Kreditning mohiyati va moliya tizimidagi roli - Iqtisodiyot - Slaydlar

Kreditning mohiyati va moliya tizimidagi roli

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

760 KB

Ko'chirib olish

Kreditning Kreditning mohiyati va mohiyati va moliya tizimidagi moliya tizimidagi roliroli

Kreditning mohiyati, zururiyati, Kreditning mohiyati, zururiyati, funksiyalari va uning bozor funksiyalari va uning bozor iqtisodiyotidagi o’rniiqtisodiyotidagi o’rni  Ma’lumki, jamiyat faoliyatining asosini ishlab Ma’lumki, jamiyat faoliyatining asosini ishlab chiqarish tashkil etadi. Ishlab chiqarishni chiqarish tashkil etadi. Ishlab chiqarishni o’zluksizligini ta’minlashda esa kreditning o’rni o’zluksizligini ta’minlashda esa kreditning o’rni muhim hisoblanadi. muhim hisoblanadi.  Boshqacha aytganda korxonalarning bozor Boshqacha aytganda korxonalarning bozor iqtisodiyoti sharoitida ish yuritishida ishlab chiqarish iqtisodiyoti sharoitida ish yuritishida ishlab chiqarish jarayonining o’zluksizligini ta’minlash, korxonaning jarayonining o’zluksizligini ta’minlash, korxonaning asosiy va aylanma fondlarining aylanishini to’xtab asosiy va aylanma fondlarining aylanishini to’xtab kolishiga yo’l qo’ymaslik, korxonalarni moliyaviy kolishiga yo’l qo’ymaslik, korxonalarni moliyaviy resurslari bilan ta’minlash, korxonalar tomonidan resurslari bilan ta’minlash, korxonalar tomonidan tovar mahsulotini sotganda, sotilgan tovar uchun tovar mahsulotini sotganda, sotilgan tovar uchun to’lov summmasini olish va boshqa obyektiv va to’lov summmasini olish va boshqa obyektiv va subyektiv sabablar kreditning zarurligiga olib keladi.subyektiv sabablar kreditning zarurligiga olib keladi.

KreditKredit  Kredit (lotincha – ishonish Kredit (lotincha – ishonish – verit, doveryatsya) – verit, doveryatsya) deganda o’z egalari deganda o’z egalari qo’lida vaqtincha bo’sh qo’lida vaqtincha bo’sh turgan ayrim qiymat yoki turgan ayrim qiymat yoki pul mablag’larining pul mablag’larining boshqalar tomonidan boshqalar tomonidan ma’lum muddatga xaq ma’lum muddatga xaq to’lash sharti bilan qarzga to’lash sharti bilan qarzga olish va qaytarib berish olish va qaytarib berish yuzasidan kelib yuzasidan kelib chiqadigan munosabatlar chiqadigan munosabatlar tushuniladi.tushuniladi.

 Kredit qadimdan ma’lum Kredit qadimdan ma’lum bo’lib, u dastlab savdoda bo’lib, u dastlab savdoda almashuv jarayonida paydo almashuv jarayonida paydo bo’lgan bo’lib, u avval bo’lgan bo’lib, u avval tovarlarni kreditga sotilishi tovarlarni kreditga sotilishi bilan bobilan bo g`g` liq. Bunga sabab liq. Bunga sabab haridorni tovar sotib olishga haridorni tovar sotib olishga hamisha ham naqd puli hamisha ham naqd puli bo’lmaydi, u tovar sotilsa bo’lmaydi, u tovar sotilsa tushadi, tovar sotuvchi esa tushadi, tovar sotuvchi esa uni tushishini kutib uni tushishini kutib turolmaydi (shu davrda turolmaydi (shu davrda tovarning qiymati tushib tovarning qiymati tushib ketishi, sifati pasayishi ketishi, sifati pasayishi mumkin.).mumkin.).

 Kredit tovar ishlab chiqarishning va tovar Kredit tovar ishlab chiqarishning va tovar muomilasining ajralmas qismi bo’lib hisoblanadi va muomilasining ajralmas qismi bo’lib hisoblanadi va uning rivojlanishi bilan bouning rivojlanishi bilan bo `` liq. Tovar ishlab liq. Tovar ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan pul shaklidagi kredit chiqarishning rivojlanishi bilan pul shaklidagi kredit paydo bo’ldi.paydo bo’ldi.  Keyinchalik kredit berish mustaqil faoliyatga aylanib, Keyinchalik kredit berish mustaqil faoliyatga aylanib, uning asosiy funksiyasi bo’lib pul egalari va unga uning asosiy funksiyasi bo’lib pul egalari va unga vaqtincha muxtoj bo’lganlar o’rtasidagi vositachilikdir. vaqtincha muxtoj bo’lganlar o’rtasidagi vositachilikdir. HH ozir bu faoliyat maxsus malaka va texnikaga ega ozir bu faoliyat maxsus malaka va texnikaga ega bo’lgan maxsus ixtisoslashgan muassasalar-banklar bo’lgan maxsus ixtisoslashgan muassasalar-banklar tomonidan amalga oshirilmoqda.tomonidan amalga oshirilmoqda.

 Kreditning imkoniyati va Kreditning imkoniyati va zarurligi shu bilan bog’liqki zarurligi shu bilan bog’liqki korxonalar mahsulot sotishda, korxonalar mahsulot sotishda, xodimlarga mehnat xaki xodimlarga mehnat xaki hisoblanganda, korxona va hisoblanganda, korxona va jismoniy shaxslar o’z pullarini jismoniy shaxslar o’z pullarini banklarda saklashi va boshqa banklarda saklashi va boshqa xollarda vaqtinchalik bo’sh xollarda vaqtinchalik bo’sh bo’lgan pul mablag’lari bo’lgan pul mablag’lari bo’lgani xolda boshqa korxona bo’lgani xolda boshqa korxona va tashkilotlarda o’z va tashkilotlarda o’z faoliyatlarini o’zluksizligini faoliyatlarini o’zluksizligini ta’minlash uchun tegishli pul ta’minlash uchun tegishli pul mablag’iga ehtiyoj sezadi. Bu mablag’iga ehtiyoj sezadi. Bu xolat qishloq xo’jalik xolat qishloq xo’jalik korxonalariga ham tegishli korxonalariga ham tegishli bo’lib, bu ishlab chiqarishni bo’lib, bu ishlab chiqarishni mavsumiyligi, mahsulot ishlab mavsumiyligi, mahsulot ishlab chiqarish vaqti bilan uni sotish chiqarish vaqti bilan uni sotish xajmini ko’pchilik mahsulotlar xajmini ko’pchilik mahsulotlar bo’yicha mos kelmasligi, bo’yicha mos kelmasligi, sotilgan mahsulotlarga pulni sotilgan mahsulotlarga pulni o’z vaqtida kelib tushmasligi o’z vaqtida kelib tushmasligi va boshqa xolatlar ularni va boshqa xolatlar ularni kreditdan foydalanishni takozo kreditdan foydalanishni takozo etadi.etadi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida kreditning Bozor iqtisodiyoti sharoitida kreditning ahamiyatini oshishi quyidagilar bilan ahamiyatini oshishi quyidagilar bilan bog’liq:bog’liq:  Naqd puldan foydalanishni kamaytirib, Naqd puldan foydalanishni kamaytirib, muomila harajatlarini, pul emissiyasini muomila harajatlarini, pul emissiyasini kamayishini ta’minlaydi.kamayishini ta’minlaydi.  Korxonalar va axolining vaqtinchalik Korxonalar va axolining vaqtinchalik bo’sh pul mablag’lari kredit bo’sh pul mablag’lari kredit muassasalarida saqlanishi tufayli muassasalarida saqlanishi tufayli ulardan unumli foydalanish ta’minlanadi.ulardan unumli foydalanish ta’minlanadi.  Bank muassasalariga tuplangan pullar Bank muassasalariga tuplangan pullar xalq xujaligi tarmoqlari, korxonalarning xalq xujaligi tarmoqlari, korxonalarning asosiy va aylanma mablaglarining asosiy va aylanma mablaglarining tuldirishning qarzga olingan manbai tuldirishning qarzga olingan manbai sifatida muhim ahamiyatga ega.sifatida muhim ahamiyatga ega.  Kredit tufayli xujaliklar urtasidagi Kredit tufayli xujaliklar urtasidagi shartnoma majburiyatlarining bajarilishi shartnoma majburiyatlarining bajarilishi ta’minlanadi, mahsulot ishlab chiqarish ta’minlanadi, mahsulot ishlab chiqarish va sotish jarayonining o’zluksizligi va sotish jarayonining o’zluksizligi ta’minlanadi va boshqalar.ta’minlanadi va boshqalar.

 Bank krediti qaytarish muddatiga ko’ra Bank krediti qaytarish muddatiga ko’ra qisqa, o’rta va uzoq muddatli kreditlarga qisqa, o’rta va uzoq muddatli kreditlarga bo’linadi. Bu mezon turli mamlakatlarda bo’linadi. Bu mezon turli mamlakatlarda turli muddatni o’z ichiga oladi. Jumladan:turli muddatni o’z ichiga oladi. Jumladan: Muddati Rossiya AQSh Buyuk Britaniya Fransiya O’zbekiston Qisqa 1 yilgacha 1 yilgacha 3 yilgacha 1 yilgacha 1 yilgacha O’rta 1-3 yil 1-6 yil 3-10 yil 2-7 yil 1-3 yil Uzoq 3 yildan ortiq 6 yildan ortiq 10 yildan ortiq 7 yildan ortiq 3 yildan ortiq

Kreditning moliya tizimida tutgan Kreditning moliya tizimida tutgan o`rnio`rni  Davlatning qarzlari ko’paygan hollarda davlat Davlatning qarzlari ko’paygan hollarda davlat byudjeti kamomadini moliyalashtirish maqsadida byudjeti kamomadini moliyalashtirish maqsadida davlat qarz oluvchi sifatida davlat qarzlarini davlat qarz oluvchi sifatida davlat qarzlarini joylashtirish jarayonini amalga oshiradi.joylashtirish jarayonini amalga oshiradi.  Davlat xazina majburiyatlarini chiqarish, moliya Davlat xazina majburiyatlarini chiqarish, moliya bozorlarida davlat qimmatli qog’ozlarini joylashtirish, bozorlarida davlat qimmatli qog’ozlarini joylashtirish, davlat zayomlarini chiqarish va sotish yo’li bilan davlat zayomlarini chiqarish va sotish yo’li bilan banklarning, aholining va boshqa moliya-kredit banklarning, aholining va boshqa moliya-kredit institutlarining pul mablag’larini yig’adi va ularni institutlarining pul mablag’larini yig’adi va ularni davlat qarzi va byudjet kamomadini qoplashga davlat qarzi va byudjet kamomadini qoplashga sarflaydi. Davlat o’z qarzidan voz kechishi ham sarflaydi. Davlat o’z qarzidan voz kechishi ham mumkin. mumkin.  Bundan tashqari davlatni ichki va tashqi qarzlari, Bundan tashqari davlatni ichki va tashqi qarzlari, davlat kafil va kreditor sifatida ham bo’lishi mumkin.davlat kafil va kreditor sifatida ham bo’lishi mumkin.

Iste’mol kreditiIste’mol krediti  Iste’mol kreditiIste’mol krediti ning xususiyati u ning xususiyati u jismoniy shaxslarga beriladi. jismoniy shaxslarga beriladi. Kreditning bu shaklida kredit beruvchi Kreditning bu shaklida kredit beruvchi sifatida maxsus kredit muassasalari sifatida maxsus kredit muassasalari bilan birga savdo va xizmatlarni bilan birga savdo va xizmatlarni sotishni amalga oshiradigan jismoniy sotishni amalga oshiradigan jismoniy shaxslar ham bo’lishi mumkin.shaxslar ham bo’lishi mumkin.  Iste’mol krediti ikki shaklda: pul Iste’mol krediti ikki shaklda: pul shaklida va tovar shaklida berilishi shaklida va tovar shaklida berilishi mumkin. Jismoniy shaxslarga bunday mumkin. Jismoniy shaxslarga bunday kreditlar ko’chmas mulkka egalik kreditlar ko’chmas mulkka egalik qilish uchun, har xil tovar va qilish uchun, har xil tovar va xizmatlar, uy jixozlarini sotib olish va xizmatlar, uy jixozlarini sotib olish va boshqa ehtiyojlarni qondirish uchun boshqa ehtiyojlarni qondirish uchun beriladi.beriladi.

 Tijorat kreditiTijorat krediti iqtisodiyotda kredit iqtisodiyotda kredit munosabatlarining vujudga kelishining munosabatlarining vujudga kelishining dastlabki shakllaridan hisoblanadi. Tijorat dastlabki shakllaridan hisoblanadi. Tijorat kreditining obyekti bo’lib sotiladigan tovarlar, kreditining obyekti bo’lib sotiladigan tovarlar, subyekti bo’lib mol yetkazib beruvchi va mol subyekti bo’lib mol yetkazib beruvchi va mol sotib oluvchi korxonalar hisoblanadi. Bu sotib oluvchi korxonalar hisoblanadi. Bu kreditning asosiy maqsadi tovarlarni sotishni kreditning asosiy maqsadi tovarlarni sotishni tezlashtirish va shu orqali foyda olishdan tezlashtirish va shu orqali foyda olishdan iborat.iborat.

Tarixan tijorat kreditining Tarixan tijorat kreditining quyidagi usullari mavjud:quyidagi usullari mavjud: Veksel usuli Ochiq schyot orqali Chegirma berish. Mavsumiy Konsignasiya

VekselVeksel  Veksel Veksel bu qarz majburiyati bo’lib, qarz oluvchi o’z bu qarz majburiyati bo’lib, qarz oluvchi o’z zimmasiga qarzni ko’rsatilgan so’mmada, zimmasiga qarzni ko’rsatilgan so’mmada, ko’rsatilgan shartlarda, belgilangan muddatda ko’rsatilgan shartlarda, belgilangan muddatda to’lash majburiyatini oladi.to’lash majburiyatini oladi.  Amaliyotda vekselni oddiy va o’tkazma turlari Amaliyotda vekselni oddiy va o’tkazma turlari mavjud.mavjud.  Oddiy vekselni qarz oluvchi korxona qarz beruvchi Oddiy vekselni qarz oluvchi korxona qarz beruvchi korxonaga beradi va tovarlar va ko’rsatilgan korxonaga beradi va tovarlar va ko’rsatilgan xizmatlar uchun unga to’lash majburiyatini o’z xizmatlar uchun unga to’lash majburiyatini o’z zimmasiga oladi. zimmasiga oladi.

 Ochiq schyotOchiq schyot orqaliorqali hisoblashilganda hisoblashilganda haridor tovarga buyurtma berilishi bilan haridor tovarga buyurtma berilishi bilan yuklab jo’natiladi, to’lov esa o’rnatilgan yuklab jo’natiladi, to’lov esa o’rnatilgan muddatlarda kelishilgan summa chegarasida muddatlarda kelishilgan summa chegarasida vaqti-vaqti bilan amalga oshirilib boriladi. vaqti-vaqti bilan amalga oshirilib boriladi. Bunda haridor har gal tovar olishda kreditni Bunda haridor har gal tovar olishda kreditni rasmiylashtirib o’tirmaydi, ya’ni kreditga rasmiylashtirib o’tirmaydi, ya’ni kreditga murojaat qilmaydi.murojaat qilmaydi.  Chegirma berishChegirma berish usulida haridor to’lov usulida haridor to’lov hujjatlari yozilgandan so’ng, shartnomada hujjatlari yozilgandan so’ng, shartnomada kelishilgan ma’lum davr ichida to’lovni kelishilgan ma’lum davr ichida to’lovni amalga oshirsa to’lov yig’indisidan chegirma amalga oshirsa to’lov yig’indisidan chegirma beriladi. Agar ushbu davrda to’lay olmasa, beriladi. Agar ushbu davrda to’lay olmasa, unda belgilangan muddatda to’lovni to’liq unda belgilangan muddatda to’lovni to’liq amalga oshiradi.amalga oshiradi.

 Mavsumiy Mavsumiy kredit odatda o’yinchoqlar, suvenirlar kredit odatda o’yinchoqlar, suvenirlar va boshqa xalq iste’mol mollarini sotishda va boshqa xalq iste’mol mollarini sotishda qo’llaniladi. Masalan, o’yinchoqlarni vaqtidan oldin qo’llaniladi. Masalan, o’yinchoqlarni vaqtidan oldin olib yangi yil o’tgach yanvar-fevral oyida to’laydi. olib yangi yil o’tgach yanvar-fevral oyida to’laydi. Buni ishlab chiqaruvchilar uchun qulayligi ular Buni ishlab chiqaruvchilar uchun qulayligi ular o’yinchoqlarni omborlarda saqlash harajatlaridan o’yinchoqlarni omborlarda saqlash harajatlaridan xolos bo’ladilar.xolos bo’ladilar.  Konsignasiya Konsignasiya usulida tovarni sotib oluvchilar usulida tovarni sotib oluvchilar hyech qanday majburiyatsiz sotib oladilar, ya’ni hyech qanday majburiyatsiz sotib oladilar, ya’ni tovarlar sotilganidan keyin puli to’lanadi, agar u tovarlar sotilganidan keyin puli to’lanadi, agar u sotilmay qolsa egasiga qaytarib beriladi.sotilmay qolsa egasiga qaytarib beriladi.

 Xorijiy mamlakatlarda tijorat kreditidan Xorijiy mamlakatlarda tijorat kreditidan keng foydalaniladi. MDH mamlakatlari keng foydalaniladi. MDH mamlakatlari amaliyotida tijorat kreditidan kam amaliyotida tijorat kreditidan kam foydalaniladi. Umuman jaxon foydalaniladi. Umuman jaxon amaliyotida ham tijorat kreditining amaliyotida ham tijorat kreditining ochiq schyot, konsignasiya, chegirma ochiq schyot, konsignasiya, chegirma berish usullari kengroq foydalaniladi.berish usullari kengroq foydalaniladi.

O'xshashlar

Moliya va moliya munosabatlarining mohiyati va vazifalari

Jahon iqtisodiyoti rivojlanishida xalqaro moliya munosabatlarining roli

Moliya va pul kredit tizimi. Banklar va ularning bozor iqtisodiyotidagi roli

Moliya va boshqaruv hisobi

Bank va moliya xizmatlari