Qiziqarli kimyo fanining hayotimizdagi o’rni - Iqtisodiyot - Slaydlar

Qiziqarli kimyo fanining hayotimizdagi o’rni

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2896.7138671875 KB

Ko'chirib olish

Qiziqarli kimyo fanining hayotimizdagi o’rni Yusupov M.N.- O`zMU qoshidagi 2-son AL o`quvchisi Oxirgi 150 yilda boshqa fanlarga qaraganda kimyo fani hayotda o’z o’rni va katta ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatdi. Hozirgi kunga kelib insonlarni bu fanga bo’lgan qiziqishlari ortib, kimyo faniga asos solgan kimyogarlar, hayoti va ijodiga katta e’tibor berilmoqda. XXI asrga kelib kimyo fani deyarli barcha sohalarni qamrab oldi. Ilm fan va ishlab chiqarish o’zaro mustaxkam bog’liq bo’lib qoldi. Kimyogarlar atrofdagi bo’layotgan hodisalarni o’z formulalarini bilgandek chuqur bilib borish yo’li bilan bormoqdalar. Tabiat bilan bog’liq bo’lgan fanlar inson tafakkuriga kuchli ta’sir o’tkaza oladigan fanlar hisoblanadi. Kimyo fani XVII-XVIII asrlarda ko’plab diniy dunyoqarashlarni yengib o’tdi. Kimyo fani 5000 yillik tarixni o’z ichiga oladi. Amaliy kimyoning rivojlanishi 1000 yillarga borib taqaladi. Bu davrlarda odamlar g’isht va shisha pishirishni, rudani boyitib metall olishni, vino tayyorlashni o’rgandilar. Kimyo fanining rivojlanishida alkimyogarlarning ham ma’lum darajada o’z o’rni bo’lib, ular kimyoviy bilimlarni avloddan avloddga o’rgatib kelganlar. www.arxiv.uz

XXI asrga kelib kimyo fanining rivojlanishi jadallashib ketdi. Natijada ishlab chiqarish, sanoat keskin darajada rivojlandi. Kimyo fanining hayotimizdagi ahamiyati qanday? Kimyo fanisiz bu olamni tasavvur etib bo’lmaydi. Bu fan insonlarni yediradi, ichiradi, kiyintiradi, ularning hayotiy qulayliklarini ta’minlaydi. Insonlar qadimdan kimyo fanini chuqur bilmasalarda tabiat boyliklaridan foydalanishni o’rganib olganlar. Kimyo fanining rivojlanishi bilan birga tibbiyot ham rivojlanib bormoqda. XXI asrga kelib ko’plab Yevropa davlatlari kimyoviy dorilardan ko’ra, tabiiy manbalardan oqilona foydalanishga katta e’tibor bermoqdalar. Hozirgi kunga kelib Yevropa tibbiyoti kasallarni davolashni eski usuli tabobatni chuqur o’rgangan holda o’simliklardan tabiiy dorilar ajratib olishga ahamiyat bermoqda. O’simliklardan ajratib olinadigan tabiiy organik birikmalar sohasida O’zbekiston ham katta yutuqlarga erishgan va erishmoqda. Hozirda O’zbekistonda uchraydigan dorivor o’simliklarni ko’paytirish ularni yanada chuqurroq o’rganish borasida jadal ish olib borilmoqda. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Shu jumladan O’zMU qoshidagi 2-son akademik litseyining kimyo laboratoriyasida O’zMU kimyo fakulteti tabiiy birikmalar kafedrasi bilan hamkorlikda, O’simliklardan turli dorivor efirlar ajratinb olib ularni ishlatish sohalari, inson salomatligiga ta’siri o’rganib kelinmoqda. Laboratoriyada o’quvchilar tomonidan: rayxon, atirgul, yalpiz, lagoxiylus kabi o’simliklardan turli xildagi efirlar, xushbo’y moddalar, dorilar ajratib olindi. Bu o’simliklardan olingan tabiiy organik moddalar dori darmon xususiyatiga ega bo’lib, inson organizmi uchun kerakli va zararsiz moddalardir. O’simliklardan olingan bu dorilar insonlarda uchraydigan yurak, oshqozon, buyrak, nafas yo’li, teri jaroxati, qon aylanishi, nerv sistemasini davolashda, mustahkamlashda katta ahamiyatga ega. Yaqin kelajakda tibbiyotning barcha sohalarini shifobaxsh tabiatning moddiy zahiralaridan tayyorlangan dori darmonlar egallab oladi. Bu esa insonlar salomatligiga juda katta ijobiy ta’sirini ko’rsatadi. Ishlab chiqarish ham arzonga tushadi. Insonlar yana tabiat bilan hamnafas yashay boshlaydilar. Kelajak tibbiyoti o’simliklar bilan rivojlanadi. www.arxiv.uz

O’zbekiston faqatgina tibbiyot sohasidagina emas, balki fan va ta’lim sohasida ham juda katta yutuqlarga erishmoqda. O’zMU kimyo fakulteti olimlarining qilayotgan ishlari ko’plab davlatlarning institutlari tomonidan katta qiziqish bilan kutib olinmoqda. Jumladan kimyo fakultetining organik kimyo kafedrasi yangiliklar ustida tinmay izlanish olib bormoqda. Fenollarni alkillash reaksiyalarida fazalar aro kataliz usuli qo’llanib, reaksiyalarni kislorod atomiga va benzol yadrosiga borish sharoitlari topildi. Aromatik uglevodorodlarni spirtlar bilan alkillash reaksiyalarda oraliq maxsulot sifatida, aluminiy alkoksi xlorid hosil bo’lishi isbotlandi. Fenollarni allil efirlarining kam miqdordagi katalizatorlar ishtirokida izomerlanish reaksiyalari o’rganilib, yoqimli hidga ega bo’lgan evgenol moddasi, birinchi marotaba sintez qilindi. Aromatik birikmalarning reaksiyalarini o’rganish natijasida, g’o’zaning ildiz chirish, vilt, rak kasalligiga qarshi va hayvonlarda uchraydigan teylozioz kasalligiga qarshi moddalar olinmoqda. 20 dan ortiq yangi kimyoviy birikmalarni olish metodlari o’quv jarayoniga joriy qilingan. Yangi biologik faol moddalar sinfi kashf etilgan va e’tirof etilgan. Organik kimyo kafedrasi dotsenti Tojimuhamedov.H.S tomonidan organik birikmalarning tuzilish nazariyasiga kiritgan ikkita bandi organik kimyoda juda kata yangilik bo’ldi. Bu yangilik ilmiy va o’quv adabiyotlarida chop etildi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

21, 42, 45-Xalqaro Mendeleyev Olimpiadasida organik kimyo kafedrasi olimlari o’quvchilarni tayyorlash va olimpiadani o’tkazishda o’zlarining juda katta hissalarini qo’shdilar. O’qituvchi o’quvchilarga kimyo fanini o’rgatib borarkan bu fanning qanchalar mo’jizakor ekanini, qiziqarli tajribalarga boyligini, butun borliqni o’rganadigan fan ekanligini tushuntirishi lozim. Bu ishni u faqat nazariy va amaliy darslar yordamida tushuntiribgina qolmay o’quvchilarda fanga nisbatan qiziqishni oshirib borishlari kerak. Har bir o’qituvchi darsga avvaldan tayyorlanib o’quvchilarga kundan kunga yangi ma’lumotlarni berib ularning dunyo qarashini o’stirib bormog’i lozim. O’zbekistondagi ilm fanning rivojlanishi, shu jumladan kimyo fanining rivojlanishida Davlatimizning “Yoshlarga oid davlat siyosati”, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “Taraqqiyotning o’zbek modeli” ga asoslangan holda olib borilsa ta’lim sohasida juda katta yutuqlarga erishish mumkin. O’quvchilarga Yevropa davlatlari ta’limidagi yutuqlardan foydalangan holda nazariy va amaliy darslarni o’tib borish juda katta natija beradi. Agarda o’quvchilar laboratoriya ishlarini o’zlari bajarsalar bu ularning xotirasida uzoq vaqtgacha saqlanib qoladi. www.arxiv.uz

KIMYODAN QIZIQARLI TAJRIBALAR QUYUQ TUMANNING HOSIL BO’LISHI. Kerakli jihoz va reaktivlar: 500ml konussimon kolba, 200ml stakan, pipetka, tigel qisqich, gugurt, KMnO 4 , H 2 O 2 30%li. Ishning borishi: 500ml li konussimon kolbaga 0,5-1g KMnO 4 kristallaridan solamiz. Ustiga 1-2ml 30%li vodorod peroksididan quyamiz, shu zahotiyoq shiddatli reaksiya sodir bo’ladi. Shiddat bilan ajralib chiqqan gaz kislorod va issiq suv bug’idan iborat bo’ladi. Kislorodli muhitda moddalar tez yonish xususiyatiga egaligini isbotlash uchun, tigel qisqich yordamida kolbaga cho’g’langan gugurt tushirilsa gugurt yorqin alanga berib yonib ketadi. Reaksiya natijasida ajralib chiqqan kislorod havoga nisbatan og’ir gaz bo’lganligi uchun uni stakanga quyish mumkin. 2KMnO 4 +H 2 O 2 =2MnO 2 +2H 2 O+2KOH+3O 2 www.arxiv.uz

SUN’IY KOLA HOSIL QILISH (GUGURTNING TO’LIQ YONIB KETISHI) Kerakli jihoz va reaktivlar: 500ml konussimon kolba, tigel qisqich, pipetka, gugurt, K 2 Cr 2 O 7 10-20%li eritmasi, H 2 O 2 30%li eritmasi. Ishning borishi: 500ml li kolbaga kaliy dixromat tuzining 10- 20% li eritmasidan 15-20 ml quyiladi, so’ng pipetka yordamida 2-3ml vodorod peroksidning 30% li eritmasidan quyiladi qizg’ish rang tezda qorayadi va gaz ajrala boshlaydi. Bu holat xuddi gazlangan kolani eslatadi. Lekin idishdagi kolani ichib bo’lmaydi. Idishda ko’pirib ajralayotgan gaz toza kislorod og’ir bo’lganligi uchun idish ichida yeg’iladi. Idish ichidagi ajralgan gaz kislorod ekanligini tekshirib ko’rish uchun, tigel qisqich yordamida gugurt yoqiladi. Gugurt idish og’ziga olib kelinganda yorqin alanga bera boshlaydi. Tigel qisqich idish ichida tutib turilsa, undagi gugurt juda yorqin alanga berib yonadi. Natijada gugurtdan hech narsa qolmaydi. Gugurt kislorodli muhitda to’liq yonib ketadi. Bir ozdan so’ng qora rangli eritma yana avvalgi qizg’ish holiga qaytadi va uni yana qayta ishlatish mumkin. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

SUV OSTIDA MUSHAKBOZLIK Kerakli jihoz va reaktivlar: 50ml li probirka, pipetka, H 2 SO 4 , C 2 H 5 OH, KMnO 4 . Ishning borishi: 50ml li probirka shtativga maxkamlanadi va konsentrlangan sulfat kislotasidan 2-3ml quyiladi ustiga shuncha miqdorda etil spirtidan quyiladi va probirkadagi suyuq aralashma ikki qismga ajraladi. Probirkaga 0,5g KMnO 4 kristallaridan ehtiyotkorlik bilan tashlanadi. Probirkadagi ikki suyuqlik qatlami o’rtasidagi kaliy permanganat kristallari spirtni oksidlab, gaz pufakchalari ajrala boshlaydi. Bir ozdan so’ng suyuqlik ichida uchqunlar ko’rinadi va ular ovoz chiqara boshlaydi. Tajriba tezlashib juda shiddatli ketadi. Bu vaqtda probirkadan uzoqroq turgan ma’qul. KMnO 4 ni hammasi oksidlanib bo’lgach reaksiya tugaydi. 2KMnO 4 +3H 2 SO 4 =2MnSO 4 +5O+K 2 SO 4 +3H 2 O C 2 H 5 OH+6O=2CO 2 +3H 2 O www.arxiv.uz

SOVUQ OLOV (YASHIL OLOV) Kerakli jihoz va reaktivlar: 200ml li tubi yumaloq kolba, pipetka, spirt lampasi, Na 2 B 4 O 7 , H 2 SO 4 , C 2 H 5 OH. Ishning borishi: Shtativga tubi yumaloq kolba maxkamlanadi, so’ngra 40ml etil spirti va 10ml sulfat kislota quyilib, Na 2 B 4 O 7 tuzidan 5-6g solinadi. Tubi yumaloq kolba spirt lampasida asta sekin qizdiriladi. Kolbadagi suyuqlik qaynash temperaturasiga yetgach bug’lana boshlaydi. Bug’lanayotgan gaz etil spirti bilan bor etil efiri B(OC 2 H 5 ) 3 bo’lib, bor etil efiri uchuvchan va yonuvchan modda. Kolba og’ziga gugurt yoqilsa, chiroyli yashil alanga berib yona boshlaydi. Yashil olovga qo’l tutib turilsa olov unchalik issiq emasligi ma’lum bo’ladi. Na 2 B 4 O 7 +H 2 SO 4 +5H 2 O=Na 2 SO 4 +4B(OH) 3 B(OH) 3 +3C 2 H 5 OH=B(OC 2 H 5 ) 3 +3H 2 O www.arxiv.uz

VULQONNING HOSIL BO’LISHI Kerakli jihoz va reaktivlar: Chinni taglik, pipetka, gugurt, (NH 4 ) 2 Cr 2 O 7 , C 2 H 5 OH. Ishning borishi: Chinni taglik ustiga ammoniy dixromat tuzi kristallaridan 5-10g solinadi, ustiga 1-2 tomchi etil spirtidan pipetka yordamida tomiziladi va gugurt bilab yoqiladi. Chinni taglik ustidagi qizil kristallar yashil g’ovaksimon moddaga aylanib yona boshlaydi. Yonish jarayonida chinni taglik ustidagi modda avvalgi holatidan bir necha marta kattalashib ketadi. Tajriba jarayonida gaz ham ajraladi. Tajriba so’ngida yashil g’ovaksimon vulqon krateri hosil bo’ladi. (NH 4 ) 2 Cr 2 O 7 =Cr 2 O 3 +4H 2 O+N 2 www.arxiv.uz

SUN’IY DENGIZ HOSIL QILISH Kerakli jihoz va reaktivlar: 150ml li stakan, shisha tayoqcha, CuSO 4 eritmasi, NH 3 eritmasi, H 2 O 2 , H 2 O. Ishning borishi: 150ml li stakanga 100ml suv solinadi, ustiga mis (II) sulfat CuSO 4 eritmasidan 1ml quyiladi. Stakanda hosil bo’lgan och moviy rangli eritmaga 1-2ml NH 3 eritmasidan quyiladi va shisha tayoqcha yordamida aralashtiriladi. Hosil bo’lgan to’q ko’k rangli eritma dengiz tabiatini eslatadi. Hosil bo’lgan eritmaga H 2 O 2 eritmasidan 1ml quyilsa dengiz tezlik bilan ko’pirib, yashil suv o’tlari hosil bo’ladi. CuSO 4 +4NH 3 →[Cu(NH 3 ) 4 ](SO 4 ) mis tetraammin sulfat. www.arxiv.uz

BULUTNING HOSIL BO’LISHI Kerakli jihoz va reaktivlar: 500ml li konussimon kolba, 2ta stakan, pipetka, Na 2 CO 3 , HCl, NH 3 . Ishning borishi: 500ml li konussimon kolbaga Na 2 CO 3 tuzidan 10-15g solinadi va ustiga ehtiyotkorlik bilan NH 3 ning konsentrlangan eritmasidan 5-6ml quyiladi. Kolba biroz chayqatiladi. Kolba ichiga stakandan ehtiyotkorlik bilan 10-15ml konsentrlanga xlorid kislota HCl quyiladi. Shu zahoti shiddat bilan quyuq bulut hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan gaz og’ir bo’lganligi uchun uni stakanga quyish mumkin. Na 2 CO 3 +2NH 3 +4HCl=2NaCl+CO 2 +2NH 4 Cl+H 2 Owww.arxiv.uz

www.arxiv.uz

E`tiboringiz uchun rahmat www.arxiv.uz

O'xshashlar

Biznesda elektron tijoratning o’rni

Qishloq xo’jaligining respublika iqtisodiyotidagi o’rni, ahamiyаti. «Qishloq xo’jaligi iqtisodiyoti va menejmenti» fanining predmeti tadqiqot usullari

Raqamli iqtisodiyotda sun’iy intellektni o’rni

Audit fanining huquqiy asoslari

Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishda axborot kommunikatsiya texnologiyalarini o’rni