Monopoliya, uning turlari va ijtimoiy oqibatlari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Monopoliya, uning turlari va ijtimoiy oqibatlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

323.9365234375 KB

Ko'chirib olish

Monopoliya, uning turlari va ijtimoiy oqibatlari

Monopoliyaga qarshi ishlarni tartibga solish va raqobatni rivojlantirish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari  Monopoliyaga qarshi ishlarni tartibga solish tizimini yanada takomillashtirish, raqobat muhitini izchil rivojlantirish, tabiiy monopoliyalar korxonalari faoliyatini nazorat qilishni kuchaytirish va xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan narxlarning asossiz oshirilishiga yo‘l qo‘ymaslik, iqtisodiy nochor korxonalarni moliyaviy sog‘lomlashtirish ishlarini faollashtirish maqsadida:  1. O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish, raqobat va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash davlat qo‘mitasi O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi etib qayta tashkil qilinsin.  2. Quyidagilar O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasining asosiy vazifalari hamda faoliyati yo‘nalishlari etib belgilansin:  monopoliyaga qarshi samarali siyosatni amalga oshirish, monopolistik faoliyatni cheklash to‘g‘risidagi va tabiiy monopoliyalar haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish;  respublikada raqobat muhitini rivojlantirish, tovarlar (xizmatlar, ishlar) bozorlarida, birinchi navbatda ichki iste’mol bozorida va reklama sohasida noinsof raqobatga chek qo‘yish, mahalliy davlat boshqaruvi va davlat hokimiyati organlari tomonidan xo‘jalik yurituvchi subyektlarga nisbatan noqonuniy xatti-harakatlarga yo‘l qo‘ymaslik uchun huquqiy maydonni yanada takomillashtirish, jamoat tuzilmalari bilan chambarchas muvofiqlashtirilgan holda iste’molchilarning qonuniy manfaatlari va huquqlarini himoya qilish borasidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish;  iqtisodiy nochor korxonalarning moliyaviy-iqtisodiy holati va raqobatbardoshligini chuqur tahlil qilish, xo‘jalik yurituvchi subyektlarni tarkibiy o‘zgartirish va ularning bankrotligi sohasidagi funksiyalarni amalga oshirish, tarkibiy o‘zgartirish, sanatsiya va bankrotlik masalalarini ko‘rib chiqishda davlat manfaatlarini ifodalash.

O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasiga quyidagi huquqlar berilsin:  o‘z vakolatlari doirasida davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlariga, mahalliy davlat hokimiyati organlariga, xo‘jalik yurituvchi subyektlarga va ularning mansabdor shaxslariga monopoliyaga qarshi qonun hujjatlari, tabiiy monopoliyalar haqidagi, bankrotlik to‘g‘risidagi, iste’molchilar huquqlarini himoya qilish to‘g‘risidagi, reklama to‘g‘risidagi qonun hujjatlari buzilishlarini to‘xtatish yoki ularning oqibatlarini bartaraf etish to‘g‘risida bajarilishi majburiy bo‘lgan yozma ko‘rsatmalar berish hamda berilgan yozma ko‘rsatmalarning bajarilishini nazorat qilish;  da’vo va ariza bilan sudga murojaat qilish, shuningdek, monopoliyaga qarshi qonun hujjatlari, tabiiy monopoliyalar, bankrotlik, iste’molchilar huquqlarini himoya qilish hamda reklama to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining qo‘llanishi va buzilishi bilan bog‘liq ishlarni sudda ko‘rib chiqishda qatnashish;  xo‘jalik yurituvchi subyektlarga va ularning mansabdor shaxslariga, shuningdek, davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining hamda mahalliy davlat hokimiyati organlarining mansabdor shaxslariga qonun hujjatlarida belgilangan holatlarda va tartibda jarimalar solish;  iste’molchilarning o‘z huquqlari kamsitilganligi to‘g‘risidagi ariza va shikoyatlari yuzasidan korxonalar va tashkilotlarni (ularning moliyaviy-xo‘jalik faoliyatidan tashqari) Nazorat qiluvchi organlar faoliyatini muvofiqlashtirish Respublika kengashi bilan kelishgan holda tekshirish.

O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo‘mitasi, Iqtisodiyot vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi, Savdo-sanoat palatasi va tadbirkorlik subyektlarining Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik korxonalari uyushmasini tashkil etish to‘g‘risidagi taklifi qabul qilinsin va uning zimmasiga quyidagi vazifalar yuklansin:  kichik biznes va tadbirkorlik korxonalarini modernizatsiya qilish va texnologik jihatdan qayta jihozlashda, ushbu maqsadlar uchun xorijiy investitsiyalar va kredit resurslarini keng jalb etishda ko‘maklashish;  marketing tadqiqotlarini tashkil etish, kichik korxonalar tomonidan ichki va tashqi bozorlarda raqobatbardoshli bo‘lgan mahsulotlarning yangi turlari ishlab chiqarilishini o‘zlashtirishda hamda ularni jahon va mintaqa bozorlariga kiritishda ko‘maklashish;  uyushma tarkibiga kiradigan korxonalar va tashkilotlarga axborot xizmatlari ko‘rsatish, kichik biznes va tadbirkorlik subyektlari uchun kadrlarni qayta tayyorlash hamda ularning malakasini oshirishni tashkil etish.

 O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi hamda uning hududiy bo‘linmalari taqdim etiladigan da’volar yuzasidan sudlarda ko‘riladigan ishlar bo‘yicha davlat boji to‘lashdan ozod qilinsin.  6. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bir hafta muddatda O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori loyihasini kiritsin.  7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish, raqobat va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash davlat qo‘mitasini tashkil etish to‘g‘risida»gi 2005 yil 30 apreldagi PF-3602-son Farmoni o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblansin.  8. Mazkur Farmonning bajarilishini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri SH.M.Mirziyoyev zimmasiga yuklansin.

 Turli mulkchilik shakllaridagi korxonalar o‘rtasidagi raqobat ishlab chiqarishni boshqarishning ichki tashkillashtirish tizimini takomillashtirish, texnik qayta jihozlashga ta’sir ko‘rsatadi, ishlab chiqaruvchilarning fan va texnika yutuqlarini kuzatib borish, yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishini taqozo etadi. Bu, o‘z navbatida, iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy rivojlanish uchun muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Mamlakatimizda raqobat va umuman iqtisodiyotni rivojlantirishga doir samarali chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Buni O‘zbekiston Respublikasining Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish Davlat qo‘mitasi raisining birinchi o‘rinbosari S.G‘afforov ta’kidladi.  Yangi qo‘mita faoliyatining asosiy maqsad va vazifalari davlat mulkini xususiylashtirish jarayonlarini yanada chuqurlashtirish va bozor iqtisodiyotining asosi bo‘lgan xususiy mulk miqyoslarini kengaytirish, monopoliyaga qarshi tartibga solish ishlari samaradorligini oshirish va real raqobat muhitini shakllantirish, fond bozori, ayniqsa, ikkilamchi fond bozorini jadal rivojlantirish hamda korporativ boshqaruv tizimini tubdan takomillashtirishdan iborat.

 Raqobatni himoya etishning asosiy dastagi bu – monopoliyalarning faoliyatini antimonopol qonunlar asosida boshqarishdir. Iqtisodiyotda monopoliyalashuv tendensiyalari paydo bo’lishi munosabati bilan erkin raqobat cheklanadi, shu sababli sog’lom raqobatchilik muhitini yaratishda davlatning roli oshib boradi. Buni davlatning monopollashuv jarayoniga qarshi olib boradigan siyosatida ko’rishi mumkin. Bu siyosat erkin raqobat muhitini yangidan yaratishga emas, balki uni saqlab qolishga, kezi kelganda qaytadan tiklashga, raqobatning madaniylashgan usullarini qaror toptirishga qaratiladi.  Davlatning xususiy monopoliyalarni jilovlashga qaratilgan tadbiri 1890 yilda AQShda qabul qilingan «Sherman qonuni» bo’lib, u tarixda antitrest qonuni deb nom olgan.  Bozordagi vaziyat tez o’zgarib turadi. Uning hisobini nazorat qilib turish qiyin kechadi. Shu boisdan antimonopol qonunlar o’zining noaniqligi bilan ajralib turadi. Raqobatni cheklash borasida konkret ahvol shundayki, bu qonunlarni keng talqin qilishga to’g’ri keladi.

 Antimonopol qonunlarni qabul qilish va hayotga tatbiq qilish bozor munosabatlariga o’tayotgan har bir mamlakat uchun hayotiy zaruriyatdir. Chunki erkin raqobatga yo’l bermay turib, bozorni shakllantirib bo’lmaydi. Shu maqsadda O’zbekistonda 1992 yilda monopolizmga qarshi kurash qonunchiligiga asos solindi. Shu yili respublikamizda monopolistik faoliyatni cheklash to’g’risidagi qonun qabul qilindi.  Qonunni buzganlar raqibiga etkazgan zararni qoplashlari, jarima to’lashlari shart. Ular g’irromlik bilan olingan foydadan mahrum etiladi. Bu qonun raqobatchilik tizimiga xizmat qiladi. Xo’sh, bu qonunning amal qilishi qanday boryapti, uning faoliyatini kuchaytirish uchun nimalarga ahamiyat berish kerak? Shu munosabat bilan Prezidentimiz I.A.Кarimov o’zining «O’zbekiston XXI asrga intilmoqda» asarida shunday deydi: Biz «monopoliya faoliyatini cheklash to’g’risida qonun qabul qilganmiz, lekin u amalda ish berayotgani yo’q.  Statistik ma’lumotlarga qaraganda, endilikda davlat tasarrufidan butunlay chiqarilgan savdo, xizmat ko’rsatish sohalarida ham monopoliya tuzilmalariga duch kelyapmiz. Ahvol shunday ekan, qonun va kishilar manfaatlarini himoya qilish lozim bo’lgan, monopoliyadan chiqarish qo’mitasi, soliq organlari, prokuratura nima bilan shug’ullanmoqda? degan savol tug’iladi.  Afsuski, ular bu masalalar bilan jiddiy shug’ullanishmayapti. Natijada ishlab chiqarishga, eng muhimi esa, iste’molchiga, odamlarning manfaatiga zarar etmoqda.

 Tabiiy monopoliya sub’ektlari faoliyatlarini davlat tomonidan tartibga solish sohalari O’zbekiston Respublikasi “Tabiiy monopoliyalar to’g’risida”gi Qonunining 4-moddasida belgilangan bo’lib, ushbu moddaga asosan “transport terminallari xizmatlari” sohasi ham tabiiy monopoliya sohasiga kiritilgan.  Xususiy tadbirkorlik sub’ektlari uchun maksimal darajada qulay biznes- muhitni yaratish, amaldagi qonunchilikni yanada takomillashtirish, sohada davlat boshqaruvi funktsiyalarini hamda ruxsat berish tartibotlarini qisqartirish maqsadida Qo’mita tomonidan Moliya vazirligi bilan birgalikda “Transport terminallari xizmatlari”ni tabiiy monopoliya sohasidan chiqarishni nazarda tutgan qonun loyihasi ishlab chiqildi, deb xabar beradi Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo'mitasi Axborot xizmati.  Ushbu qonunloyihani qabul qilinishi xususiy tadbirkorlik sub’ektlarini faoliyatini hamda ularni huquqiy tomondan himoya qilinishini takomillashtirishga imkon beradi.

 Tabiiy monopoliya – bu tovar bozorining holati bo‘lib, unda texnologik xususiyatlar tufayli muayyan tovarlar (ishlar, xizmatlar) turlariga bo‘lgan talabni qondirishning raqobatli sharoitlarini yaratish mumkin emas yoki iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas. Tabiiy monopoliya sharoitida tovarlar ishlab chiqarish (realizatsiya qilish) bilan band bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyekt (yuridik shaxs) ayni paytda tabiiy monopoliyaning subyektidir.  Qonunga muvofiq tabiiy monopoliya subyektlarining faoliyati neft, neft mahsulotlari va gazni quvur orqali transportirovka qilish, elektr va issiqlik energiyasini ishlab chiqarish hamda transportirovka qilish, temir yo‘llar infratuzilmasidan foydalanish, umumiy erkin foydalaniladigan pochta aloqasi xizmatlari, suv quvurlari va kanalizatsiya xizmati, aeronavigatsiyalar, portlar va aeroportlar xizmatlari, transport terminallari xizmatlari kabi sohalarda davlat tomonidan tartibga solinadi.

 Temir yo‘llar ham tabiiy monopoliya subyektlarining davlat tomonidan tartibga solinadigan faoliyat sohalaridan biridir. Ta’kidlash joizki, O‘zbekistonning siyosiy va iqtisodiy mustaqilligini mustahkamlash va jahon birlashmalariga faol kirib borishi, birinchi navbatda temir yo‘lda tashqi va ichki bozorda tashkil topayotgan yangi tendensiya va omillarni inobatga olgan holda, davlatning transport bilan yuqori darajada ta’minlashni ko‘zda tutuvchi samarali siyosat olib borishi, transport kommunikatsiyalarining maqsadli rivojlanishini davrning o‘zi taqozo etmoqda.

 1990 yil Yevropa telekomunikatcion bozorida har bir davlatning o’zining milliy telekomunikatcia sahnasida hukmronlik o’rniga ega bo’lgan davlat monopol operlatorlari bo’lganligi sababli raqobatchilikka deyarli hech qanday yo’l yo’q edi. Monopolistlar tomonidan cheklangan telefon aloqa, faks va aloqaning asosiy xizmat turlari taklif etilardi. Mobil aloqa esa NMT analog sistemasi bo’yicha endi rivojlanishning boshlang’ich nuqtasida edi.  12 yil o’tib telekomunikatcia Yevropa Kengashining liberallashuvidan so’ng Shved kompaniyasi Telia va Finlandiya kompaniyasi Sonera o’zlarining ish faoliyatlarini birlashtirishga qaror qildilar. Shu tariqa o’zida xalqaro darajadagi kuchli rivojlanishni o’ziga maqsad qilib qo’ygan shimoliy boltiq telekomunikatciya operatori – TeliaSonera kompaniyasi paydo bo’ldi.  Bugun, mana yana sakkiz yil o’tib, Shimoliy va Boltiq davlatlaridan tortib to Nepalgacha bo’lgan bizning ko’pgina Yevroosiyo operatorlarimiz shu mintaqada o’z faoliyatlarini olib bormoqdalar. Bizning tarmog’imiz va xizmatlarimizdan dunyoning 20 ta davlatida millionlab insonlar foydalanmoqdalar. Biz global strategiyaga va kuchli mahalliy aloqalarga ega xalqaro kompaniyaga aylandik. Global bu – biz yangi texnologiya va xizmatlarni tadbiq qilayotganimizda bizga umumiy bo’lgan kuchli jihatlarimizga tayana olishimizdir. Biz har bir bozorda chuqur bilim va nou-xau nuqtai nazaridan kelib chiqib eng yaxshi narsani ishlatish uchun eng kuchli hamkorlik tajribasiga asoslanamiz. Shuningdek takliflar, mahsulotlar va marketing strategiyalar ustida ishlab o’ziga xos talablarni inobatga olgan holda – bu xoh Ispaniyada yangi tarif rejasini taqbiq qilish bo’lsin, xoh Estoniyada TV-taklif bo’lsin yoki Shvedtciyadagi davlat va xususiy korxona uchun chatishma xizmatlarni hal qilish bo’lsin, biz har bir bozorda o’z mijozlarimizga yaqinroq bo’lishga intilamiz.

O'xshashlar

Inflyatsiya (turlari, sabablari va oqibatlari)

Raqobat va monopoliya

Ishsizlik va uning turlari

Ishsizlik va uning turlari

Ijtimoiy ishlab chiqarish va uning tarkibi