Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining ixtisoslashuvi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining ixtisoslashuvi

Yuklangan vaqt:

22.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

257.791015625 KB

Ko'chirib olish

Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining ixtisoslashuvi Reja: 1. Ixtisoslashuv tushunchasi, baholash mezoni va ko’rsatkichlari tizimi. 2. Qishloq xo’jalik korxonalari ixtisoslashuvining iqtisodiy mazmuni, shakllari ahamiyati 3. Ixtisoslashuvni belgilashning ahamiyati. Ixtisoslashuv omillari va tarmoqlar hamkorligining tamoyillari

1. Ixtisoslashuv tushunchasi, baholash mezoni va ko’rsatkichlar tizimi .  Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini oqilona tashkil etish tamoyillaridan biri ixtisoslashtirish va ishlab chiqarishni to’g’ri joylashtirishdir.  Ixtisoslashtirishning iqtisodiy mazmuni asosida ijtimoiy mehnat taqsimoti va korxonaning tabiiy-iqlimiy hamda jug’rofiy shart- sharoitlari yotadi. Ixtisoslashtirish ma’lum mazmunda joylashtirish bilan ham bogliq bo’lib, qishloq xo’jalik ishlab chiqarishning mamlakat hududida joylashishini ifoda qiladi.

Ixtisoslashtirish deganda:  Korxona faoliyatini asosan biror tur (yoki tor doirada bir necha tur) mahsulot yetishtirishga qaratilishi, yetishtiriladigan mahsulot tarkibida shu mahsulot salmog’ining asosiy o’rin egallashi tushuniladi. U yoki bu qishloq xo’jalik mahsulotini yetishtirishga nafaqat qishloq xo’jaligi korxonasi, balki butun bir hudud, viloyat, iqtisodiy hudud va zonalar ixtisoslashishi mumkin.

Ixtisoslashtirishni aniqlovchi ko’rsatkichlar quyidagilardan iborat:  Tovar mahsulotlarining tarkibi,  Tovar mahsulot tarkibida ayrim ekin turlari yoki tarmoqlarining tutgan o’rni;  Mahsulotlarning tovarlilik darajasi;

Qishloq xo’jalik korxonalari ixtisoslashuvining iqtisodiy mazmuni, shakllari va darajasi. Ixtisoslashtirish deb, bozor talabini hisobga olgan holda, mamlakat hududlaridagi korxonalarning tabiiy-iqtisodiy sharoitlaridan kelib chiqib, ilmiy asoslarda, ma’lum turdagi Tovar mahsulotlarini ishlab chiqaradigan qilib joylashtirilgan ijtimoiy mehnat taqsimotiga aytiladi.

Qishloq xo’jalik korxonalari ixtisoslashuvining shakllari Qishloq xo’jaligida ixtisoslashuning o’z obyektiga ega bo’lgan turli shakllari mavjud:  Hududiy ixtisoslashuv;  Umumxo’jalik ixtisoslashuvi;  Ichki xo’jalik ixtisoslashuvi.

Ixtisoslashuvning shakllari  Hududiy ixtisoslashuv – ma’lum bir hududlar yoki tumanlar, viloyatlarda qishloq xo’jaligi mahsulotlari turlarini ishlab chiqarishga ushbu hududlarda qulay shart- sharoitlar mavjudligida ifodalanadi.  Umumxo’jalik ixtisoslashuvi – ixtisoslashuvning bu shakli Tovar mahsulotlari ishlab chiqarishda ayrim qishloq xo’jalik korxonalari o’rtasida mehnat taqsimotini anglatadi.  Ichki xo’jalik ixtisoslashuvi – Tovar ishlab chiqarishga ham, Tovar bo’lmagan mahsulotlarni ishlab chiqarishga ham taaluqlidir.

Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarishni ixtisoslashtirsh va joylashtirishga quyidagi omillar o’z ta’sirini o’tkazadi.  Bozor talabini hisobga olish;  Ishlab chiqarish resurslaridan unumli va to’la foydalanish;  Ishlab chiqarishni iste’molchilarga yaqinlashtirish  Har bir iqtisodiy tumanni o’zida ishlab chiqarilgan mahsulotlari hisobiga, o’z talabini qondirish;  Viloyat va tumanlarda mehnat taqsimotini hisobga olish va mehnat bozorini tashkil etish.

Ixtisoslashuvni belgilashning ahamiyati. Ixtisoslashuv omillari va tarmoqlar hamkorligining tamoyillari Tarmoq deb - bir-biridan ishlab chiqarish texnikasi, texnologiyasi, foydalanadigan asosiy va aylanma vositalarning tarkibi, ishchi kuchlarining xarakteri, malakasi, kasbi va pirovard maxsuloti bilan farqlanadigan sohalarga aytiladi.

Qishloq xo’jaligidagi tarmoqlar asosan ikkiga bo’linadi:  O’simlikchilik tarmog’i – paxtachilik, g’allachilik, sabzavotchilik, polizchilik, bog’dorchilik kabi tarmoqlari;  Chorvachilik tarmog’i – qoramolchilik, qo’ychilik, pillachilik, parrandachilik, yilqichilik va boshqalar Har bir qishloq xo’jalik korxonasida bir necha tarmoq mavjud, ular orasida korxonaning maqsadi va vazifalarini, asosiy yo’nalishini ifoda etuvchi asosiy tarmoq mavjud bo’ladi.

Tarmoqlar o’z navbatida quyidagi tarmoqlarga bo’linadi:  Asosiy tarmoq;  Qo’shimcha tarmoq;  Yordamchi tarmoq;

 Asosiy tarmoq – korxonada ishlab chiqariladigan Tovar mahsulotining 2/3 qismini yoki 66% idan ortig’ini berishi lozim. U xo’jalikning ixtisoslashganligini belgilaydi, ishlab chiqarish tarkibi shu asosiy tarmoqqa bog’liq.  Qo’shimcha tarmoq – yalpi va Tovar maxsulotining eng kamida 1/3 qismini tashkil etadigan tarmoqqa aytiladi.  Yordamchi tarmoq - bu qishloq xo’jalik xom ashyosini qayta ishlaydigan, qurilish materiallari tayyorlaydigan, maishiy xizmat ko’rsatadigan sohalar kiradi.

Tarmoqlarni bir-biriga maqsadga muvofiq ravishda muvofiqlashtirishning iqtisodiy tamoyillari quyidagilardan tashkil topadi  Bozorni yuqori sifatli, arzon, raqobatga chidaydigan qishloq xo’jalik maxsulotiga bo’lgan talabni to’la qondirish;  To’la xo’jalik hisobi va o’z-o’zini moliyalash tamoyillari asosida yuqori samaradorlikka va xo’jalik yuritishni mustaqilligiga erishish;  Korxonaning tabiiy iqlim va iqtisodiy hususiyatlarini keng ko’lamda hisobga olish;  Qishloq xo’jaligiga yaroqli yerlarning hosildorligini oshirish va ulardan to’la va to’g’ri foydalanish;  Mehnat taqsimotini to’g’ri rejalashtirish asosida mehnat resurslaridan unumli foydalanish va ishlab chiqarishda mavsumiylikni kamaytirish;  Ishlab chiqarish vositalaridan va xususan energiya bilan qurollangan yuqori qiymatli texnika vositalaridan unumli foydalanish.

Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarishni konsentratsiyalash  Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini konsentratsiyalash o’zida ishlab chiqarish vositalari va ishlab chiqarish kuchlarining yirik korxonalarga to’planishini bildiradi. Konsentratsiyani chuqurlashtirish - yirik ishlab chiqarishning maydalari oldida ustunligi haqidagi amaldagi iqtisodiy qonunga bog‗liq obyektiv jarayondir. Yirik qishloq xo’jaliklarida qishloq xo’jaligi ekinlari hosildorligi va chorvachilik mahsuldorligi yuqori, mahsulot birligiga kamroq xom-ashyo sarflanadi, unga mehnat sarfi va tannarx pastroq, ishlab chiqarish esa rentabelliroqdir. Ammo qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini yiriklashtirish cheksiz davom etmaydi: ishlab chiqarish kuchlarining har bir bosqichdagi rivojlanishida chegaralar mavjud va bunda konsentratsiyaning samaradorligi keskin pasayadi. Bu yirik ishlab chiqarishning maydalariga nisbatan ustuvorlik qonuni qishloq xo’jaligida mutloq ahamiyatga ega emas.

Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarishni konsentratsiyalash quyidagi bir necha yo’l bilan amalga oshirilishi mumkin: 1 • markazlashtirish asosida, ya‘ni bir necha mayda korxonalarni bitta yirigiga qo’shib yuborish; 2 • intensivlashtirish yo’li bilan - o‗zgarmaydigan ekin yer maydoniga qo‗shimcha qo’yilmalar hisobiga qishloq xo‗jaligi mahsulotini ishlab chiqarishning ko‗payishi yuz beradi; 3 • korxona ixtisoslashuvini chuqurlashtirish hisobiga - sanoat texnologiyalari va mehnatni tashkil qilishning ilg’or formalarini qo’llash asosida ma‘lum turdagi mahsulot ishlab chiqarish hajmini ko’paytirish; 4 • yer va ishlab chiqarishning boshqa vositalarini ijaraga olish asosida – ko’pgina fermerlar qishloq xo‗jalik ekin yerlarini ijaraga olish hisobiga o’z xo’jaliklari o’lchamini kengaytiradilar; 5 • agrosanoat integratsiyasini rivojlantirish hisobiga – bu korxona doirasida ishlab chiqarishni saqlash va qayta ishlashni tashkil qilish, binobarin, yetishtirilgan hamma mahsulotlardan oqilona foydalanish va ishlab chiqarish hajmini oshirish imkonini beradi. 6 • konsentratsiya darajasi ishlab chiqarish hajmi bilan xarakterlanadi.

Ishlab chiqarishning hajmiga asosiy ishlab chiqarish fondlarining qiymati ma‘lum darajada ta‘sir ko‗rsatadi. Lekin asosiy ishlab chiqarish fondlarini har yili qayta baholashga to’g’ri keladi. Bu asosiy fondlar qiymatining ortishiga, ba‘zan esa, hatto ularni natural ko‗rsatkichlarda qisqarishiga ham olib keladi. Ishchilar soni korxonaning hajmini yetarlicha aniq ifodalaydi. Qishloq xo‗jaligida kichik korxonalarga 10 nafargacha ishchisi bor korxonalar kiradi, sanoatda-100, ulgurji savdoda- 50, chakana savdoda-30 nafargacha ishchi bo’lsa, kichik korxona hisoblanadi. Chorvachilik korxonasining hajmi ma‘lum darajada chorva bosh sonining miqdori bilan ifodalanadi. Chorva mollarining soni va mahsuldorligi chorvachilik mahsulotlarini yetishtirish hajmini belgilaydi. Chorvaning bosh soni hisobi bilan xo’jalikning ishchi soniga, chorvachilik inshootlari, ozuqalarga talabi hisoblab chiqiladi.

Qishloq xo’jaligi korxonalarining hajmi ko’pgina omillarga bog’liq .Ular: -davlatning agrar siyosati, tabiiy-iqlim sharoiti, korxonaning ixtisoslashuvi, ASM tarmoqlari moddiy-texnika bazalarining rivojlanishi, mehnat va yer-suv resurslari bilan ta‘minlanganligi va boshqalar; - mulk shakli va xo’jalik yuritishning tashkiliy-huquqiy shakllari isloh qilinganda qishloq xo’jaligidagi xususiy sektorga, yani fermer xo‗jaliklarini yiriklashtirishga yo‗l qo’yildi;

Qishloq xo’jaligida ixtisoslashuv va konsentratsiyalashning iqtisodiy samaradorligi qishloq xo’jaligi ekinlarining hosildorligi, s/ga; chorva hayvonlarining mahsuldorligi, kg, gramm, h.q; bir gektar qishloq xo’jaligi ekin maydoniga to’g’ri keladigan yalpi mahsuloti va tovar qiymati, so‗m asosiy ishlab chiqarish fondlarining 1 so’miga to’g’ri keladigan yalpi va tovar mahsuloti qiymati, so’m;

bir-birlik mahsulot yetishtirish uchun sarflangan mehnat sarfi (odam-soat, odam-kun); mahsulotlarning turlari bo’yicha tannarxi, so‗m; mahsulotlar sotishdan olinadigan daromadlar, so‗m; bir gektar qishloq xo’jaligi ekin maydonlariga to’g’ri keladigan daromad miqdori, so’m; mahsulotlarning rentabellik darajasi, foizda va h.k.

E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR

O'xshashlar

Qishloq xo’jaligi sug’urtasi

Germaniya qishloq xo’jaligi

Niderlandiya qishloq xo’jaligi

Qishloq xo’jaligi va sanoat soxasidagi o’zgarishlar

Sanoat ishlab chiqarishining aylanma fondlar (dars ishlanma)