Иқтисодиётда нарх ва унинг шаклланиши - Iqtisodiyot - Slaydlar

Иқтисодиётда нарх ва унинг шаклланиши

Yuklangan vaqt:

03.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

954.07421875 KB

Ko'chirib olish

Мавзу: ИҚТИСОДИЁТДА НАРХ ВА УНИНГ ШАКЛЛАНИШИ 1. Нархнинг иқтисодий мазмуни, омиллари ва вазифалари 2. Нарх турлари ва уларнинг мазмуни 3. Рақобатнинг турли шакллари шароитида нархнинг шаклланиш хусусиятлари 4. Ўзбекистонда нархларни эркинлаштириш ва унинг босқичлариРежа:0102 1410

1. Классик ёндашув (А.Смит, Д.Рикардо, Ж.С. Милл) Нарх —товар қиймати-нинг пулдаги ифодаси 2. Неоклассик ёндашув Нaрх — товарлар нафли-лигини баҳолаш воситасиНархнинг мазмунига асосий ёндашувлар Нарх - Талаб ва таклифнинг муайян нисбатида, товар (хизмат)ни ишлаб чиқаришга кетган иқтисодий ресурс ҳаражатлари ҳамда унинг нафлилигининг пул кўринишида ифодаланиши 20 0E

Нархга таъсир кўрсатувчи омиллар Талаб ва таклиф нисбати Иқтисодий харажатлар Рақобат турлари ва усуллариДавлатнинг иқтисолий сиёсатиТовар (хизмат)нинг нафлилиги Хуфёна иқтисодиётнинг ривожланиш ҳолати0102 0B 10110A12

• Товарни ишлаб чиқаришга қилинган харажатлар, олинган натижалар ва унинг нафлилиги нарх ёрдамида ҳисобга олинади. Қийматни ўлчаш: • Турли хил мажбуриятларни (ишлаб чиқарувчи билан истеъмолчи ҳамда банк ва солиқ муассасалари ўртасида) амалга оширишда ҳисоб-китоб қилиш вазифасини бажаради. Ҳисоб-китобни амалга ошириш: • Бунда нарх талаб ва таклифга таъсир кўрсатиш орқали уларни мувозанат ҳолатга келтиради .Мувозанатликни таъминлаш: • Бозор нархлари ва давлатнинг нарх сиёсати иқтисодий фаоликка таъсир кўрсатиш орқали иқтисодистни тартибга солишда муҳим восита вазифасини бажаради. Тартибга солиш: Нархнинг вазифаси 20041B210F

• Нарх воситасида даромадлар, маҳсулотлар ва иктисодий ресурслар мулкдорлар, тармоклар, соҳалар ҳамда ҳудудлар ўртасида тақсимланади ва қайта тақсимланади Тақсимлаш: • Ишлаб чиқарувчилар, ресурс эгалари ва истеъмолчилар нарх воситасида рақобатлашганда у рақобат воситаси вазифасини бажаради. Рақобат воситаси: • Нарх бу вазифани товарлар дотацион (бюджет маблаглари ҳисобидан арзонлаштирилган) нархларда сотилса бажаради. Ижтимоий ҳимоялаш: Нархнинг вазифаси 20041B210F

Нарх турлари I. Иқтисодий мазмунига кўра • Бy нархларда товарлар катта партияларда, кўта-расига сотилади. У таркибан ишлаб чиқариш харажатлари ҳамда улгуржи-савдо ташкилотлари харажатлари ва фойдасини ўз ичига олади. Улгуржи нархлар • Бу товарлар бевосита истеъмолчиларга сотила-диган нархлардир. Чакана нарх ўз таркибига товарнинг улгуржи нархи, ҳамда чакана савдо ташкилотлари харажатлари ва фойдасини олади. Чакана нархлар • Бу нархлар давлат буюртмаси бўйича ишлаб чиқарилган товарларга белгиланади. Айрим ҳолларда бундай нархларга муайян устама ва имтиёзлар бўлиши кўзда тутилади. Харид нархлар10 41

• Давлат бюджети ҳисобидан арзонлаштирилган нархлардир. Дотацион нархлар • Бундай нархларда ишлаб чиқарувчилар бозордаги мавқеини мустаҳкамлаш ва рақибларини сиқиб чиқаришда фойдаланади. У бозорга «суқилиб кириш» нархи деб ҳам аталадиДемпинг нархлар • Аҳолининг юқори даромад олувчи қатлами харид қиладиган нуфузли (обрў талаб) товарларга белгиланади.Нуфузли нархлар • Турли хил хизматлар (телефон, транспорт, коммунал ва ҳ.к.) баҳоси сифатида файдаланиладиТаърифлар Нарх турлари I. Иқтисодий мазмунига кўра 10 41

Қатъий белги- ланган нархлар • Маъмурий тарзда белгиланиб, бозор кучлари таъсир кўрсатмайди ва муайян давр давомида доимий бўлиб қолади. Эркин нархлар • Талаб ва таклиф таъсири остида вужудга келадиган бозор нархларидир Тартибга солина- диган нархлар • Айрим товарларга давлат нархларнинг юқори (истеъмолчи манфаатини кўзлаб) ва қуйи (ишлаб чиқарувчи манфаатини кўзлаб) чегарасини белгилаш ҳамда молия ва кредит дастаклардан фойдаланиб, таъсир кўрсатиладиган нархлардир. Шартнома нархлар • Ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчи томони-дан шартномада қайд қилинган нархлар. Тартибга солиниши даражасига кўра 2E 1004

Ҳудудий (минтақа-вий) нархлар • Муайян худудий бозорларда унинг доирасида амал қилувчи омиллар таъсирида шаклланади. Миллий нархлар • Алоҳида мамлакатлар доирасида ўртача ижтимоий сарф-харажатлар, миллий бозордаги талаб ва таклиф таъсирида шаклланади. Жаҳон нархлари • Муайян товарларни ишлаб чиқаришга кетган байналминал харажатларни, товарларнинг жаҳон андозаси талабларига мос келиши даражасини ҳамда халқаро бозордаги талаб ва таклиф нисбатини ўзида акс эттиради. Амал қилиш доираси (бозор кўлами)га кўра 27 2814101B

Юқоридагилардан ташқари иқтисодий ҳаётда қуйидаги нархлардан ҳам фойдаланилади. Аукцион нархи — аукционда сотилган товарнинг «ким ошди» нархи. Базис нархи — битимлар тузилган пайтда белгиланган нарх . Биржа нархи —биржа котировкаси ва унга биржа контрактидан товарнинг сифати, олиб келиб бериш жойи ва бошқа ўзгаришларга қараб чегирма қилинган ёки устама қўшилган нархлар. Котировка нархи — маълум бир давр учун қайд этилган ўртача типик нархлар. Контракт баҳолари асосида аниқланади ва янги битимлар тузишда (жумладан биржаларда) мўлжал бўлиб хизмат қилади. Трансферт нархлар — бир компаниянинг қўшма корхоналари ёки бўлимлари ўртасидаги тижоратда қўлланиладиган нархлар.3F 23

Юқоридагилардан ташқари иқтисодий ҳаётда қуйидаги нархлардан ҳам фойдаланилади. Айирбошлаш нархи — маълум бир турдаги товар ва хизматларни бошқасига айирбошлаш учун бериладиган товар ва хизматлар миқдорига белгиланади. Ҳисоб-китоб нархи — ҳар бир фьючерс позициясининг шу кунга ягона нархи; савдо тугашининг охирги дақиқаларида тузилган нарх битимлари асосида ҳисоб палатаси томонидан белгиланган нарх. Иқтисодий таҳлил, режалаштириш ва статистикада ҳамда тадқиқот мақсадларида жорий нархлар билан биргаликда таққослама нархлар дан фойдаланилади. Улардан фойдаланиш бозор иқтисодиёти тақозо қиладиган объектив заруриятдир. Масалан, инфляция жараёнида нархларнинг қандай ўзгарганини билиш долзарб бўлиб, у таққослама нархлар ёрдамида аниқланади. Иррационал нархлар ер, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси каби табиий ресурс ва неъматларга белгиланадиган нархларни билдиради.3F 23

• Турли нархлар оралиғининг пулдаги ифодасиНарх дипазони - • Нарх нисбати ҳам деб аталиб, у ўзаро боглиқ бўлган ва бир- бирини юзага чиқарадиган нархларни билдиради. Нарх паритети- • Нархни камайиши деб ҳам аталиб, у нархлардаги фарқ ишлаб чиқариш харажатларидаги фарқлардан келиб чиқмаганда рўй беради.Нарх дискриминациясиЮқоридагилардан ташқари иқтисодий ҳаётда қуйидаги нархлардан ҳам фойдаланилади. 10021B 0825 0203 10021B 3F 23

3. Рақобатнинг турли шакллари шароитида нархнинг шаклланиш хусусиятлари  Эркин ёки соф рақобат шароитида нархнинг шаклланиши.  Монополия шароитида нархнинг шаклланиши.  Олигополия шароитида нархнинг шаклланиши.  Монопсония шароитида нархнинг шаклланиши.

Нархларни эркинлаштиришдан кўзланган мақсад: хом ашё билан маҳсулот нархлари ўртасидаги номутаносибликни юмшатиш; нарх билан ахоли даромадлари ўртасидаги мутаносибликка эришиш; инвестицион товарлар, истсъмол товарлари ва хизматлар нархларининг оқилона нисбатини таъминлаш; товарлар ва хизматларнинг эркин нархлари ҳамда таърифларига ўтиш;Давлатнинг нарх сиёсати - бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида нархларни эркинлаштириш ва миллий бозор нархларини жаҳон бозори нархларига яқинлаштиришга қаратилади.10 26 21 0F 0F04 3E1B 0C0F13 0F04 18 18

Нархларни эркинлаштириш йўллари: нархларни бирданига ёки “эсанкиратадиган” тарзда қўйиб юбориш; нархлар ўсишини сунъий равишда тўхтатиб қўйиш; нархларни давлат томонидан тартибга солиш ва назорат қилишни маълум даражада сақлаб қолиш; нархларни аста- секинлик билан ва босқичма-босқич эркинлаштириш. Ўзбекистонда иқтисодиётни ислоҳ қилишнинг ўзига хос тамойиллари, мамлактдаги иқтисодий вазият ва аҳолининг турмуш даражаси ҳисобга олиниб, нархларни босқичма-босқич эркинлаштириш йўли танлаб олинди.20 0F 463E 23 0F04 1B04 0F 18 0B 23 10 23 0F 0B 2B1C 3E 482D2B 0C 23 18 17 0C 04 1004 1C 2B1C 3E1B0D 18

Ўзбекистонда нархларни эркинлаштириш босқичлари: 1-босцич (1992 йил бошидан)- бу даврда инвестицион товарлар, айрим истеъмол товарлари ва хизматларнинг эркин нархлари ва таърифларига ўтилди. Чекланган доирадаги халқ истеъмол товарлари нархлари, айрим турдаги хизматлар таърифларининг юқори чегараси белгилаб қуйилди. 2-босқич (1993 йил) да улгуржи нархларни давлат томонидан тартибга солиш тўхтатилди. Давлат томонидан қатъий белгиланадига н ва тартибга солиб тури- ладиган товар (хизмат) лар сони анча қисқарди. 3-босқич (1994 йил октябр- ноябр)да халқ истеъмол товарлари асосий турлари нархлари эркин қўйиб юборилди, транспорт ва коммунал хизмат- ларнинг таърифлари оширилди.301B 14 0102 0D 14 0A 07 0A09 0710 0E0206 04 31 0E0206 0C 33 16 0A09 0710 1A 0220 04 070208 1521 14 21 0C02 0A 0D 1A02 16 07 07 09 07 13 07 21 14 1A06 09 12 2804 09 210A09 1502 0A 04 1204 04 0A 07 02 07 1A 31 06 07 0E 0B10 04 12 07 10

ЭЪТИБОРЛАРИНГ ИЗ УЧУН РAҲMAT !0C 1E 1B

O'xshashlar

Нарх ва нарх сиёсати

Давлат нарх сиёсати

Ракобат ва нархнинг шаклланиши

Банклараро рақобат, моҳияти ва шаклланиши

Менежмент назариясининг шаклланиши ва ривожланиши