Bozor iqtisodiyotini tartibga solishda davlatning iqtisodiy roli - Iqtisodiyot - Slaydlar

Bozor iqtisodiyotini tartibga solishda davlatning iqtisodiy roli

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

238.107421875 KB

Ko'chirib olish

Bozor iqtisodiyotini tartibga solishda davlatning iqtisodiy roli. Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati.

1. Bozor iqtisodiyotini tartibga solish zarurligi va uning amalga oshirilishi to`g`risidagi nazariy qarashlar. 2. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning zarurligi, maqsadi va vazifalari. 3. Davlatning iqtisodiyotini tartibga solish usullari va vositalari. 4. Aholi daromadlari uning tarkibi va manbalari. Daromadlar tengsizligi , uning omillari va darajasi. 5. Davlatning ijtimoiy siyosati va uning asosiy yo`nalishlari. Reja:

Iqtisodiyotni tartibga solish yo`llari .1. Bozor iqtisodiyotini tartibga solish zarurligi va uning amalga oshirilishi to`g`risidagi nazariy qarashlar.  O`z –o`zini tartibga solishning bozor mexanizmlari amal qilishi.  Iqtisodiyotni markazlashgan tarzda ma` muriy usullar yordamida tartibga solish.  Tartibga solishga davlatning aralashuvini bozor mexanizmlari bilan uyg`unlashtirish orqali erishish. Davlatning iqtisodiyotdagi rolini oshirish to`g`risidagi qarash Djon Meynard Keyns ga tegishli. U “Ish bilan bandlik, prosent va pulning umumiy nazariyasi”(1936 yil.) kitobida iqtisodiy inqiroz va ommaviy ishsizlik davlatning iqtisodiyotga aralashuvini taqozo qiladi. Shu sababli davlat fiskal va monetar tartibga solish vositalaridan foydalanib, jamiyatning yalpi talabini rag`batlantirishi va aholining ish bilan bandligini ta`minlashi zarur degan g`oyani ilgari suradi. 01 08 13 1F 19 0F 12 060C07 0D 08 08 08

A.Smit ning iqtisodiyotini tartibga solishning bozor mexanizmi xususidagi uchta asosli qoidasi.  Bozorni tartibga solishga davlat aralashmasligi lozim uning vazifasi tinchlikni saqlash, me`yorida soliqlar belgilash, adolatli sud qilishni ta`minlash bilan cheklanishi zarur  Bozorni tartibga soluvchi asosiy kuch – bu “ ko`rinmas qo`l”, ya`ni talab, taklif va raqobat .  Bozor o`z- o`zini boshqaradi. Buni bozor talabi va tovar taklifining o`zaro bog`liqligini ta`minlaydi. Davlatning iqtisodiyotdagi rolini cheklash va tartiblashda bozor mexanizmiga ustuvorlik berish masalasi birinchi marta A. Smit tomonida asoslab berilgan . (“Xalqlar boyligining tabiati va sabablari xususida tadqiqot ”asarida) 1F 0E 15 1E 08 2E 08

Taklif nazariyasi. Ratsional kutish nazariyasi  Davlat iqtisodiyotini tartibga solish siyosatida ustivorlik tovarlar taklifining yalpi talabga moslashtirishga berilishi lozimligini qayd qiladi  Davlat bozor konyukturasida kutilayotgan inqirozli holatlarni oldindan taxminlash va uning oqibatlarini yumshatish bo`yicha chora-tadbirlar belgilashga qaratish zarurligini qayd qiladi Monetarizm Asoschisi amerikalik iqtisodchi M.Fridmen . Uning fikriga ko`ra, davlatning iqtisodiyotiga eng kam darajada aralashuvi pul muomalasi doirasida bo`lishi kerak. Monetaristlar ning inflatsiyani jilovlashga qaratilgan tavsiyalari:  Pul taklifi va kredit berishini qattiq cheklash  Pul emissiyasini ishlab chiqarishning o`sishiga mos ko`paytirish  Davlatning aholiga turli to`lovlarini kamaytirish hisobiga sosial dasturlarini qisqartirish. Neokonservativ oqim yo`nalishlari. 22 09 25 090B 1B 05

2 . Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning zarurligi, maqsadi va vazifalari. Iqtisodiyotga davlat aralashuvini zarur qilib qo`yuvchi omillar :  Milliy iqtisodiyotga bozor vositasida bajarish mumkin bo`lmagan yoki samarali bajarib bo`lmaydigan vazifalarni hal qilish ( mudofaani ta`minlash, ichki tartibni saqlash , aholini ijtimoiy himoyalash. )  Ishlab chiqarish va iste`mol oqibatida vujudga keladigan ijobiy samara va salbiy oqibatlarni bartaraf qilish.(tozalash qurilmalari va uskunalarini o`rnatish , atrof muhitni muhofaza qilish)  Foydali iste`molni kengaytirish va sog`liq uchun zarar keltiruvchi tovarlar iste`molini cheklash  Bozorning salbiy oqibatlarini yengillashtirish, ijtimoiy adolatsizlik , taqsimotidagi tengsizlik.Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish (IDTTS) qonunchilik, ijro etish va nazorat qilish xarakteridagi tadbirlar tizimidan iborat. 0102 02 25

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning maqsadi. • Ijtimoiy va iqtisodiy barqarorlikni ta`minlash , mavjud tuzumni mustahkamlash va uni o`zgarib turuvchi sharoitlarga moslashtirish hisoblanadi. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning vazifalari. • B ozor tizimining samarali amal qilishiga imkon tug`diruvchi huquqiy asosni yaratishni va ijtimoiy muhitni ta`minlash. • Raqobatni himoya qilish . • Daromad va boyliklarni qayta taqsimlash. • Resurslarni taqsimlash va qayta taqsimlash. • Iqtisodiyatni barqarorlashtirishni va iqtisodiy o`sishni rag`batlantirish. Ijtimoiy muhitni ta`minlash vazifalari:  Milliy pul tizimini muomalaga kiritish  Ichki tartibni saqlash  Mahsulot sifati va og`irligiga andozalar belgilash  Bozor infratuzilmasini vujudga keltirish  Muassasaviy o`zgarishlarni amalga oshirish va h.k. 0102 18 01 05 011A 17

Raqobatni himoya qilish vazifasi. 1) Monopol faoliyatini cheklash va ular ustidan nazorat o`rnatish.  Monopoliyaga qarshi qonunlar qabul qilish  Texnologik va iqtisodiy sharoitlar tufayli monopol mavqega ega bo`lgan korxonalar narxlarni tartibga solish.  Monopol korxonalar ishlab chiqaradigan tovarlar va xizmatlar turini aniqlash hamda ularga andozalar o`rnatish. 2) Tovarlar bozorida raqobatni rivojlantirish. 3) Iste`molchilar huquqini va tadbirkorlar manfaatini himoyalash. Daromad (boylik) larini qayta taqsimlash vazifasi.  Tarnsfert to`lovlari yordamida (muhtojlar, nogironlar,birovning qaramog`idagilar va ishsizlar nafaqalar bilan ta`minlanadi).  Ijtimoiy ta`minot dasturlari orqali( qariya va pensionerlarga, jamiyatning kam daromadli yoki daromadga ega bo`lmagan a`zolariga moliyaviy yordam ko`rsatiladi).  Bozorni tartibga solish, ya`ni talab va taklif ta`sirida o`rnatiladigan narxlarni o`zgartirish yo`li bilan.  Imtiyozli narxlarni va ish haqining eng kam (minimal) darajasini belgilash hamda o`zgartirish orqali. 25 19 17

 Iste`molchilarning tovar ( va xizmat ) lar aniq turini xarid qilish layoqatini oshirish orqali talabni kengaytiradi va ular foydasiga resurslar qayta taqsimlanadi.  Davlat ayrim tovarlar taklifini ko`paytirish maqsadida ishlab chiqarishni subsidiyalaydi va shu orqali ularga resurslar oqimini ta`minlaydi.  Davlat ayrim tovarlar va ijtimoiy ne`matlarni ishlab chiqaruvchisi sifatida chiqib, budjet mablag`lari hisobiga resurslarni xususiy sohada qo`llashdan bo`shatadi. Resurslarni taqsimlash (qayta taqsimlash ) vazifasi.  Iqtisodiyotda to`liq bandlikni ta`minlash( davlat investitsiyalarini ko`paytirish, xususiy sektor sarflarini rag`batlantirish orqali) .  Soliqlarni kamaytirish yoki soliq stavkalarini pasaytirish.  Dotasiya va subsidiyalar berish.  Transfert to`lovlarini kamaytirish. Iqtisodiyotni barqarorlashtirish va iqtisodiy o`sishni rag`batlantirish vazifasi. 25 03 0102 06

3. Davlatning iqtisodiyotini tartibga solish usullari va vositalari . Bevosita usullar. • Bunda davlat taqiqlash , ruxsat berish va majbur qilish xarakteridagi chora- tadbirlar hamda ma`muriy vositalaridan foydalaniladi.  Iqtisodiyotning ayrim bo`g`inlari ( transport,aloqa,atom va elektro- energetika, kommunal xizmat va shu kabilar ) ni bevosita boshqarish.  Davlat tadbirkorligi.  Narxlar va ish haqini qotirib qo`yish.  Ish bilan bandlik xizmati (mehnat birjalari) ni tashkil qilish.  Iqtisodiy sohani tartibga solishni ko`zda tutuvchi qonunlarni qabul qilish va amalga oshirish. Davlatning iqtisodiyotga ta`sir qilish usullari. 14 19 16

Bilvosita usullari . • Bunda davlat o`zining pul kredit va budjet siyosatidan foydalanib tartibga solishning iqtisodiy vositalariga ustunlik beradi.  Hisob stavkalarini o`rnatish va o`zgartirish.  Tijorat banklarining markaziy bankdagi majburiy ehtiyojlari minimal hajmini belgilash va uni o`zgartirish.  Davlat muassasalarining qimmatli qog`ozlari bozoridagi operatsiyalari ( davlat moliyaviy majburiyatlarini chiqarish, ularni sotish va sotib olish).  Davlat budjeti daromadlari va xarajatlar qismini o`zgartirish .  Soliq turlari, stavkalarini va soliq imtiyozlarini belgilash.  Davlat kreditlari, subsidiyalari va moliyaviy kafolatlarini amalga oshiradi.  Jadallashgan amortizatsiya ajratmalarini rag`batlantirish .  Davlat mablag`lari hisobiga investisiyalar qo`yish.  O`rta muddatli, favqulodli va maqsadli davlat iqtisodiy dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish. 14

Tashqi iqtisodiy usullar. • Bunda davlat iqtisodiy vosita va dastaklar orqali mamlakatning xalqaro iqtisodiy aloqalarni tartibga soladi.  Tovarlar, xizmatlar, kapital va fan- texnika yutuqlari eksportini rag`batlantirish.  Eksportni davlat mablag`lag`lari hisobiga kreditlash.  Chet el investisiyalari va eksport kreditlarini kafolatlash.  Tashqi savdoga cheklashlar ( ta`rifli va ta`rifsiz) kiritish yoki ularni bekor qilish.  Tashqi savdoga boj to`lovlarini o`zgartirish.  Davlatning xalqaro iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlarda qatnashishi. 22

Davlatning iqtisodiyotga ta`sir qilish vosita ( dastak) lari : Tashqi iqtisodiy vositalarIjtimoiy vositalar Moliyaviy vositalarKreditli vositalarMa`muriy vositalar  qonunlar va boshqa huquqiy bitimlar  qarorlar, farmoyishlar va boshqa me`yoriy xujjatlar  bank majburiy ehtiyotlari normasi  hisob (qayta moliyalashtirish) stavkasi  valuta kurslari  foiz stavkasi  soliqlar  subsidiya va dotasiyalar  davlat investisiyalari  boshqa davlat xarajatlari  ish haqining minimal darajasi  pensiya va ishsizlik nafaqasi  boj to`lovlari  import kvotalari  lisenziya va mahsulot sifatiga standartlar 22 17 01 17 1B 17 1D 17 1B 17

4. Aholi daromadlari uning tarkibi va manbalari. Aholi daromadlari ularning ma`lum davr davomida (odatda, bir yilda ) olgan pul va natural daromadlarning umumiy miqdoridir. Aholi pul daromadi. • Pul shaklida olingan barcha daromadlar (ish haqi va boshqa omilli daromadlar, transfert to`lovlari shaklidagi pul tushumlari, tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromadlar va h.k.) umumiy miqdoridir. Natural daromadlar. • Mexnat haqi hisobiga olinadigan va uy (oila) xo`jaligida ishlab chiqarilib o`z iste`moli uchun foydalaniladigan mahsulotlardan iborat bo`ladi . Aholi daromadlari darajasini tahlil qilishda nominal , ixtiyoridagi va real daromad tushunchalaridan foydalaniladi. Nominal daromad - aholining ma`lum vaqt oralig`ida barcha pul shaklida olish mumkin bo`lgan daromadlari qismi. Ixtiyoridagi daromad- nominal daromaddan soliqlar va boshqa majburiy to`lovlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi. 1E 29

Real daromad darajasini belgilab beruvchi omillar.  Nominal daromad summasi  Narx darajasi  Soliqlar va boshqa to`lovlar miqdori Aholi nominal daromadi manbalari.  Ishlab chiqarish omillari hisobiga olinadigan daromad  Davlat yordami dasturlari hisobiga olinadigan pul mablag`lari  Moliya –kredit tizimi orqali olinadigan pul daromadlariReal daromad- nominal daromadning sotib olish layoqati yoki unga xarid qilish mumkin bo`lgan tovarlar va xizmatlar miqdori. Aholining moliya- kredit tizimi orqali olinadigan pul daromadlari.  Sug`urta bo`yicha to`lovlar  Omonatlar hisobiga foizlar  Aksiya hisobiga olinadigan dividend  Latareya yutuqlari  Obligasiyalar bo`yicha foizlar  Zayo`m to`lovlari  Shaxsiy uy qurilishiga beriladigan ssudalar  Har xil qoplovchi to`lovlari. 25 07 0D 1E 07 18 1E 0304 2E

Daromadlar tengsizligi aholi daromadlarining o`rtacha darajasidan, alohida oilalalar , aholi qatlamlari va guruhlari daromadlarining farq qilishlik darajasini ko`rsatadi.  Dunyo mamlakatlari bo`yicha  Alohida mamlakatlar darajasida  Ma`muriy – hududiy birliklar darajasida Daromadlar tengsizligini keltirib chiqaruvchi umumiy omillar.  Kishilarning umumiy layoqatidagi( jismoniy, aqliy va estetik) farqlar.  Ta`lim va malakaviy tayorgarlik darajasidagi farqlar.  Tadbirkorlik mahorati va tahlikaga tayyorgarlik darajasidagi farqlar .  Bozorda hukmronlik qilish layoqati  Mulkka egalik qilishdagi farqlar.  Omad, tasodif va boshqa favqulodda holatlar. Davlatning daromadlar tengsizligini yumshatishga qaratilgan iqtisodiy siyosati.  Daromad va ish haqidan olinadigan soliqlarni tabaqalashtirish.  Transfert to`lovlarini amalga oshirish .  Ijtimoiy yordam va xayr- ehson dasturlarini ro`yobga chiqarish. Daromadlar tengsizligi va uning miqdori turli darajada aniqlanadi: 19 02 04 19 07

1. Aholini ijtimoiy qo`llab quvatlash va himoya qilish. • Narxlar erkinlashtirilishi va pulning qadrsizlanish darajasi ortib borishi bilan daromadlarning eng kam va o`rtacha darajasini muntazam oshirib borish. • Ichki iste`mol bozorini himoya qilish hamda oziq – ovqat mahsulotlari va nooziq- ovqat mollari asosiy turlari iste`molini muayyan darajada ushlab turish. • Aholining kam ta`minlangan tabaqalarini ijtimoiy himoyalash va qo`llab quvvatlash. 2. Mehnat qilish huquqi kafolatini ta`minlash. 3. Aholi banligini tartibga solish. O`zbekistonda bozor munosabatlariga o`tish davrida davlat ijtimoiy siyosatining asosiy yo`nalishi:  Ishchi kuchini qayta tayyorlash.  Ishchi kuchi migratsiyasi.  Mavjud ishchi kuchini bozor konyunkturasiga moslashtirish.  Ishsizlik nafaqasini berish. 12 10 2A 030B 2F

Aholini ijtimoiy himoyalashning moliyaviy manbalari. Davlat budjeti mablag`lari. Korxonalarning maxsus fondlari. Mahalla va xayriya fondlari. Ijtimoiy himoyalash maqsadidagi mablag`larning taqsimlanish yo`nalishlari: 1- yo`nalish. Aholi iste`moli qondirilish darajasi hisobga olinib, ular mehnatiga bog`liq holda qo`liga tushadigan mablag`lar. 2- yo`nalish. Iste`mol darajasi hisobga olinib mehnatga bog`liq bo`lmagan holda beriladigan yordam pullari. 3- yo`nalish. Ijtimoiy sohalar orqali ko`rsatiladigan xizmatlar va beriladigan imtiyozlar. 1E 18 1F 15 42 15 38 1D 011A 03

E`tiboringiz uchun raxmat ! 01 070F

O'xshashlar

Jahon iqtisodiyotini tartibga solishda xalqaro tashkilotlarning roli

Iqtisodiyotni tartiblashda davlatning roli

Davlatning iqtisodiy vazifalari

Mehnat bozorini shakllantirishda davlatning roli

Iqtisodiy sub’ektlar faoliyatini davlat tomonidan moliyaviy tartibga solish instrumentlari