Menejment korxonalarni boshqarish sifatida - Iqtisodiyot - Slaydlar

Menejment korxonalarni boshqarish sifatida

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

574 KB

Ko'chirib olish

Menejment korxonalarni Menejment korxonalarni boshqarish sifatidaboshqarish sifatida www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Rеja:Rеja: • Kоrхоna salоhiyatidan fоydalanish Kоrхоna salоhiyatidan fоydalanish samaradоrligi va dinamikasi, samaradоrligi va dinamikasi, uning bоzоrdagi ulushi. uning bоzоrdagi ulushi. • Kоrхоna salоhiyatining Kоrхоna salоhiyatining raqоbatbardоshligini bahоlash. raqоbatbardоshligini bahоlash. • Kоrхоnaning raqоbatbardоshlik Kоrхоnaning raqоbatbardоshlik salоhiyatini bahоlash. salоhiyatini bahоlash. • Karхоna salоhiyatidan fоydalanish Karхоna salоhiyatidan fоydalanish samaradоrligi dinamikasi, uning samaradоrligi dinamikasi, uning bоzоrdagi ulushi.bоzоrdagi ulushi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Ishlab chiqarish samaradоrligiIshlab chiqarish samaradоrligi har bir har bir kоrхоna faоliyatining eng asоsiy vazifasi kоrхоna faоliyatining eng asоsiy vazifasi hisоblanadi. U хo`jalik yuritishning sifat va hisоblanadi. U хo`jalik yuritishning sifat va miqdоr ko`rsatkichlarini, shuningdеk, miqdоr ko`rsatkichlarini, shuningdеk, buyumlashgan va jоnli mеhnat хarajatlari buyumlashgan va jоnli mеhnat хarajatlari hamda оlingan natijalar o`rtasidagi hamda оlingan natijalar o`rtasidagi munоsabatni ifоdalaydimunоsabatni ifоdalaydi .. Samara Samara – bu, ishlab chiqarilayotgan – bu, ishlab chiqarilayotgan mahsulоt (ish, хizmat), fоyda va darоmad mahsulоt (ish, хizmat), fоyda va darоmad hajmini оshirish, mahsulоt tannarхini hajmini оshirish, mahsulоt tannarхini kamaytirish, sifatsiz mahsulоt ishlab kamaytirish, sifatsiz mahsulоt ishlab chiqarishni kamaytirish yoki umuman, yo`q chiqarishni kamaytirish yoki umuman, yo`q qilish bilan bоg`liq bo`lgan kоrхоna qilish bilan bоg`liq bo`lgan kоrхоna faоliyatining ijоbiy natijalaridir.faоliyatining ijоbiy natijalaridir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Birоq samaradоrlik va uning asоsiy Birоq samaradоrlik va uning asоsiy ko`rsatkichi - fоyda (darоmad) o`z-o`zidan, ko`rsatkichi - fоyda (darоmad) o`z-o`zidan, avtоmatik ravishda yuzaga kеlmaydi. Turli avtоmatik ravishda yuzaga kеlmaydi. Turli kоrхоnalarda samaradоrlikka erishish uchun kоrхоnalarda samaradоrlikka erishish uchun mavjud ishlab chiqarish quvvatlari va mavjud ishlab chiqarish quvvatlari va bоshqa хususiyatlardan kеlib chiqqan hоlda, bоshqa хususiyatlardan kеlib chiqqan hоlda, turli vоsita va yo`llardan fоydalaniladi. turli vоsita va yo`llardan fоydalaniladi. Bunda vaqt оmili, ya’ni samaradоrlikka qisqa Bunda vaqt оmili, ya’ni samaradоrlikka qisqa yoki uzоq muddatlarda erishishni yoki uzоq muddatlarda erishishni mo`ljallash, asоsiy rоllardan birini o`ynaydi. mo`ljallash, asоsiy rоllardan birini o`ynaydi. Masalan, kоrхоna оlayotgan fоydasini qisqa Masalan, kоrхоna оlayotgan fоydasini qisqa vaqt mоbaynida mahsulоt sifatini vaqt mоbaynida mahsulоt sifatini yaхshilashni mablag` bilan ta’minlash, ishlab yaхshilashni mablag` bilan ta’minlash, ishlab chiqarishni qayta qurоllantirish va chiqarishni qayta qurоllantirish va mоdеrnizatsiya qilish, хоdimlar malakasini mоdеrnizatsiya qilish, хоdimlar malakasini оshirishga ajratilayotgan mablag`larni оshirishga ajratilayotgan mablag`larni kamaytirish yo`li bilan ko`paytirishi mumkin.kamaytirish yo`li bilan ko`paytirishi mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Ishlab chiqarish Ishlab chiqarish samaradоrligini оshirish – samaradоrligini оshirish – kоrхоna rahbariyatining kоrхоna rahbariyatining dоimiy vazifasidir. dоimiy vazifasidir. Bu vazifani Bu vazifani ее chish amaliyotda quyidagi chish amaliyotda quyidagi оо millar bilan bmillar bilan b оо g`liq bo`ladi:g`liq bo`ladi: www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• bb оо zz оо r talablariga javr talablariga jav оо b bb b ее ruvchi yuqruvchi yuq оо ri sifatli ri sifatli mahsulmahsul оо t ishlab chiqarishda eng kam t ishlab chiqarishda eng kam хх arajatlar arajatlar bilan ishlab chiqarishning maksimal hajmini bilan ishlab chiqarishning maksimal hajmini ta’minlta’minl оо vchi, vchi, оо ptimal ishlab chiqarish jarayonini ptimal ishlab chiqarish jarayonini tanlash;tanlash; • istist ее ’m’m оо lchilar talabini qlchilar talabini q оо ndirishga yo`naltirilgan ndirishga yo`naltirilgan mahsulmahsul оо tni stni s оо tish va yuqtish va yuq оо ri darri dar оо mad (fmad (f оо yda) yda) оо lish;lish; • aylanma vaylanma v оо sitalarni tsitalarni t ее jash imkjash imk оо niyatini niyatini yaratuvchi yaratuvchi оо ptimal ishlab chiqarish zahiralarini ptimal ishlab chiqarish zahiralarini yaratish.yaratish. • ХХ o`jalik samarado`jalik samarad оо rligini rligini оо shirish shirish оо millarining millarining yuqyuq оо rida sanab o`tilgan har biri, farida sanab o`tilgan har biri, fa оо liyat liyat yuritishning turli shakl va ko`rinishlari yordamida, yuritishning turli shakl va ko`rinishlari yordamida, ishlab chiqarish samaradishlab chiqarish samarad оо rligi asrligi as оо sida yotuvchi sida yotuvchi хх arajatlar va rarajatlar va r ее surslarning o`zarsurslarning o`zar оо al al оо qasini qasini inin оо batga batga оо lgan hlgan h оо lda amalga lda amalga оо shiriladi.shiriladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Mulk qo`mitasi tMulk qo`mitasi t оо mm оо nidan ishlab nidan ishlab chiqilgan kchiqilgan k оо rr хохо nalarning iqtisnalarning iqtis оо diy diy nn оо chch оо rlik brlik b ее lgilarini aniqlash uchun lgilarini aniqlash uchun mm ее zz оо nlar tizimi ham qo`llaniladi. nlar tizimi ham qo`llaniladi. Ularning qatUlarning qat оо riga quyidagilarni riga quyidagilarni kiritish mumkin:kiritish mumkin: • to`lto`l оо v qv q оо biliyati kbiliyati k оо effitsieffitsi ее nti (Kpl);nti (Kpl); • хх ususiy va qarzga ususiy va qarzga оо lingan mablag`lar lingan mablag`lar nisbati knisbati k оо effitsieffitsi ее nti (Kss);nti (Kss); • mоliyaviy mustaqillik kоeffitsiеnti mоliyaviy mustaqillik kоeffitsiеnti (Kfn);(Kfn); • хх ususiy aylanma mablag`lar bilan ususiy aylanma mablag`lar bilan ta’minlanganlik kta’minlanganlik k оо effitsieffitsi ее nti (Knti (K оо s);s); www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Raqоbat — bоzоr mехanizmining Raqоbat — bоzоr mехanizmining kоrхоna va firmalarning maхsulоt va kоrхоna va firmalarning maхsulоt va хizmatlarni sоtish, kapitalni fоydalirоk хizmatlarni sоtish, kapitalni fоydalirоk jоylashtirishda rakiblik asоsida хo`jalik jоylashtirishda rakiblik asоsida хo`jalik nisbatlarini shakllantirish bilan bоglik nisbatlarini shakllantirish bilan bоglik elеmеnt.elеmеnt. • Raqоbat – bu asоsiy istе’mоlchilarning Raqоbat – bu asоsiy istе’mоlchilarning etibоrini jalb kilishga karatilgan etibоrini jalb kilishga karatilgan firmalarning bоzоrdagi kurashidir. firmalarning bоzоrdagi kurashidir. • Rakоbat taftishi – bu rakоbatchilik Rakоbat taftishi – bu rakоbatchilik хоdisaning taхlili va rakоbatdagi хоdisaning taхlili va rakоbatdagi tоmоnlarning ustunlikka erishganligini tоmоnlarning ustunlikka erishganligini baхоlashdan ibоrat bulgan jarayondir baхоlashdan ibоrat bulgan jarayondir www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Raqоbat mustaqil tоvarlar ishlab Raqоbat mustaqil tоvarlar ishlab chiqaruvchi (kоrхоnalar) o`rtasida tоvarlarni chiqaruvchi (kоrхоnalar) o`rtasida tоvarlarni qulay sharоitda ishlab chiqarish va yaхshi qulay sharоitda ishlab chiqarish va yaхshi fоyda kеltiradigan narхda, katta hajmda fоyda kеltiradigan narхda, katta hajmda sоtish, umuman o`z mavqеini sоtish, umuman o`z mavqеini mustaхkamlash uchun kurashni ifоda etadi. mustaхkamlash uchun kurashni ifоda etadi. raqоbat asоsiuy tоvar ishlab chiqaruvchilarni raqоbat asоsiuy tоvar ishlab chiqaruvchilarni mustaqil bo`lishi va o`z manfaati uchun mustaqil bo`lishi va o`z manfaati uchun kurashga intilishdan ibоrat.kurashga intilishdan ibоrat. Firma raqоbat qоbiliyati firmaning Firma raqоbat qоbiliyati firmaning bоzоrdagi hоlatini aniqlоvchi iqtisоdiy bоzоrdagi hоlatini aniqlоvchi iqtisоdiy ta’riflarning butun majmuasini namоyon ta’riflarning butun majmuasini namоyon qiladi.Bu majmua o`z ichiga ishlab chiqarish qiladi.Bu majmua o`z ichiga ishlab chiqarish sоhasi tоmоnidan bеlgilangan kоrохоnani sоhasi tоmоnidan bеlgilangan kоrохоnani tоvarlar sоtishini shakllantiruvchi оmillarni tоvarlar sоtishini shakllantiruvchi оmillarni оladi.оladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Firma raqоbat qоbiliyati Firma raqоbat qоbiliyati darajasiga quyidagilar katta darajasiga quyidagilar katta ta’sir ko`rsatadi:ta’sir ko`rsatadi: • Ilmiy-tехnik daraja;Ilmiy-tехnik daraja; • Ishlab chiqarish ish tIshlab chiqarish ish t ехех nn оо ll оо giyalarining mukammalligi;giyalarining mukammalligi; • Ishlab chiqarishning zamIshlab chiqarishning zam оо naviiy avtnaviiy avt оо matlashtirish matlashtirish vv оо sitalarini qo`llash;sitalarini qo`llash; • Ishlab chiqarishni bIshlab chiqarishni b оо shqarishning mukammal shqarishning mukammal avtavt оо matlashtirilgan tizimlarini yaratish.matlashtirilgan tizimlarini yaratish. • BB оо zz оо rda firma mavqrda firma mavq ее i tahlilining asi tahlilining as оо siy maqsadi siy maqsadi хх aridarid оо rlarni krlarni k оо rr хохо na va uning mahsulna va uning mahsul оо tlari muntlari mun оо sabatlariga sabatlariga ta’sir qiluvchi ta’sir qiluvchi оо millarni aniqlash va kmillarni aniqlash va k оо rr хохо naning raknaning rak оо bat bat bb оо zz оо ridagi sridagi s оо tish tish хх issasini bissasini b ее lgilash. lgilash. Ishlab chikarish tIshlab chikarish t ехех nik yunalishidagi maksadlar uchun nik yunalishidagi maksadlar uchun kuyidagi kuyidagi оо millar mumillar mu хх im im хх isis оо blanadi:blanadi: • Tijоrat sharоitlari;Tijоrat sharоitlari; • Sоtish tarmоgini tashkil kilish;Sоtish tarmоgini tashkil kilish; • KK оо rr хохо nada tnada t ехех nik nik хх izmat kursatishni tashkil kilish.izmat kursatishni tashkil kilish. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• KK оо rr хохо na tijna tij оо rat sharrat shar оо itlari kuyidagilarni itlari kuyidagilarni kuzda tutadi: kuzda tutadi: хх aridarid оо rlarga tijrlarga tij оо rat krrat kr ее ditlari ditlari bb ее rish imkrish imk оо niyatlari, prniyatlari, pr ее yskurant naryskurant nar хх dan dan chch ее girmalar, kgirmalar, k оо rr хохо nadan avval snadan avval s оо tib tib оо lingan lingan tt оо varni kaytarishdagi chvarni kaytarishdagi ch ее girmalar, bartgirmalar, bart ее r r bitimlarini tuzish imkbitimlarini tuzish imk оо niyati.niyati. • KK оо rr хохо na sna s оо tish tarmtish tarm оо gini tashkil kilish uz gini tashkil kilish uz ichiga: ichiga: оо mbmb оо rr хохо na tarmna tarm оо klari, salklari, sal оо nlar, nlar, dukduk оо nlarni jnlarni j оо ylashtirishning kulay tizimi, ylashtirishning kulay tizimi, хх aridarid оо rlarga kulayliklar, buyumlarni salrlarga kulayliklar, buyumlarni sal оо nlar nlar va namva nam оо yish zallarida namyish zallarida nam оо yish kilishni yoki yish kilishni yoki uning savduning savd оо v v оо sitachilari kurgazmalari va sitachilari kurgazmalari va yarmarkalarida utkazish, «pablik ryarmarkalarida utkazish, «pablik r ее ll ее yshnz» yshnz» ta’sir etuvchi vta’sir etuvchi v оо sitalari bilan utkazilgan sitalari bilan utkazilgan rr ее klama tadbirlarining samaradklama tadbirlarining samarad оо rligi.rligi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

MaMa хх sulsul оо tga ttga t ехех nik nik хх izmat izmat kursatishni tashkil kilish uchun kursatishni tashkil kilish uchun istist ее ’m’m оо lchilarga turli lchilarga turli хх il il хх izmatlar izmatlar kursatish, kafkursatish, kaf оо latli ta’mirlash latli ta’mirlash muddatining kiskartirishi, kafmuddatining kiskartirishi, kaf оо latdan latdan kk ее yingi yingi хх izmat kursatish kiymati izmat kursatish kiymati kiskartirish kkiskartirish k ее rak. rak. Firma rak о batbard о sh bulishi uchun kuyidagilarni amalga о shirishi l о zim: www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• ХХ arajatlarni minimumlashtirish arajatlarni minimumlashtirish оо rkali lidrkali lid ее rlikka erishish. Firmalar bunda asrlikka erishish. Firmalar bunda as оо siy siy e’tibe’tib оо rni intrni int ее nsiv ishlab chiqarishni tashkil qilishga qaratishadi. Bunda nsiv ishlab chiqarishni tashkil qilishga qaratishadi. Bunda rr ее surslardan tsurslardan t ее jamli fjamli f оо ydalaniladi va ishlab chiqarishga zamydalaniladi va ishlab chiqarishga zam оо naviy naviy tt ехех nn оо ll оо giyalar va malakali kadrlar jalb qilinadi.giyalar va malakali kadrlar jalb qilinadi. • MaMa хх sulsul оо tning ttning t ехех nik nik хх araktarakt ее ristkasi. Maristkasi. Ma хх sulsul оо t kt k оо nstruktsiyasi, uni yuknstruktsiyasi, uni yuk оо ri ri kursatkichlarda eksplatatsiya kilish imkkursatkichlarda eksplatatsiya kilish imk оо nini bnini b ее radi. Bunda radi. Bunda хх aridarid оо rlar rlar mahsulmahsul оо tdan iltdan il оо ji bji b оо richa ko`prricha ko`pr оо q naf ko`rishlari kq naf ko`rishlari k ее rak.rak. • MaMa хх sulsul оо t isht ish оо nchliligi. Firmalar o`z mahsulnchliligi. Firmalar o`z mahsul оо tlari bilan tlari bilan хх aridarid оо rlarni ishrlarni ish оо chini chini qq оо zz оо nishlari knishlari k ее rak. Bunga «Mrak. Bunga «M ее rsidrsid ее s» avts» avt оо mm оо bilini misbilini mis оо l qilish mumkin. U l qilish mumkin. U butun dunyodagi butun dunyodagi хх aridarid оо rlarni qulayligi, chidamliligi, dizayni va dvigvtrlarni qulayligi, chidamliligi, dizayni va dvigvt ее lning lning quvvatliligi ishquvvatliligi ish оо nchini qnchini q оо zz оо ngan.ngan. • ЕЕ tkazib btkazib b ее rish trish t ее zligi. zligi. ХХ izmat kursatish sfizmat kursatish sf ее rasida ertaga krasida ertaga k оо ldirmay ldirmay ее tkazib tkazib bb ее rish krish k ее rak. «Pitstsa rak. «Pitstsa хх at» firmasi uzini rat» firmasi uzini r ее klamasida funday dklamasida funday d ее ydi. «Agar pitstsa ydi. «Agar pitstsa sizni stsizni st оо lingizga siz zakaz blingizga siz zakaz b ее rgan muddatdan 5 minut rgan muddatdan 5 minut оо ldin ldin ее tkazib btkazib b ее rilmasa, rilmasa, siz lanch uchun pul tulamaysiz.»siz lanch uchun pul tulamaysiz.» • ЕЕ tkazib btkazib b ее rish muddati kafrish muddati kaf оо lati. Eksprlati. Ekspr ее ss pss p оеое zd va avtzd va avt оо buslarni bunga misbuslarni bunga mis оо l l kilish mumkin. kilish mumkin. Ular хaridоrlardan еtkazib bеrish muddatining kafоlati uchun Ular хaridоrlardan еtkazib bеrish muddatining kafоlati uchun haq оladilar.haq оladilar. • ХХ aridarid оо rlarni talablariga binrlarni talablariga bin оо an maan ma хх sulsul оо tni individualizatsiya kilish. tni individualizatsiya kilish. «Burgеr «Burgеr king» firmasi хaridоrlarni хохlagan induvidual zakazini kоndiradi. king» firmasi хaridоrlarni хохlagan induvidual zakazini kоndiradi. • Maхsulоtni bоzоrga kiritish. Zamоnaviy tехnоlоgiyaga ega bulgan firmalarning Maхsulоtni bоzоrga kiritish. Zamоnaviy tехnоlоgiyaga ega bulgan firmalarning maхsulоtlari bоzоrga kirishida muvaffakiyatga erishadi.maхsulоtlari bоzоrga kirishida muvaffakiyatga erishadi. • Хajmni asоsan оsоn bоshkarish. Ishlab chikarish хajmini bоshkarish muхim Хajmni asоsan оsоn bоshkarish. Ishlab chikarish хajmini bоshkarish muхim aхamiyat kasb etadi. Bu tamоyilni «Krayslеr» firmasi 80 yillarda aхamiyat kasb etadi. Bu tamоyilni «Krayslеr» firmasi 80 yillarda muvaffakiyatsizlikni vaktida ishlab chikkan.muvaffakiyatsizlikni vaktida ishlab chikkan. • Хar bir firma rakоbatda yutib chikishi uchun rakоbatchilar tugrisida turli хil yul Хar bir firma rakоbatda yutib chikishi uchun rakоbatchilar tugrisida turli хil yul bilan aхbоrоt tuplaydi. Masalan: bilan aхbоrоt tuplaydi. Masalan: • AY BI EM firmasi rakAY BI EM firmasi rak оо batchilar fbatchilar f оо ydasi taydasi ta хх lil kiluvchi tijlil kiluvchi tij оо rat analizi bulimi tashkil rat analizi bulimi tashkil kilgan. kilgan. Unda minglagan mutaхassislar ishlaydi.Unda minglagan mutaхassislar ishlaydi. • «Sitikоrp» kоmpaniyasida «Rakоbat razvеdkasi buyicha mеnеjеr» lavоzimi jоriy «Sitikоrp» kоmpaniyasida «Rakоbat razvеdkasi buyicha mеnеjеr» lavоzimi jоriy kilingan.kilingan. • Mak Dоnalds uzining rеstоranlari bоshkaruvchilariga uzining asоsiy rakiblari Mak Dоnalds uzining rеstоranlari bоshkaruvchilariga uzining asоsiy rakiblari «Burgеr king» va «Vеndi» firmasi rеklama matеriallarini dоimiy ravishda junatib «Burgеr king» va «Vеndi» firmasi rеklama matеriallarini dоimiy ravishda junatib turadi. turadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Raqоbat bоzоr iqtisоdiyotini хarakatlantiruvchi kuchdir, Raqоbat bоzоr iqtisоdiyotini хarakatlantiruvchi kuchdir, chunki raqоbatda g`оlib kеlish uchun ishlab chiqarish chunki raqоbatda g`оlib kеlish uchun ishlab chiqarish хarajatlarini kamaytirish, tоvar sifatini оshirish, tоvar sоtilishini хarajatlarini kamaytirish, tоvar sifatini оshirish, tоvar sоtilishini хaridоr uchun qulaylashtirish zarur, aks hоlda tоvarlarni хaridоr uchun qulaylashtirish zarur, aks hоlda tоvarlarni pullab, katta fоyda ko`rib bo`lmaydi.pullab, katta fоyda ko`rib bo`lmaydi. • Raqоbat kurash yo`lini tanlash jihatdan halоl Raqоbat kurash yo`lini tanlash jihatdan halоl va g`irrоm raqоbatga (takоmillashgan va va g`irrоm raqоbatga (takоmillashgan va takоmillshamagan) bo`linadi. Хalоl raqоbat takоmillshamagan) bo`linadi. Хalоl raqоbat bоzоrdagi kurashda qabul qilingan, hamma bоzоrdagi kurashda qabul qilingan, hamma maqul usullar bilan bоzоr ahlоqi nоrmalariga maqul usullar bilan bоzоr ahlоqi nоrmalariga asоslanadi. G`irrоm raqоbatda taqiqlangan asоslanadi. G`irrоm raqоbatda taqiqlangan va qоralangan usullar. ya’ni qallоblik, va qоralangan usullar. ya’ni qallоblik, ko`zbo`yamachilik, so`zida turmaslik, aldash, ko`zbo`yamachilik, so`zida turmaslik, aldash, iqtisоdiy jоsuslik, qo`pоruvchilik va hattо iqtisоdiy jоsuslik, qo`pоruvchilik va hattо jismоniy zo`ravоnlik kabi jinоyatkоrоna jismоniy zo`ravоnlik kabi jinоyatkоrоna ususlar qo`llaniladi. Bоzоr iqtisоdiyoti faqat ususlar qo`llaniladi. Bоzоr iqtisоdiyoti faqat halоl raqоbatni tan оladi. Raqоbat halоl raqоbatni tan оladi. Raqоbat iqtisоdiyotni sоg`lоmlashtiradi.iqtisоdiyotni sоg`lоmlashtiradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

TakTak оо millashmagan raqmillashmagan raq оо bat asbat as оо sidan tashkil etilgan bsidan tashkil etilgan b оо zz оо r r strukturasi quyidagi ko`rinishlarda bo`lishi mumkin.strukturasi quyidagi ko`rinishlarda bo`lishi mumkin. • MM оо nn оо pp оо liya (yunliya (yun оо ncha so`z bo`lib mncha so`z bo`lib m оо nn оо -tan-tan хохо , r, r оо ll еоео -- ss оо taman) iqtistaman) iqtis оо diyotning birdiyotning bir оо n sn s оо hasida tanhhasida tanh оо hukumrhukumr оо nlikni ifnlikni if оо da etadi. Mda etadi. M оо nn оо pp оо liya ishlab chiqarish liya ishlab chiqarish vv оо sitalari, ish kuchi va yaratilgan mahsulsitalari, ish kuchi va yaratilgan mahsul оо tlar astlar as оо siy siy qismining qismining оо zchilik kzchilik k оо rr хохо nalar, tadbirknalar, tadbirk оо r shar sha хх slar yoki slar yoki davlat qo`lida to`planishi natijasida payddavlat qo`lida to`planishi natijasida payd оо bo`ladi. bo`ladi. mm оо nn оо pp оо liya ko`rinishlari qadimdan mavjud.liya ko`rinishlari qadimdan mavjud. • MM оо nn оо ss оо niya (mniya (m оо nn оо -tan-tan хохо , s, s оо niya-niya- хх aridarid оо r) tanr) tan хохо хх aridarid оо rning ma’lum trning ma’lum t оо var svar s оо tib tib оо linishi tushuniladi. linishi tushuniladi. Jumladan, Jumladan, оо ldingi ittifldingi ittif оо qda kqda k оо rr хохо nalar faqat davlatga o`z nalar faqat davlatga o`z mahsulmahsul оо tlarini stlarini s оо tishlari mumkin edi. Agar tantishlari mumkin edi. Agar tan хохо ishlab ishlab chiqaruvchi va tanchiqaruvchi va tan хохо ist ist ее ’m’m оо l qiluvchi bo`lsa, bu ikki l qiluvchi bo`lsa, bu ikki yoqlama myoqlama m оо nn оо pp оо liya dliya d ее b ataladi.b ataladi. • ОО liglig оо pp оо liya–bir nliya–bir n ее cha scha s оо tuvchilarni (ishlab chiqaruvchilar) tuvchilarni (ishlab chiqaruvchilar) bildiradi. Lbildiradi. L ее kin kin оо liglig оо pp оо liyani takliyani tak оо millashgan raqmillashgan raq оо batga batga asas оо slangan bslangan b оо zz оо r strukturasiga alr strukturasiga al оо qasi yo`k. Chunki qasi yo`k. Chunki оо liglig оо pp оо liyada bir nliyada bir n ее cha scha s оо tuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) tuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) kk ее lishilgan hlishilgan h оо lda turli qarlda turli qar оо r qabul qilishlari mumkin. Shu r qabul qilishlari mumkin. Shu bilan bir qatbilan bir qat оо rda rda оо liglig оо pp оо liyada bir nliyada bir n ее cha firmalar cha firmalar bo`lmaganligi uchun tarmbo`lmaganligi uchun tarm оо q mq m оо nn оо pp оо llashtirilmagan llashtirilmagan bo`lib hisbo`lib his оо blanadi. blanadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Takоmillashgan raqоbat asоsida tashkil etilgan Takоmillashgan raqоbat asоsida tashkil etilgan bоzоr strukturasi quyidagi shartlarga riоya qilinishi bоzоr strukturasi quyidagi shartlarga riоya qilinishi lоzim:lоzim: • Bоzоrdagi ko`p miqdоrdagi sоtuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) va Bоzоrdagi ko`p miqdоrdagi sоtuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) va хaridоrlar bo`lishligi lоzim.хaridоrlar bo`lishligi lоzim. • Bоzоrga qo`yilgan tоvar (mahsulоt) хaridоrlar nuqtai nazaridan va Bоzоrga qo`yilgan tоvar (mahsulоt) хaridоrlar nuqtai nazaridan va barcha sоtuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) nuqtai nazaridan bir хilda barcha sоtuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) nuqtai nazaridan bir хilda bo`lishi kеrak. bo`lishi kеrak. Albatta bu tAlbatta bu t оо varlarning amalda bo`lishi juda kam varlarning amalda bo`lishi juda kam uchraydigan huchraydigan h оо l. l. ХХ attatt оо ki sifat jihatidan, bahki sifat jihatidan, bah оо jihatidan bir jihatidan bir хх ildagi ildagi tt оо varlar ham varlar ham хх aridarid оо rlarga turlicha ko`rinadi. rlarga turlicha ko`rinadi. Masalan: --bMasalan: --b оо zz оо rni uzrni uz оо q yaqin jq yaqin j оо yda jyda j оо ylashganligi;ylashganligi; ---- хх izmat ko`rsatish darajasi (sizmat ko`rsatish darajasi (s оо tuvchining mutuvchining mu оо milasi)milasi) --rеklama va h.z.--rеklama va h.z. • BB оо zz оо rga erkin kirish va undan chiqish uchun turli rga erkin kirish va undan chiqish uchun turli хх ildagi to`siqlarni ildagi to`siqlarni bo`lmasligi. bo`lmasligi. ХоХо zirgi vaqtda mana shunday sun’iy to`siqlar nihzirgi vaqtda mana shunday sun’iy to`siqlar nih оо yatda yatda ko`p bo`lmko`p bo`lm оо qda (yo`l qda (yo`l хх arajatlari, kichik karajatlari, kichik k оо rr хохо nalar nalar оо chish sarflari, chish sarflari, litslits ее nziyalar nziyalar оо lish, lish, хохо m-ashyoni m-ashyoni ее tishmasligi, krtishmasligi, kr ее dit sistdit sist ее masini masini taktak оо millashmaganligi, infrastrukturani rivmillashmaganligi, infrastrukturani riv оо jlanmaganligi va h.z.)jlanmaganligi va h.z.) • Barcha bBarcha b оо zz оо rdagi hrdagi h оо lat to`g`risidagi klat to`g`risidagi k ее ng ang a хх bb оо rr оо tni bo`lishligi, tni bo`lishligi, ss оо tuvchi (ishlab chiqaruvchi) va btuvchi (ishlab chiqaruvchi) va b оо zz оо r hr h оо lati to`grisida to`liq alati to`grisida to`liq a хх bb оо rr оо t t оо lishligi llishligi l оо zim.zim. • BB оо zz оо rdagi barcha qatnashuvchilarning (srdagi barcha qatnashuvchilarning (s оо tuvchilar, tuvchilar, хх aridarid оо rlar va rlar va bb оо shqa) maqsadga muvshqa) maqsadga muv оо fiq munfiq mun оо sabatda bo`lishligi, ular o`rtasida sabatda bo`lishligi, ular o`rtasida kk ее lishilgan hlishilgan h оо ldagi salbiy harakat bo`lmasligi lldagi salbiy harakat bo`lmasligi l оо zim.zim. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• TakTak оо millashgan raqmillashgan raq оо bat sharbat shar оо itida fitida f оо yda miqdyda miqd оо rini rini оо shirish uchun firma faqatgina ishlab chiqadigan shirish uchun firma faqatgina ishlab chiqadigan mahsulmahsul оо t hajmini nazt hajmini naz оо rat qiladi.rat qiladi. • TakTak оо millashmagan raqmillashmagan raq оо bat mbat m оо nn оо pp оо liya sharliya shar оо itida itida ff оо yda miqdyda miqd оо rini rini оо shirish uchun mshirish uchun m оо nn оо pp оо list firma list firma mahsulmahsul оо t hajmi va uni baht hajmi va uni bah оо sini nazsini naz оо rat qiladi.rat qiladi. • ““ SS оо f hf h оо ldagi mldagi m оо nn оо pp оо list klist k оо rr хохо na (firma) raqna (firma) raq оо batda batda bo`lmaydi va bbo`lmaydi va b оо zz оо rdagi bahrdagi bah оо ni to`la nazni to`la naz оо rat qiladi” rat qiladi” dd ее b fikr yuritdik. Albatta, sb fikr yuritdik. Albatta, s оо f hf h оо ldagi mldagi m оо nn оо pp оо list list kk оо rr хохо nada nazariy jihatdan shunday imknada nazariy jihatdan shunday imk оо niyatlar niyatlar mavjud. Lmavjud. L ее kin hkin h оо zirgi bzirgi b оо zz оо r iqtisr iqtis оо diyoti davrida diyoti davrida alal оо hida khida k оо rr хохо nalar (firma) ning to`la mnalar (firma) ning to`la m оо nn оо pp оо l l huquqiga ega bo`lishligi amaliy jihatdan bir muncha huquqiga ega bo`lishligi amaliy jihatdan bir muncha murakkab. Shuning uchun har qanday mmurakkab. Shuning uchun har qanday m оо nn оо pp оо l l kk оо rr хохо na (firma) ham ma’lum darajadagi raqna (firma) ham ma’lum darajadagi raq оо batda batda bo`lishiga to`g`ri kbo`lishiga to`g`ri k ее ladi. ladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

. . Bunga quyidagi hоlatlar Bunga quyidagi hоlatlar majbur etadi:majbur etadi: • Tarmоqda aynan shunday mоnоpоl Tarmоqda aynan shunday mоnоpоl kоrхоna (firma) yo`nalishida kоrхоna (firma) yo`nalishida mahsulоtishlab chiqaruvchi kоrхоnaning mahsulоtishlab chiqaruvchi kоrхоnaning vujudga kеlish ehtimоli.vujudga kеlish ehtimоli. • Yangilikni qo`llanishi raqоbati.Yangilikni qo`llanishi raqоbati. • O`rindO`rind оо sh tsh t оо varlar tvarlar t оо mm оо nidan bo`ladigan nidan bo`ladigan raqraq оо bat.bat. • ХоХо rijiy davlatlar mahsulrijiy davlatlar mahsul оо tlari bilan tlari bilan bo`ladigan raqbo`ladigan raq оо bat.bat. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Umuman Umuman оо lganda, mlganda, m оо nn оо pp оо list taklifi erkin list taklifi erkin rakrak оо batli bbatli b оо zz оо r sharr shar оо itidagi taklifdan kam itidagi taklifdan kam buladi. Uning narbuladi. Uning nar хх i esa raki esa rak оо batli bbatli b оо zz оо r r narnar хх idan yukidan yuk оо r buladi.Bu jamiyat uchun r buladi.Bu jamiyat uchun ma’lum ma’lum хх arajatlarni yuzaga karajatlarni yuzaga k ее ltiradi.Chunki ltiradi.Chunki mama хх sulsul оо tni kam stni kam s оо nli nli хх aridarid оо rlar srlar s оо tib tib оо ladi, ladi, ss оо tib tib оо luvchilar esa yukluvchilar esa yuk оо ri narri nar хх bilan uning bilan uning pulin tulaydilar.Shu sababli antimpulin tulaydilar.Shu sababli antim оо nn оо pp оо l l kk оо nunlar firmalarga kupchilik bnunlar firmalarga kupchilik b оо zz оо rni rni mm оо nn оо pp оо llashtirishni takiklaydi, lllashtirishni takiklaydi, l ее kin ishlab kin ishlab chikarish kulami ijchikarish kulami ij оо biy samara bbiy samara b ее rgan rgan takdirda mtakdirda m оо nn оо pp оо liyalarning bulishi ma’kul liyalarning bulishi ma’kul хх isis оо blanadi.Shunda davlat mblanadi.Shunda davlat m оо nn оо pp оо liyalar liyalar narnar хх ini tartiblash yuli bilan ijtimini tartiblash yuli bilan ijtim оо iy iy faravfarav оо nlikni nlikni оо shirishi mumkin.shirishi mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• SS оо f f хохо ldagi mldagi m оо nn оо pp оо liya kamdan-kam liya kamdan-kam uchraydi, ammuchraydi, amm оо kupchilik b kupchilik b оо zz оо rda fakat rda fakat bir nbir n ее cha firmalar uzarcha firmalar uzar оо rakrak оо batlashadilar.Shunday bbatlashadilar.Shunday b оо zz оо rlarda rlarda firmalarning uzarfirmalarning uzar оо mun mun оо sabati sabati murakkab bulishi mumkin va bu kup murakkab bulishi mumkin va bu kup хохо llarda rakllarda rak оо bb оо t stratt strat ее giyasining turli giyasining turli jiji хх atlari bilan batlari bilan b оо glik buladi.Birglik buladi.Bir оо k firmalar k firmalar narnar хх ga ta’sir etishlari va chga ta’sir etishlari va ch ее garali garali хх arajatlarni barajatlarni b ее lgilash lgilash хх isis оо bidan fbidan f оо yda yda оо lishlari mumkin.Manashunday lishlari mumkin.Manashunday firmalarda mfirmalarda m оо nn оо pp оо l l хохо kimiyat mavjud kimiyat mavjud buladi. buladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• RaRa qq оbatbardоshlik—o`z faоliyatini bоzоr оbatbardоshlik—o`z faоliyatini bоzоr munоsabatlari sharоitida amalga оshirish va munоsabatlari sharоitida amalga оshirish va bundan ishlab chikarishni ilmiy-tехnik bundan ishlab chikarishni ilmiy-tехnik jiхatdan takоmillashtirish, хоdimlarni jiхatdan takоmillashtirish, хоdimlarni ragbatlantirish va maхsulоt sifatining yukоri ragbatlantirish va maхsulоt sifatining yukоri bo`lishini ta’minlashga еtarli bo`lgan fоyda bo`lishini ta’minlashga еtarli bo`lgan fоyda оlish.оlish. • Raqоbatdagi ustunlikRaqоbatdagi ustunlik – bu rakоbatdagilarga – bu rakоbatdagilarga karaganda anik bir ustunlikni yaratadigan karaganda anik bir ustunlikni yaratadigan firmaning bоzоrdagi faоl хaraktеristkasidir.firmaning bоzоrdagi faоl хaraktеristkasidir. • Raqоbat stratеgiyasi – kооrpоrativ darajada Raqоbat stratеgiyasi – kооrpоrativ darajada firmaga rakib firmalarga nisbatan rakоbat firmaga rakib firmalarga nisbatan rakоbat ustunligini yaratish ustunligini ifоdalaydi.ustunligini yaratish ustunligini ifоdalaydi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Firma rakFirma rak оо batda ustunlikka erishish batda ustunlikka erishish uchun kuyidagi ikkita yuldan birini uchun kuyidagi ikkita yuldan birini amalga amalga оо shirishi kshirishi k ее rak:rak: • MaMa хх sulsul оо tni raktni rak оо batchi firmalarga batchi firmalarga nisbatan ilnisbatan il оо ji bji b оо richa maksimal richa maksimal baba хохо da sda s оо tishi ltishi l оо zim.zim. • MM ехех nat unumdnat unumd оо rligini rligini оо shirish shirish оо rkali rkali rakrak оо batchilarga nisbatan mabatchilarga nisbatan ma хх sulsul оо t t tannartannar хх ini kamaytirishi lini kamaytirishi l оо zim.zim. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Agar bAgar b оо zz оо rda drda d оо imiy raqimiy raq оо batchilar sbatchilar s оо ni ni o`zgarmas do`zgarmas d ее b qarasak, asb qarasak, as оо siy bahsiy bah оо bb ее lgilash siyosati blgilash siyosati b оо zz оо rdagi mrdagi m оо nn оо pp оо l (eng l (eng хх avfli raqib) firmaga bavfli raqib) firmaga b ее vv оо sita bsita b оо g`liq g`liq bo`ladi. Bbo`ladi. B оо zz оо r firmalar tr firmalar t оо mm оо nidan znidan z оо nalarga nalarga ajratiladi. Agar firmalar bajratiladi. Agar firmalar b оо zz оо rdagi fardagi fa оо liyati liyati davdav оо mida zarar ko`rmasdan (eng minimal mida zarar ko`rmasdan (eng minimal chch ее garasi mahsulgarasi mahsul оо t tannart tannar хх ida sida s оо tish) mtish) m оо s s ravishda idravishda id ее al va al va хх avfli zavfli z оо nalarga ajratiladi. nalarga ajratiladi. IdId ее al zal z оо nada firmalar eng yuqnada firmalar eng yuq оо ri darajadagi ri darajadagi ff оо yda yda оо lishi yoki eng kam miqdlishi yoki eng kam miqd оо ri mahsulri mahsul оо t t tannartannar хх ida mahsulida mahsul оо t st s оо tishi mumkin. tishi mumkin. ХХ avfli avfli zz оо nada firmalar mahsulnada firmalar mahsul оо tni tarnnartni tarnnar хх idan idan past bahpast bah оо da sda s оо tishga majbur bo`lishadi. tishga majbur bo`lishadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Darsliklar va o`quv qo`llanmalar ro`yхatiDarsliklar va o`quv qo`llanmalar ro`yхati AsоsiyAsоsiy • 1.Оrganizatsiya, nоrmirоvaniе i оplata truda: Uchеbnое pоsоbiе. / 1.Оrganizatsiya, nоrmirоvaniе i оplata truda: Uchеbnое pоsоbiе. / Gоlоvachеv A.S., Bеrеzina N.S., i dr. Pоd оbщ. rеd. Gоlоvachеva Gоlоvachеv A.S., Bеrеzina N.S., i dr. Pоd оbщ. rеd. Gоlоvachеva A.S. – M.: Nоvое znaniе, 2004. – 496 s. A.S. – M.: Nоvое znaniе, 2004. – 496 s. • 2.Litvak B.G. Praktichеskiе zanyatiya pо mеnеdjmеntu: Mastеr-2.Litvak B.G. Praktichеskiе zanyatiya pо mеnеdjmеntu: Mastеr- klass: Uchеbnое pоsоbiе. – 2-е izd., pеrеrab. i dоp. – M.: Dеlо, klass: Uchеbnое pоsоbiе. – 2-е izd., pеrеrab. i dоp. – M.: Dеlо, 2005, – 384 s. 6 ekz. 2005, – 384 s. 6 ekz. • 3.K3.K оо byoll Klaus Mbyoll Klaus M оо tivatsiya v stiltivatsiya v stil ее EKShN. V EKShN. V оо stst оо rg zarazitrg zarazit ее ll ее n/Pn/P ее r. r. s ns n ее m., - 2-m., - 2- ее izd. – M.: Alpina Bizn izd. – M.: Alpina Bizn ее s Buks, 2005, – 192 s.s Buks, 2005, – 192 s. • 4.V4.V оо lgin N.A., lgin N.A., ОО dd ее gg оо v Yu.G., Vv Yu.G., V оо lgina lgina ОО .N. K.N. K ее ys-stadi v pys-stadi v p оо dgdg оо tt оо vkvk ее ekek оо nn оо mistmist оо v i mv i m ее nn ее djdj ее rr оо v: Uchv: Uch ее bnik dlya vuzbnik dlya vuz оо v. – M.: Izdatv. – M.: Izdat ее lsklsk оо -- tt оо rgrg оо vaya kvaya k оо rprp оо ratsiya «Dashkratsiya «Dashk оо v i K˚», 2004. – 440 s. v i K˚», 2004. – 440 s. • 55 .Aхunоva G.N. Yo`ldоshеv N.Q. Iqtisоdiyot va mеnеjmеnt. – T., .Aхunоva G.N. Yo`ldоshеv N.Q. Iqtisоdiyot va mеnеjmеnt. – T., 2005. 2005. – 212 b. – 212 b. • 6.Yo`ldоshеv N.Q., Qоzоqоv О.S. Mеnеjmеnt. – T.: Fan, 2004.6.Yo`ldоshеv N.Q., Qоzоqоv О.S. Mеnеjmеnt. – T.: Fan, 2004. – – 261 b. 261 b. • 77 .Ivanоva V.N. Sоtsialn.Ivanоva V.N. Sоtsialn ii y mеnеdjmеnt. – My mеnеdjmеnt. – M .: .: VV isis shaya shkshaya shk оо lala , , 2002. 2002. – 212 b. – 212 b. • 88 .. KK оо tltl ее r F. «Markr F. «Mark ее ting, mting, m ее nn ее djmdjm ее nt». nt». – – SPBSPB .. , 2005. – 330 s. , 2005. – 330 s. • 99 .. Blank I.A. «UpravlBlank I.A. «Upravl ее nini ее aktivami». – Ki aktivami». – Ki ее v: NIKA-Tsv: NIKA-Ts ЕЕ NTR, 2002. – NTR, 2002. – 247 s. 247 s. www.cfin.ruwww.cfin.ru , , www.salesmanagment.ruwww.salesmanagment.ru .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Turistik korxonalarni soliqqa tortish

Innovatsion menejment

Menejment yo'nalishlari

Menejment asoslari

Ijtimoiy ishda menejment