Iqtisodiy indekslar - Iqtisodiyot - Slaydlar

Iqtisodiy indekslar

Yuklangan vaqt:

20.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

115.7421875 KB

Ko'chirib olish

STATISTIKA FANIDAN “ IQTISODIY INDEKSLAR ” MAVZUSIDA TAYYORLANGAN TAQDIMOT

Reja:  1. Indekslar to’g’risida tushuncha va ularning turlari  2. Miqdor ko’rsatkichlari indekslari  3. Sifat ko’rsatkichlari indekslari  4. O’zgaruvchan va o’zgarmas tarkibli hamda tarkibiy siljishlar indekslari  5. Bazisli, zanjirsimon va hududiy (territorial) indekslar

 Indeks so’zi lotincha “Index” atamasidan olingan bo’lib, belgi, ko’rsatkich degan ma’noni bildiradi.  Indeks – bu bevosita qo’shib bo’lmaydigan bo’laklardan tashkil topgan ikki to’plamni taqqoslashga aytiladi.  Indeks metodi yordamida murakkab hodisalarning vaqt bo’yicha va hududiy o’zgarishi, reja va buyurtmalar bajarilishi o’rganishiga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi: dinamika indekslari; hududiy indekslar; reja yoki buyurtmalarning bajarilishi indekslari.

 Indekslar to’plam birliklarini qamrab olishiga qarab yakka va umumiy indekslarga bo’linadi. Yakka indekslar to’plamning ayrim elementlarining o’zgarishini ta’riflaydi.  Indeks metodi o’rtacha ko’rsatkichlarning o’zgarishini o’rganishda ham keng qo’llaniladi. O’rtachaning o’zgarishiga ikki omil ta’sir ko’rsatadi . Bu omillar ta’sirini baholash uchun statistikada o’zgaruvchan va o’zgarmas tarkibli hamda tarkibiy siljishlar indekslari hisoblanadi.

 Taqqoslanish asosiga qarab indekslar bazisli va zanjirsimon indekslarga bo’linadi.  Indekslashtirilayotgan miqdorlarning xarakteri va mazmuniga qarab indekslar miqdor(hajm) va sifat kursatkichlari indekslariga bo’linadi.  Indekslar nazariyasida qaysi ko’rsatkich indekslashtirilsa, u indekslashtiriladigan miqdor deyiladi. Umumiy indekslarda indekslashtirilayotgan miqdor so’zi o’rniga indekslashtirilayotgan belgi va uning vazni tushunchalari ishlatiladi.

 Individual indekslar quyidagicha ifodalanadi:  mahsulot fizik hajmi indeksi ,  bu erda: q 1 va q 0 - joriy va o’tgan davrlarda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi.   Baho individual indeksi - i p =  bu erda: P 1 va P 0 – joriy va o’tgan davrlarda mahsulot bir birligini bahosi (narxi).0 1 q q i q  , 0 1 p p

2. Miqdor ko’rsatkichlari indekslari  Indekslashtirilayotgan belgi miqdor belgi bo’lsa, bunday indekslar miqdor ko’rsatkichlari indekslari deyiladi.  Miqdor (fizik hajm) umumiy indekslar agregat va o’rtacha shakllarda bo’ladi. Agregat indekslar deb, maxsus taqqoslagichlar (vazn) yordamida joriy va o’tgan davrlar uchun hisoblangan to’plamlarni o’zaro taqqoslashga aytiladi.

 Fizik hajmi ummiy indeksini tuzishda vazn sifatida o’tgan davr baholari (ko’p yil bo’lsa baza qilib olingan bir yil bahosi) olinadi. Fizik hajmi indeksi formulasini quyidagicha yozish mumkin.  bu erda:  q 1 p 0 - joriy davrdagi mahsulotning qiymati (o’tgan davr bahosida);  q 0 p 0 – bazis davridagi mahsulotning qiymati., ... ... 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 p q p q p q p q p q p q p q p q I n n n n q                 

 1-jadval  Agregat indekslarni hisoblash tartibi Mah- sulot turi O’l- chov bir-ligi O’tgan davr. Joriy davr. Mahsulot qiymati. Miq- dori q 0 Bahosi, so’m p 0 Miq-dori q 1 Bahosi, so’m P 1 q 0 p 0 q 1 p 1 Q 1 p 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A kg 600 250 750 300 150000 225000 187500 B l 200 200 370 300 40000 111000 74000 V m 1200 500 1500 450 600000 675000 750000 Jami 1500 790000 1011000 1011500

 Joriy davrdagi olingan natijani o’tgan davrga bo’lsak, fizik hajm umumiy indeksi kelib chiqadi.  I q = = yoki 128,04%.  Agregat shakldagi indekslarni hisoblash mumkin bo’lmagan paytlarda o’rtacha indekslardan foydalaniladi. Mahsulot fizik hajmi umumiy indeksini sur’atida o’tgan davr bahosida hisoblangan qiymat yig’indisi keltiriladi, ya’ni  q 1 p 0 . Bu qiymat noma’lum bo’lsa, uni quyidagicha hisoblaymiz:  0 0 0 1 p q p q   2804,1 790000 1011500  ердан бу q q iq , 0 1  0 1 q i q q 

 Endi o’rniga yangi qiymatni keltirib qo’ysak, quyidagi natijani olamiz:  Bu almashtirishlardan so’ng mahsulot fizik hajmi umumiy indeksi quyidagi ko’rinishni oladi.  Statistikada bu indeks o’rtacha arifmetik indeks nomi bilan yuritiladi.0 0 0 1 p q i p q q    0 0 0 0 p q p q i I q q   

3. Sifat ko’rsatkichlari indekslari  Indekslashtirilayotgan belgi sifat belgi bo’lsa (baho, tannarx, hosildorlik, mehnat unumdorligi, rentabellik darajasi), bunday indekslar sifat ko’rsatkichlari indekslari deyiladi.  Baho umumiy indeksini agregat shaklda quyidagicha hisoblanadi:  bu erda: P 1 va P 0 – joriy va o’tgan davrlarda mahsulot bahosi; q 1 – joriy davrdagi mahsulot miqdori (hajmi).1 0 1 1 1 0 1 0 1 0 1 1 1 1 1 1 ... ... q p q p q p q p q p q p q p q p I n n n n p                  

 O’rtacha indeksga aylantirish uchun bahoning individual indekslardan foydalanamiz:  Bu tenglikdan foydalanib, agregat indeksning maxrajidagi r 0 ni bilan almashtiramiz. Indeksni sur’ati o’zgarmasdan qoladi., 0 1 р р pi р 1

 .  Natijada, bahoning umumiy indeksi quyidagi ko’rinishni oladi:  =  Oxirgi kelib chiqqan formula b aho umumiy indeksining o’rtacha garmonik indeksi deb ataladi.1 0 1 1 q p q p Ip    p p i q p q p q i р q p 1 1 1 1 1 1 1 1      

4. O’zgaruvchan va o’zgarmas tarkibli hamda tarkibiy siljishlar indekslari  Ma’lumki, o’rtacha baho tovar qiymatini uning miqdori (soni)ga bo’lish bilan aniqlanadi, ya’ni  Joriy davrdagi o’rtacha bahoni o’tgan davrga bo’lsak, o’rtacha bahoni dinamikasi kelib chiqadi, buni statistikada o’zgaruvchan tarkibli indeks deb yuritiladi:    q pq р 0 1 0 0 0 1 1 1 : : p p q q p q q p J p      

 O’rtacha ko’rsatkichning o’zgarishiga ikki omil ta’sir ko’rsatadi: 1) indekslashtirilayotgan ko’rsatkichni o’zgarishi, 2) umumiy hajmda har bo’lak hissasining o’zgarishi. Bu omillarni ta’sirini baholash uchun o’zgarmas tarkibli  va tarkibiy siljishlar indekslari hisoblanadi.  Bu uchala indeks o’zaro bog’liq indekslardir, ya’ni: 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 : q p q p q q p q q p J p         0 0 0 1 1 0 : . . q q p q q p с J т      .. сxJ тJJ p p 

5. Bazisli, zanjirsimon va hududiy (territorial) indekslar  Indekslar, yuqorida ta’kidlanganidek, taqqoslanish asosiga qarab bazisli va zanjirsimon indekslarga bo’linadi. Agarda o’rganilayotgan qatorning hadlari baza sifatida qabul qilingan bitta had bilan taqqoslansa, bunday indekslar bazisli indekslar deyiladi, agarda har bir had o’zidan oldin keladigan had bilan taqqoslansa unday indekslar zanjirsimon indekslar deb yuritiladi.

  Birinchi chorakni taqqoslash bazasi deb qabul qilsak, bazisli indekslar quyidagicha ko’rinish oladi:  Zanjirsimon indekslarni quyidagicha yozish mumkin:  Turli hudud(territoriya)larga taalluqli hodisalarni taqqoslash hududiy indekslar deyiladi. Ular ham individual va umumiy indekslarga bo’linadi.. ; ; 1 4 1 3 1 2 q q q q q q . ; ; 3 4 2 3 1 2 q q q q q q

 Agarda Jondor tumanida Kogon tumaniga nisbatan baho o’zgarishi o’rganilsa, hududiy indeks quyidagicha yoziladi:  Agarda Kogon tumanida Jondor tumaniga nisbatan baho o’zgarishi o’rganilsa, hududiy indeks quyidagicha yoziladi:  Demak, birinchi indeksda taqqoslash bazasi qilib, Kogon tumanidagi baho, vazn vazifasini bajarish uchun esa Jondor tumanidagi mahsulot hajmi qabul qilindi. Ikkinchi indeksda esa, aksincha. ж к ж ж к ж q Р q Р Iр    / к ж к к ж к q Р q Р Ip    /

 Miqdor ko’rsatkichlari indekslashtirilayot-ganda hududiy indekslarida vazn vazifasini o’rtacha darajalar ham bajarishi mumkin:  Oxirgi xulosa va taklif shuki, umumiy hududiy indekslar hisoblanayotganda vaznni tanlash eng qiyin va muhim masalalardan biri va u tekshiruvchining oldiga qo’ygan maqsad va vazifaga bog’liqdir.p q p q У к ж й   

E’TIBORIN GIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Iqtisodiy indekslar

Iqtisodiy o'sish

Iqtisodiy tahlil

Iqtisodiy o’sish

Iqtisodiy faoliyat