан хабар қилди. Бош прокуратура ҳузуридаги Департаментнинг Бекобод туман бўлими томонидан ўтказилган терговга қадар текширишда, “D.B.S” МЧЖ томонидан Бекобод туманидаги 29-сонли мактабгача таълим муассасасида шартномада кўрсатилган реконструкция ишлари бажарилмаган бўлсада, “Инфратузилмани ривожлантириш бўйича инжиниринг компанияси” давлат унитар корхонаси Тошкент вилояти филиали томонидан ушбу жамиятга 2,4 млрд. сўм ўтказиб берилиб, жуда кўп миқдордаги бюджет маблағлари талон-торож қилинганлиги аниқланган.

“ D.B.S” МЧЖ раҳбари томонидан ўзлаштирилган бюджет маблағлари ҳисобидан “Chevrolet Laccetti” русумли автомашина сотиб олиниб, жиноий фаолиятдан олинган даромадлар легаллаштирилган. Мазкур ҳолат юзасидан “D.B.S” МЧЖ раҳбари Х.Р., “Инфратузилмани ривожлантириш бўйича инжиниринг компанияси” ДУК Тошкент вилояти филиали мансабдор шахслари ва бошқаларга нисбатан ЖКнинг тегишли моддалари билан жиноят иши қўзғатилиб, тергов ҳаракатлари олиб борилмоқда. http://www.youtube.com/c/Globalproartcom https://t.me/joinchat/AAAAADv7jmb79L186FmtuA

O'xshashlar

Ўзбекистон республикаси давлат бюджетини ғазна ижросини меъёрий-ҳуқуқий асослари

Банк-молия, кредит соҳасидаги иқтисодий жиноятлар ҳамда коррупцияга қарши курашиш

Корхоналар иқтисодий ночорлиги (банкротлиги)ни баҳолаш ва таҳлил қилиш

Ғазначилик бўлинмаларида давлат бюджети даромадлари, аниқланмаган тушумлар ва пул маблағлари ҳисоби

Ўзбекистон Республикаси солиқ-бюджет сиёсати