O’zbekistonda milliy valyutaning muomalaga kiritilishi va uning mamlakat iqtisodiyotiga ta'siri - Iqtisodiyot - Slaydlar

O’zbekistonda milliy valyutaning muomalaga kiritilishi va uning mamlakat iqtisodiyotiga ta'siri

Yuklangan vaqt:

16.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1157.5595703125 KB

Ko'chirib olish

GURUH:_________________________ BAJARDI:_________________________ QABUL QILDI:_____________________OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MOLIYA INSTITUTI SIRTQI FAKULTETI ________________________________________________ FANIDAN O’zbekistonda milliy valyutaning muomalaga kiritilishi va uning mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri

O’ZBEKISTON TARAQQIYOT YO’LI O’ZBEKISTON MUSTAQILLIKNI QO’LGA KIRITGANIDAN BUYON 29 YIL MOBAYNIDA MAMLAKATIMIZ O’Z TARAQQIYOTIDA ULKAN YUTUQLARGA ERISHDI. RO’Y BERAYOTGAN O’ZGARISHLAR, AMALGA OSHIRILAYOTGAN ISLOHOTLAR, ERISHILAYOTGAN YUTUQLAR YURTIMIZ IQTISODIY QUDRATINING MUTTASIL OSHAYOTGANI, XALQIMIZ TURMUSH FAROVONLIGINING YANADA YUKSALIB BORAYOTGANIDA HAM O’Z IFODASINI TOPMOQDA. IQTISODIY ISLOHOTLARNING O’ZBEK MODELI BERAYOTGAN YUKSAK SAMARALAR JAHONDA KENG E’TIROF ETILMOQDA. RESPUBLIKAMIZ HUKUMATI O’SHA DAVRDAYOQ MAMLAKAT IQTISODIYOTINI JAHON IQTISODIY HAMJAMIYATIGA INTEGRATSIYALASHUVINI TA’MINLASHNI O’Z OLDIGA MUHIM VAZIFALARDAN BIRI SIFATIDA QO’YDI. BUNDA ASOSIY E’TIBOR MURAKKAB IQTISODIY VAZIYAT YUZAGA KELGAN BIR SHAROITDA AHOLINI IJTIMOIY MUHOFAZA QILISHNI KO’ZDA TUTGAN HOLDA IQTISODIYOTDA TARKIBIY O’ZGARISHLARNI AMALGA OSHIRISHGA QARATILDI. BU XARAKATLAR BIRINCHI NAVBATDA IQTISODIYOTNING ICHKI IMKONIYATLARI VA DUNYO BOZORI KON’YUNKTURASINI HISOBGA OLIB, MAMLAKATIMIZNING JAHON MEHNAT TAQSIMOTIDA O’ZIGA XOS MAVQENI EGALLASHIGA YO’NALTIRILDI.

 Pul – bozor tizimining universal va eng likvidli iqtisodiy vositasi sifatida iqtisodiy o‘lchov, muomala va jamg‘arish funksiyalarini bajaradi. Pul uzoq zamonlardan beri odamlarga ma’lum. Pulning kelib chiqishi turli nazariyotchilar tomonidan Tovar ayirboshlash jarayonining rivojlanishi bilan bog’liq holda tushuntiriladi.  Pulning vujudga kelishi va mohiyatining turli ilmiy konsepsiyalari mavjud bo’lib, ular orasida ratsionalistik va evolutsion konsepsiyalar muhim o’rin tutadi.  Ratsionalistik konsepsiya pulning kelib chiqishini kishilar o’rtasidagi bitim, kelishuv natijasi sifatida izohlaydi. Bu holat ularning tovarlarni ayirboshlash chog’ida qiymatlarning harakatlanishi uchun maxsus vositalar zarurligiga amin bo’lishiga asoslanadi. Pulning o’zaro kelishuv sifatida amal qilishi to’g’risidagi mazkur g’oya XVΙΙΙ asrning oxirigacha hukm surdi. Pulning kelib chiqishiga subyekyiv psixologik yondashuv ko’plab hozirgi zamon xorijiy iqtisodchilarning qarashlarida ham uchrab turadi. PUL VA UNING KELIB CHIQISHI

Har bir mamlakat o’zining puliga egadir. Chunonchi, dollar, funt sterling bir necha mamlakatlarning puli bo’lib xizmat qiladi. Lekin ularning qadri-qiymati bir xil emas. Aqsh, kanada, avstraliya dollarining qiymat miqdori farqlanadi. Shuningdek, o’zbekiston va qirg’iziston so’mlari ham bir xil emas. Pul birliklari paydo bo’lganda ma`lum miqdorga qadr- qiymat asos qilib belgilangan. Milliy pullarning qadrliligi, boshqa pullarga nisbatan qiyosiy miqdori doimo o’zgarib turadi. Chunki, bu iqtisodiyotdagi ko’p tomonlar, hatto siyosiy o’zgarishlar, mamlakatlar o’rtasidagi munosabatlar kabi ta`sirlar natijasidir. Milliy pul yagona to‘lov vositasi hisoblanadi, uning qadri, ya’ni xarid qurbi mavjud. Pul birligining xarid qurbini kerakli tovarlarni ko‘paytirish yo‘li bilan ta’minlanadi. Milliy pul muayyan mamlakatga tegishli bo‘lib, shu yerda muomalada bo‘ladi, uni himoyalovchi belgilari bor, bir pul boshqasidan ko‘rinishi bilan farqlanadi, o‘ziga xos kupura, tanga va chaqa pullardan iborat bo‘ladi, pul birligining xarid qobiliyati bir xil bo‘ladi. Milliy pul naqd va naqd bo‘lmagan pul shakliga ega, bu faol va sust pullardan iborat, uning ma’lum massasi (miqdori) muomalada yuradi. Iqtisodiyotning pul bilan ta’minlanishini uning monetizatsiya darajasini bildiradi. Bu darajaning qandayligini pul muomalasi qonuni belgilab beradiki, unga binoan muayyan vaqtda muomalada bo‘ladigan pul miqdori jami sotiladigan tovarlar narxining summasi va pul aylanmasining (harakatining) tezligiga bog‘liq bo‘ladi. Qancha pul zarurligi, bu pulga talab bo‘lib, buni oldi- sotdi ko‘lami, olibsotarlik ishlari miqyosi, har ehtimolga qarshi pulga ega bo‘lish ishtiyoqi va pulning naqadar tez qo‘ldan-qo‘lga o‘tib aylanib turishini yuzaga keltiradi. Pulga talabni hamma subyektlar bildirsa-da, biroq ularning taklifi davlat nomidan ishlovchi markaziy bank qo‘lida bo‘ladi.

 Kishilar o‘zlarining moliyaviy aktivlarini har xil shakllarda, masalan, korporatsiya aksiyalari, xususiy yoki davlat obligatsiyalari shaklida ushlab turishi mumkin. Demak, aktivlar tomonidan pulga talab ham mavjud bo‘ladi. Aktivlar tomonidan pulga talab foiz stavkasiga teskari mutanosiblikda o‘zgaradi. Foiz stavkasi past bo‘lsa, kishilar ko‘proq miqdordagi naqd pulga egalik qilishni afzal ko‘radi. Aksincha, foiz yuqori bo‘lganda, pulni ushlab turish foydasiz va aktivlar shaklidagi pul miqdori ko‘payadi. Shunday qilib, pulga bo‘lgan umumiy talab, aktivlar tomonidan pulga bo‘lgan talab va bitim uchun pulga bo‘lgan talabning miqdori bilan aniqlanadi.  Har bir mamlakat o’zining puliga egadir. Chunonchi, dollar, funt sterling bir necha mamlakatlarning puli bo’lib xizmat qiladi. Lekin ularning qadri-qiymati bir xil emas. AQSh, Kanada, Avstraliya dollarining qiymat miqdori farqlanadi. Shuningdek, O’zbekiston va Qirg’iziston so’mlari ham bir xil emas. Pul birliklari paydo bo’lganda ma`lum miqdorga qadr-qiymat asos qilib belgilangan. Milliy pullarning qadrliligi, boshqa pullarga nisbatan qiyosiy miqdori doimo o’zgarib turadi. Chunki, bu iqtisodiyotdagi ko’p tomonlar, hatto siyosiy o’zgarishlar, mamlakatlar o’rtasidagi munosabatlar kabi ta`sirlar natijasidir.  Milliy pul yagona to‘lov vositasi hisoblanadi, uning qadri, ya’ni xarid qurbi mavjud. Pul birligining xarid qurbini kerakli tovarlarni ko‘paytirish yo‘li bilan ta’minlanadi. Milliy pul muayyan mamlakatga tegishli bo‘lib, shu yerda muomalada bo‘ladi, uni himoyalovchi belgilari bor, bir pul boshqasidan ko‘rinishi bilan farqlanadi, o‘ziga xos kupura, tanga va chaqa pullardan iborat bo‘ladi, pul birligining xarid qobiliyati bir xil bo‘ladi. Milliy pul naqd va naqd bo‘lmagan pul shakliga ega, bu faol va sust pullardan iborat, uning ma’lum massasi (miqdori) muomalada yuradi. Iqtisodiyotning pul bilan ta’minlanishini uning monetizatsiya darajasini bildiradi. Bu darajaning qandayligini pul muomalasi qonuni belgilab beradiki, unga binoan muayyan vaqtda muomalada bo‘ladigan pul miqdori jami sotiladigan tovarlar narxining summasi va pul aylanmasining (harakatining) tezligiga bog‘liq bo‘ladi. Qancha pul zarurligi, bu pulga talab bo‘lib, buni oldi- sotdi ko‘lami, olibsotarlik ishlari miqyosi, har ehtimolga qarshi pulga ega bo‘lish ishtiyoqi va pulning naqadar tez qo‘ldan-qo‘lga o‘tib aylanib turishini yuzaga keltiradi. Pulga talabni hamma subyektlar bildirsa-da, biroq ularning taklifi davlat nomidan ishlovchi Markaziy bank qo‘lida bo‘ladi. PULNING VAZIFALARI VA MOHIYATI

PUL QUYIDAGI VAZIFALARNI BAJARADI  qiymat o‘lchovi. Bunda pul umumiy ekvivalent bo‘lgan tovar bo‘lib, o‘zida mehnatni mujassamlashtiradi va shu sabab tovar qiymatini o‘lchay oladi;  jamg‘arma vositasi – bu pulning jamlangan boylik shakliga kirib, o‘z egasi uchun kerak bo‘lganda xarid etish vositasi bo‘lib xizmat qila olishidir. muomala vositasi. Bunda pul oldi-sotdida ishlatiladi. Pul yordamida tovarni xarid etish, pulga tovar ayirboshlash yuz beradi;

 deflyatsiya – muomaladagi pul miqdorini ortiqcha pul belgilarini iste’moldan chiqarish yo‘li orqali kamaytirish;  denominatsiya – pul belgilari qiymatining o‘zgarishi va ma’lum nisbatda yangi yirik pul birligiga almashtirilishi;  nullifikatsiya – eski pul belgilarini muomaladan olish va ozroq miqdorda yangilarini chiqarish;  revalvatsiya – milliy pul birligi qiymatining rasmiy tartibda chet el valutasi yoki qimmatbaho metallga nisbatan ko‘tarilishi;  devalvatsiya – mamlakat savdo va to‘lov balansining keskin yomonlashuvi, PUL ISLOHOTI O‘TKAZISH YO‘LLARI:

Markaziy bank tomonidan qimmatbaho metallarning to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarid qilishining salbiy ta’sirini oldini olish va valyuta bozori muvozanatliligini ta’minlash maqsadida Markaziy bank valyuta bozorida tegishli miqdorlarda xorijiy valyutaning muntazam sotuvini amalga oshirib boradi. Xalqaro amaliyotda ishlab chiqaruvchilardan qimmatbaho metallarni xarid qilish va valyuta tushumlarini ichki valyuta bozorida sotish borasidagi to‘laqonli va samarali vositachilik funksiyasini Markaziy bank tomonidan bajarilishi to‘g‘ridan-to‘g‘ri intervensiya hisoblanmaydi. Bunda Markaziy bank tomonidan xorijiy valyutaning sotilishi faqatgina vositachilik xususiyatiga ega bo‘lib, Markaziy bankning valyuta bozoridagi faol ishtiroki almashuv kursini boshqarish maqsadini ko‘zlamaydi hamda klassik ma’nodagi intervensiya deb hisoblanmaydi.

 Respublikada milliy valyutani mustahkamlash ishida so’mning harid quvvatini oshirib borish va uning barqarorligini ta’minlash asosiy vazifa hisoblanadi. Bunga bozorni raqobatdosh mahsulotlar bilan to’ldirish va zarur ehtiyojlar hosil qilish orqali erishiladi. Bozorni iste’mol mollari bilan to’ldirishda milliy ishlab chiqarishni imkoni boricha kengaytirib boorish hal qiluvchi ahamiyatga ega. Chunki shu orqali iste’mol mollari sotishning umumiy hajmida milliy mahsulotlar hissasi oshib boradi. Bu yerda shuni ta’kidlab o’tish zarurki, milliy ishlab chiqarishni kengaytirish orqali so’mning barqarorligini ta’minlash chetdan mahsulot keltirishni inkor qilmaydi. Aholini sifatli chet el mollari bilan ta’minlash maqsadida import ham rag’batlantirib boriladi.  So’mning barqaror amal qilishi, uning har qanday valyutaga erkin almashilishi yetarli valyuta zaxirasi bo’lishiga bog’liq. Unga erishishda korxonalar va barcha sub’yekylarning, jahon bozoriga raqobatga bardosh beradigan mahsulot ishlab chiqarishi uchun zarur bo’lgan rag’batlantiruvchi omillarni vujudga keltirish alohida ahamiyatga ega. O’ZBEKISTONDA MILLIY VALYUTANI MUSTAHKAMLASH VAZIFALARI

Pulning baquvvatligiga erishishga qaratilgan davlat dasturlari: ichki bozorni iste’mol mollari bilan to‘ldirish davlat xarajatlarini keskin qisqartirish, qat’iy moliya, bank-kredit siyosatini o‘tkazish eksport imkoniyatlari ni keskin kuchaytirish ortiqcha pul emissiyasiga, ya’ni pul bilan ta’minlanmagan ortiqcha pul muomalada bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik

 Milliy valyuta kursining barqarorligini ta’minlashning navbatdagi sharti dastlabki bosqichda valyutani naqd pulsiz almashtirish hajmini ko’paytirishga ustunlik berishdir. Bunga erishishda milliy ishlab chiqarishda eksport ulushini kengaytirish bilan birga birinchi Prezidentimiz I.Karimov ta’kidlaganidek “…milliy valyutamizning joriy operatsiyalar bo’yicha erkin almashinuvini, ya’ni konvertatsiyalarni ta’minlash uchun barcha zaruriy shart sharoitlarni yaratish” alohida ahamiyatga ega. Bu sharoit yaratilishi natijasida erkin almashuv amalga oshmoqda.MILLIY VALYUTA

 Davlatimiz mustaqilligining dastlabki yillarida milliy valyutamizning joriy operatsiyalar bo’yicha ayirboshlanishini amalga oshirish uchun respublikamizda zarur shart-sharoit mavjud emas edi. O’tgan yigirma ikki yil davomida esa aynan shu shart-sharoitni yaratishga alohida e’tibor qaratildi.  Xususan, O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2013-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida ham bunga to’xtalib o’tilgan: “Biz oddiy bir haqiqatni doimo esda tutishimiz darkor. Ya’ni, sarmoyasiz taraqqiyot yo‘q, ishlab chiqarishni va umuman, mamlakatimizni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashni investitsiyalarsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. 2013-yilda moliya sohasini rivojlantirish va investitsiya dasturini amalga oshirish doirasida mamlakatimizda 13 milliard dollar qiymatidagi kapital qo‘yilmalar o‘zlashtirildi, bu 2012-yilga nisbatan 11,3 foizga ko‘pdir. O‘zlashtirilgan kapital qo‘yilmalar umumiy hajmining deyarli yarmini, ya’ni 47 foizini xususiy investitsiyalar – korxonalar va aholining shaxsiy mablag‘lari tashkil etgani alohida e’tiborga loyiqdir. MILLIY VALYUTA

 Jalb etilayotgan investitsiyalarning asosiy qismi – 70 foizdan ortig‘i, birinchi navbatda, ishlab chiqarish ob’ektlarini qurishga yo‘naltirildi, eng yangi zamonaviy uskunalar xarid qilishga sarflangan investitsiyalar ulushi esa qariyb 40 foizni tashkil etdi. Umuman olganda, mamlakatimiz iqtisodiyotiga investitsiya kiritish va moliyalashtirish hajmi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 23 foizdan iborat bo‘ldi”  Jahon tajribasidan malumki, ko’pgina mamlakatlar bozor munosabatlari ma’lum darajada shakllanib, iqtisodiyotning rivojlanishi muayyan bosqichga etganidagini milliy valyuta konvertatsiyasiga erishishgan. Ushbu davlatlarda amalga oshirilgan barcha islohotlar asosida, shu jumladan, tashqi iqtisodiy aloqalarda ham o’z mamlakati manfaatlari ko’zda tutilgan. Agarda ulardagi islohotlar jarayoni hamda XVF Nizomining 8-moddasini qabul qilish vaqtiga e’tibor qaratsak, ushbu fikrimiz yana bir bor o’z tasdig’ini topadi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

O'xshashlar

O’zbekistonda erkin iqtisodiy hududlar va uni mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishdagi o’rni

O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tishning zarurati va bozor iqtisodiyotining hozirgi holati

Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davri va uning O‘zbekistondagi xususiyatlari

Bozor iqtisodiyotiga o'tish davri va uning O’zbekistondagi xususiyatlari

O’zbekistonda valyuta qabul qilinishi zarurati