Moliyaviy derivativlar bozori - Iqtisodiyot - Slaydlar

Moliyaviy derivativlar bozori

Yuklangan vaqt:

17.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

445.947265625 KB

Ko'chirib olish

Moliyaviy derivativlar bozori

REJA: 1. Hosila moliyaviy vositalar mohiyati va ularga xos xususiyatlar. 2. Hosila moliyaviy vositalarning asosiy turlari 3. Kredit va foiz derivativlari. 4. Hosilaviy moliya instrumentlarining global bozori rivojlanishi.

1. Moliyaviy derivativlar mohiyati va ularga xos xususiyatlar Hosilaviy moliyaviy vosita, derivativ (inglizcha derivative) –bazaviy aktivga nisbatan tomonlar bir qator harakatlarni amalga oshirish bo’yicha huquq yoki majburiyatlarni oluvchi shartnoma (kelishuv)dir. Odatda, bunday shartnomalarda mu’lum bir tovar yoki qimmatli qog’ozlarni olish, taqdim etish, sotib olish, sotish imkoniyatlari ko’rib chiqiladi. To’g’ridan-to’g’ri shartnomadan farqli ravishda derivativlarni oldi-sotdisi ma’lum bir shaklga solingan va standartlashgan bo’ladi, shuningdek oldindan tomonlardan birining shartnomani minimum qancha miqdorini sotish imkoniyati ko’rib chiqiladi.

1. Moliyaviy derivativlar mohiyati va ularga xos xususiyatlar Hosila moliyaviy vositalarning asosiy bazis aktivlari quyidagilar hisoblanadi: - qimmatli qog’ozlar va valyuta kurslari; - tovarlar va xom-ashyo mahsulotlari; - foiz stavkalari va inflyatsiya darajasi; - rasmiy statistik ma’lumotlar; - atrof muhit holatining fizik, biologik va (yoki) kimyoviy ko’rsatkichlari; - bir yoki bir nechta yuridik shaxslar, davlat va munitsipial ta’lim orqali ijro etib bo’lmaydigan yoki etilmagan majburiyatlar to’g’risida ma’lumot beruvchi holatlar; - hosila moliyaviy vosita hisoblanadigan shartnomalar; - moliya bozorida ijro etiladigan, hukumat tomonidan qo’rib chiqilgan qonun loyihalari, yoki me’yoriy-huquqiy hujjatlarning amalga kiritilishi yoki kiritilmaslik holatlari; - bir yoki bir nechta iqtisodiy, ijtimoiy ko’rsatkichlar asosida hisoblanadigan indikatorlar, boshqa moliyaviy vosita belgilariga asoslanuvchi shartlar va narxlar.

2. Hosila moliyaviy vositalarning asosiy turlari Forvard shartnomalari – kelishilgan shartlar asosida, kelajakda, shartnomadagi bazis aktivlarni etkazib berish bo’yicha ikki tomon o’rtasida tuzilgan bitim. Forvard shartnomalar individual xususiyatga ega bo’lib, birjalarda muomalada bo’lmaydi, ya’ni birjadan tashqaridagi savdolarda ayriboshlanadi. Forvard shartnomalari, fyuchers bitimlari kabi tomonlarga bazis aktivlarni sotish va sotib olish majburiyatini yuklaydi. Forvard shartnomalari tomonlar o’rtasida erkin holda tuziladi. Shuningdek, mazkur shartnomalar korxonalarga o’zlarining uzoq muddatli davriy oraliqda yirik miqdordagi xarajatlarini rejalashtirish hamda kelajakda ishlab chiqariladigan mahsulotlar narxini xedjirlash imkonini beradi.

2. Hosila moliyaviy vositalarning asosiy turlari Forvard shartnomalarida qo’llaniladigan kursni avvaldan hisoblashning bir qator formulalari mavjud bo’lib, ulardan eng asosiysi va oddiyi quyidacha: Bunda: F – forvard kursi; S – spot (joriy) kurs; r – risksiz daromadning foiz stavkasi (odatda, bunda banklarning depozit foiz stavkasi, yoki davlat qimmatli qog’ozlari foiz stavkalari olinadi) (bu ko’rsatkich koeffitsient ko’rinishida olinadi, masalan 10 foiz 0,1 koeffitsient, 14 foiz – 0,14 va h.k.); t – forvard shartnomasining amal qilish muddati, kun hisobida.

2. Hosila moliyaviy vositalarning asosiy turlari Agar forvard shartnomasidagi aktivlar bo’yicha dividendlar yoki foiz to’lovlari amalga oshirilsa, unda forvard kursini hisoblash bir oz murakkablashib, quyidagi ko’rinishni oladi: Bunda: Div – dividend.

2. Hosila moliyaviy vositalarning asosiy turlari Fyuchers shartnomalari – kelajakdagi ma’lum bir sanada, oldindan kelishilgan narx bo’yicha, aniq miqdordagi mahsulotlar (bazis aktivlar)ni tomonlar tomonidan sotish yoki sotib olish majburiyatini belgilovchi standartlashgan birja bitimlaridir. Fyuchers shartnomasini tovarlarni haqiqatda etkazib berishni nazarda tutkasligi ham mumkin. Jahon amaliyotida fyuchers shartnomalari bo’yicha haqiqatda tovarlarni tomonlar o’rtasida o’zaro ayirboshlash jami fyuchers bitimlarining atigi 5%ni tashkil etadi. Birjalarning hisob palatalari orqali fyuchers shartnomalarini hech bir shartlarsiz amalga oshirilishini, bajarilishini ta’minlash ularning yuqori likvidli moliyaviy aktivlarga aylantirgan. Jahon birjalarida 60 tadan ko’p turli tovarlar fyuchers shartnomalari orqali savdo qilinadi. Ushbu mahsulotlarni shartli ravishda 4 guruhga bo’lish mumkin, ya’ni birichi qishloq xo’jalik va metall mahsulotlari, ikkinchi qimmatli qog’ozlar (asosan obligatsiyalar), uchinchi xorijiy valyutalar hamda to’rtinchi guruhi birja indekslariga bazisida tuziladigan fyucherslar.

2. Hosila moliyaviy vositalarning asosiy turlari Optsion shartnomalari – shartnomaviy qimmatli qog’oz bo’lib, uni sotib olgan xaridor optsion bazasidagi aktivlarni oldindan belgilangan narx bo’yicha muayyan muddat davomida optsionni sotuvchisiga sotish (put) yoki sotuvchisidan sotib olish (koll) huquqiga optsionni sotuvchisiga oldingan to’langan haq (mukofot yoki premiya) evaziga ega bo’ladi, shuningdek optsionni sotuvchisi esa, xaridor tomonidan unga to’langan haq evaziga xaridorning optsionda belgilangan shartlarini bajarishga majbur bo’ladi.

2. Hosila moliyaviy vositalarning asosiy turlari Optsionlarni asosiy turli kombinatsion shakllari. Streddl (stellaj bitim) – koll va put optsionlar kombinatsiyasi bo’lib, ma’lum muddat davomida, bazis aktivlarining oldindan belgilangan bittanarx asosida, ikki barobar ko’p mukofot pulini to’lash evaziga, optsion aktivlarini sotish yoki sotib olish huquqiga ega bo’lishdir. Bunday optsonlar narxlar turg’un holatda, ya’ni baholardagi o’zgarishlar juda kam bo’lsagina moliyabozorida ko’p uchraydi. Chunki bunday optsionlarni sotuvchi narxi o’zgarmaydi deb umid qiladi. Strengl ham koll va put optsionlar kombinatsiyasi bo’lib, ma’lum muddat davomida, bazis aktivlarining oldindan belgilangan minimum va maksimum narxlari asosida, ikki barobar ko’p mukofot pulini to’lash evaziga, optsion aktivlarini sotish yoki sotib olish huquqiga ega bo’lishdir. Bunda optsion bazisidagi aktivlar narxi ma’lum bir kichik tebranish yo’lagi asosida o’zgaradi deb umid qiladi.

2. Hosila moliyaviy vositalarning asosiy turlari Strep – bu bitta put va ikkita koll optsion birlashmasidan tashkil topgan optsion bo’lib, ijro bahosi bitta yoki turlicha bo’lishi mumkin. Bu kabi optsionlar bazis aktivlar narxi pasayishi kutilayotganda ko’payib boradi. Strip – bu bitta koll va ikkita put optsion birlashmasidan tashkil topgan optsion bo’lib, bunda ham ijro bahosi bitta yoki turlicha bo’lishi mumkin. Bu kabi optsionlar bazis aktivlar narxi oshishi kutilayotganda ko’payib boradi. Qimmatli qog’ozlar bo’yicha optsionlarning bir turi varrant hisoblanadi. Varrant o’z egasiga kompaniyaning ma’lum miqdordagi qimmatli qog’ozlarini oldindan belgilangan narx bo’yicha egallash huquqini taqdim etadi. Svoptsion (swaption) - svoplar bitimlariga tuzilgan optsionlarni bildiradi. Svoptsion o’z egasiga kelajakdagi ma’lum bir sanaga fiksirlangan (strayk) stavka bo’yicha maxsus shartlar asosida foiz svop bitimiga ko’shilish huquqini (majburiyatini emas) taqdim etadi.

2. Hosila moliyaviy vositalarning asosiy turlari Kredit derivativlari – kredit risklarini oldi-sotdi qilish orqali moliyaviy oqimlar qayta taqsimotini ta’minlovchi bozor munosabatlari tizimidir. Kredit riskidan himoyalanish maqsadida turli moliyaviy vositalar orqali oldi-sotdi operatsiyalarini etakchi moliyaviy markazlarda amalga oshirilishi kredit derivativlari bozorini o’zida namoyon etadi.

3. Kredit va foiz derivativlari Kredit derivativlari (credit derivatives). Kredit derivativlari kredit risklarini boshqarish strategiyasida foydalaniladi. Ular risklarni an’anaviy boshqarishning portfelni divertsifikatsiyalash va kredit limitlari kabi usullarini nafaqat to’ldiradi, balki ularni o’rnini bosishi mumkin. Kredit derivativlari faqatgina birjadan tashqari bozorda muomalada bo’lishi mumkin. Kredit derivativlarining asosiy shakllariga defolt bo’ladigan aktivlarga svoplar (kredit defolt svopi), kredit optsionlari va yalpi daromadga svoplarni olish mumkin. Ularning asosiy ishtirokchilari xalqaro banklar hisoblanadi.Kredit derivativlar segmentining rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatayotgan asosiy omillardan biri xalqaro kreditlash sohasida yagona qonunchilikning mavjud emasligi hisobiga kredit derivativlarning standart hujjatlarining mavjud emasligi hisoblanadi.

3. Kredit va foiz derivativlari Kredit notalari (inglizcha credit-linked note (CLN) so’z birikmasidan olingan) – obligatsiyalarga o’xshash moliyaviy vosita bo’lib, bunday obligatsiyalar kredit shartnomasiga bog’langan bo’ladi. Uning yordamida bank berilgan kreditni qayta moliyalashtiish va unga bog’liq riskni uchinchi shaxs-investorga o’tkazish orqali kredit riskini boshqarish imkoniyatiga ega bo’ladi. Foiz derivativlari(interest rate derivatives). Derivativlar bozorining asosiy qismini qismini egallagan holda turli-tuman shakllarga ega. Birjadan tashqari foiz derivativlarining uch asosiy turi faqlanadi, ya’ni forvard foiz kelishuvlari, foizli svop va foiz optsionlari.

Foiz derivativlarining tasnifi Moliyaviy derivativlar To’g’ridan-to’g’ri shartnoma Optsion Foiz svopi Forvardl ar: Forvard foiz kelishuv -lari va foiz fyuchers i Vanil optsionlar: foiz fyuchersiga optsionlar, foiz kafolatlari, “shift” va “pol” shaklidagi shartnomalar, svoptsion, obligatsiyaga optsionlar Ekzotik optsionl ar: o’rtacha optsionl ar, chegaral angan optsionl ar Tarkibi y mahsu lot-lar

Foiz svopi (interest rate swap, IRS) birjadan tashqari foiz derivativlarining keng tarqalgan turlaridan biridir. Foiz svopi (interest rate swap, IRS) – oldindan kelishilgan shartli summadagi aniq foiz to’lovlarini almashish to’g’risidagi ikki tomon orasidagi hosila moliyaviy vosita shaklidagi bitim, shartnoma hisoblanadi. • Turli valyutalardagi fiksirlangan foiz stavkalar almashinuvi (fixed – for – fixed) • Bir valyutalardagi fiksirlangan foiz stavkani suzib yuruvchi foiz stavkaga almashtirish (fixed – for – floating) • Turli valyutalardagi fiksirlangan foiz stavkani suzib yuruvchi foiz stavkaga almashtirish (fixed – for – floating) • Bir valyutalardagi suzib yuruvchi foiz stavkalar almashinuvi (floating – for – floating) • Turli valyutalardagi suzib yuruvchi foiz stavkalar almashinuvi (floating – for – floating)

4. XALQARO SUG’URTA BOZORI XXI asrning keyingi besh yilida dunyo sug’urta bozorida quyidagi an’anlar kuzatilayotganligini keltirib o’tish mumkin: 1. Sug’urta kapitallizatsiyasi kontsentratsiyalashuvining ortishi, bu jarayonda sug’urtachilar va qayta sug’urtachilar o’zaro birlashib ketishi holatida ko’p milliy sug’urta kompaniyalarining o’zaro qo’shilishlari yoki bir-birini yutib yuborish oqibatida global sug’urta bozorining qamrovi kengayib borayotganligi kuzatildi; 2. Xalqaro miqyosda sug’urta, bank va moliya kapitalining yaxlit tizimlashishi va hamkorligi, transmilliy sug’urta kompaniyalari shakllanishiga omil bo’ldi;

E’TIBORLARINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Xalqaro moliya bozori

Turistik xizmatlar bozori

Mehnat bozori statistikasi

Qimmatli qog’ozlar bozori

Qimmatli qog'ozlar bozori