Risklarni boshqarish va ularni sug’urtalash - Iqtisodiyot - Slaydlar

Risklarni boshqarish va ularni sug’urtalash

Yuklangan vaqt:

16.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3564.0244140625 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI “ Risklarni boshqarish ” fanidan ORALIQ NAZORAT ISHI Kichik guruh a’zolari:  Abdurazzoqov Elyor  Akmaljonov Abduvohid  Aminov Farruh  Anvarxonov Axrorxon IQTISODIY XAVFSIZLIKIQTISODIYOT FAKULTETI TOSHKENT-2019Fan o’qituvchisi: Fayzullayev Javlon. Oraliq nazorati himoyasida to’plagan balli: IH-75

Risklarni boshqarish va ularni sug’urtalash

 Kirish.  Asosiy qisim.  Xulosa.  Risklar haqida umumiy tushuncha.  Risklarni boshqarish tushunchasi.  Sug’urtalashda risklarning o’rni.  Risklarni boshqarishda sug’urtaning ahamiyati.  Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

KIRISH. Insoniyatning yer yuzida paydo bo`lishi tarixiga nazar tashlansa, moliya sohasi odamlar o`rtasidagi boyliklarni natural tovar sifatida maqsadli va o`zaro manfaatli tarzda oddiy almashinuvi jarayonidan boshlangan. Hozirga kelib bozor alohida nazariyasiga va faoliyat Mexanizmiga ega, yuqori darajada tartiblashgan murakkab infratuzilma shaklida namoyon bo`luvchi dinamik muhitga aylangan bo`lib, zamonaviy iqtisodiyot rivojini ob`ektiv belgilaydi. Bozorning dinamik muhit ekanligi unda tovarlar hajmi va ularning bahosi vaqt birligi ichida talab va taklif asosida uzluksiz jarayon sifatida o`zgarib borib shakllanishi bilan belgilanadi. O`zbekiston Respublikasida iqtisodiyotni erkinlashtirish va iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirishda davlat moliyasi va uning tarkibiy qismi bo`lgan moliyaviy risklari alohida o`rin egallaydi.

Risklar haqida umumiy tushunchalar. Risk so’zi – o’zbek tiliga talqin etilganda tavakkalchilik, xavf va xatar ma’nolariga to’g’ri keladi. Ammo xalqaro amaliyotda risk deb qabul qilingan. O’zbek tilining izohli lug’atida tavakkal tushunchasi: uzoq mulohaza qilib o’tirmay, nima bo’lsa bo’lar, yo ostidan yo ustidan zaylida talqin qilinadi. Amerikacha ta’rifga ko’ratavakkalchilik – bu biron bir ishni shug’ullanish oqibatida zarar ko’rib qolishidan qutilib qolish. Risklarni boshqarish faning predmeti: iqtisodiyotning turli sohalarida risklarni tahlil qilish,baholash, pasaytirish, samarlari boshqarish bilan bog’liq bo’lgan iqtisodiy munosabatlar hisoblanadi.

Risk-voqea sifatida Risk-faoliyat sifatida Risk xatoga yo`l qo`yish yoki muvaffaqiyatga erishish ehtimoli sifatida

Hodisa – tabiiy yoki ijtimoiy-texnik jarayonlar, tashqi subyektlarning maqsadga yo‘naltirilgan xatti-harakatlari yig‘indisi yoki subyektning o‘zini xatti-harakati. Subyekt uchun xavf-hatarlar – amalga oshishi subyektga zarar (ziyon) yetkazishi mumkin bo‘lgan hodisalar; subyektni yo‘q qilinishida yoki subyektning evolyutsiya imkoniyatlarini cheklanishida, yoki subyekt manfaatlariga ziyon yetkazilishida namoyon bo‘ladi. Zarar – har qanday moddiy yoki ma’naviy talofat, ziyon. Manfaat – naf, foyda. Shunday qilib, risk alohida holat sifatida risk-menejment nuqtai-nazaridan kelib chiqib ikkita xususiyatga ega – noaniqlilik (ehtimollik) va xavf-hatarning amalga oshishi natijasida yuzaga keluvchi zararlilik.

Tadbirkorlik faoliyatida noaniqlik va risk nihoyatida muhim ahamiyatga ega bo’lib, tadbirkorlik faoliyatining rejalashtirilgan natijalari bilan amalda erishilgan natijalar o;rtasidagi qarama- qarshilikdan iborat bo’lib, mazkur faoliyatini rivojlantirish omillaridan biri bo’lib hisoblanadi. Texnikaviy risk ishlab chiqarishning tashkil etganligi darajasi, ehtiyotkorlik tadbirlarining o’tkazish, xavfsizlik choralarini ko’rish o’tkazilishi uskunalarni ta’mirlash ishlarini tadbirkorlik firmalarini o’z kuchi bilan o’tkazilishi bilan bog’liq ravishda vujudga keladi.

Bugungi kunda, mamlakatimiz bank tizimini takomillashtirish va jahon standartlariga yaqinlashtirish borasida bir qator ishlar amalga oshirib kelinmoqda. Bank risklarni boshqarish yo‘nalishida olib borilayotgan ishlar ham shular jumlasidandir. Xalqaro moliya korporatsiyasi bilan hamkorlikda Ipoteka-bankni zamonaviy tijorat bankiga transformatsiya qilish bo‘yicha ishlar doirasida risklarni boshqarish tizimini tubdan isloh qilinib, Bazelь qo‘mitasi talablari asosida qayta tashkil etilmoqda. Bankda Risklarni boshqarish siyosatlari, Risklarni boshqarish strategiyasi va Risk-appetiti yangidan ishlab chiqildi, Risklarni nazorat qiluvchi va boshqaruvchi qo‘mitalar tashkil etildi va faoliyatini olib bormoqda, risk hisobotlari yangicha talqinda ishlab chiqildi va amaliyotga joriy etildi, likvidlilik, foiz, valyuta, kredit risklari bo‘yicha stress-testlarning yangi modellari yaratildi, tasdiqlangan siyosatlardagi normalarni amaliyotga jalb qilish ishlari boshlandi.Risklarni boshqarish tushunchasi.

Bugungi kun zamonaviy bank faoliyatida risklarni boshqarish muhim ahamiyat kasb etayotganligi, hamda risklarni boshqarish bo‘yicha barcha rahbar xodimlar zaruriy bilim va tushunchalarga ega bo‘lishlari zarurligini inobatga olgan xolda, 2019 yilning 27-28 sentyabr kunlari “Ipoteka-bank” ATIB Bosh ofisi va Toshkent shahar filiallarining rahbar hodimlari uchun Xalqaro moliya korporatsiyasi eksperti, ko‘plab xorijiy banklarning risk menejment tizimida faoliyat ko‘rsatgan, bank risklarini boshqarish bo‘yicha katta amaliy tajriba egasi hisoblanuvchi Serpil Shax xonim tomonidan “Bank risklarini boshqarishning umumiy tamoyillari” mavzusida seminar trening tashkil etildi.

Risk boshqarish jarayoni bir-bir bilan bog’liq 8 ta tarkibiy qismdan iborat. Ichki muhitni aniqlash. Riskli voqealarni aniqlash. Riskni baholash. Risk ta’siriga javob berish. Nazorat vositasi Axborot va aloqa.Maqsadlarni aniqlash. Monitoring.

Sug’urtalashda risklarning o’rni Sug'urta risk - bu sodir bo'lgan taqdirda sug'urta amalga oshiriladigan taxmin qilingan voqea. Ya'ni, xavf sug'urta ob'ekti hisoblanadi. Sug'urta tavakkalchiligi deb hisoblangan voqeada uning yuzaga kelish ehtimoli va ehtimoli belgilari bo'lishi kerak.

Sug’urtalashda risklarni ahamaiyati. Sug’urta bozori mavjud bo’lishining asosiy sharti, sug’urta xizmatlariga bo’lgan talabning mavjud bo’lishi va sug’urtalovchilar bu talabni qondirish imkoniyatiga ega bo’lishlari bilan xarakterlanadi. Sug’urta bozori sub’ektlarning mustaqil bo’lishini,ularning o’zaro teng imkoniyatlar bilan raqobat olib borish, asosiy munosobat sug’urta xizmatlarining oldi-sotdi bo’yicha, ya’ni sug’urta xizmatlarini sotib olish gorizontal hamda vertical rivojlanish aloqalrini olib boorish bilan ta’rifalanib kelinadi. O’zbekiston Respublikasining 2002-yil 5-aprelda qabul qilingan “Sug’urta faoliyati to’g’risida”gi qonunida sug’urta quyidagicha ta’rif berilgan: “Sug’urta deganda yuridik yoki jismoniy shaxslar to’laydigan sug’urta mukofotlaridan shakllantiradigan pul fondlari hisobidan muayyan voqea” (sug’urta hodisasi) yuz berganda ushbu shaxslar sug’urta shartnomasiga muvofiq sug’urta tovonini (sug’urta pulini) to’lash yo’li bilan ularning manfaatlarini himoya qilish tushuniladi”

Riskni boshqarish (risk-menejment) – ko‘p bosqichli jarayon bo‘lib, uning maqsadi noqulay holatlar yuzaga kelganda obyektning ko‘rishi mumkin bo‘lgan zararlarini kamaytirish yoki kompensatsiyalash hisoblanadi. Riskni boshqarishning quyidagi asosiy bosqichlari mavjud (2-rasm):  risk obyektining tahlili;  riskni aniqlash;  riskni baholash;  riskka ta’sir etish usullarini aniqlash;  qaror qabul qilish;  riskka bevosita ta’sir o‘tkazish; boshqarish jarayoni natijalarini nazorat va tahrir qilish. Risk tahlili – boshlang‘ich bosqich bo‘lib, uning maqsadi obyektning hozirgi vaqtdagi tarkibi, xususiyatlari haqida, kelajakda uning holatini o‘zgarishi haqida zarur axborotlarni olish hisoblanadi. Riskni aniqlash bosqichi obyektning mavjud risklarini tavsifini, ya’ni ularning sifat jihatlari va ta’rifini nazarda tutadi.

Sug'urta shartnomasini tuzish, bajarish va kuchga kiritish tartibi. Sug'urta xavfi, sug'urta hodisasi, sug'urta qiymati, sug'urta summasi, sug'urta to'lovi. Sug'urta mukofoti (sug'urta mukofoti), sug'urta darajasi. Sug'urtalovchining javobgarligi doirasi. Sug'urta shartnomasini bekor qilish. Sug'urta biznesidagi marketing Sug'urta kompaniyasida marketing faoliyatini tashkillashtirish. Sug'urta kompaniyasi tarkibidagi marketing xizmatlari. Axborotni axborot bilan ta'minlash va tahlil qilish. Tarqatish va marketing texnologiyalari. Mijozlarning individual guruhlari marketingi. Sug'urta kompaniyalari strategiyasini shakllantirish va amalga oshirishda marketingning roli va o'rni.

Sug'urta tavakkalchiligi - bu sodir bo'lgan taqdirda sug'urta amalga oshiriladigan taxmin qilingan voqea. Ya'ni, xavf sug'urta ob'ekti hisoblanadi. Sug'urta tavakkalchiligi deb hisoblangan voqeada uning yuzaga kelish ehtimoli va ehtimoli belgilari bo'lishi kerak. Sug'urta xavfini bir necha jihatlardan ko'rib chiqish kerak: ilgari tashkil etilgan markazlashtirilgan sug'urta fondidan jismoniy yoki naqd shaklda to'lovlar amalga oshiriladigan ma'lum bir hodisa yoki hodisalar to'plami (hodisa yoki voqealar to'plami) sifatida. Risklarni boshqarishda sug’urtani o’rni.

Ma'lum bir sug'urta ob'ekti bilan bog'liq holda. Hodisa yoki voqealar to'plami o'z- o'zidan mavhum deb hisoblanmaydi. Ular sug'urta qilish uchun qabul qilingan ob'ekt bilan bog'liq bo'lishi kerak, bu erda risk amalga oshiriladi. Har qanday xavf o'ziga xos namoyon bo'lish ob'ektiga ega. Bizning ongimizda xavf ushbu ob'ekt bilan bog'liq. Ob'ektga nisbatan xavf omillari namoyon bo'ladi va shunga qarab o'rganiladi. Olingan ma'lumotni boshqa choralar bilan birgalikda tahlil qilish xavfni amalga oshirish (amalga oshirish) ning salbiy oqibatlarini oldini olish yoki kamaytirish imkonini beradi .

Xavf sug'urta uchun qabul qilingan ob'ektning o'limi yoki shikastlanish ehtimoli bilan bog'liq. Ehtimollar, ma'lum bir voqea yoki zararli ta'sir ko'rsatadigan voqealar majmuasining ob'ektiv imkoniyati o'lchovi sifatida ishlaydi. Har qanday ehtimollik to'g'ri kasr bilan ifodalanishi mumkin. Nolga teng bo'lgan ehtimollik bilan, ushbu voqea sodir bo'lishining mumkin emasligi haqida bahslashish mumkin. Ehtimol ehtimoli teng bo'lsa, ushbu voqea yuz berishiga 100% kafolat mavjud. Xavf ehtimolligi qanchalik past bo'lsa, sug'urtani tashkil qilish oson va arzon bo'ladi. Xavfning katta ehtimoli qimmat sug'urta qoplamasini o'z ichiga oladi, bu esa uni amalga oshirishni qiyinlashtiradi.

Ob'yektiv va subyektiv ehtimollik sug'urtaga xosdir. Ob'ektiv ehtimollik hodisalar va ob'ektlarga xos bo'lgan qonuniyatlarni ob'ektiv voqelikda aks ettiradi. Subyektiv ehtimollik haqiqatga ob'ektiv yondashuvni e'tiborsiz qoldiradigan, tabiat va jamiyatning ob'ektiv qonunlarini inkor etadigan yoki inkor etadigan baxtsiz hodisalarni aks ettiradi.

Bundan tashqari, xavf induktsiya, deduksiya, tahlil, sintez va gipoteza usullaridan foydalangan holda tabiat va jamiyat qonunlarini bilishga asoslangan mantiqiy ehtimollik orqali ifodalanishi mumkin. Mantiqiy ehtimollik yig'indisini oldindan kuzatish uchun ma'lumot bazasiga ega bo'lmagan yoki deyarli bo'lmagan yangi sug'urta turlarini ishlab chiqish va joriy etishda qo'llaniladi. Agar sug'urtaning yangi turini joriy etishdan oldin ko'p sonli qonunning matematik apparati yordamida statistik ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilish bo'yicha dastlabki ishlar olib borilgan bo'lsa, natijada statistik ehtimollik aks etadi.

Xavf tahlili bizni ikki katta guruhga bo'lishimizga imkon beradi: sug'urta va sug'urta bo'lmagan (sug'urta shartnomasiga kiritilmagan). Sug'urta qaltisliklari ro'yxati - sug'urta shartnomasi bo'yicha sug'urta majburiyatlari miqdori. Bu shartnoma bo'yicha sug'urta summasidan foydalangan holda ifodalanadi. Pul ko'rinishidagi xavf narxi tarif stavkasi hisoblanadi.

Xatarlarning turlari va ularni baholash. Sug'urta amaliyotida tavakkalchilikni baholash uchun turli xil usullar qo'llaniladi, ulardan quyidagi eng mashhurlari. Shaxsiy baholash usuli faqat xavfning o'rtacha turi bilan solishtirib bo'lmaydigan xavflarga nisbatan qo'llaniladi. Sug'urtalovchi o'zining kasbiy tajribasi va sub'ektiv fikrini aks ettiruvchi o'zboshimchalik bilan baho beradi. Ilmiy va texnologik inqilob yutuqlarini turli sohalarda va qishloq xo'jaligida joriy etish, yuqori xarajatli va noyob texnologiyalarga ega keng ko'lamli ob'ektlarni yaratish sug'urta shartnomalarini tuzishda ushbu usuldan foydalanishni tobora ko'proq talab qilmoqda. O'rtacha usul individual xavf guruhlarining kichik guruhlarga bo'linishi bilan tavsiflanadi. Bu xavf tavsiflarining hajmini aniqlash uchun tahliliy bazani yaratadi (masalan, sug'urta ob'ektining balans qiymati, ishlab chiqarishning umumiy hajmi, texnologik tsikl turi va boshqalar). Foiz usuli - bu o'rtacha tahdid turidan mumkin bo'lgan ijobiy va salbiy og'ishlarga qarab, mavjud tahliliy bazaga chegirmalar va imtiyozlar to'plami. Amaldagi chegirmalar va imtiyozlar xavfning o'rtacha turiga nisbatan foizda ifodalanadi (ba'zan miliga).

Sug'urta xavfini bir necha jihatlardan ko'rib chiqish kerak: Ilgari tashkil etilgan markazlashtirilgan sug'urta fondidan jismoniy yoki naqd shaklda to'lovlar amalga oshiriladigan ma'lum bir hodisa yoki hodisalar to'plami (hodisa yoki voqealar to'plami) sifatida; Ma'lum bir sug'urta ob'ekti bilan bog'liq holda. Hodisa yoki voqealar to'plami o'z-o'zidan mavhum deb hisoblanmaydi. Ular sug'urta qilish uchun qabul qilingan ob'ekt bilan bog'liq bo'lishi kerak, bu erda risk amalga oshiriladi. Har qanday xavf o'ziga xos namoyon bo'lish ob'ektiga ega. Bizning ongimizda xavf ushbu ob'ekt bilan bog'liq. Ob'ektga nisbatan xavf omillari namoyon bo'ladi va shunga qarab o'rganiladi. Olingan ma'lumotni boshqa choralar bilan birgalikda tahlil qilish xavfni amalga oshirish (amalga oshirish) ning salbiy oqibatlarini oldini olish yoki kamaytirish imkonini beradi;xavf sug'urta uchun qabul qilingan ob'ektning o'limi yoki shikastlanish ehtimoli bilan bog'liq. Ehtimollar, ma'lum bir voqea yoki zararli ta'sir ko'rsatadigan voqealar majmuasining ob'ektiv imkoniyati o'lchovi sifatida ishlaydi. Har qanday ehtimollik to'g'ri kasr bilan ifodalanishi mumkin. Nolga teng bo'lgan ehtimollik bilan, ushbu voqea sodir bo'lishining mumkin emasligi haqida bahslashish mumkin. Ehtimol ehtimoli teng bo'lsa, ushbu voqea yuz berishiga 100% kafolat mavjud. Xavf ehtimolligi qanchalik past bo'lsa, sug'urtani tashkil qilish oson va arzon bo'ladi. Xavfning katta ehtimoli qimmat sug'urta qoplamasini o'z ichiga oladi, bu esa uni amalga oshirishni qiyinlashtiradi.

27-modda. Chet el sug‘urta tashkilotlarining faoliyati. Chet el sug‘urta tashkilotlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda yuridik shaxslar – sug‘urta bozori professional ishtirokchilarining muassislari (ishtirokchilari) bo‘lishlari mumkin. Chet el sug‘urta tashkilotlari O‘zbekiston Respublikasi hududida qayta sug‘urta qilishni, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqariga chiqib ketayotgan transport vositalari va boshqa o‘ziyurar mashinalar hamda mexanizmlar egalarining fuqarolik javobgarligini sug‘urtalashni amalga oshirishga haqlidirlar. Bunda ana shunday sug‘urta shartnomalarini tuzish sug‘urtalovchilar va sug‘urta vositachilari – O‘zbekiston Respublikasining rezidentlari orqali amalga oshiriladi.

Chet el sug‘urta kompaniyalari ishga nomzodga juda yuqori talablarni qo‘yadilar. Misol uchun, AQShda professional tanlovning mezonlari quyidagilar hisoblanadi: - komunikabellik (kirishimlilik) – turli kasb, yosh va ijtimoiy guruh odamlari bilan oson, hushmuomala hamda o‘ziga mos muloqot qila olish; - reaksiyaning tezligi, ya’ni har qanday savolga konkret holatdan kelib chiqib tez javob berish; - moliyaviy holat – soliq inspeksiyasi tomonidan deklaratsiya qilingan daromadlar va ularning manbalari bo‘yicha e’tirozlarning mavjud emasligi; - umumiy madaniyat darajasi – kasbiga norasmiy yondashish, gaplarini nazorat qilish: keraksiz so‘zlarni (aytaylik, xaligi, menimcha, bo‘lsa kerak va boshq.) ishlatmaslik, so‘zlardagi to‘g‘ri urg‘ular; - zararli (yoqimsiz) odatlarning yo‘qligi va tashqi ko‘rinish; - muloyimlik.

XulosaXulosa: Mavzuni o’rganishimiz jarayonida risklarni boshqarish fani inson hayotiy faoliyati, ijtimoiy hayoti, iqtisodiy xolati, sog’lig’I, moddiy va ma’naviy boyliklari, uning bor borlig’I uchun juda katta ahamiyatga ega ekanligini o’rgandik. Bu sohani rivojlangan davlatlarning sug’urta siyostidan andoza olib, mamlakatimizda ham joriy etishimiz kerak. Bu fuqarolarning ijtimoiy himoyasini yanada keng qamrovga olishga katta turtki bo’ladi. Sug’urta agentliklarini o’z vazifa doirasini to’liq va ishonchli amalga oshirishini davlat tomonidan qattiq nazoratga olib, uni o’z vazifasini vaqtida bajarilishini ta’minlansa, aholimiz yashashi yanada yaxshilashadi!

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:  www.Google.uz  www.Yandex.uz  www.Lex.uz  www.Ziyonet.uz

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Biznes risklarni boshqarish

Risklarni boshqarish - moliyaviy injiniringa kirish

Risklarni boshqarishning mazmun-mohiyati, o’ziga xos xususiyatlari va boshqarish usullari

Xorijiy investitsiyalarni sug’urtalash va tavakkalchilik

Risklarni miqdoriy baholash va uni aniqlash usullari