Mulkchilik munosabatlari va ijtimoiy soha - Iqtisodiyot - Slaydlar

Mulkchilik munosabatlari va ijtimoiy soha

Yuklangan vaqt:

15.04.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

297.8759765625 KB

Ko'chirib olish

MULKCHILIK MUNOSABATLARI VA IJTIMOIY SOHA REJA: 1. MULKCHILIK MUNOSABATLARI 2. IJTIMOIY SOHA 3. USHBU SOHALARNI O’RGANISH

Mulk – moddiy va ma’naviy ne’matlarning muayyan kishilar egaligida bo‘lishi va ular tomonidan o‘zlashtirilishidir. Mulkka egalik huquqi hamda mulk ob’ektlariga egalik, ularni bo‘lish, taqsimlash bo‘yicha kishilar o‘rtasida yuzaga keladigan iqtisodiy munosabatlardir. Mulk ob’ekti yer va yer osti boyliklari, korxona, bino, inshootlar, mashina va uskunalar, tayyor mahsulot, pul, qimmatli qog‘ozlar, san’at va adabiyot asarlari, ilmiy va texnikaviy ishlanmalar va boshqalar bo‘lishi mumkin. Moddiy va ma’naviy ne’matlarni amalda o‘zlashtiruvchilar mulk sub’ektlari, ya’ni egalari hisoblanadi. Bularga ayrim kishilar, oilalar, jamoalar va davlat kiradi. Mulkdan amalda foydalanib, bundan naf ko‘rish mulkni iqtisodiy tasarruf qilish hisoblanadi.

Kishilarning moddiy ne’matlarni yaratishdagi, ularni taqsimlash va iste’mol etishdagi o‘rni, siyosiy hayotda tutgan mavqei, asosan, ishlab chiqarish vositalariga egalik qilishlariga bog‘liq. Jamiyat taraqqiyoti tarixida egalik qilish shakliga ko‘ra mulkning bir necha turi bor: ibtidoiy jamoa tuzumida ishlab chiqaruvchi kuchlar g‘oyat past rivojlanganidan kishilar birgalikda, guruh-guruh bo‘lib mehnat qilishgan. Shubhasiz, shunday sharoitda mehnat qurollari va mahsulotlari jamoaning umumiy mulki bo‘lgan. Mehnat qurollari va mehnat malakasi yuksalgach, kishilar yakka holda mehnat qila oladigan bo‘ldi. Bu o‘zgarish tufayli jamoa mulki parchalanib, xususiy mulkka aylangan. Xususiy mulk – bu mulkni o‘zlashtirishning xususiy usuliga asoslangan shakli. U ikki xil bo‘ladi:

1 . Individual – yakka xususiy mulk, ya’ni ayrim shaxslar yoki oilalarga tegishli mulk; 2. Korporativ xususiy mulk, bu ham ayrim kishilarga qarashli, lekin aksiyadorlar jamiyatidagi umumiy mulkning bir kismi sifatida mavjud bo‘lgan mulk. Korporativ mulk dividend keltiruvchi mulkdir. Jamoa mulki – bu jamoaga ixtiyoriy ravishda birlashgan kishilarning umumiy mulki bo‘lib, bu mulkning egalari shu jamoada mexnat qilishi shart. Bu yerda mulk egasi ayni bir vaqtda shu mulkni amalda ishlatuvchi ham hisoblanadi. Davlat mulki – davlat ixtiyorida bo‘lgan mulk, davlat hokimiyati organlari tomonidan tasarruf etiladigan monopollashgan mulkdir. Bunday mulk ob’ekti – yer, tabiat resurslari, asosiy vositalar, binolar, moliya, moddiy resurslar, axborot, moddiy va ma’naviy boyliklar bo‘lishi mumkin. Bu mulk ijtimoiy ne’matlarni yaratishga xizmat qiladi.

Mulkchilik munosabatlari – bu mulkka egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish va o‘zlashtirish jarayonlarida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlardir. Mulkka egalik qilish – mulkdorlik huquqining uning egasi qo‘lida saqlanib turishi va yaratilgan moddiy boyliklarni o‘zlashtirishning iqtisodiy shakli. Mulkdan foydalanish – mol-mulkning iqtisodiy faoliyatida ishlatilishi yoki ijtimoiy hayotda qo‘llanilishi, ya’ni uning nafli jihatlarining bevosita iste’mol qilinishi. Mulkni tasarruf etish – mol-mulk taqdirini mustaqil hal qilish. Ya’ni mol-mulkni sotish, meros qoldirish, hadya qilish, ijaraga berish kabilar.

Ijtimoiy soha tushunchasi va uning rivojlanishi Bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy soha xodimlarining moddiy nе’matlar ishlab chiqaruvchi tarmoqlar faoliyatiga qo’shayotgan hissalari yuqori darajaga ko’tarilmoqda. Shuning uchun ham ijtimoiy sohani rivojlantirishga davlatning salmoqli ulushdagi moddiy, mеhnat va moliyaviy rеsurslari sarflanmoqda. Xizmat ko’rsatish sohalari xalq ta’limi, sog’liqni saqlash, san’at va madaniyat, ilm-fan, jismoniy tarbiya va sport, ilmiy izlanishlar, davlat boshqaruvi, mudofaa, maishiy xizmat kabi sohalarni qamrab oladi. Bularsiz jamiyat taraqqiyotini tasavvur qilish mumkin эmas. Chunki bu soha xodimlari mеhnatning umumiy yo’nalishi inson va jamiyatning ijtimoiy, ma’naviy rivojlanishi uchun qaratilgan.

Ijtimoiy soha faoliyatining tarixiga murojaat qilsak, dastlabki davrlarda uning insoniyat taraqqiyotida эgallagan ulushi nihoyatda kamligining guvohi bo’lamiz. Hozirda iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligining o’sishi, aholi ijtimoiy va madaniy эhtiyojining rivojlanishi ijtimoiy mеhnat taqsimotida ijtimoiy sohaning yirik tarmoqqa aylanishiga sabab bo’ldi. Ma’lumotlarga qaraganda, bu mamlakatlarda ishga yaroqli umumiy aholining o’rtacha 70% dan ko’prog’i shu sohalarda faoliyat ko’rsatmoqda. Ijtimoiy sohaning paydo bo’lishi va kеlajakda rivojlanishi uning ijtimoiy mеhnat taqsimotidagi o’rnining mustahkamlanib borishida va mamlakat iqtisodiy o’sishida sеzilarli ta’sir ko’rsatadi. Bu sohalarning maxsuslashishi, yiriklashishi, yangi tarmoqlarning tashkil topishi iqtisodiyotni boyitgan holda ishlab chiqarish darajasining o’sishini ta’minlaydi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar va mulkchilik munosabatlari 2

Mulkchilik

Mulk va mulk munosabatlari

Mulkchilik tovar pul munosabatlarining shakllanishi

Ish haqi va mehnat munosabatlari