Iqtisodiy bazis tushunchalar - Iqtisodiyot - Slaydlar

Iqtisodiy bazis tushunchalar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

291.5 KB

Ko'chirib olish

1Iqtisodiy bazis tushunchalar Reja: 1. Iqtisodiy ehtiyoj va iqtisodiy ne’matlar mazmuni va mohiyati. 2. Ishlab chiqarish i mkoniyatlari va ulardan foydalanish. 3. Tovarlar oqimi modeli. Kichik doiraviy aylanish .

3«Микроиқтисо диёт» фанидан ўрганилиши лозим бўлган муаммолар Фаннинг предмети, мазмуни ва асосий вазифалари Талаб ва таклиф таҳлили ҳамда уларга таъсир қилувчи омиллар Талаб ва таклиф эластиклиги, эластиклик назарияси асосида солиқ юкининг истеъмолчилар ва ишлаб чиқарувчилар ўртасида тақсимланиши Истеъмолчиларнинг бозордаги хатти харакати ва эхтиёжларини қондириш учун даромадларининг тақсимланиши Фирмаларнинг ишлаб чиқариш хажмини максималлаштириш ва фирманинг оптимал размери Рақобатлашган бозор шароитида фирма фойдасини максималлаштириш Бозор турлари, рақобат ва яккаҳокимлик Бозор ҳокимияти шароитида нарх белгилаш тамойиллариРақобатлашувчи фирма ва тармоқнинг узоқ муддатли оралиқдаги мувозанати ва тармоқнинг таклифи Меҳнат бозори ва корхоналарда меҳнат ресурсларидан фойдаланиш Капитал қўйилмалар ва капитал бозори Корхоналар фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш

4« Микроиқтисодиёт » фани олдида турган вазифалар Иқтисодий субъектларнинг бозор иқтисодиёти шароитида қарор қабул қилишлари ва эхтиёжларини максимал қондиришларини ўрганиш Ишлаб чиқариш имконияти чегараси ва алтернатив харажатлар мохиятини англаб етиш Талаб ва таклиф эластиклиги мохиятини тушуниб етиш ҳамда эластик назариясига асосланиб солиқ миқдорини истеъмолчи ва ишлаб чиқарувчилар ўртасида тақсимланиши тўғрисида назарий билим ва амалий кўникмаларга эга бўлиш Истеъмолчилар нафлилиги ва ўз нафлиликларини максимал қондириш йўлларини бефарқлик ва бюджет чизиқлари орқали изохлаш Ишлаб чиқариш самарадорлигини аниқлаш ва уни хисоблаш йўлларини кўрсатиш Рақобатлашган бозор шаротида фирма фойдасини максималлаштириш ва фирманинг самарали размерини аниқлаш Рақобатлашмаган бозорларда нарх ва ишлаб чиқариш хажмини изохлаш Монополиянинг жамият учун фойдали ва зарарли томонларини кўрсатиб бериш Давлатнинг бозорни тартибга солишда қўллайдиган усуллари ва унинг оқибатлари тахлилини сабабий боғлиқликда қараб чиқиш Меҳнат қилиш ва дам олиш ўртасидаги боғлиқликни изохлаш ва меҳнат бозорига касаба уюшмалари қандай таъсир кўрсатишини гарафиклар орқали фахмлаш

5Bozor iqtisodiyotining tub belgilariBozor iqtisodiyoti erkin iqtisodiyotdir. Bunda mulk egalarining to’la musta q illigi tushuniladi. Erkin ishlab chikaruvchilar va iste’molchilarni bozor birlashtirib turadi Mulk shakllari va xo’jalik yuritish turli- tuman bo’ladi – erkin, yonma-yon, xech bir chegaralanmagan xolda rivojlanadi Bozor iqtisodiyoti sharoitida sub’ektlar o’zaro munosabatlarini manfaatlarni ko’zlagan h olda o’rnatadi Narxlarning liberallashuvi, ya’ni narx-navoning erkin tashkil topishiErkin raqobatning mavjudligi va monopoliyaning cheklanishi Bozor avvalo ishlab chiqaruvchining emas, balki iste’molchi talabini qondirishga undaydi. Bozor iqtisodiyoti fan- texnika yangiliklarini tez kabul kiladi, yangi texnologiyani qo’llash orqali tovarlar sifatini oshirishga xizmat kiladi

6Бозор турлари Олди-сотди объекти бўйича бозорларнинг турлариИстеъмол товарлар бозори Хизматлар бозориХуддудий масштабига кўра бозорларниг турлари Локал (минтакавий) бозорлар Миллий бозорлар Халкаро бозорлар Ресурслар бозори

7• Агар неъмат ноёб бўладиган бўлса, у ҳолда чекланган неъматларни қандай қилиб иқтисодий субъектлар ўртасида рационал тақсимлашни амалга ошириш муаммоси - бу марказий иқтисодий муаммо ҳисобланади. Бу муаммони ечиш учун ҳар қандай жамият қуйидаги учта иқтисодий саволга жавоб бериши керак: • Нима ишлаб чиқариш керак? • Қандай ишлаб чиқариш керак? • Кимга ишлаб чиқариш керак? • Юқоридаги саволлардан иккитаси, яъни нима ишлаб чиқариш керак? ва қандай ишлаб чиқариш керак? деган саволлар - ресурслардан маҳсулот ишлаб чиқаришда фойдаланиладиган ва ишлаб чиқариладиган маҳсулот таркибининг жуда кўп альтернатив вариантлари мавжудлигини тақозо қилади.

8Мувофи қ лаштиришнинг бозор механизми Фирмалар Ресурслар бозори Уй хўжаликлар и бозори Истеъмол неъматлари бозори

9• Иқтисодий эҳтиёж - шахсни, корхонани ёки жамиятни фаолият кўрсатишини ва ривожланишини таъминлаб туриш учун зарур бўлган моддий ресурслар. Иқтисодий эҳтиёжни иқтисодий фаолиятга ундайдиган ички куч сифатида қараш мумкин. • Иқтисодий эҳтиёжни икки турга бўлиш мумкин: бирламчи эҳтиёж (озиқ-овқат, кийим-кечак, уй-жой); иккиламчи эҳтиёж (дам олиш, саёҳат қилиш, спорт билан шуғулланиш, ўқиш ва ҳоказо). Умуман олганда, эҳтиёж реал ва нореал бўлиши мумкин. • Реал эҳтиёж деганда, ушбу эҳтиёжни қондириш учун шахснинг даромади етарли бўлиши тақозо қилинади. • Нореал эҳтиёж бўлганда,эҳтиёжни қондириш учун даромад етарли бўлмайди. • Иқтисодий неъмат - бу эҳтиёжни қондириш воситаси.

10• Неъматлар че к ланган ва чекланмаган бўлиши мумкин. • Чекланган неъматларга товарлар, хизматлар ва ресурслар киради (автомобил, кийим-кечак, нон, пахта толаси ва бошқалар). Чекланган неъматлар иқтисодий неъматларни ташкил қилади. • Чекланмаган неъматларга мисол тариқасида ҳаво ва сув кириши мумкин. • Бир-бирини ўрнини босувчи неъматлар - бу бир хил эҳтиёжни қондирувчи неъматлардир. Масалан, шахснинг гўшт маҳсулотига бўлган эҳтиёжини мол гўшти, қўй гўшти ёки парранда гўшти билан қондириш мумкин. Одатда, бир-бирини босувчи товарлардан бири нархининг ошиши, бошқасига бўлган талабни ошишига олиб келади. • Ўзаро бир – бирини тўлдирувчи неъматлар – бу шахсни ёки ишлаб чиқариш эҳтиёжини ком п лектларда қондирадиган неъматлар. Тўлдирувчи неъматлардан бирига талаб ошса, қолганларига ҳам талаб ошади.

11• Иқтисодий ресурслар (ишлаб чиқариш омиллари) – бу иқтисодий неъматларни ишлаб чиқаришда қатнашадиган элементлар (ер, меҳнат, капитал, тадбиркорлик қобилияти ва ахборотлар). • Тадбиркорлик қобилияти деганда, ўзига хос бўлган шундай инсон ресурси тушуниладики, у ўзидан бошқа ишлаб чиқариш ресурсларидан самарали фойдалана олиш қобилиятини мужассамлаштиради. • Ишлаб чиқариш имконияти – берилган технологик ривожланишда барча мавжуд ресурслардан тўлиқ ва самарали фойдаланган холда жамиятниниг иқтисодий неъматлар ишлаб чиқариш қобилиятидир.

12• Эхтиёж (needs) – инсонни, корхонани фаолият кўрсатиши ва ривожланиши учун зарур бўлган барча нарсалар. Эхтиёж – бу инсонларни иқтисодий фаолият билан шуғулланишига ундайдиган ички куч. • Иқтисодий неъмат (economic good) – эхтиёжни қондириш воситаси. • Нафлик – иқтисодий неъматларни нг шахс эхтиёжини қондириш даражаси. Неъмат инсон эхтиёжини қанча тўлароқ қондирса унинг нафлиги шунча юқори бўлади. • Иқтисодий ресурслар (economic recourses) – ишлаб чиқаришда фойдаланиладиган омиллар ёки ишлаб чиқариш омиллари.

13• Ишлаб чиқариш омиллари чекланган бўлиб, уларга мехнат , капитал , материаллар (хом ашё, бутловчи қисмлар, электр энергияси, газ, сув ва хоказо), ер кабилар киради . • Харажатлар (costs) – махсулот ишлаб чиқариш учун қилинган сарфлар. • Альтернатив харажатлар (opportunity cost) – танлашда воз кечилган энг яхши альтернатив вариантдан олинадиган натижа (қиймат, фойда, нафлик). Альтернатив қийматни фойдаланилмаган имконият деб хам қарашади: бирор неъмат қийматини воз кечилган бошқа бир нечта неъмат қиймати билан ифодаланиши. • Ишлаб чиқариш имкониятлари чизиғи – мавжуд бўлган ишлаб чиқариш ресурсларидан тўлиқ ва самарали фойдаланиш орқали ишлаб чиқариладиган товарлар комбинациясини ифодаловчи чизиқ.

14Ишлаб чиқариш имкониятлари чизиғи AA′ B B 1 AA′ B B 1

15Масала • Робинзон бир оролда яшайди. У бир соат да 10 та коко с ёнғоғи териши ёки 5 кг балиқ овлаши мумкин. Робинзон бир кунда 8 соат ишласа унинг 1 кунлик ишлаб чиқариш имкониятлари чизиғи чизилсин ва ишлаб чиқариш имкониятлари чизиғи формуласи аниқлансин.

16Ечиш: • Робинзон бир соат кокос йиғишдан воз кечса у 10 та кокос ёнғоғидан воз кечган бўлади, лекин у қўшимча 5 кг балиқ ишлаб чиқаради. Демак, 10 та кокос ёнғоғининг алтернатив қиймати 5 кг балиққа тенг.

17Балиқ ишлаб чиқариш1020304050607080 50 10 15 20 25 30 35 40Кокос йиғишда Ишлаб чиқариш имкониятлари чизиғи

18• Робинзон бир кунда L соат ишлайди дейлик. Шундан L б соатни балиқ ишлаб чиқаришга, L к соатни кокос ёнғоғи йиғишга сарфлайди. Демак, L б + L к =8 (1) • Робинзоннинг кокос ёнғоғи ва балиқ ишлаб чиқариш функцияларини ёзамиз. K=10*L k Б =5*L б (2) • Бу ерда: К – кокос миқдори (донада);Б – балиқ миқдори (кг.да) • (2)-чидан Lк ва Lб ларни аниқлаймиз • L k = K /10 L б = Б/5 (3) • (3) ни (1)га қўямиз • (4) – функция орқали Робинзонни ишлаб чиқариш имкониятлари чизиғини аниқлаш мумкин ва 8 соатлик иш кунида кокос ва балиқ ишлаб чиқаришнинг барча комбинацияларини аниқлаш мумкин. (4) Á * 2 - 80 Ê ¸êè 8 10 Ê 5    Á

19А Д А Б И Ё Т Л А Р 1. Егамбердиев Э. Микроиқтисодиёт дарслик.-Т.: ТМИИ, 2004. 226-б 2. Ғуломов С.С., Алимов Р.Х., Салимов Б.Т. Микроиқтисодиёт дарслик. Т.: Шарқ 2001- й. 320-б 3. Салимов Б.Т., Мухитддинова У.С., Мустафақулов Ш.И., Салимов Б.Б. Микроиқтисодиёт. Дарслик Ўзб . ЁУ. Тошкент 2005 й. 4. Р. Пиндайк, Д . Рубинфел ь д. Микроиқтисодиёт Тошкент. 2002 5. Э кономикс (1-2том), (рус тилида) Кемпбелл, Р. Макконел, С.Л.Брю 1998й

O'xshashlar

Mikroiqtisodiyotga kirish - Iqtisodiy bazis tushunchalar

Iqtisodiy indekslar

Iqtisodiy o'sish

Iqtisodiy tahlil

Iqtisodiy o’sish