Evro Osiyo Iqtisodiy Ittifoqi bilan hamkorlikning O’zbekiston moliya tizimiga tasiri - Iqtisodiyot - Slaydlar

Evro Osiyo Iqtisodiy Ittifoqi bilan hamkorlikning O’zbekiston moliya tizimiga tasiri

Yuklangan vaqt:

14.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1151.5322265625 KB

Ko'chirib olish

Evro Osiyo Iqtisodiy Ittifoqi bilan hamkorlikning O’zbekiston moliya tizimiga tasiri

• Reja • Kirish • Evro osiyo iqtisodiy ittifoqi bilan hamkorlikning o'zbekiston moliya tizimiga tasiri • Xulosa • Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

Kirish • Bugungi shiddatli globallashuv sharoiti jahon mamlakatlari oʻrtasida yuz berayotgan savdo-iqtisodiy munosabatlarning zamonaviy tendensiyalari – xalqaro mehnat taqsimoti va ixtisoslashuv imkoniyatlaridan samarali foydalanish masalalarini chuqur tadqiq etish lozimligini taqozo etmoqda. Bu oʻrinda milliy iqtisodiyotlar oldida jahon hamjamiyatiga samarali integratsiyalashuvni chuqurlashtirish orqali tashqi iqtisodiy siyosatni doimiy takomillashtirib borish vazifasi muhim ahamiyat kasb etadi. • Yevroosiyo materigi yevropa va osiyo qit’asidan iborat bo’lib, maydoni bo’yicha quruqlikning 36 foizini va yer yuzi aholisining 70 foizidan ko’prog’ini o’zida mujassamlagan yirik materikdir. Dunyo yalpi ichki mahsulotining 63,1 foizi(2021) yevrosiyoga to’g’ri keladi. Ushbu qit’ada 93 davlat mavjud bo’lib yevropa ittifoqi(ing.EU), yevrosiyo iqtisodiy ittifoqi(ing.EAEU), janubiy osiyo mintaqaviy hamkorlik assotsatsiyasi(ing.SAARC), janubiy-sharqiy osiyo xalqlari assotsatsiyasi(ing.ASEAN) kabi ko’plab ittifoq va uyushmalar mavjud. Mintaqada eng yirik ittifoq Yevropa ittifoqi va yevropa ittifoqini asosiy model qilib olgan Yevrosiyo iqtisodiy ittifoqidir(YeOII). YeOII o’zida 4 ta erkinlik: Tovar va hizmatlar, inson resurslari va moliya erkinligini jamlagan bo’lib 2015 yildan buyon faoliyat yuritib kelmoqda. Ittifoq 5 davlatdan iborat bo’lib, o’zaro iqtisodiy ijtimoiy yo’nalishlarda hazirgi kunga qadar hamkorlik qilib kelmoqda. 2020 yili O’zbekiston hamda Kuba davlatlari Ittifoqni kuzatuuvchi davlat sifatida e’lon qilingani ushbu davlatlarda YeOII ga bo’lgan qiziqishni namoish etadi. Shu sababli O’zbekistonning ittifoqga a’zo bo’lishida kuzatilishi mumkin bo’lgan ijobiy va salbiy oqibatlarni ishbu maqolada qayd etib uni yoritishga harakat qilindi. YeOII hududida bugungi kunga qadar yuzaga kelgan ba’zi mavzuga oid muammolar tovarlar va mablag’lar hamda ishchi migrantlarning erkin harakatiga oid misollar bilan tahlil qilindi. Hulosa shaklida O’zbekiston YeOII ga a’zo bo’lganda ittifoqga a’zo bo’lgan 5 davlat bilan hamkorlik qilishni qo’lga kiritsada bunga alternativa sifatida jahon savdo tashkiloti hamda ko’pgina davlatlar bilan erkin savdo shartnomalarini imzolash ijobiy natija berishi mumkinligidir.

Evro osiyo iqtisodiy ittifoqi bilan hamkorlikning o'zbekiston moliya tizimiga tasiri • Yevropa Ittifoqi dunyodagi eng rivojlangan mintaqaviy integratsiya bloki hisoblanadi. Integratsiyaning barpo etilishi sohasidagi rejali va tizimli ishlar Yevropa ittifoqi doirasida iqtisodiy va siyosiy ittifoq tuzish shaklida oʻzining ijobiy natijalarini berdi. Bojxona ittifoqi va Yevropa ittifoqining hozirgi shaklda muvaffaqiyatli shakllanishi, barcha muammolarga qaramay, Yevropada integratsiya jarayonining hayotiyligini tasdiqlamoqda. • MERCOSUR – Lotin Amerikasi va Karib dengizi havzasi aholisining 55,3 foizini (300 milliondan ortiq) qamrab olgan boʻlib, toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalarning 40 foizini, mintaqa mamlakatlari tashqi savdosining 33 foizini tashkil etadi. Mazkur uyushma aʼzolarining umumiy yalpi ichki mahsuloti 3,3 trln.dollarni tashkil qiladi va hajmi hamda iqtisodiy salohiyati boʻyicha Yevropa Ittifoqidan keyin ikkinchi, erkin savdo hududi hajmi boʻyicha Yevropa Ittifoqi va NAFTAdan keyin uchinchi oʻrinni egallaydi. • ACEAN uyushmasi Janubiy-Sharqiy Osiyodagi 10 ta davlat (Indoneziya, Malayziya, Singapur, Tailand, Filippin, Bruney, Vyetnam, Laos, Myanma va Kambodja)ni birlashtirgan. Hozirgi kunda ACEANga aʼzo davlatlarning aholisi qariyb 500 million kishiga yetgan, umumiy yalpi ichki mahsuloti esa 737 mlrd.dollarini tashkil etmoqda. • Umuman, dunyo davlatlarining iqtisodiy integratsiyaga moslashuvi qanday omillarga asoslanmoqda, ularning birlashuviga qanday sabablar taʼsir koʻrsatmoqda? Eng asosiy sabab, birinchidan, iqtisodiy hayotning globallashuvi, ikkinchidan esa xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvidir. Shuningdek, dunyo miqyosidagi ilmiy va texnologik inqiloblar va milliy iqtisodiyotlarning ochiqligini oshirishga ehtiyoj ham mamlakatlarning oʻzaro integratsiyalashuviga sabab boʻlmoqda.

YaIMning real o'sishi (yillik foiz o'zgarishi, % hisobida) Aholi jon boshiga YaIM, joriy narxlar (Kishi boshiga AQSh dollari) Aholi(million ) 2014 2019 2014 2019 2014 2019 Rossiya 0,7 1,3 14 007,516 11 601,418 146,26 7 146,7 49 Belarussi ya 1,7 1,2 8 316,012 6 658,055 9,468 9,475 Qozog'ist on 4,2 4,5 12 713,564 9 750,165 17,416 18,63 2 Qirg'izist on 4 4,5 1 292,621 1 323,465 5,777 6,389 Armanist on 3,6 7,6 3 889,004 4 604,772 2,985 2,969 Yuqoridagi manbaadan ma’lum bo’ladiki Rossiya, Belarussiya va Qozog’istonda 2014 yildan 2019 yil oralig’ida YaIM hamda aholi sonidagi o’zgarishlar juda kam miqdorni tashkil etgan. Aholi jon boshiga YaIM ko’rsatkichi aksincha ancha pasayganini ko’rsatdi. Faqatgina Qirg’iziston va Armaniston 2014-2019 yillar davomida ijobiy natijaga erishganligini ko’rish mumkin.

Birgina 2019 yilning 1 chorakdagi tashqi savdo aylanmasida yuqori ulushga ega bo’lgan davlatlarni misolida ko’radigan bo’lsak O’zbekistonning eng yirik 3 ta eksport davlatlari Xitoy(21.2%), Rossiya(16,8%), Qozog’iston(8,9%) ekanligini ko’rishimiz mumkin. Yuqoridagi jadvalda 18ta davlat keltirilgan bo’lib ular orasida YeOIIga a’zo 5 davlatdan 4 davlatning mavjudligini hisobga olsak YeOII ga a’zo bo’lish O’zbekistonga foyda(boj tariflarida) yani ijobiy natija keltirishi mumkin. Ammo tanganing ikkinchi tomoni bo’lgani kabi O’zbekiston chegaralari ham qolgan a’zo davlatlarga ochilsa milliy bozor yani yosh soha(davlat subsidiyasi asosida rivojlantirilayotgan yangi soha)lar zarar ko’rishi, raqobatga dosh bera olmasligi mumkin. Rivojlanishning qishloq xo’jaligi sektoriga kirgan O’zbekiston ishlab chiqarish sektoridagi Qozog’iston hamda servisdagi Rossiya bozori bilan raqobat- hamkorlik qilishi kerak bo’ladi.

• O’zbekistonning YeOII bilan hamkorligi – tashqi savdo aylanmasining ortishi, milliy bozorda ishlab chiqarilayotgan tovar va hizmatlarni, iqtisodiy tarmoqlarni raqobatbardoshligini oshirishi hamda xorijda mehnat faoliyatini olib borayotgan yurtdoshlarimizni himoyalash, qo’llab-quvvatlashga hizmat qilib, bojxona hamda eksport tartiblarining soddalashtirilishi eksportchilarga ko’plab tovar va mahsulotlarni ayrboshlash hamda yetkazib berish uchun imkoniyatlar yaratishi mumkin. Yangi iste’mol bozoriga chiqish transport va yuk tashish vositalarining erkin harakatini ta’minlaydi. Ammo ittifoq a’zolari birdamlik va o’zaro manfaat uchun harakat qilmas ekan YeOIIning yuqoridagi misollarda keltirilgani kabi aks ta’sir oqibatida birmuncha to’siqlarga duch kelish mumkin. O’zbekiston YeOII ga a’zo bo’lganda ittifoqga a’zo bo’lgan 5 davlat bilan hamkorlik qilishni qo’lga kiritsada bunga alternativa sifatida jahon savdo tashkiloti hamda ko’pgina davlatlar bilan erkin savdo shartnomalarini imzolash O’zbekistonga bundanda kuproq ijobiy natijalarni olib kelishi mumkin. • 2020-yilning 15-dekabr kuni Oliy Majlis Qonunchilik palatasining navbatdagi majlisi boʻlib oʻtdi. Kun tartibidagi masalalarni koʻrib chiqishdan avval deputatlar bir necha oylardan beri olib borgan saʼy-harakatlari mantiqiy yechim topganligini va shu yil 11-dekabr kuni Oʻzbekiston Respublikasi Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi tarkibida kuzatuvchi maqomini olganligi ishtirokchi davlatlar tomonidan qoʻllab-quvvatlanganligini mamnuniyat bilan taʼkidladilar. Soʻzga chiqqan barcha fraksiyalarning vakillari YEOII bilan iqtisodiy hamkorlikda faoliyat koʻrsatishga hozirlik koʻrish zarurligini qayd etdilar.

• 2020 yilning muhim voqealardan biri –11-dekabr kuni Oliy Yevroosiyo iqtisodiy kengashida, Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqiga aʼzo- mamlakat rahbarlari tomonidan Oʻzbekiston Respublikasiga tashkilot huzuridagi kuzatuvchi davlat maqomini berish toʻgʻrisida bir ovozdan qaror qabul qilingani boʻldi. • 29 dekabr` mamlakatimiz siyosiy va ijtimoiy-iktisodiy xayotida yilning eng muhim tadbiri - Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga murojaatnomasi bo'lib o'tdi. Davlatimiz rahbarining ichki va tashqi siyosatimizning dolzarb masalalari yuzasidan bildirgan fikrlari, taklif va tashabbuslari siyosiy doira vakillari va keng jamoatchilik tomonidan yuksak baholanmokda. • Murojaatnomada 2022-2025 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Taraqqiyot strategiyasi doirasida amalga oshirilayotgan muhim islohotlar, erishilayotgan natijalar va oldimizda turgan ustuvor vazifalar chuqur tahlil etildi. • Xususan, mamlakatimizning tashqi siyosatini rivojlantirish, xorijiy mamlakatlar va nufuzli xalqaro tashkilotlar bilan do'stona va o'zaro manfaatli hamkorlikni mustahkamlash masalalariga ham urg'u berildi. Prezidentimiz bu haqda to'xtalar ekan, jumladan, O'zbekiston yaqinda Evroosiyo iqtisodiy ittifoqida kuzatuvchi maqomini olgani, ushbu tashkilotga a'zo bo'lgan davlatlar bozorlarida to'laqonli ishtirok etish uchun milliy texnik tartibga solish me'yorlarini ularning talablariga moslashtirish bo'yicha ishlarni jadallashtirish zarurligini aytib o'tdi. • Aytish kerakki, 2020 yilda O'zbekiston Respublikasi tashqi siyosatida milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda keng ko'lamli islohotlarni amalga oshirish va iqtisodiy modernizatsiyani jadallashtirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, O'zbekiston fuqarolari manfaatlari va huquqlarini har tomonlama himoya qilish, xalqaro iqtisodiy aloqalar tizimida mamlakatimizning o'rni va rolini hamda jahon hamjamiyatidagi obro'sini mustahkamlash maqsadida faol ishlar olib borildi. • Xususan, O'zbekiston o'z tarixida ilk bor Mustaqil davlatlar hamdo'stligi tashkilotiga raislik qildi hamda belgilangan reja va maqsadlarni muvaffaqiyat bilan amalga oshirdi. BMTning Inson huquqlari bo'yicha Kengashiga a'zo bo'ldi. SHanxay hamkorlik tashkiloti faoliyati doirasida O'zbekistonning ishtiroki sezilarli ravishda faollashdi. Pandemiyaga qaramasdan yaqin va uzoq xorijdagi barcha mamlakatlar hamda tashkilotlar bilan sheriklik aloqalari yanada mustahkamlandi. • SHu bilan birga, yakunlanayotgan yilning muhim voqealardan biri – • 11 dekabr` kuni Oliy Evroosiyo iqtisodiy kengashida, Evroosiyo iqtisodiy ittifoqiga a'zo-mamlakat rahbarlari tomonidan O'zbekiston Respublikasiga tashkilot huzuridagi kuzatuvchi davlat maqomini berish to'g'risida bir ovozdan qaror qabul qilingani bo'ldi.

• Ushbu salohiyat o'z navbatida ittifoqni iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishiga zamin yaratmoqda. Xususan, 2019 yil yakunlariga ko'ra EOII yalpi ichki mahsuloti, tashkilot tuzilgan 2015 yilga nisbatan 21 foizga oshib, 1,9 trillion dollarni tashkil etdi. Misol uchun Armaniston YAIM 2015 yilda 10,5 milliard dollar bo'lsa, 2019 yilga kelib 13,6 milliard dollarga etdi (22% o'sgan). Qirg'izistonda esa ushbu davr oralig'ida YAIM 6,6 mlrd. dollardan 8,4 milliard dollarga ko'paygan (21% ga ortgan). • Butun Ittifoqda aholi jon boshiga YAIM 2015-2019 yillarda 16% o'sgan (8913 dollardan 10683 dollarga), asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar hajmi 19% oshgan, ishsizlik darajasi esa 12% kamaygan. • Ikkinchidan, EOII mamlakatlari geografik joylashuvi va tarixiy aloqalar nuqtai-nazardan O'zbekistonning asosiy, tabiiy savdo sheriklaridir. SHundan kelib chiqqan holda so'nggi yillarda O'zbekiston EOIIga a'zo- davlatlar bilan hamkorlikni kengaytirib bormoqda. O'z o'rnida O'zbekistonning tanlagan iqtisodiy rivojlanish yo'li xalqaro va mintaqaviy birlashmalar, shu jumladan EOII bilan samarali hamkorlikni kuchaytirishni taqozo etadi. • Bu, bir tomondan, ushbu Ittifoqda o'zaro savdo-iqtisodiy aloqalarimiz tobora kengayib borayotgan strategik hamkorlarimiz bo'lgan Rossiya, Qozog'iston va Qirg'iziston davlatlarining a'zo ekanligi, ikkinchi tomondan – kengroq iqtisodiy makonda mahsulotlarimiz raqobatbardoshligini oshirishga imkoniyat yaratilishi bilan bog'liq. • Misol uchun, 2017-2019 yillarda O'zbekistonning EOIIga a'zo-davlatlar bilan umumiy tovar ayirboshlash hajmi yiliga 26 foizga oshib, qariyb 10 milliard dollarga etdi. Bugungi kunda O'zbekistonning EOII bilan tashqi savdosidagi ulushi deyarli 30%, qishloq xo'jaligi mahsulotlari eksporti hajmi esa 75% dan ortiqni tashkil qiladi. Bundan tashqari, O'zbekiston tashqi savdo yuklarining 80% EOII davlatlari hududi orqali o'tadi.

• Xulosa • Yuqorida qayd etib o'tilgan omillardan ko'rinib turibdiki, milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda, O'zbekiston va EOII o'rtasida iqtisodiy aloqalarni kengaytirish uchun o'zaro istiqbolli yo'nalishlar mavjud. • Shu o'rinda EOII bilan hamkorlik O'zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatining mantiqiy davomi ekanligini alohida ta'kidlash lozim. Bugungi kunda mamlakatimiz ijtimoy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor yo'nalishlari aniq belgilangan, pragmatizm va milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda, yaqin va uzoq xorijdagi barcha mamlakatlar hamda tashkilotlar bilan sheriklik aloqalarini mustahkamlamoqda. • Xususan, O'zbekiston Jahon savdo tashkilotiga kirishi bo'yicha harakatlarni jadallashtirdi, o'zaro savdo uchun yanada qulay sharoitlar yaratish va tashqi savdo rejimini maqbullashtirish maqsadida Evropa Ittifoqi bilan bilan Kengaytirilgan sheriklik va hamkorlik to'g'risidagi bitim bo'yicha muzokaralar, shuningdek, Preferentsiyalarining bosh tizimiga (“PBT+”) qo'shilishi doirasida yakuniy ishlar olib borilayapti. • O'z o'rnida, bugungi kunda O'zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar samaradorligi, ko'p jihatdan, jahon xo'jaligi tizimiga integratsiyalashishga, ayniqsa, hududiy jihatdan yaqin mamlakatlar bilan savdo-iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishiga bog'liqdir. • Ta'kidlash lozimki, ushbu omil ayniqsa pandemiya davrida juda dolzarb masalaga aylandi. Pandemiya juda ko'plab davlatlar iqtisodiyotining barcha sohalariga salbiy ta'sir ko'rsatdi. Xususan, ta'minot zanjirlari uzilib qoldi, mehnat bozori zarar ko'rdi, qator korxonalar o'z faoliyatini to'xtatdi, transport tashuvlari kamaydi.

O'xshashlar

O‘zbekistonning xalqaro moliya tizimiga integratsiyalashuvi

Fransiya iqtisodiyoti

O’zbekiston-Janubiy Koreya Respublikasi iqtisodiy munosibatlari

Markaziy Osiyo mutafakkirlarining asarlarida iqtisodiy tarbiya

Yevropa markaziy banki