Investitsiyalarni moliyalashtirishning lizing mexanizmi 2 - Iqtisodiyot - Slaydlar

Investitsiyalarni moliyalashtirishning lizing mexanizmi 2

Yuklangan vaqt:

13.04.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

913.779296875 KB

Ko'chirib olish

Investitsiyalarni moliyalashtirishning lizing mexanizmi01 0A071107

R EJA :  1. Lizingning iqtisodiy mohiyati va turlari.  2. Lizing to’lovlarini va lizingning moliyaviy samaradorligini aniqlash, banklarda lizing hisobi.  3. Lizing shartnomasi va lizing ob’ekti bilan bog’liq risklar. 01 02

« Лизинг » сўзи инглизча бўлиб, « Lease » феълидан келиб чиққан ва тахминан, « мулкни ижарага бериш » ёки « мулкни ижарага олиш » маънолари ифодасини билдиради. Баъзи манбаларда таъкидланишича, машина, жиҳоз, транспорт воситалари ва бошқа ишлаб чиқаришга тааллуқли ҳаракатланувчи мулкни узоқ муддатли ижарага олишдир.

 Лизинг жараёнлари бўйича асосий иш фаолияти юритадиган дастлабки акционерлик жамияти 1952 йилда Сан-Францискода ташкил этилган "United States Leasing Corporation" Америка компаниясидир. Францияда биринчи лизинг компанияси 1957 йил, Англияда-1960 йил, Германияда-1962 йил, Италияда-1963 йил, Японияда-1969 йилда ташкил этилган. Бундай компаниялар ватанимизда 1990 йилларнинг ўрталарига келиб ташкил этила бошланди.

Лизинг моҳиятини қуйидаги ибора орқали ифода этсак бўлади: “Бойлик, мол-мулкка эгалик қилишдан эмас, балки ундан фойдаланишдан иборат бўлади”. Мазкур жумла лизингнинг асосий ғоясини тўлиқ намоён этади. Корхона ёки тадбиркорга ишлаш ва даромад топиш учун мол-мулкка эгалик қилиш шарт эмас, балки муайян муддат давомида ундан фойдаланишнинг ўзи кифоядир. Бу айниқса асбоб-ускунани мулк қилиб сотиб олиш молиявий имкониятлар чекланган корхоналар учун муҳимдир. Лизинг механизми бундай корхоналарга асбоб- ускунадан муайян муддат давомида мақбул миқдордаги лизинг тўловлари эвазига фойдаланиш ҳуқуқини қўлга киритиш имкониятини беради. Шунингдек, ушбу асбоб- ускунадан фойдаланиш муддати тугагандан сўнг уни корхонанинг мулкига ўтказиш имконияти ҳам мавжуд.

Лизинг ва ижаранинг фарқли жиҳатлари

 Umumiy jihatlari bilan birga, lizing va ijara munosabatlarining Prilutskiy L.N. tomonidan keng asoslab berilgan ma’lum farqlanishlari ham mavjud:  1.Ijaradan farqli o’laroq lizing munosabatlari lizing beruvchi va lizing oluvchi bilan bir qatorda lizing mulkining sotuvchisini ham o’z ichiga oladi;  2.Lizingda mulkni va uni ishlab chiqaruvchisini tanlash huquqi sotib oluvchiga beriladi . Bunda lizing beruvchi lizing predmeti uni lizingga berish maqsadida sotib olinayotganligi haqida sotuvchini xabardor qiladi. Ijarada sotuvchi mustaqil o’ringa ega emas va deyarli ishtirok etmaydi;

 3.Lizingda lizing oluvchiga sotib oluvchiga xos bo’lgan huquq va majburiyatlar beriladi va yuklatiladi: mulk bevosita sotuvchi tomonidan lizing oluvchiga beriladi, lizing beruvchi esa faqatgina mulk qiymatini to’lab beradi . Ijara munosabatlariga esa bu xos emas; 4.Ijara va lizing shartnomalarida tavakkalchilik turlicha belgilanadi. Ijara shartnomasi bo’yicha ijaraga beruvchi mulkni ishlatishga to’siq bo’layotgan barcha etishmovchiliklar uchun ijarachi oldida javob beradi. Lizing shartnomasiga muvofiq esa lizing beruvchi lizingga berilgan mulkdagi etishmovchilik va kamchiliklarga iste’molchi oldida javobgar emas, chunki lizing oluvchi ta’minotchini o’zi mustaqil tanlagan. Lizing oluvchiga etkazilgan zararga javobgarlik, ta’minotchini yoki mulkni tanlashda lizing beruvchi ishtirok etgan bo’lsagina, uning zimmasiga yuklatiladi;

 5.Lizing beruvchi shartnoma muddati davomida lizing bitimi ob’ekti egasi bo’lib hisoblanadi, lizing oluvchi esa mulkka egalik huquqi bilan bog’liq barcha majburiyatlarni o’z zimmasiga oladi (favqulodda yo’qotish tavakkalchiligi, texnik xizmat ko’rsatish). Lizing bitimidagi tavakkalchilikning bu kabi taqsimlanishi asoslidir, chunki lizing beruvchi mulkni lizing oluvchi manfaatlaridan va talabidan kelib chiqqan holda sotib oladi. Ijarada barcha xatar ijaraga beruvchida bo’ladi;  6.Muddati tugagunga qadar lizing beruvchi yoki lizing oluvchi xohishiga ko’ra, lizing shartnomasi bekor qilinganda, mulkdan foydalanuvchi shartnoma shartlarini buzgan hollarda, shartnomada belgilangan umumiy summa to’langunga qadar lizing to’lovini amalga oshirilishi zarur. Ijarada majburiyatlarni bekor qilinishi bilan ijara to’lovini to’lash majburiyati bo’lmaydi.

Lizingning bank kreditidan farqi:  mulkchilik huquqining egalik qilish va foydalanish huquqidan ajratilishi bank kreditining lizing kreditidan eng asosiy farqidir;  uzoq muddatli bank krediti berilganida kreditdan foydalanganlik uchun foizlar to’lash soliq to’langanidan keyin foyda hisobidan amalga oshirilsa, lizing berilganida bu to’lovlar boshqa to’lov bilan birga mahsulot tannarxiga kiritiladi, bu esa foyda solig’i bo’yicha tegishli soliqqa tortish bazasini kamaytiradi;  agar bank krediti moliyalashtirishning qo’shimcha manbai tarzida namayon bo’lsa, lizing krediti qoida tariqasida bitimni 100% moliyalashtirishni ta’minlaydi;  kredit ta’minoti bo’lib, bank kreditida mol-mulkni garovga qo’yish, bank kafolati, ipoteka, kafillik, sug’urta va boshqalar bo’lsa, lizing kreditida asosan lizing ob’ektining o’zi bo’ladi.01

 O’zbekiston Respublikasining 14 aprel 1999 yil qabul qilingan “Lizing to’g’risida”gi Qonunida lizing tushunchasiga quyidagicha ta’rif berilgan: “Lizing ijara munosabatlarining alohida turi bo’lib, unda bir taraf (lizing beruvchi) ikkinchi tarafning (lizing oluvchining) topshirig’iga binoan uchunchi tarafdan (sotuvchidan) haq evaziga egalik qilish va foydalanish uchun lizing shartnomasida belgilangan shartlarda berib qo’yish maqsadida mol – mulkni (lizing ob’ektini) oladi”

 "Tadbirkorlik faoliyati uchun foydalaniladigan iste’mol qilinmaydigan har qanday ashyolar, shu jumladan korxonalar, mulkiy komplekslar, binolar, inshootlar, uskunalar, transport vositalari hamda ko’char va ko’chmas mulk lizing ob’ektlari bo’lishi mumkin.  Yer uchastkalari va boshqa tabiat ob’ektlari, shuningdek erkin muomalada bo’lishi qonun hujjatlari bilan taqiqlangan yoki muomalada bo’lishining alohida tartibi belgilangan mol- mulk lizing ob’ektlari bo’lishi mumkin emas." («Lizing to’g’risida»gi Qonunning 3-moddasi)

лизинг объектлари  бинолар;  иншоотлар;  ускуналар;  Транспорт воситалари;  кўчар ва кўчмас мулк 02

Лизинг субъектлари деганда шу муносабатга киришувчи барча субъектлар, яъни:  лизинг берувчи (тижорат банклари ва лизинг к о мпаниялари);  лизинг олувчи ;  сотувчилар280C 09

Lizing jarayoni ishtirokchilari: Zarur mashina va asbob- uskunalar bilan ta’minlovchi (yoki ularni sotuvchi); Ishlab chiqarish vositalarini shartnoma asosida ijaraga oluvchi; Ishlab chiqarish korxonalaridan (yoki sotuvchidan) kerakli mashina va uskunalarni sotib oluvchi hamda ularni o’z mijozlariga yetkazib beruvchi;Ishlab chiqaruvchi (yetkazib beruvchi, sotuvchi) Ijarachi (lizing oluvchi) Lizing beruvchi0102

Lizing munosabatlari sub’ektlari uchun lizingning qulayligi Uskunalarni ishlab chiqaruvchi uchun -Sotish bozorining kengayishi -Texnikaga kafolatli xizmat ko’rsatish tizimini kengayishi Lizing beruvchi uchun - Foyda olish -Amortizatsiya va soliq imtiyozlarining mavjudligi -Mulk shaklida sarmoyalash - moliyaviy xatarlarni yo’qligi Lizing oluvchi uchun - Kam miqdordagi boshlang’ich kapital hisobiga ham ishni tashkil etish imkoni -Yuz foizli kreditlash -To’lovlarni zudlik bilan amalga oshirishni talab etilmasligi -To’lovlarning qulay sxemasini ishlab chiqish imkoniyati -lizing oluvchini mulk solig’idan ozod bo’lishi -Lizing to’lovlarini ishlab chiqarish va muomala harajatlari tarkibiga kiritilishi -Vaqtinchalik foydalanishga olingan mulkni jismoniy va ma’naviy eskirish xatarini kamligi -Yangi mahsulot ishlab chiqarishda xatarni kamayishi -Soliq to’lashdagi imtiyozlar va jadal amortizatsiyani qo’llash imkoniyati3D 32

Лизинг — бу Сизнинг солиқларингизни камайтириш учун қонуний асос  Сиз лизинг тўловлари бўйича ҚҚС тўламайсиз, чунки улар тўлиқ таннархга киритилади ва даромад солиғи бўйича солиққа тортиладиган базани камайтиради.  Лизингга олиб келинадиган технологик ускуналар божхонада расмийлаштириш пайтида божхона тўловлари ва ҚҚСни тўлашдан озод этилади.45 3E

Лизинг – бу сизнинг молиявий оқимларингизни режали бошқаришдир  Сиз бизнесингизнинг бюджетини лизинг шартномаси амал қилиши даврига аниқ ҳисоблаб чиқасиз ва лизинг шартномаси бўйича ҳисоб-китоблар схемаси туфайли пул оқимларини бошқарасиз, бу тенг миқдордаги ҳар ойлик (ҳар чораклик) тўловларни кўзда тутади. 45 35 32

«Лизинг тўғрисида»ги Қонуннинг 8 - моддасида “лизинг фаолиятига” қуйидагича таъриф берилган «Лизинг шартномаси бўйича лизинг берувчининг ўз маблағи ва ёки қарз маблағларини инвестициялашга қаратилган тадбиркорлик фаолияти тури лизинг фаолиятидир ».0728

Лизинг берувчи xукуклари куйидагилар:  лизинг олувчининг лизинг объектидан кандай шароитларда фойдаланаётганлигини ва уни белгиланган максадга мувофик ишлатаётганлигини лизинг шартномаси шартларига xамда конун xужжатлари талабларига мувофик назорат килиш;  лизинг олувчининг розилиги билан лизинг объекти ва унинг сотувчисини танлаш;  лизинг олувчи лизинг шартномасини жиддий тарзда бузган такдирда барча лизинг тўловларини муддатидан илгари тўлашни ёхуд етказилган зарарни ундириб ва лизинг объектини кайтиб олган тарзда шартномани бекор килишни талаб этиш.  агар лизинг объекти лизинг берувчининг айби билан етказиб берилмаган бўлса ёки лизинг шартномаси шартларига номувофик бўлса, лизинг берувчи лизинг олувчининг розилиги билан ўзи лозим даражада бажармаган лизинг шартномаси шартларини тузатиб бажаришга ёки лизинг олувчига бошка лизинг объектини таклиф этишга xакли.280C

Лизинг берувчи мажбуриятлари:  лизинг шартномаси бўйича мол-мулкни олиши ва уни лизинг олувчига эгалик килиш xамда фойдаланиш учун бериши;  лизинг олувчи учун мол-мулк олаётганда мол- мулк муайян шахсга лизингга беришга мўлжалланганлигини сотувчига маълум килиши;  лизинг объектини, агар шартномада шундай шартлар назарда тутилган бўлса, саклаб туриш, таъмирлаш ва унга техник хизмат кўрсатиш бўйича лизинг олувчи олдида ўз зиммасига олинган мажбуриятларни ўз вактида ва тўлик xажмда бажариши шарт. Сотувчининг олди-сотди шартномаси бўйича лизинг олувчига нисбатан xукук ва мажбуриятлари лизинг берувчига нисбатан xукук ва мажбуриятларидек бўлади.28

Лизинг олувчи қуйидаги ҳуқуқларга эга:  лизинг объектини мустақил аниқлаш ва сотувчини танлаш;  лизинг берувчидан лизинг шартномасини бажармаганлик ёки лозим даражада бажармаганлик туфайли етказилган зарар қопланишини талаб килиш;  сотувчига лизинг объекти олди-сотди шартномасидан келиб чиқувчи талабларни, жумладан унинг сифати ва бутлиги, топшириш муддати, кафолатли таъмирлаши ва ҳоказолар хусусида талаблар қўйиш.280C

Лизинг олувчи куйидаги мажбуриятларни бажаради  лизинг объектини кабул килиб олиши ва ундан лозим даражада фойдаланиши, уни шартнома шартларига мувофик саклаб туриши;  лизинг тўловларини ўз вактида тўлаб туриши, агар лизинг шартномасида бошкача тартиб белгиланмаган бўлса, лизинг объектини ўз xисобидан жорий таъмирлаши, уни саклаб туришга доир бошка харажатлар килиши шарт.  Лизинг шартномаси бекор килинганда лизинг олувчи лизинг объектини лизинг берувчидан кандай xолатда олган бўлса, шундай xолатда, нормал эскириш ва тарафларнинг келишувида шартлашилган ўзгаришларни xисобга олган xолда кайтариши шарт, ушбу модданинг иккинчи кисмида назарда тутилган xоллар бундан мустасно. Лизинг олувчининг лизинг объектини таъмирлаш ва унга техник хизмат кўрсатишга доир xукуки ва мажбурияти сотувчи билан алоxида тузилган шартномада белгиланиши мумкин.45 32

Устунликлар ва манфаатлар  Лизинг — бу солиқ базасини камайтиришнинг хуқуқий асосидир  Сиз лизинг тўловлари бўйича ҚҚС дан озод қилинасиз, чунки бу тўловлар таннархга тўлалигича киради ва солиқ базасини даромад солиғи бўйича камайтиради.  Сиз Солиқ Кодексининг 269 моддаси «Мулк солиғи бўйича имтиёзлар» га кўра лизинг объекти бўйича мулк солиғидан озод қилинасиз. Юридик шахсларнинг мол мулкига солинадиган солиқни хисоблашда солиқ базаси лизингга олинган мол мулкнинг лизинг шартномаси амал қилинадиган муддатгача қийматига камайтирилади.  Лизинг шартлари асосида олиб кирилаётган технологик ускуна божхонадан ўтказиш жараёнида ҚҚС ва божхона божидан озод қилинади.50

Устунликлар ва манфаатлар  Лизинг – бу молиявий оқимингизни режали бошқариш  Сиз лизинг шартномаси амал қилиши муддатида ўз бизнесингиз бюджетини аниқ хисоблаш ва корхонангиз пул оқимларини режали бошқариш имкониятига эга бўласиз, чунки лизинг шартномаси асосидаги хисоб- китоб бир хил миқдорга тенг ойлик тўловларни кўзда тутади.  Лизинг – бу жахон миқёсида юқори даражали ускуна ишлаб чиқарувчилар билан хамкорлик  Сиз ўз айланма маблағингизни ажратмаган холда жахон етакчи ва махаллий ускуна ишлаб чиқарувчиларнинг махсулотларини харид қиласиз.  Лизингга олинган ускуна нафақат ўзини қоплайди, балки Сизнинг даромадингизни хам сезиларли даражада ўсишига олиб келади. 50

Жахон амалиётида лизингнинг асосий турлари ижара муддати буйича куйидагиларга булинади:  Узук муддатли лизинг , яъни 3 йилдан ёки ундан купрок муддатга амалга оширилади.  Рентинг. Мулкни бир кундан то бир йилгача бўлган қисқа муддатга ижарага беришни назарда тутади.  Хайринг. Бунда мулк 1 йилдан 3 йилгача муддатга ижарага берилади. Одатда, бу муддат ўрта муддат ҳисобланади.

 Молиявий лизинг - лизинг берувчи лизинг олувчи томонидан белгиланган мулкни сотувчидан сотиб олиш ва лизинг олувчига белгиланган тўлов ва лизинг предмети тўлиқ амортизация муддатига тенг бўлган муддатга маълум бир шартлар асосида вақтинчалик фойдаланишга беришдир  Қайтарилувчи лизинг - молиявий лизинг тури бўлиб, бунда лизинг предмети сотувчиси бир вақтнинг ўзида лизинг олувчи сифатида намоён бўлади.  Оператив лизинг - лизинг берувчи мулкни сотиб олиб, уни лизинг предмети сифатида белгиланган тўлов ҳисобига, шартномада белгиланган маълум бир муддатда тегишли шартлар асосида вақтинчалик эгалик қилиш ва фойдаланишни лизингга олувчига беради. Оператив лизингда лизинг предмети уни тўлиқ амортизация муддати ўтиб бўлгунга қадар бир неча маротаба лизингга берилиши мумкин.

Молиявий лизинг одатда битимда уч томонларнинг иштирокини талаб килади. Булгуси лизинг олувчи баъзи мулкларга эхтиёж сезади, лекин у бу мулкни олиш учун керакли пул маблагларига эга эмас ёки кандайдир сабабларга кура уни шахсий маблаг эвазига олишни хохламайди. Бу холда у махсус лизинг компаниясига боради, кайсики унинг аризасига кура бу мулкни сотиб оладиган компания(1- операция), кейин эса лизинг берувчи белгиланган тулов асосида бу мулкни лизинг олувчига вактинча эгалик килиш ва фойдаланишга беради(2-операция). Лизинг берувчи Лизинг олувчи Мулкни сотувчи2E 06 3E 3C 3E 53 06 3540 44 32

Moliyaviy lizing sxemasi Lizing beruvchi Savdo – sotiq shartnomasi Lizing shartnomasi Etkazib beruvchi yoki ta’minotchi Vositalarni etkazib berish Lizing oluvchi3031 06

Сотувчи Суғурта компаниясиЛизинг олувчи Лизинг берувчи 1-расм. Классик молиявий лизинг операцияларининг ўтказиш схемаси 1. Лизинг олувчи томонидан талаб қилинаётган лизинг объекти ва унинг сотувчисини аниқланиши. 2. Лизинг компаниясига ариза бериш. Лизинг берувчи қарз олувчининг молиявий ҳолатини ўрганади ва лойиҳанинг иқтисодий таҳлилини амалга оширади. 3. Лизинг шартномасини имзолаш. 4. Лизинг объектини олди-сотди шартномасини имзолаш ва унинг тўловини амалга ошириш. 5. Сотувчи томонидан лизинг объектининг бевосита лизинг олувчига етказиб берилиши. 6. Томонлар келишуви асосида лизинг объектини суғурталаш. 7. Лизинг тўловларини амалга ошириш. 1 5 3 2 7 4 6

Operativ lizing sxemasi Kreditor Sug’urta kompaniyasi Kredit shartnomasi Sug’urta shartnomasi Lizing beruvchi Savdo – sotiq shartnomasi, texnikani etkazib berish Operativ lizing shartnomasi, texnikani etkazib berish Etkazib beruvchi yoki ta’minotchi Lizing oluvchi3E3F3C40 06

Воситачи иштирокидаги купгина лизинг операциялари, қўшимча лизинг (сублизинг) схемаси асосида амалга оширилади.(3-расм). Лизинг берувчи(I) Лизинг олувчи(I) ва Лизинг берувчи(II) Лизинг олувчи(II) 2 1 3 2 3-расм. Қўшимча лизинг сҳемаси 1-Лизинг объектининг етказиб берилиши; 2-Лизинг тўловларининг амалга оширилиши. 3-лизинг берувчи (I) ни рухсати билан лизинг объекти Лизинг олувчи (II) га етказиб берилади.

Асосий лизинг берувчи лизинг тўловларини олишда имтиёзли ҳуқуқларга эга бўлади. Шартнома шартларига биноан учинчи шахс банкрот бўладиган бўлса, асосий лизинг тўловлари лизинг берувчига тўланади. Бу хил операциялар сублизинг деб юритилади. Лизинг лойиҳалари қайтариладиган лизинг(lease-back) шаклда ҳам амалга оширилади. Бунда лизинг берувчи компания лизинг олувчи (ташкилот) дан мулкни сотиб олиб уни қайтадан лизинг олувчи (ташкилот)га лизинг шартномаси асосида беради, лизинг олувчи вақтинчалик бўш маблағларга эга бўлади (4-расм). Лизинг берувчи Сотувчи Лизинг олувчи 1. Лизинг шартномасининг имзоланиши. 2. Лизинг объекти олди-сотди шартномасининг имзоланиши ва лизинг объекти учун олди-сотди шартномаси асосида пул ўтказиб берилиши 3. Лизинг тўловларини амалга ошириш. 4. Барча тўловлар амалга оширилганидан сўнг лизинг объектига эгалик қилиш ҳуқуқининг яна лизинг олувчига ўтиши . 2 3 41 4-расм. Қайтариладиган лизинг операциясини ўтказиш схемаси.

Lizing operatsiyalari bo’yicha hujjatlar aylanishi va hisobga olish chizmasi: Bank – lizing beruvchi Lizing oluvchi Sotuvchining banki Sotuvchi 73 4 81 2 10 6 5 9 110102 08 5F 07 01 6014 07 6014 61 31 1A 62 19 5C 19 64 65 1B 19

Dunyo amaliyotida 4 xil lizing mavjud: 3. Qaytariladigan lizing; Bu uning o’ziga tegishli mulkning bir qismini bir vaqtning o’zida uni ijaraga olish to’g’risidagi shartnoma kontraktiga imzo chekib lizing firmasiga sotishdir. Bunday operatsiyada mulkni ijaraga olgan tomon (ijarachi, arendator, mulkni avvalgi egasi) va mulkka egalik qilish huquqini olgan lizing firmasi. 1. Operativ (tezkor) lizing; Lizingning bu turida ijaraga berilayotgan texnika uskunalarining ijara muddati ularning xizmat qilish muddatiga qaraganda qisqa bo’ladi. Mulk egasi tomonidan (lizing beruvchi) ijaraga berish maqsadida sotib olingan zarur asbob-uskunalar hamda ularga ketgan sarf-xarajatlar faqat qisman qoplanadi. 4. Xalqaro lizing; Lizingning alohida bir turi bo’lib, bunda tomonlarning hech bo’lmaganda birortasi (yoki hammasi turli mamlakatlardan) boshqa mamlakatga tegishli bo’ladi, yoki tomonlarning biri xorijiy firma bilan qo’shma kapitalga egadir.2.Moliyaviy lizing; Bu lizing asosida o’zaro tomonlar imzolangan shartnomaga binoan, shartnoma muddati tugagandan so’ng ijarachi lizingga olingan uskunalarni qoldiq qiymati bo’yicha sotib olishi mumkin. Bu holda lizingga berilgan mashina va uskunalarga egalik qilish huquqi bevosita ijarachiga o’tadi.66

Bunda lizing firmasi va iste’molchi bir mamlakatga tegishli bo’ladi, lekin lizing firmasi boshqa mamlakatda joylashgan bo’ladi.Bunda da bitim bo’yicha barcha operatsiyalar turli mamlakatlarning yuridik shaxs huquqiga ega bo’lgan tijorat tashkilotlari o’rtasida amalga oshiriladi. Unda mamlakatdagi lizing beruvchi boshqa mamlakatdan kredit oladi yoki zarur bo’lgan uskunalarni sotib oladi va uchinchi bir mamlakatdagi ijarachiga yetkazib beradi.3. To’g’ri bo’lmagan lizing 2. Tranzit (bilvosita) lizing1. To’g’ridan- to’g’ri xalqaro lizingXalqaro lizingning quyidagi modifikatsiyalari mavjud: 67 23

Лизингни асосий функциялари Иннова ция Ижара Таъмин лаш Сотиш Сафар бар килиш Такрор ишлаб чикари ш Сугурта Инвести ция Тадбир корликИмтиёз яратишКайта таксим лашИшлаб чикари ш ЛИЗИНГ

Lizing to’lovlarini va lizingning moliyaviy samaradorligini aniqlash, banklarda lizing hisobi  Lizing to’lovlari o’z tarkibiga shartnomada ta’kidlangan mulkning to’la yoki qisman holdagi qiymatini hamda, ko’rsatilgan lizing xizmati va qo’shimcha servis xizmatlari to’lovini oladi.  Natijada, lizing beruvchida tijorat nuqtai-nazaridan lizing bitimi quyidagicha ko’rinishda bo’ladi:  Lizing beruvchining kelishuv asosidagi umumiy harajatlari quyidagi tenglik bilan izohlanadi: Lt=Bq+Kt+Qt  Kt - kredit resurslaridan foydalanganlik uchun to’lov, so’mda;  Qt- qo’shimcha xizmatlar uchun to’lov, so’mda;  Bq - lizing shartnomasi predmeti hisoblangan mulkning balans qiymati,  so’mda;  Lizing bitimi asosida lizing oluvchining lizing to’lovlari harajatlari quyidagicha hisoblanadi: Lt=A+Kt+Tkomis+Qt+QQS+BB  Bunda,  A - lizing beruvchida joriy yilda hisobga olinadigan amortizatsiya ajratmalari miqdor o’lchovi, so’mda;  Tkomis - lizing shartnomasi asosida lizing beruvchining komission mukofot puli, so’mda;  QQS - lizing beruvchi xizmatlari bo’yicha lizing oluvchi tomonidan to’lanadigan qo’shilgan qiymat solig’i, so’mda;  BB - bojxona boji, so’mda;  Kt - kredit resurslaridan foydalanganlik uchun to’lov, so’mda;  Qt - qo’shimcha xizmatlari uchun to’lov, so’mda.42 47 06

 O’z navbatida, amortizatsiya ajratmalari quyidagi formula bilan hisoblaniladi:   Bu yerda, A- amortizatsiya ajratmasi summasi;  S- mol – mulkning balans qiymati;  NA- amortizatsiya ajratmasi me’yori.  Kredit resurslaridan foydalanganlik uchun to’lov quyidagi formula orqali aniqlanadi:    Bu yerda, K- kredit resurslar summasi;  Sk – kredit resurslaridan foydalanganligi uchun stavkasi.  Lizing shartnomasi asosida lizing beruvchining komission mukofat puli quyidagicha aniqlanadi:  Bu yerda, Skomis – komission mukofat puli stavkasi.  Qo’shimcha xizmatlar to’lov miqdori asosan quyidagi aniqlanadi: Qt = Xsaf + Xrek + Xboshqa  Bu yerda, Xsaf – bank xodimlarining safar xarajatlari;  Xrek – reklamalar xarajatlar summasi;  Xboshqa - boshqa xarajatlar summasi. 100* комис комис СК Т  100 * К Т СК К 100 * А Н С А

Lizing shartnomasi va lizing ob’ekti bilan bog’liq xavflar (risklar)  «Lizing to’g’risida»gi qonunning 9-moddasiga binoan quyidagilar lizing shartnomasining muhim shartlaridan iborat:  lizing ob’ektining tavsiflanishi (lizing ob’ektining miqdori, sifati, ro’yxati, kontrakt qiymati va boshqa ko’rsatkichlar) va shartnoma umumiy pul summasining ko’rsatilishi;  taraflarning lizing ob’ektini olish va berish bilan bog’liq majburiyatlari,  lizing ob’ektini berish tartibi, shu jumladan, lizing ob’ektini etkazib berish, montaj qilish va foydalanishga topshirish tartibi;  lizing to’lovlarini to’lash shartlari, miqdorlari, muddatlari va tartibi;  lizing ob’ektidan foydalanish, unga qarash, uni saqlab turish va ta’mirlash yuzasidan taraflarning majburiyatlari;  shartnomaning amal qilish muddati.42 01

 Lizing operatsiyalari muayyan risklar bilan bog’liq. Bu risk (xavf)larni baholashda odatda quyidagi omillarni e’tiborga olish kerak:  lizing oluvchi kompaniyaning tijorat obro’si va moliyaviy holati;  ushbu kompaniya faoliyat yuritayotgan mamlakatdagi iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va fiskal, monetor siyosat (milliylashtirish riski, garov huquqlarini tatbiq etilishdagi qiyinchiliklar riski va boshqalar);  kelushuvnoma hajmining sotish narxi va keyingi yillarda ikkilamchi bozorda ushbu narxning o’zgarishi;  lizing oluvchi firmaning lizing ob’ektidan foydalanish shartlari.  Lizingga oid bo’lgan risk qator omillarga bog’liq. Lekin ular tarkibida ikkita omil asosiydir.  lizing kelishuvnomasining sifati;  uskunalarni etkazib berish muddatlarining buzilishi.  Lizing munosabatlari ushbu munosabat ishtirokchilari (lizing beruvchi, lizing oluvchi, ishlab chiqaruvchi) o’rtasidagi manfaatlardan kelib chiqadi.

 Lizingning vujudga kelishi ishtirokchilar manfaatlarining kelishuvini talab qiladi. Manfaatlar mos tushgan holdagina lizing munosabatlari o’rnatiladi. Demak, lizingi rivojlantirishning asosiy omillaridan biri ob’ektiv ravishda lizing ishtirokchilari manfaatlarini keltirib chiqarish, ularni kelishuv muhitini yaratishdir.  O’zbekiston iqtisodiyotida lizing oluvchilar mavjud bo’lsa, ammo yangi texnologiyani ishlab chiqaruvchilar, lizing kompaniyasi sifatida xizmat ko’rsatadigan va o’z moliyaviy mablag’lariga etarli darajada ega bo’lgan tashkilotlar etarli emas. Bu esa, o’z navbatida ushbu jihatdan kerakli bozor infratuzilmasini yaratish, rivojlantirish, takomillashtirish va uning asosida lizing munosabatlarining ob’ektivligini ta’minlashni talab etadi.  «Lizing to’g’risida»gi qonunning 19-moddasida lizing ob’ekti bilan bog’liq xavflar haqida quyidagilar bayon etilgan.  Lizing ob’ekti bilan bog’liq barcha xavflar, shu jumladan, uning tasodifan yo’qolishi (nobud bo’lishi) yoki tasodifan buzilishi, shuningdek, o’g’irlanishi, barvaqt eskirishi, shikastlanishi xavflari lizing shartnomasida nazarda tutilgan tartibda lizing oluvchiga o’tadi. Xavflar lizing oluvchiga o’tgan daqiqadan e’tiboran lizing oluvchi lizing ob’ekti har qanday tarzda yo’qotilishi yoki shikastlanishi uchun lizing shartnomasi amal qilinadigan muddat davomida javobgar bo’ladi.

 Agar xavflar lizing beruvchidan lizing oluvchiga o’tadigan vaqt lizing shartnomasida belgilangan bo’lmasa, xavflar lizing oluvchiga u lizing ob’ektini olgan daqiqadan e’tiboran o’tadi.  Agar taklif etilgan lizing ob’ekti lizing shartnomasiga mos kelmasa va bu uning oluvchiga lizing ob’ektidan voz kechish huquqini bersa, ana shunday nomuvofiqlik bartaraf etilgunga qadar yoki lizing oluvchi lizing ob’ektini olgunga qadar barcha xavflar lizing beruvchi zimmasida bo’ladi.  Sotuvchining nochorligi yoki lizing ob’ektining undan foydalanish maqsadlariga nomuvofiqligi zaiflari lizing oluvchining zimmasida bo’ladi, lizing beruvchining sotuvchini eki lizing ob’ektini tanlash yoxud lizing beruvchi lizing oluvchini muayyan sotuvchini yoki lizing ob’ektini tanlashga g’ayriqonuniy tarzda majburlash turi bundan mustasno.  Nobud bo’lish, yo’qolish, o’g’irlash, shikastlanish, buzilish va barvaqt eskirish xavfi bilan bog’liq bo’lgan tarzdagi har qanday etkazilishi mumkin bo’lgan zarardan lizing ob’ektini sug’urtalash taraflarning kelishuvchiga binoan amalga oshiriladi. Bunday kelishuv bo’lmagan taqdirda, lizing oluvchi lizing ob’ekti sug’urtasi uchun javobgar bo’ladi.  Lizing shartnomasi bo’yicha lizing oluvchi to’laydigan lizing to’lovlari lizing ob’ekti amortizatsiyasining tegishli qismi qiymatini va lizing shartnomasi bo’yicha lizing beruvchi tomonidan qilingan harajatlarni, shuningdek, uning daromad (marja)ni o’z ichiga oladi.  Lizing to’lovlari shartnomaning butun amal qilish muddatiga taqsimlanadi va bo’lib-bo’lib to’lanadi. Lizing to’lovlarining miqdorlari va davriyligi lizing shartnomasi bilan belgilanadi.

Лизинг компаниялари  "Alfa Lizing" лизинг компанияси  "Asaka Trans Leasing" лизинг компанияси  "O'zavtosanoat Leasing" лизинг компанияси  "West Techno Leasing" лизинг компанияси  "Aziya Region Plyus" лизинг компанияси  "Barqaror Lizing" лизинг компанияси  "BDS Leasing" лизинг компанияси  "Business Leasing" лизинг компанияси  "China Machinery Group" лизинг компанияси  "Consult Invest Leasing" лизинг компанияси  "Delta Leasing" лизинг компанияси  "Fidelity Leasing" лизинг компанияси  "FLC-Leasing" лизинг компанияси  "Gxaf Vatan" лизинг компанияси  "Hamkormazlizing" лизинг компанияси  "Infin Leasing" лизинг компанияси  "Maqsad Leasing" лизинг компанияси  "Poytaxt Lizing" лизинг компанияси  "Qurilish-Lizing" лизинг компанияси  "Shosh Invest Group" лизинг компанияси  "SifCo International" лизинг компанияси  "Uzbek Leasing International A.O" лизинг компанияси  "Микрокредитбанк" лизинг компанияси  "УЗМЕД-ЛИЗИНГ" лизинг компанияси  "Ўзмелиомашлизинг" давлат лизинг компанияси  "Ўзқишлоқхўжаликмашлизинг" акциядорлик лизинг компанияси24

 Ўзбекистондаги лизинг берувчилар рейтингини тайёрлаш жараёнида, Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитасининг маълумотларига асосланган ҳолда, 2017 йил 1 июль ҳолати бўйича лизинг фаолияти билан шуғулланувчи 126 та молиявий институт рўйхатдан ўтгани аниқланди. Бунда, ҳисобот маълумотларига кўра, бозорда 79 та ташкилот, шу жумладан 24 та тижорат банки лизинг хизматларини тақдим этиш билан фаол шуғулланган.

Лизинг битимларининг асосий воситалар турлари бўйича тақсимланиши ½ 201745 3B3C

Битимларнинг ҳудудлар бўйича тақсимланиши 57 3B37

Миллий валюта “Сўм”даги лизинг Молиялашт ириш суммаси $10,000 - $1,900,000 (лойиҳа кўриб чиқилаётган санага ЎзР МБнинг расмий курси бўйича сўмдаги эквиваленти, бунда $600,000 дан ортиқ миқдордаги лизинг битимларини маъқуллаш ёки рад этиш бўйича узил- кесил қарор компания Директорларининг Кузатув Кенгаши томонидан қабул қилинади) Мақбул лизинг объекти Иқтисодиётнинг барча секторларидаги кичик корхоналар учун, ишлаб чиқариш мақсадларида ва ишбилармонлик фаолияти учун янги, фойдаланувда бўлган ва реставрация қилинган ускуналар, механизмлар, транспорт воситалари ва кўчмас мулкнинг барча турлари, “Салбий Рўйхат” бандида кўрсатилганлари бундан мустасно. Лизинг олувчи фойдаланувда бўлган ва реставрация қилинган ускуна, транспорт воситаси ва ихтисослашган техника бўйича мустақил баҳолаш компаниясининг ҳисоботини Компанияга тақдим этиши зарур. Молиялашт ириш улуши - Сотиб олинаётган лизинг объекти умумий қийматининг 100 фоизи; - ёки сотиб олинаётган лизинг объекти умумий қийматининг 70 фоизи (Лизинг олувчи томонидан лизинг объекти умумий қийматининг 30 фоизи миқдорида улушли иштирок олинган ҳолатда)563336

Davomi Фоиз ставкаси Ўртача йиллик 12% (белгиланган ставка/flat) Лизинг даври Камида 1 йил ва кўпи билан 5 йил Гаров таъминоти Лойиҳа бўйича гаров таъминотининг миқдори лизингни молиялаштириш суммасининг камида 50%ни ташкил этиши керак. Кўчмас мулк; ёки ускуна; ёки банк кафолатлари; ёки кафилликлар; ёки кўчар мулк (техника, транспорт воситаси); ёки етказиб берувчи томонидан лизинг объектини ортга сотиб олиш кафолатлари кўринишидаги гаров суммаси. Тўловлар Миллий валютада Салбий Рўйхат Компания ликёр-ароқ маҳсулотларини ишлаб чиқариш; тамаки маҳсулотларини ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлган; қимор бизнесига қаратилган лойиҳаларни молиялаштирмайди; шунингдек 7 йилдан ошувчи, фойдаланувда бўлган, реставрация қилинган ускуналар ҳамда 5 йилдан ошувчи транспорт воситаси ва ихтисослашган техника билан боғлиқ лойиҳаларни молиялаштирмайди.66

Миллий валютадаги лизингда лизинг олувчининг бирламчи ва асосий йўлдош харажатлари Ишлаб чиққанлик учун комиссия Лизингни молиялаштириш суммасининг 1,5 фоизи Аванс тўлови Лойиҳа маъқулланиб, Ускуна лизинги тўғрисидаги битим имзоланганидан сўнг лизинг олувчи томонидан тўланадиган 3 ойлик лизинг тўловлари Лизинг олувчининг улушли иштироки Лизинг объекти умумий қийматининг 30 фоизи (Лизинг берувчи томонидан лизинг объекти қийматининг 70% молиялаштирилган тақдирда) Банк комиссиялари Банк комиссиялари уларнинг лойиҳани молиялаштириш ишлари амалга оширилаётган банк томонидан олинишига қараб лизинг олувчи томонидан қопланади. Оралиқ тўловлар Лизинг олувчи лойиҳа бўйича ҳар қандай, қисман тўланган (лизинг объекти учун) сумма учун белгиланган ставка бўйича фоизларнинг кундалик калькуляцияси асосида оралиқ лизинг тўловларини лойиҳа бўйича молиялаштириш очилган санадан, яъни Етказиб берувчи фойдасига қилинган тўлов санасидан бошлаб, лизинг бошланган санагача тўлайди. Суғурта Лизинг/гаров объектини суғурта қилиш – лизинг/гаров объектининг тури ва суғурта компаниясининг шартларига қараб йилига шартнома/келишилган қийматининг 0,2% дан 3% гача.5633 35 53

Автолизинг Мақбул лизинг объекти Корҳоналар шахсий мухтожлари учун янги автотранспорт воситалари Молиялаштир иш улуши Сотиб олинаётган лизинг объекти умумий қийматининг 70 фоизи. Фоиз ставкаси Ўртача йиллик 15% (белгиланганставка/flat) Лизинг даври Камида 13 ой ва кўпи билан 3 йил Тўловлар Миллий валюта «Сўм»да71

Автолизингда лизинг олувчининг бирламчи ва асосий йўлдош харажатлари Ишлаб чиққанлик учун комиссия Лизингни молиялаштириш суммасининг 3 фоизи. Аванс тўлови Лойиҳа маъқулланиб, Лизинг тўғрисидаги битим имзоланганидан сўнг лизинг олувчи томонидан аванс кўринишида тўланадиган 1 ойлик лизинг тўловлари. Лизинг олувчининг улушли иштироки Лизинг объекти умумий қийматининг 30 фоизи. Банк комиссиялари Банк комиссиялари уларнинг лойиҳани молиялаштириш ишлари амалга оширилаётган банк томонидан олинишига қараб лизинг олувчи томонидан қопланади. Республика Йўл Жамғармаси Республика Йўл Жамғармасига мажбурий йиғим (Лизинг берувчининг ҳисобрақамига Йўл Жамғармасига тўлаш учун захира сифатида ўтказилади) Оралиқ тўловлар Лизинг олувчи лойиҳа бўйича ҳар қандай, қисман тўланган (лизинг объекти учун) сумма учун белгиланган ставка бўйича фоизларнинг кундалик калькуляцияси асосида оралиқ лизинг тўловларини лойиҳа бўйича молиялаштириш очилган санадан, яъни Етказиб берувчи фойдасига қилинган тўлов санасидан бошлаб, лизинг бошланган санагача тўлайди. Суғурта Лизинг объектини суғурта қилиш – лизинг объектининг тури ва суғурта компаниясининг шартларига қараб йилига шартнома қийматининг 1%дан бошлаб.71 4B42

 2017 йилнинг биринчи ярим йиллигида қишлоқ хўжалик техникасининг улуши 35,9% ни, технологик ускуналар улуши 35,4% ни ташкил этган. Бу охирги йилларда саноат корхоналарини модернизациялаш доирасида юқори технологик ускуналарга бўлган талаб ошиб бораётганидан далолат беради. Шунингдек 2017 йилнинг биринчи ярим йиллигида лизингга берилган мол-мулк тузилмасида қишлоқ хўжалик техникасининг улуши ўтган йилнинг шу даври билан солиштирганда анча ошганини (27% дан 35,9% гача) қайд этиш жоиз. Бу асосан ҳисобот даврида «O’zagrolizing» ДЛК лизингга кўпроқ қишлоқ хўжалик техникаси объектларини тақдим этгани билан шартланган бўлиб, уларнинг умумий миқдори 251,1 млрд.сўмни ташкил этади. Ушбу кўрсаткич 2016 йилнинг биринчи ярим йиллигида компания томонидан лизинг асосида тақдим этилган (114,1 млрд.сўм) объектлардан 2,2 бараварга кўп.  Технологик ускуналар борасида бозорда қуйидагилар катта талабга эга: қурилиш техникаси ва қурилиш материалларини ишлаб чиқариш учун ускуналар – 98,8 млрд. сўм; енгил саноат корхоналари учун ускуналар – 40,4 млрд. сўм ва озиқ-овқат маҳсулотларининг ҳар хил турларини ишлаб чиқариш учун ускуналар – 32,7 млрд. сўм.

 Лизингга берилган технологик ускуналар ҳажми бўйича лизинг берувчилар орасида «Kapital Bank» АТБ (34,9 млрд. сўм) етакчилик қилмоқда. Ундан кейинги ўринларни «Uzbek Leasing International A.O.» АЖ (32,8 млрд.сўм) ва «Agro Bank» АТБ (31,9 млрд.сўм) эгаллаган.  Лизингга берилган автотранспорт объектларининг ҳажми 12% бозор улуши билан 85,2 млрд. сўмни ташкил этди. «O’zavtosanoat-Leasing» МЧЖ ЛК 30,7 млрд. сўмлик 52 та лойиҳани амалга оширган ҳолда автотранспорт воситалари лизинги секторида етакчи позицияни сақлаб қолди. Кўчмас мулк улуши охирги йиллардаги тенденцияни сақлаб қолган ҳолда ошиб бориб 16,7% ни ташкил этганини қайд этиш жоиз. Бу жами 119,3 млрд.сўмни ташкил этади. «Asaka Bank» АТБ кўчмас мулк объектларини лизингга бериш бўйича етакчи ўринда бормоқда (55,4 млрд. сўм).

Лизинг битими бухгалтерия ҳисобининг ўзига хос хусусиятлари  Ижара муносабатларини ҳуқуқий бошқариш учта асосий ҳужжат билан тартибга солинган:  ЎзР Фуқаролик кодекси.  “Лизинг тўғрисида”ги ЎзР қонуни .  Ижара амалиётлари ва ижара объектларини солиққа тортишни бошқариш Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексига мувофиқ амалга оширилади.  Бундан ташқари, қуйидаги меъёрий ҳужжатлар қабул қилинган:  Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2009 йил 6 апрелдаги 41-сонли буйруғи билан тасдиқланган ва Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2009 йил 24 апрелда 1946-сон билан рўйхатга олинган Ўзбекистон Республикаси Бухгалтерия ҳисобининг Миллий стандарти (БҲМС №6) «Ижара ҳисоби»,  Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2009 йил 11 майдаги 54-сонли буйруғи билан тасдиқланган ва Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2009 йил 1 июнда 1961-сон билан рўйхатга олинган Бухгалтерия ҳисобида ижара муносабатларини акс эттириш тартиби тўғрисидаги Низом .45 53

O'xshashlar

Lizing va lizing operatsiyalari

Lizing operatsiyalari hisobi

Lizing shartnomasi va lizing obekti bilan bog’liq risklar

Iqtisodiyotni rivojlantirishda investitsiyalarni ro’li

Lizing moliyalashtirish manbai sifatida