Milliy boylik va uni hajmini hisoblash usullari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Milliy boylik va uni hajmini hisoblash usullari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2484.5107421875 KB

Ko'chirib olish

M I L L I Y B O Y L I K V A U N I H A J M I N I H I S O B L A S H U S U L L A R I . Bajardi: Rasulov U. Qabul qildi: Rayhonov U.MIRZO ULUG`BEK NOMIDAGI O`ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI I Q T I S O D I Y O T F A K U LT E T I www.arxiv.uz

Milliy boylik tushunchasi va tarkibi. Milliy boylik hajmini aniqlash usuli. Asosiy fondlar, ularni tasniflash va baholash usullari. Asosiy fondlarning balanslari, ularning holati va takror ishlab chiqarish ko`rsatkichlari. R e j a : www.arxiv.uz

Milliy boylik jamiyat ixtiyoridagi moddiy va ma’naviy ne’matlar majmuasidir. Milliy boylik yaratilishi manbai jihatidan ikki qismdan iborat Jamg‘arilgan boylik Tabiiy boylik Milliy boylik o‘tmishdagi va hozirgi avlodlar mehnati bilan yaratilgan hamda tabiat in’om etgan barcha moddiy ne’matlar, to‘plangan bilimlar, malaka va mahoratlar majmuasidan iborat. U mamlakatning sotsial iqtisodiy qudratini ifodalash bilan bir qatorda aholi farovonligini oshirish omili bo‘lib ham hisoblanadi. www.arxiv.uz

Tabiy boylik, ya’ni er, suv, er osti va ustidagi boyliklarni inson yaratgan emas. Ular tabiat in’omi. Tabiatdagi resurslar jamiyatning potensial boyligidir. Ular mehnat vositasida ishlatilgach, real boylikka aylanadi. Tabiiy boylikning ana shu qismi milliy boylikka qo‘shiladi.www.arxiv.uz

Statistika amaliyotida milliy boylik hajmi tarkibini, dinamikasini va undan foydalanish darajasini tavsiflash maqsadida quyidagi ko‘rsatkichlar tizimidan foydalaniladi milliy boylikning hajmi milliy boylikning dinamikasi ko‘rsatkichlar i milliy boylikdan foydalanish ko‘rsatkichlar i atrof muhit va tabiat muxofazasini tavsiflovchi ko‘rsatkichlarmilliy boylikning nobudgarchili gi tavsiflovchi ko‘rsatkichlar imilliy boylikning tarkibi ko‘rsatkichlar i www.arxiv.uz

Milliy boylik muhim ijtimoiy-iqtisodiy kategoriya bo`lib, u ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonining boshlang’ich va yakuniy xolatini ifodalaydi. Milliy boylik hajmining ortishi iqtisodiy o`sishning muhim omili hisoblanadi. Shu bilan birga milliy boylikda ishlab chiqarish jarayonining natijalari mujassamlanadi. U ishlab chiqarilgan mahsulot hisobiga to`ldiriladi va yangilanadi. www.arxiv.uz

imorat, mashina, uskunalar ishlab chiqarish jarayonida foydalanishdan daromad keltiradi moliyaviy aktivlar va er o`z egalariga mulkdan olingan daromad sifatida manfaat keltiradi har qaysi aktivga qiymat zahirasi sifatida ega bo`lishdan olingan manfaat yoki uni hoxlagan vaqtda sotib yuborishi mumkinIqtisodiy aktivlar – xususiy yoki jamoa mulki bo`lib, ularga egalik qilish yoki ulardan foydalanish natijasida mulk egalari iqtisodiy jihatdan manfaatdor bo`lishlari mumkin. Har bir iqtisodiyot aktiv qiymatga ega bo`lib, vaqt o`tishi bilan uning qiymati o`zgaradi. Har xil aktivlar o`z egasiga har xil manfaat keltiradi www.arxiv.uz

Milliy hisoblar tizimida iqtisodiy aktivlarni tasniflash www.arxiv.uz

Asosiy kapital – ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan milliy boylikni bir qismi uni natural – mulk holatini uzoq muddat davomida o`zgartirishdan iqtisodiyotda foydalaniladi va o`z qiymatini tayyor mahsulot va xizmatlarga asta sekin o`tkazaboradi Asosiy kapital material va nomaterial qismlarga bo`linadi. Material asosiy kapitalga yashaydigan va mamlakatdagi bino va inshootlar, mashina va uskunalar, transport vositalari, parvarish qilinadigan tabiiy aktivlar (ishchi mahsuldor mollar, mevali bog’lar va boshqa ekilgan daraxtlar), tarixiy yodgorliklar va h.k. www.arxiv.uz

Boyliklar – uzoq muddat foydalaniladigan qimmatbaho tovarlar bo`lib, ularning bahosi umumiy bahoga nisbatan xech pasaymaydi Ular ishlab chiqarish maqsadida ishlatilmaydi va foydalanilmaydilar va qiymat zahirasi sifatida asraladi (qimmatbaho metallar, toshlar, antikvar buyumlar va boshqa san’at asarlari va boyliklar). Ishlab chiqarilmagan aktivlarga ishlab chiqarish jarayoni natijasi bo`lmagan nomoliyaviy aktivlar kiradi Ular yoki tabiat tomonidan yaratilgan, yoki yuridik va hisob ishlari natijasi bo`lib hisoblanadi www.arxiv.uz 01 1B 1D 1306 19 0B 0B 16 27 0F 1A 1B 06 1D0D 0E 0A06 2F 1B 02 0E 02 120D 2C 1A 02 1A 16 16 18 0F 19 14 14 06 120D

Iqtisodiyot har bir sektorning ma’lum momentga nisbatan iqtisodiy ahvoli, uning o`zining xususiy kapitali xajmi bilan baholanadi va u sektorning aktiv va passivlar balansining balanslashtiruvchi moddasida o`z aksini topadi. Balans ikki yoqlama jadvalga o`xshatib tuziladi, uning chap tomonida sektorning aktivlari (moliyaviy va nomoliyaviy), o`ng tomonida esa uning moliyaviy majburiyatlari va o`z kapitalining sof qiymati keltiriladi. Aktiv Majburiyatlar va o`z kapitalining sof qiymati 1. Nomoliyaviylar: - ishlab chiqarilganlar; - ishlab chiqarilmaganlar; 2. Moliyaviylar: - monetar oltin; - mavjud pullar; - O`YUHEBMM; - depozitlar; va boshqalar 3. Moliyaviy majburiyatlar: - mavjud pullar; - depozitlar; - qimmatbaho qog’ozlar va h.k. 4. O`z kapitalining sof qiymati (4=1+2-3) www.arxiv.uz

Sektor o`z kapitalining sof qiymati, uning aktivlari (moliyaviy va nomoliyaviy) qiymatining, uning moliyaviy majburiyatlariga nisbatan yuqori ekanligini ifodalaydi. Sof qiymat deyilishiga sabab asosiy kapital qoldiq qiymati bo`yicha aks ettiriladi. Bu balans ma’lumotlari asosida sektorning investitsion faollik darajasini, ularni moliyalashtirishga extiyojini ishlab chiqarishning material oborot mablag’lar bilan ta’minlanish darajasi va uning samaradorligini tahlil qilish mumkin bo`ladi. Butun iqtisodiyot bo`yicha tuzilgan jamlovchi aktiv va passivlar balansi mamlakatning iqtisodiy va moliyaviy holatini xarakterlaydi www.arxiv.uz

Milliy boylikning mehnat natijasida paydo bo`lgan qismi – milliy mulkning 90 foizi asosiy fondlar hissasiga to`g’ri keladi Asosiy fondlar tarkibiga erlarni yaxshilash (melioratsiya, quritish, irrigatsion va boshqa ishlar) uchun qilingan kapital harajatlar va erga egalik qilish huquqini o`tkazish bilan bog’liq bo`lgan xizmatlar (advokatlar, ko`chmas mulk bilan shug’ullanuvchi agentlar va boshqa vositalar xizmatiga to`lovlar, to`langan soliqlar va yig’imlar va boshqa tashkiliy harajatlar) bilan bog’liq bo`lgan harajatlar ham kiradi Asosiy fondlar – ishlab chiqarilgan aktivlar bo`lib, ular uzoq vaqt davomida (bir yildan kam emas) tovarlar ishlab chiqarish yoki bozor va nobozor xizmatlar ko`rsatish uchun xizmat qiladilar. www.arxiv.uz

Asosiy fondlar tarkibini o`rganish maqsadida ularni quyidagi belgilari bo`yicha guruhlarga ajratiladi iqtisodiyot tarmoqlari bo`yicha – tovarlar ishlab chiqaruvchi tarmoqlar (shu jumladan, sanoat, qishloq xo`jaligi, qurilish va h.k. tarmoqlar) asosiy fondlari, xizmat ko`rsatuvchi tarmoqlar (shu jumladan, transport, aloqa, savdo) asosiy fondlari mulk formasi bo`yicha – davlat mulkida bo`lgan, xususiy mulkda bo`gan asosiy fondlar ishlab chiqarish jarayonida qatnashishi darajasiga qarab – bevosita mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatish jarayonida qatnashuvchi asosiy fondlar va harakatda bo`lmagan asosiy fondlar, shu jumladan, zahirada, konservatsiyada, ta’mirlashda, rekonstruktsiyada bo`lganlarkimga qarashli ekanligiga qarab – xususiy va ijaraga qo`yilgan asosiy fondlarxududlar bo`yicha joylashishiga qarab – tumanlar, shaharlar, viloyatlar va respublika asosiy fondlari www.arxiv.uz

O`zbekiston Respublikasi asosiy fondlarining tarkibi Jami asosiy fondlar Salmog’i (%%) Jami asosiy fondlar 100 shu jumladan: I. Passiv qism 45,4 ulardan: - binolar 29,3 - inshootlar 16,1 II. Aktiv qism 54,6 ulardan: - o`zgaruvchi moslamalar 12,3 - kuchlanish mashina va uskunalar 9,2 - ishchi mashina va uskunalar 27,2 - o`lchash va boshqarish anjomlari, qurilmalari va laboratoriya uskunalari 1,2 - hisoblash texnikasi 0,9 - transport vositalari 2,8 - boshqa asosiy fondlar 1,2 www.arxiv.uz

Statistikada asosiy fondlarning xajmini o`rganishda natural va qiymat ko`rsatkichlaridan foydalaniladi. Asosiy fondlarni qiymat ko`rinishda baholashda quyidagi qiymat turlari qo`llaniladi to`la boshlang’ich qiymati to`la tiklash qiymati eskirishni hisobga olgan holdagi boshlang’ich (tiklash) qiymati balansdagi qiymatibozor qiymatiyo`kotishdagi qiymati www.arxiv.uz22 21 07 110A 0807 21 2107 0807 06 1902 1907 190D210C 120D0A 1306 190D210C 1306 22 15 150D0C 120D0A 2F 1306 1202 13 12 14 1306

to`la boshlang’ich qiymatda F 0 +F k - F ch =F № qoldiq qiymatda F 0 1 +F k -F ch 1 - A=F № 1Asosiy fondlar doimiy ravishda ham bo`yum shaklida, xam qiymat shaklida o`zgarib turadi Asosiy fondlarning qoldiq qiymati bo`yicha balansida barcha ko`rsatkichlar qoldiq qiymatlarda qatnashib, chiqim qismida qo`shimcha yillik amortizatsiya ajratmalari keltiriladi F 0 va F 1 – asosiy fondlarning yil boshi va oxiridagi to`la boshlang’ich qiymatlari F k va F ch – kiritilgan va chiqib ketgan asosiy fondlarning to`la boshlang’ich qiymatlari F 0 1 va F 1 1 – asosiy fondlarning yil boshi va oxiridagi qoldiq qiymatlari F ch 1 – chiqib ketgan asosiy fondlarning qoldiq qiymati A – yillik amortizatsiya ajratmalari www.arxiv.uz

Asosiy fondlarning xolat ko`rsatkichlarini eskirish va yaroqlilik koeffitsientlari ifodalaydi K esk =F-F 1 /F x 100; K yaroq =F 1 /F x 100 K esk +K yaroq =100% Xolat ko`rsatkichlari odatda yil boshiga va oxiriga hisoblanib, ularni taqqoslash asosiy fondlarning xolati qay tarzda o`zgarganligini aniqlashga imkon beradi. Eskirish koeffitsienti yaroqlilik koeffitsienti bilan uzviy bog’liqdir. eskirish koeffitsienti qancha kichik bo`lsa, yaroqlilik koeffitsienti shuncha katta bo`ladi va aksincha. Agar koeffitsient «1»dan eskirish koeffitsientini ayirib tashlasak, yaroqlilik koeffitsientiga ega bo`lamiz. www.arxiv.uz

XULOSA Milliy boylik muhim ijtimoiy-iqtisodiy kategoriya bo`lib, u ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonining boshlang’ich va yakuniy xolatini ifodalaydi. Milliy boylik hajmining ortishi iqtisodiy o`sishning muhim omili hisoblanadi. Shu bilan birga milliy boylikda ishlab chiqarish jarayonining natijalari mujassamlanadi. U ishlab chiqarilgan mahsulot hisobiga to`ldiriladi va yangilanadi. Milliy boylik hajmi, uning tarkibi, dinamikasi va ulardan foydalanish darajasi davlat va xalqaro statistikada mamlakat ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishining muhim yakunlovchi ko`rsatkichlari sifatida qaraladi. Milliy boylik xajmi va tarkibining o`zgarishiga qarab takror ishlab chiqarish va jamg’arish jarayonining tendenstiyalari haqida fikr yuritiladi. www.arxiv.uz

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI  Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. – T.: O‘zbekiston, 2009.  I.A.Karimov. 2009 yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yakunlari va 2010 yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi. Xalq so‘zi, 2010 yil 30 yanvar.  Dobrenkov V.I., Kravchenko A.I. Sotsialnaya antropologiya: Uchebnik.- M.:INFRA-M, 2008.  H.G’.Nabiev, D.H.Nabiev. Iqtisodiy statistika. Darslik. – T., 2008.  X.Nabiev, D.Nabiev. Iqtisodiy statistika. – T.:TDIU, 2009.  N.M.Soatov, X.Nabiev, D.Nabiev, G.N.Tillaxo’jaeva. Statistika. – T.: TDIU, 2009.  Xalilova M.N., Yo`ldasheva S.N. Statistika fanidan ma’ruzalar to‘plami. B.: -2004.  http://stat.uz/ www.arxiv.uz

O'xshashlar

Milliy boylik statistikasi

Iqtisodiy o'sish va milliy boylik

Iqtisodiy o'sish va milliy boylik 2

Qaror qabul qilishda xavf va uni baholash usullari

Yalpi ichki mahsulot statistikasi va uning xajmini hisoblash usullari