Jahon valyuta tizimi va uning rivojlanishi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Jahon valyuta tizimi va uning rivojlanishi

Yuklangan vaqt:

17.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

154.703125 KB

Ko'chirib olish

J A H O N VA LY U TA T I Z I M I VA U N I N G R I V O J L A N I S H I Toshkent moliya instituti “ Xalqaro moliya-kredit” kafedrasi “ Xalqaro moliya” fani

REJA: 1. Jahon valyuta tizimi va uning asosiy funktsiyalari. 2. Jahon valyuta tizimining rivojlanish bosqichlari va uning xususiyatlari. 3. Evropa valyuta tizimi va rivojlanishi bosqichlari.

1. JAHON VALYUTA TIZIMI VA UNING ASOSIY FUNKTSIYALARI Jahon valyuta tizimi – mamlakatlar o‘rtasidagi valyuta munosabatlarini amalga oshirish uchun tashkil etilgan, instrumentlar, shartnomalar, tartib- qoidalar va tashkilotlarning majmuasidir.03090A 0B 0914 120C 1D

1. JAHON VALYUTA TIZIMI VA UNING ASOSIY FUNKTSIYALARI Jahon valyuta tizimi quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi: tartibga solish – valyutalar o‘rtasidagi munosabatlarga ta’sir ko‘rsatuvchi to‘lov balansida yuzaga keladigan nomutanosibliklarni bartaraf etish; likvidlilik – zahira birliklarini aniqlash hamda to‘lov balansining nomutanosibliklarini qoplash uchun ularni qo‘llash imkoniyatlari va tashkil etish shakllarini belgilash; boshqarish – xalqaro moliyaviy institutlarni tashkil etish va ularning vakolatlari orqali hisob-kitoblarning uzluksizligini ta’minlab borish.

1. JAHON VALYUTA TIZIMINING ASOSIY MAQSADLARI • mamlakatlar o‘rtasidagi xalqaro hisob-kitoblarning uzluksizligini ta’minlash; • mamlakatlar milliy valyutasi barqarorligini ta’minlashni qo‘llab-quvvatlash; • jahon xo‘jaligining turli iqtisodiy tizimlari o‘rtasida samarali mehnat taqsimotini ta’minlash; • jahon ishlab chiqarishi umumiy hajmining o‘sishiga va aholi bandlik darajasining oshishiga erishish; • milliy iqtisodiyotlarda barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash; • inflyatsiyani jilovlash va tashqi iqtisodiy muvozanatni ushlab turish va boshq.Jahon valyuta tizimining asosiy maqsadlari bo‘lib quyidagilar hisoblanad i:

2. JAHON VALYUTA TIZIMINING RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA UNING XUSUSIYATLARI 1 • Jahon valyuta tizimi rivojlanish jarayonida quyidagi bosqichlarini bosib o‘tdi: 2 • Parij valyuta tizimi (1867-1914 y.y.); 3 • Genuya valyuta tizimi (1922-1929 y.y); 4 • Bretton-vuds valyuta tizimi (1945-1976 y.y.); 5 • Yamayka valyuta tizimi (1976 yildan hozirgi davrgacha).

OLTIN ANDOZASINING UCHTA SHAKLI Oltin tanga andozasi. Mazkur bosqichda oltin tangalar faol tarzda muomalada o‘rin egalladi. Oltin quyilma andozasi. Bu bosqichda oltin tangalar muomalada bo‘lmadi hamdva ularni erkin tarzda zarb qilish amalga oshirilmadi, pul-kredit muassasalarining majburiyati esa oltin quyilmalarni sotishdan iborat bo‘ldi. Oltin valyuta andozasi. Ushbu bosqichda pul-kredit muassasalari milliy pullarni xorijiy valyutalarga oltin andozasi asosida almashtirdilar.

OLTIN ANDOZASI TIZIMINING O‘ZIGA XOS BO‘LGAN TOMONLARI  har bir valyuta oltin tarkibiga ega bo‘lib, valyuta birligi muayyan miqdorda oltinga tenglashtirildi;  valyutalarning oltin tarkibiga ko‘ra ularning oltin paritetlari o‘rnatildi, shunga muvofiq valyutalarning o‘zaro kursi belgilandi;  alohida davlat ichida va undan tashqarida valyutalarning oltinga erkin almashinuvi ta’minlandi. Davlat paritet qiymatiga ko‘ra oltinni sotish va sotib olish majburiyatini oldi.  oltin umumjahon puli sifatida tan olindi;  oltinning erkin tarzda eksport va importi yo‘lga qo‘yildi;  pulga bo‘lgan ichki talab va milliy oltin zahirasi o‘rtasidagi muvofiqlik saqlab turildi.

OLTIN PARITETI Oltin pariteti – rasmiy oltin tarkibiga ko‘ra turli mamlakatlar pul birliklarining o‘zaro nisbatini ifodalaydi. Oltin pariteti valyuta kurslarini aniqlashda asos bo‘lib xizmat qilgan va 1976 yilda XVF tomonidan bekor etilgan. Ya’ni, AQShda 1 troya untsiya oltin (31, 1 g.) = 20, 672 USD ($) Buyuk Britaniyada 1 troya untsiya oltin= 4,248 GBP (£) Oltinning valyutalardagi qiymati valyuta kursini aniqlashga xizmat qilardi: $ 20, 672 / £ 4,248 = 4, 866 , ya’ni £ 1 = $ 4, 866

PARIJ VALYUTA TIZIMI TAMOYILLARI  tizim asosini oltin tanga andozasi tashkil etishi;  milliy pul birliklarining oltin tarkibi o‘rnatildi (Buyuk Britaniya – 1816 yildan, AQSh – 1837 yildan, Germaniya- 1875 yildan, Frantsiya – 1878 yildan);  oltinga umumiy to‘lov vositasi sifatida jahon puli funktsiyasi berildi;  markaziy banklar tomonidan emissiya qilingan muomaladagi banknotalar oltinga erkin almashtirilgan. Almashinuv oltin paritetlari asosida amalga oshirilgan.  valyutalar kursi moneta partitetidan “oltin nuqtalari” chegarasida og‘ishi mumkin edi (±1% amalda qa’tiy belgilangan valyuta kurslari bo‘lgan);  oltindan tashqari xalqaro aylanmada angliya funt sterlingi tan olingan;  milliy oltin zahiralari va ichki pul taklifi o‘rtasidagi o‘zaro nisbat ushlab turilgan;  to‘lov balanslari taqchilligi oltin bilan qoplangan.

GENUYA VALYUTA TIZIMI TAMOYILLARI  Tizim asosini oltin va deviz valyutalar tashkil etdi. Ushbu davrda 30 ta mamlakatning pul tizimi oltin-deviz standartiga asoslandi. Biroq, zahira valyuta mavqei rasmiy jihatdan hech bir valyutaga berilmadi, funt sterling va AQSh dollari ushbu sohada etakchilik uchun raqobatlashdi.  Oltin paritetlari saqlab qolindi. Valyutalarning oltinga almashinuvi nafaqat bevosita yo‘l bilan (AQSh, Frantsiya, B.Britaniya) balki bilvosita, xorijiy valyutalar orqali ham amalga oshirildi.  Erkin suzuvchi valyuta kurslari rejimi qayta tiklandi.  Valyutani tartibga solish faol valyuta siyosati shaklida xalqaro konferentsiyalarda amalga oshirildi.

BRETTON-VUDS TIZIMINI TASHKIL ETISHDAN MAQSAD:  xalqaro savdo hajmini qayta tiklash va oshirish;  tashqi savdo balansidagi vaqtinchalik qiyinchiliklarga barham berish uchun davlatlarga moliyaviy resurslar ajratish;  barqaror almashuv kurslariga ega bo‘lgan, xalqaro valyuta tizimini tashkil etish;  qattiq valyuta nazorati bekor qilinishi va barcha valyutalarning konvertirlanishiga erishish.

BRETTON-VUDS TIZIMI TAMOYILLARI:  xalqaro xisob-kitoblarda oltin o‘zining oxirgi pul funktsiyasini saqlab qoldi;  dollar yoki oltindagi qa’tiy belgilangan valyuta paritetlari o‘rnatildi;  asosiy valyutaning kursi (AQSh dollari) oltinga nisbatan qa’tiy belgilandi;  asosiy valyutaga nisbatan ishtirokchi mamlakatlar valyutalari uchun qa’tiy belgilangan almashinuv kurslari o‘rnatildi;  markaziy banklar milliy valyutalarning asosiy valyutaga nisbatan barqaror kursini (±1%) valyuta interventsiyalari yordamida saqlab turishdi;  valyuta kurslarini revalvatsiya yoki devalvatsiya orqali o‘zgartirish mumkin edi;  tizimning tashkiliy bo‘g‘inlari sifatida Xalqaro valyuta fondi va Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki tashkil etildi.

YAMAYKA VALYUTA TIZIMI Yamayka valyuta tizimi – zamonaviy jahon valyuta tizimi bo‘lib, alohida mamlakatlarning valyuta tizimlariga emas, balki huquqiy mustahkamlangan davlatlararo tamoyillarga asoslangandir. Yamayka valyuta tizimining o‘ziga xos xususiyati erkin suzib yuruvchi valyuta kurslarini joriy etilishi bo‘ldi. Mazkur tizimga muvofiq valyuta munosabatlari quyidagi tamoyillarga asoslangan holda amalga oshirilishi lozim:  oltin andozasi tizimi rasman bekor qilindi;  oltin demonetizatsiyasi belgilandi, uning jahon puli funktsiyasi bekor qilindi;  valyutani oltinga bog‘lovchi oltin paritetlari taqiqlandi;  markaziy banklarga bozor bahosi bo‘yicha oltinni oddiy tovar sifatida sotish va sotib olishga ruxsat etildi;  SDR (Special Drawing Rights) standarti joriy etildi, undan jahon puli sifatida, shuningdek, valyuta almashinuv kurslarini o‘rnatish hamda rasmiy aktivlarni baholashda foydalanish ko‘zda tutildi.

YAMAYKA VALYUTA TIZIMI TAMOYILLARI (DAVOMI)  alohida markaziy banklarga ichki pul siyosatini mustaqil o‘tkazish imkoniyati kengaytirildi. Mamlakatlarning markaziy banklari valyutaning qa’tiy belgilangan paritetini ushlab turish uchun valyuta bozorlari faoliyatiga aralashishga majbur emaslar. Biroq, ular valyuta kurslarini barqarorlashtirish uchun valyuta interventsiyalarini amalga oshiradilar.  zahira valyutalari sifatida AQSh dollari, Germaniya markasi, funt sterling, shveytsariya franki, yaponiya ienasi, frantsuz franki rasman tan olindi (evro muomalaga kiritilishiga qadar);  erkin suzuvchi valyuta kurslari rejimi o‘rnatildi, shuningdek, ularni jahon valyuta bozorida talab va taklif asosida shakllantirish belgilandi;  davlatlarga valyuta kursi rejimini mustaqil belgilashga ruxsat etildi

EVROPA VALYUTA TIZIMI Evropa valyuta tizimi – bu mintaqaviy valyuta tizimi bo‘lib, Evropa iqtisodiy integratsiyasi doirasida milliy valyutalar harakati bilan bog‘liq iqtisodiy munosabatlar majmuasini o‘zida ifodalaydi. Evropa valyuta tizimi zamonaviy jahon valyuta tizimining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. 1989 yilda J.Delor (Evropa ittifoqi komissiyasi raisi) tomonidan ishlab chiqilgan iqtisodiy va valyuta ittifoqini barpo etish dasturi G‘arbiy Evropa integratsiyasi rivojidagi keskin burilish bosqichi bo‘ldi. 1991 yildan Evropa valyuta tizimida “Delor rejasi” asosida valyuta-iqtisodiy ittifoqni bosqichma-bosqich shakllantirishni nazarda tutuvchi Maastrix shartnomasi ishlab chiqildi va mazkur shartnoma doirasida 1999 yil 1 yanvardan yagona evropa valyutasini joriy etishga mo‘ljallangan islohotlar amalga oshirildi.

“ DELOR REJASI” DOIRASIDAGI MAQSADLAR “ Delor rejasi” doirasida quyidagi maqsadlar ko‘zda tutilgan edi:  umumiy bozorni tashkil etish, bozor mexanizmini takomillashtirish maqsadida raqobatni rag‘batlantirish;  qoloq hududlarni tarkibiy jihatdan birxillashtirish;  inflyatsiyani jilovlash, narxlar darajasi va iqtisodiy o‘sishni barqarorlashtirish, davlat byudjeti kamomadini cheklash hamda ushbu kamomadni qoplash usullarini takomillashtirish maqsadida byudjet-soliq siyosatlarini muvofiqlashtirish;  pul-kredit va valyuta siyosatlarini muvofiqlashtirish uchun muayyan organni tashkil etish;  yagona valyuta siyosati, qat’iy belgilangan valyuta kurslari va jamoaviy valyuta - EKYuni joriy etish.

EVRONI MUOMALAGA KIRITISH BOSQICHLARI 1 • Valyuta ittifoqini shakllantirish va yagona valyutani joriy etish bo‘yicha reja ishlab chiqildi. Birinchi bosqich 1998 yildan Markaziy bankni (Frankfurt-na-Mayne) tashkil etishdan boshlandi. 2 • Ikkinchi bosqich 1999 yil 1 yanvardan boshlandi. “Evro hudud”ga kirgan mamlakatlar milliy valyutalarining almashinuv kurslari evroga nisbatan qa’tiy belgilandi, evro naqdsiz shaklda EKYuni birga bir nisbatda almashtirish asosida kiritildi. 3 • Uchinchi bosqich 2002 yil 1 yanvardan boshlandi. Yagona namunada turli nominatsiyalarda evro banknot va tangalarining muomalasi amalga oshirildi, ular a’zo-mamlakatlarning milliy valyutalari bilan parallel muomalada bo‘ldi hamda asta- sekinlik bilan milliy pul birliklarini almashtirish sodir bo‘ldi. 4 • To‘rtinchi bosqichda, 2002 yil 1 iyuldan. Ishtirokchi mamlakatlarning milliy valyutalari butunlay o‘zlarining pul funktsiyasini yo‘qotdi.

E’TIBORLARINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Jahon valyuta tizimi

Jahon banki guruhi va uning funksiyalari

O'zbekiston agrosanoat majmuasi va uning rivojlanishi

Xalqaro savdo. Valyuta kursi to’lov balansi va uning taqchlligi

Valyuta kursi