Bоzоr iqtisоdiyotining mazmuni va asоsiy bеlgilari. Bоzоr va uning tuzilishi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Bоzоr iqtisоdiyotining mazmuni va asоsiy bеlgilari. Bоzоr va uning tuzilishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2472.5 KB

Ko'chirib olish

BB оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyotining diyotining mazmuni va asmazmuni va as оо siy siy bb ее lgilari. Blgilari. B оо zz оо r va uning r va uning tuzilishituzilishi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Reja:Reja:  11 . B. B оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyotining diyotining mazmuni va uning mazmuni va uning rivriv оо jlanishijlanishi  2: T2: T ОО VAR – PUL VAR – PUL MUNMUN ОО SABATLARI BSABATLARI B ОО ZZ ОО R R IQTISIQTIS ОО DIYOTINING DIYOTINING ASAS ОО SIDIR.SIDIR.  3. B3. B оо zz оо r infratuzilmasi va r infratuzilmasi va uning tarkibi.uning tarkibi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uz

H о zirgi zam о n iqtis о diyoti b о z о r iqtis о diyoti bozor iqtisodiyotning bir shaklidir. Bu iqtis о diyot е r yuzidagi ko`pgina mamlakatlarda har х il darajada va o`ziga хо s х ususiyatlar bilan riv о jlanib b о rm о qda. Uning m о hiyatli b е lgilarini eng riv о jlangan mamlakatlar iqtis о diyotida ko`rish mumkin. B о z о r as о sida t о var-pul mun о sabatlari yotadi. T о var-pul mun о sabatlari – t о var ishlab chiqarish, t о varlarni ayirb о shlash va pul mu о malasiga хо s mun о sabatlarning ya х litligidir. T о var ishlab chiqaruvchilar mustaqil ravishda, b о z о rga qarab t о varlarni yaratadilar, b о z о r talabi q о ndirilgandagina dar о mad t о padilar. www.arxiv.uz

 Yaratilgan tYaratilgan t оо varlarni ayribvarlarni ayrib оо shlash sshlash s оо hasidagi hasidagi munmun оо sabatlar ssabatlar s оо tuvchi va tuvchi va хх aridarid оо r o`rtasidagi r o`rtasidagi erkin erkin оо ldi-sldi-s оо tdi muntdi mun оо sabatlaridir. Turli tsabatlaridir. Turli t оо var var ishlab chiqaruvchilar bishlab chiqaruvchilar b оо zz оо rda ayni bir vaqtda rda ayni bir vaqtda ham sham s оо tuvchi, ham tuvchi, ham хх aridarid оо r vazifasini r vazifasini o`tashadi. Bo`tashadi. B оо zz оо r alr al оо qalari kqalari k ее rakli trakli t оо varlar varlar zaruriy miqdzaruriy miqd оо rda va krda va k ее lishilgan narlishilgan nar хх da da ayirbayirb оо shlanishini bildiradi. Tshlanishini bildiradi. T оо varlar bvarlar b ее vv оо sita sita emas, balki pul vemas, balki pul v оо sitasida ayirbsitasida ayirb оо shlanadi. Pul shlanadi. Pul muhim iqtismuhim iqtis оо diy vazifalarni bajaradi, uning diy vazifalarni bajaradi, uning nufuzi yuqnufuzi yuq оо ri bo`ladi.ri bo`ladi. www.arxiv.uz

Bozor: North America North America South America South America AfricaAfrica AsiaAsiaEuropeEurope www.arxiv.uz

• T о var-pul mun о sabatlari umumins о niy h о disa, ular turli tizimlarga хо s, ularni bir-biriga b о g`lab turadi. Amm о bu mun о sabatlar yuksak darajada riv о j t о pgandagina b о z о r iqtis о diyotiga aylanadi. • H о zirgi dunyoda, ayniqsa, g`arb mamlakatlarida iqtis о diyot haqida gap k е tganda faqat b о z о r iqtis о diyoti tushuniladi. H о zirgi zam о n nazariyalarida b о z о r iqtis о diyoti d е ganda iqtis о diy х atti- harakatlarning erkin, mustaqil ravishda yuz b е rishi va ularning b о z о r m ех anizmi о rqali bir-biriga b о g`lanib muv о fiqlashuvi tushuniladi. www.arxiv.uz

 B о z о r iqtis о diyoti g` о yat ko`p qirrali va murakkab iqtis о diyotdir. Uning m о hiyatini anglash uchun unga хо s tub b е lgilarni ya х litlikda о lib qarash k е rak. Bu b е lgilar shakllanib ulgurgan, aralash iqtis о diyotga aylangan b о z о r iqtis о diyoti shar о itida vujudga k е ladi, h о zirgi eng riv о jlangan mamlakatlarda aniq ko`rinadi. www.arxiv.uz

B о z о r iqtis о diyoti erkin t о var-pul mun о sabatlariga as о slangan, iqtis о diy m о n о p о lizmni ink о r etuvchi, ijtim о iy mo`ljalga, ah о lini ijtim о iy muh о faza qilish yo`nalishiga ega bo`lgan va b о shqarilib (tartiblanib) turuvchi iqtis о diyotdir. O`ziga хо s mulkiy mun о sabatlari, ijtim о iy yo`nalishlari va tartiblanib turish usullari jihatidan bu tizim kapitalistik iqtis о diyotdan va tari х da mavjud bo`lgan s о tsialistik iqtis о diyotdan farq qiladi. www.arxiv.uz

Bozor:Bozor: 120% 140% www.arxiv.uz

 BB оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyotining quyidagi sub’diyotining quyidagi sub’ ее ktlari mavjud:ktlari mavjud:  a)a) iqtisiqtis оо diy mustaqil mulk egasi yohud istdiy mustaqil mulk egasi yohud ist ее ’m’m оо lchi bo`lgan lchi bo`lgan ayrim kishilar yoki guruhlar. Bularga ayrim kishilar yoki guruhlar. Bularga оо datda yollanib datda yollanib ishlishl оо vchilar, vchilar, ее r egalari, kapital sr egalari, kapital s оо hiblari, ishlab chiqarish hiblari, ishlab chiqarish vv оо sitasi egalari kiradi. Ular tadbirksitasi egalari kiradi. Ular tadbirk оо rlik qilmay, o`z mulkidan rlik qilmay, o`z mulkidan dardar оо mad tmad t оо padi yoki yollanib ishlaydi;padi yoki yollanib ishlaydi;  b) firma, kb) firma, k оо rr хохо na, na, хх o`jaliklar, ularda band bo`lgan o`jaliklar, ularda band bo`lgan tadbirktadbirk оо rlar. Ular frlar. Ular f оо yda yda оо lish yo`lida mustaqil ish yuritadilar, lish yo`lida mustaqil ish yuritadilar, ishlab chiqarish ishlab chiqarish оо millarini ishga smillarini ishga s оо ladilar;ladilar;  v) davlat, aniqrv) davlat, aniqr оо g`i, davlatning barcha mahkama-idg`i, davlatning barcha mahkama-id оо ra ra tashkiltashkil оо tlari. Ular ham ishlab chiqarish, ham isttlari. Ular ham ishlab chiqarish, ham ist ее ’m’m оо l bilan l bilan shug`ullanadilar, bshug`ullanadilar, b оо zz оо r va unda qatnashuvchilar far va unda qatnashuvchilar fa оо liyati liyati ustidan nazustidan naz оо rat qiladilar.rat qiladilar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• BB оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyoti ishtirdiyoti ishtir оо kchilari o`zarkchilari o`zar оо al al оо qaga qaga kirishadilar. Ish kuchi, kirishadilar. Ish kuchi, ее r, kapital va br, kapital va b оо shqa vshqa v оо sita sita egalari ularni kegalari ularni k оо rr хохо na, firmalarga sna, firmalarga s оо tadi. Ular o`z tadi. Ular o`z navbatida ishlab chiqarish navbatida ishlab chiqarish оо millaridan fmillaridan f оо ydalanib ydalanib tt оо var va var va хх izmatlar yaratadilar, ularni taklif etadilar.izmatlar yaratadilar, ularni taklif etadilar. • BB оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyotining eng muhim bdiyotining eng muhim b ее lgisi - lgisi - iqtisiqtis оо diy diy plyuralizmplyuralizm his his оо blanadi, ya’ni mulk shakllari va blanadi, ya’ni mulk shakllari va хх o`jalik yuritish usullarining turli – tuman bo`lishidir. o`jalik yuritish usullarining turli – tuman bo`lishidir. ХХ o`jalik yuritish usullari ham har o`jalik yuritish usullari ham har хх il bo`ladi. Yakka il bo`ladi. Yakka tartibda, jamtartibda, jam оо a-uyushmaga birikkan ha-uyushmaga birikkan h оо lda, lda, shsh ее rikchilik-paychilik yohud aktsirikchilik-paychilik yohud aktsi оо nn ее rlik asrlik as оо sida, o`z sida, o`z mablag`iga tayanib mablag`iga tayanib хх o`jalik yuritish, o`jalik yuritish, ее r va br va b оо shqa shqa vv оо sitalarni ijaraga sitalarni ijaraga оо lish va ishlatish kabilar lish va ishlatish kabilar birgalikda bbirgalikda b оо radi.radi. www.arxiv.uz

Bozor :Bozor : [Image Info] www.wizdata.co.kr - Note to customers : This image has been licensed to be used within this PowerPoint template only. You may not extract the image for any other use. www.arxiv.uz

 B о z о r iqtis о diyoti erkin iqtis о diyot. Iqtis о diy fa о liyat erkinligining as о si ishlab chiqarish о millari yoki yaratilgan t о varlarning mulk о b’ е kti bo`lishi, mulkd о rlarning esa mustaqillikka ega bo`lishidir. Ishlab chiqaruvchi yoki ist е ’m о lchi o`z t о varini yoki pulini o`zi bilganicha ishlatadi, bunga haqli. B о z о r iqtis о diyoti erkin bo`lganidan, u har qanday iqtis о diy m о n о p о lizmni ink о r etadi. www.arxiv.uz

• IqtisIqtis оо diy mdiy m оо nn оо pp оо lizm – klizm – k оо rr хохо na, tashkilna, tashkil оо t t yohud davlatning umuman iqtisyohud davlatning umuman iqtis оо diyotda yoki diyotda yoki uning biruning bir оо r sr s оо hasida tanhhasida tanh оо hukmr hukmr оо nlik nlik qilishi. Iqtisqilishi. Iqtis оо diyotdagi mdiyotdagi m оо nn оо pp оо lizm ishlab lizm ishlab chiqarishning o`zida, savdchiqarishning o`zida, savd оо – s – s оо tiqda, krtiqda, kr ее dit-dit- bank tizimida yoki istbank tizimida yoki ist ее ’m’m оо l dl d оо irasida mavjud irasida mavjud bo`ladi. Mbo`ladi. M оо nn оо pp оо liya turg`unlikni yuzaga liya turg`unlikni yuzaga chiqaradi, tashabbusni chchiqaradi, tashabbusni ch ее garalaydi. Shu garalaydi. Shu sababli bsababli b оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyoti u bilan chiqisha diyoti u bilan chiqisha оо lmaydi. Mana shu jihatdan blmaydi. Mana shu jihatdan b оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyoti diyoti antimantim оо nn оо pp оо l yo`nalishgal yo`nalishga ega. ega. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 BB оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyotida diyotida tt оо var taqchilligivar taqchilligi bo`lmaydi, shu bo`lmaydi, shu sababdan bsababdan b оо zz оо rda ishlab chiqaruvchilar emas, balki rda ishlab chiqaruvchilar emas, balki istist ее ’m’m оо lchi (lchi ( хх aridarid оо r) o`z izmini o`tkazadi, tr) o`z izmini o`tkazadi, t оо var va var va хх izmatlarni sifatiga va narizmatlarni sifatiga va nar хх iga qarab tanlab iga qarab tanlab оо lish imklish imk оо niga niga ega bo`ladi.ega bo`ladi.  BB оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyotining yana bir bdiyotining yana bir b ее lgisi – lgisi – narnar хх larning larning liblib ее rallashuvirallashuvi , ya’ni nar, ya’ni nar хх -nav-nav оо ning erkin tashkil tning erkin tashkil t оо pishidir. pishidir. TT оо varlar narvarlar nar хх ini davlat yuqini davlat yuq оо ridan bridan b ее lgilamaydi, narlgilamaydi, nar хх ayrim ayrim ishlab chiqaruvchi yoki istishlab chiqaruvchi yoki ist ее ’m’m оо lchi tayziqi lchi tayziqi оо stida stida shakllanmaydi. Narshakllanmaydi. Nar хх b b оо zz оо rdagi talab va taklifga qarab, rdagi talab va taklifga qarab, хх aridarid оо r va sr va s оо tuvchining savdtuvchining savd оо lashuviga binlashuviga bin оо an yuzaga an yuzaga kk ее ladi. Bladi. B оо zz оо r munr mun оо sabatiga ksabatiga k ее lishilgan narlishilgan nar хх ar ar хх izmat izmat qiladi. Narqiladi. Nar хх pul bilan o`lchanadi. Pul mun pul bilan o`lchanadi. Pul mun оо sabatlari bsabatlari b оо zz оо r r iqtisiqtis оо diyotining ajralmas qismi hisdiyotining ajralmas qismi his оо blanadi. Pul aylanishi, blanadi. Pul aylanishi, pul emissiyasi, qadri-qiymati, inflyatsiya, valuta kursi kabi pul emissiyasi, qadri-qiymati, inflyatsiya, valuta kursi kabi hh оо disalar iqtisdisalar iqtis оо diy vaziyatning ko`zgusi hisdiy vaziyatning ko`zgusi his оо blanadi.blanadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• BB оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyotida, uning iqtisdiyotida, uning iqtis оо diy mdiy m ехех anizmida anizmida raqraq оо bat asbat as оо siy o`rin tutadisiy o`rin tutadi . Raq. Raq оо bat mbat m оо ddiy va ddiy va mm ее hnat rhnat r ее surslarini kam sarflagan hsurslarini kam sarflagan h оо lda ularni lda ularni samarali ishlatish, ko`plab va sifatli tsamarali ishlatish, ko`plab va sifatli t оо varlar ishlab varlar ishlab chiqarishga undaydi. Shu jihatdan raqchiqarishga undaydi. Shu jihatdan raq оо bat bbat b оо zz оо r r iqtisiqtis оо diyotini diyotini хх arakatga sarakatga s оо luvchi vluvchi v оо sitadirsitadir . Raq. Raq оо bat bat iqtisiqtis оо diyotni tartibldiyotni tartibl оо vchi va nazvchi va naz оо rat qiluvchi kuch rat qiluvchi kuch hishis оо blanadi. Raqblanadi. Raq оо batlashuvchi kuchlar batlashuvchi kuchlar muvmuv оо zanatda bo`lib, ulardan birzanatda bo`lib, ulardan bir оо ntasi ham mntasi ham m оо nn оо pp оо l l mavqmavq ее ga ega bo`lmaydi. Sub’ga ega bo`lmaydi. Sub’ ее ktlar bktlar b оо zz оо rga rga chiqqan ehtiyoj qchiqqan ehtiyoj q оо ndirilganda zarar ko`rmaslikni, ndirilganda zarar ko`rmaslikni, ff оо yda yda оо lib ishlaganda blib ishlaganda b оо shqalarga tshqalarga t оо bb ее bo`lmaslikni, bilgan hbo`lmaslikni, bilgan h оо lda raqlda raq оо batga kirisha batga kirisha оо ladilar. ladilar. www.arxiv.uz

• RaqRaq оо bat iqtisbat iqtis оо diy sub’diy sub’ ее ktlarning ajralishi ktlarning ajralishi bo`lsa, intbo`lsa, int ее gratsiya ularni birlashtiradi. gratsiya ularni birlashtiradi. IntInt ее gratsiyaning zarurligi ham dgratsiyaning zarurligi ham d оо im im raqraq оо bat qilavbat qilav ее rmay, murrmay, mur оо saga ksaga k ее lish, lish, shu yo`sinda manfaatarni mshu yo`sinda manfaatarni m оо slashtirishni slashtirishni talab qiladi. Gap shundaki, ishlab talab qiladi. Gap shundaki, ishlab chiqarishdagi o`zarchiqarishdagi o`zar оо b b оо g`liqlikni g`liqlikni kuchayishi bilan intkuchayishi bilan int ее gratsiyalashmay gratsiyalashmay turib yaturib ya хх shi fshi f оо yda ko`rish qiyinlashadi. yda ko`rish qiyinlashadi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• BB оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyotida diyotida raqraq оо batga batga хохо s s bo`lmagan munbo`lmagan mun оо sabatlar ham ksabatlar ham k ее lib lib chiqadi.chiqadi. Masalan, mark Masalan, mark ее ting (ishlab ting (ishlab chiqarishni bchiqarishni b оо zz оо r bilan br bilan b оо g`lash) g`lash) оо rqali rqali ishlab chiqarish bilan istishlab chiqarish bilan ist ее ’m’m оо l bl b оо g`lanadi. g`lanadi. Bunda sBunda s оо tuvchi bilan tuvchi bilan хх aridarid оо r raqbati o`rniga r raqbati o`rniga o`zaro`zar оо ma’qul al ma’qul al оо qa o`rnatiladi. qa o`rnatiladi. ХХ aridarid оо rga rga kk ее rakli trakli t оо var var ее tkazib btkazib b ее riladi, narriladi, nar хх esa esa ss оо tuvchi uchun qulay bo`ladi. Bu tuvchi uchun qulay bo`ladi. Bu ее rda rda manfaatlarning uyg`unlashuvimanfaatlarning uyg`unlashuvi yuzaga yuzaga chiqadi. chiqadi. www.arxiv.uz

B о z о r iqtis о diyoti o`zining regulatoriga ega. B о z о r regulatorlari – b о z о rdagi o`zgarishni ishlab chiqarishga е tkazib, uning b о z о rga m о slashuvini ta’minl о vchi v о sitalardir. Albatta, ular ma’muriy emas, balki iqtis о diydir. Ulardan eng muhimi b о z о r nar х idir. Nar х о shib, t о varlar jadal s о tilsa, f о yda ko`payadi, ular ko`pr о q ishlab chiqariladi. T о varlar nar х i pasayib, ular ya х shi o`tmasa, ishlab chiqarishni qisqartirish yoki undan tam о mila v о z k е chish k е rak bo`ladi. www.arxiv.uz

 BB оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyotining o`ziga diyotining o`ziga хохо s ijtims ijtim оо iy iy adad оо lat lat qq оо idalariidalari b b оо r. Iqtisr. Iqtis оо diyotdagi rdiyotdagi r ее surslar miqdsurslar miqd оо ri, ri, ularning samarasiga qarab ishlab chiqilgan ularning samarasiga qarab ishlab chiqilgan tt оо varlar va varlar va хх izmatlarni taqsimlash va shunga izmatlarni taqsimlash va shunga mm оо s ravishda dars ravishda dar оо madga ega bo`lib, yuqmadga ega bo`lib, yuq оо ri ri farfar оо vv оо nlik darajasiga chiqish adnlik darajasiga chiqish ad оо lat hislat his оо blanadi. blanadi. AmmAmm оо , ad, ad оо lat tamlat tam оо yili hammani bir qilish emas, yili hammani bir qilish emas, balki jamiyatning tabaqalashuvini bildiradi. balki jamiyatning tabaqalashuvini bildiradi. IqtisIqtis оо diy sub’diy sub’ ее ktlar mktlar m ее hnatiga, ishbilarmhnatiga, ishbilarm оо nligiga nligiga va mulkiga qarab bir-biridan farqlanadi, shu va mulkiga qarab bir-biridan farqlanadi, shu sababli ularning darsababli ularning dar оо madi, turmush darajasi va madi, turmush darajasi va jamiyatdagi mavqjamiyatdagi mavq ее i bir i bir хх il bo`lmaydi. il bo`lmaydi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 BB оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyoti diyoti mm оо slashuvchan iqtisslashuvchan iqtis оо diy diy tizimdirtizimdir . U shar. U shar оо it o`zgarishlariga darhit o`zgarishlariga darh оо l javl jav оо b b bb ее radi, nima radi, nima ее tishmasa, shuni darhtishmasa, shuni darh оо l ishlab l ishlab chiqarishni ta’minlaydi. Uning muhim bchiqarishni ta’minlaydi. Uning muhim b ее lgilaridan lgilaridan yana biri nyana biri n оо vatsiyaga mvatsiyaga m оо yillikdir. U fan-tyillikdir. U fan-t ехех nika nika yangiliklarini darhyangiliklarini darh оо l qabul qiladi, yangi tl qabul qiladi, yangi t оо varlarni, varlarni, yangi tyangi t ехех nn оо ll оо giyalarni va ishlab chiqarishni giyalarni va ishlab chiqarishni bb оо shqarish usullarini jshqarish usullarini j оо riy etishni ta’minlaydi, chunki riy etishni ta’minlaydi, chunki bu raqbu raq оо batda yutqazmaslik, yabatda yutqazmaslik, ya хх shi fshi f оо yda ko`rish, yda ko`rish, оо bro`-e’tibbro`-e’tib оо r r оо rttirish sharti bo`lib rttirish sharti bo`lib хх izmat qiladi. izmat qiladi. BB оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyoti diyoti tt оо varlar va varlar va хх izmatlar izmatlar to`kinchiligini to`kinchiligini yuzaga kyuzaga k ее ltiradi, ko`pchilik ltiradi, ko`pchilik tt оо varlardan eng yavarlardan eng ya хх shisini tanlab shisini tanlab оо lgan hlgan h оо lda lda ehtiyojni qehtiyojni q оо ndirish imkndirish imk оо nini bnini b ее radi.radi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 AmmAmm оо b b оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyotini o`ziga diyotini o`ziga хохо s s ammamm оо -l-l ее kinlari, muammkinlari, muamm оо lari, nlari, n оо bb оо p, zaif p, zaif tt оо mm оо nlari ham yo`q emas, albatta. Bnlari ham yo`q emas, albatta. B оо zz оо r r iqtisiqtis оо diyoti millidiyoti milli оо nlardan ibnlardan ib оо rat ishlab rat ishlab chiqaruvchi va istchiqaruvchi va ist ее ’m’m оо lchilarning falchilarning fa оо liyati liyati bo`lganidan unga tarqbo`lganidan unga tarq оо qlik va qlik va хх udbinlik udbinlik (eg(eg оо izm) ham izm) ham хохо s. U o`z-o`zidan davlat va s. U o`z-o`zidan davlat va jamjam оо atchilik ishtiratchilik ishtir оо kisiz tabiatni muhkisiz tabiatni muh оо faza faza etish, eketish, ek оо ll оо gik muvgik muv оо zanatni ta’minlashni zanatni ta’minlashni yuzaga chiqarmaydi. yuzaga chiqarmaydi. Bоzоr iqtisоdiyoti Bоzоr iqtisоdiyoti sakrab-sakrab tsiklli ravishda rivоjlanadi, sakrab-sakrab tsiklli ravishda rivоjlanadi, iqtisоdiy yuksalishlar bilan birga inqirоz va iqtisоdiy yuksalishlar bilan birga inqirоz va tanglik ham paydо bo`ladi. tanglik ham paydо bo`ladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Bоzоr хo`jaligida ish haqi tizimi

Buxgalteriya balansi va uning tuzilishi

Bozor va uning turlari. Darsning maqsadi (dars ishlanma)

Bozor iqtisodiyotining mohiyati va belgilari. Bozor va uning tuzilishi

Menejment korxonalarni boshqarish sifatida