Менежмент назариясининг шаклланиши ва ривожланиши - Iqtisodiyot - Slaydlar

Менежмент назариясининг шаклланиши ва ривожланиши

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

12194.5 KB

Ko'chirib olish

1Менежмент назариясининг шаклланиши ва ривожланиши

Бошқариш таълимотидаги йўналишлар 3Бошқариш назариясининг дастлабки куртаклари қадим замонларга бориб тақалиб, Ю. Цезар, А. Македонский, Туркистонда эса ўрта аср даврида Амир Темур ҳукмронлиги вақтидан бошлаб шакллана бошлаган. Дастлабки пайтларда у оддий бўлиб, асосан ҳарбий тавсифга эга эди.

Ўша даврдан бошлаб то бугунги кунга қадар бошқарув таълимотида қуйидаги тўртта йўналиш (мактаб) эволюцион тарзда ривожланган ва ўзининг тегишли ҳиссасини қўшган 6Бошқариш таълимотидаги тўрт йўналиш (мактаб) № Мактаб номлари (йиллар) Номояндалари Турли мактабларнинг бошқарув таълимотига қўшган ҳиссаси 1 1340-1400 йиллар Амир Темур -Мамлакатни идора қилиш ва салтанатни бошқариш услуби, стратегияси ва тактикасини жорий қилди. - XIV - XV асрлар воқеалари ва ижтимоий ҳаётни ўзида акс эттирган қимматли асар Темур тузукларини яратди. Мазкур асарда баён этилган бошқариш йўл-йўриқлари, қонун-қоидалари, панд-насиҳатлари Ўзбекиситон мустақиллигини мустаҳкамлаш йўлида хизмат қилмоқда. -Кучли давлатни барпо этиш, давлат ҳокимиятининг қайси ижтимоий тоифаларига таяниши, мансабдор шахсларни уларнинг сифатларига кўра танлаш ва вазифаларга тайинлаш борасида амалий жиҳатдан мукаммал бўлгагн таълимотни яратди.14

72 (1885-1920) йиллар Ф. Тейлор Г. Эмерсон ва бошқалар -Вазифани бажаришнинг мақбул усулларини топиш мақсадида илмий таҳлилни қўллаш. -Вазифани бажарувчи энг мақбул ходимни танлаш ва унинг ўқитилишини таъминлаш. -Вазифани самарали бажарилишини таъминловчи ходимларни зарур ресурслар билан таъминлаш. -Юқори меҳнат унумдорлигини таъминлаш мақсадида ходимларни мунтазам рағбатлантириб туриш. 3 Мумтоз ёки маъмурий менежмент (1920-1950) А. Файол, М. Вебер ва бошқалар -Бошқарув принципларини ривожлантириш. -Бошқарув функцияларини баён этиш. -Ташкилотни ялпи бошқаришда системали ёндошувни асослаш. 4 «Инсон муносабатлари» мактаби (1950 йилдан ҳозиргача) Э. Мэйо, Р. Лайкерт ва бошқалар -Меҳнат унумдорлигини ошириш мақсадида ўзаро муносабатлардан қониқиш ҳосил қилувчи усулларни қўллаш. -Компаниянинг сиёсати ва истиқболини ходимларнинг хулқ-атворига, асосланган ҳолда ташкил этиш. 5 Миқдорий тизимли ёки замонавий менежмент (1950 йилдан ҳозиргача) Г. Саймон, П. Друкер, Э. Дейл ва бошқалар -Мураккаб бошқарув муаммоларини чуқурроқ тушуниш мақсадида турли моделларни ишлаб чиқиш ва қўллаш. -Мураккаб вазиятларнинг ечими бўйича бошқарув ходимларига ёрдам берувчи миқдорий усулларни ишлаб чиқиш.

«Илмий менежмент» мактаби Ф. Тейлор таълимотининг мазмуни ва моҳияти 8 «Илмий менежмент» мактаби XIX асрнинг охири ХХ асрнинг бошларида Америкада шакллана бошлаган. Бу мактаб бошқача ном билан, яъни «бошқарувнинг мумтоз мактаби» деб ҳам юритилган. Бу мактаб ибтидосида америкалик муҳандис ва ихтирочи Ф. Тейлор (1856-1915) турган эди. Унинг назарияси кейинчалик «Тейлоризм» деган ном олган. У яратган тизим эса ишчиларнинг «сиқиб сувини олиш»нинг илмий деб аталган. Ф. Тейлор таълимотининг асосий мазмуни-ёлланма ишчилар унумдорлигини оширишда ғоятда ва мақбул усулларни излашдир.

9Унинг принципларига биноан :3B

Ф. Тейлорнинг замондоши ва ишининг давомчиси америкалик иқтисодчи Г. Эмерсон меҳнатни илмий ташкил қилиш бўйича йирик мутахассислардан бўлиб, у бошқариш ва меҳнатни ташкил қилишнинг комплекс, системали тизимини ишлаб чиққан. Унинг «Меҳнат унумдорлигининг 12 принципи» номли асарида ёритилган. 11

Фанни ўқитишдан мақсад талабаларга бошқариш муаммоларига нисбатан қизиқиш, амалий ташкилотчилик фаолиятига иштиёқ уйғотишдан иборат. Чунки, ҳозир бошқариш асосларини ўрганаётган талабалар келгусида бошқариш тизимининг ходимлари, кичик, ўрта ва катта жамоаларнинг раҳбарлари, корхона ва фирмалар иқтисодий, ижтимоий, ташкилий-техник фаолиятининг турли томонларини бошқариш бўйича лойиҳалар, тадбирлар ишлаб чиқишга даъват этилган мутахассислар бўлиб етишадилар. Бошқариш тизимини такомиллаштириш юзасидан тадбирлар ишлаб чиқиш ҳам уларнинг зиммасида бўлади. 12

Г. Эмерсон илмий бошқарув принципини моҳиятига кўра қуйидаги кетма-кетликда баён қилган.

Мумтоз менежмент намоёндаси А. Файоль олға сурган тамойиллар 15«Илмий менежмент» намояндалари ўз илмий ишларини асосан корхона, ташкилот, бошқарувини такомиллаштиришга бағишлашган. Улар бошқарувининг қуйи даражасидаги масалалар билан, яъни фақат ишлаб чиқариш даражасидаги бошқарув билан шуғулланишган. Маъмурий мактабнинг вужудга келиши муносабати билан мутахассислар энди умумташкилот даражасидаги бошқарув муаммолари билан шуғуллана бошладилар.

16Тейлор ва Гилбретлар оддий ишчидан муваффақиятга эришиб, шуҳрат қозониб мартабага минганлар. Айнан шу тажриба уларнинг бошқарув тўғрисидаги тушунчаларига кескин таъсир этган. Улардан фарқли ўлароқ, мумтоз маъмурий мактабининг асосчилари: Йирик бизненс соҳасида машҳур, бошқарувнинг юқори бўғинида эса юксак тажрибали амалиётчи раҳбарлар бўлишган. Уларни ташвишлантигган бош масала-бу умумташкилот миқёсида самарадорликка эришиш бўлган. Шундай мақсад қўйилган бўлса-да, улар бошқарувнинг социал жиҳатларига унчалик эътибор беришмаган, устига-устак уларнинг ишлари шахсий тузатувлар доирасидан чиқмаган. Шу сабабли уларнинг ёндошувлари илмий методологик асосга эга бўлмаган.

17«Мумтоз»чилар ташкилотга кенг қамровли келажак нуқтаи назаридан ёндошиб, ундаги умумий хусусиятлар ва қонуниятларини яратиш орқали муваффақиятга эришиш эди.

Улар бошқаришнинг қуйидаги икки жиҳатига эътиборни қаратишган: 18

19Инсоний муносабатлар мактаби намоёндаси «Илмий менежмент» ва «мумтоз менежмент» намояндалари меҳнатни илмий ташкил қилиш усулларини ишлаб чиқишди ва меҳнатни технократик бошқарилишига асос солишди.

20Бу усулга кўра:

211850-1860 йилларда фан-техника омилининг кучайиши меҳнатни ташкил қилиш ва уни бошқаришда қўлланилаётган технократик усулнинг такомиллаштирилишини тақозо этди. Фан техника тараққиёти янги технологияларнинг кириб келишини жадаллаштиради. Энди ишчи кучига бўлган муносабат тундан ўзгаради. Шундай бир шароитла 1820-1830 йиллари АҚШда илмий ва мумтоз менежментларга муқобил ҳаркат сифатида «тейлоризм»га қандайдир даражада қарши янги назария-«инсоний муносабатлар» мактаби пайдо бўлди. Бу мактабга америкалик жамияшунос ва руҳшунос Э. Мейо (1880-1949) асос солди.

Бу мактаб нуқтаи назаридан: 22

23«Тизимли» ёки замонавий менежмент моҳияти ХХ асрнинг 60-80-йилларида Ғарбда замонавий менежмент ривожлана бошланди. Ғарб назариётчилари бошқарувнинг ижтимоий тизимлар мактабини ташкил қилиш мақсадида: -тизимли ёндошув асосларини ишлаб чиқишди; -яхлит тизим билан унинг қисмлари муносабатлари масалаларини кўриб чиқишди; -бир қанча ўзгарувчи омилларнинг бошқарувга таъсирини ўрганишди.

24Замонавий менежментнинг мақсади қарор қабул қилиш жараёнини электрон ҳисоблаш техникаси ҳамда энг янги математик усул ва воситаларни қўллаган ҳолда тадқиқ қилишдир. Тизимли менежмент қарорларнинг оқилоналигини таъминлашни ўз олдига вазифа қилиб қўяди.

25Ўрта Осиёда менежментнинг назарий асослари ва тамойиллари Ўрта Осиёда менежментнинг назарий асослари ва унинг асосий принциплари қадим замонларда ҳам у ёки бу кўринишда мавжуд бўлган. Аммо улар Амир Темур ҳукмронлиги даврига келиб маълум шаклни касб этган, бунга Амир Темурнинг «Темур тузуклари» асари ёрқин мисол бўла олади.

26 «Темур тузуклари» жаҳонга машҳур асардир. Унинг қўлёзма нусхалари дунёнинг деярли барча мамлакатлари (Ҳиндистон, Эрон, англия, Дания, Франция, Россия, Франция, Германия, Арманистон, Ўзбекистон ва б.) кутубхоналарида мавжуд. Асар икки қисмдан иборат. Биринчи қисм Амир Темурнинг ўз давлатини барпо этиш уни ҳар жиҳатдан мустаҳкамлаш, мукаммал қуролланган қудратли қўшин тузиш борасида тадбиқ этган «тузуклари» ва режаларидан иборат бўлиб, унда ҳатто қўшиннинг жанговор сафланиш тартиби ҳам махсус жадваллар орқали кўрсатиб берилган. Асарнинг ўн уч қисм (кенгаш)дан иборат иккинчи бобида эса Соҳибқироннинг кучли феодал давлатни барпо этиш, қўшин тузиш ва душман лашкарини синдириш юзасидан тузган кенгашлари ва амалга оширган ишлар ўз ифодасини топган.

27«Тузуклар» муаллифининг фикрига кўра, масалан, вазирлар тўрт сифатга эга бўлишлари шарт:

O'xshashlar

Ракобат ва нархнинг шаклланиши

Менежмент фанининг предмети, объекти ва методи

Банклараро рақобат, моҳияти ва шаклланиши

Иқтисодиётда нарх ва унинг шаклланиши

Мехнат ресурсларининг шаклланиши ва улардан фойдаланиш