Банкларнинг келиб чиқиши ва банк тизими - Iqtisodiyot - Slaydlar

Банкларнинг келиб чиқиши ва банк тизими

Yuklangan vaqt:

07.04.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1823.78515625 KB

Ko'chirib olish

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ МОЛИЯ ИНСТИТУТИ БАНК ИШИ КАФЕДРАСИ “ Банкларнинг келиб чиқиши ва банк тизими” ТАҚДИМОТИ 1

Режа • 1. Банкларнинг пайдо бўлиши, мақсади ва вазифалари. • 2. Эмиссион банкларнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши. • 3.Марказий банкларнинг юзага келиши. • 4.Банкларнинг функциялари. • 5.Банк тизими ва унинг ривожланиш босқичлари. • 6.Банкларнинг турлари.

Адабиётлар рўйхати 1. Ўзбекистон Республикаси Конститутцияси.-Т.: “Ўзбекистон”, 2012.-40 б. 2. Ўзбекистон Республикасининг “Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида”ги Қонуни. – Т.: “Ўзбекистон ”, 2019 йил 11 ноябрь . (1995 йил 21 декабрь) 3. Ўзбекистон Республикасининг “Банклар ва банк фаолияти тўғрисида” ги Қонуни. – Т.: “Ўзбекистон”, 2019 йил 5 ноябр. (1996 йил 25 апрель) 4. “ Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ- 4947-сонли Фармони 5. Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. – Тошкент: “Ўзбекистон” НМИУ, 2017. – 104 б.

• Асосий адабиётлар 6. Омонов А.А, Қоралиев Т.М “Пул ва банклар” Дарслик. Т.: - “ИҚТИСОД- МОЛИЯ”, 2019 й. – 461 б. 7. Абдуллаева Ш.З. ва б. “Пул ва банклар” Дарслик. Т.: - “ИҚТИСОД-МОЛИЯ”, 2019 й. – 628 б. 8. Абдуллаева Ш.З. “Пул, кредит ва банклар” Дарслик Т. “Иқтисод-Молия” 2010 9. Деньги, кредит, банки. Экспресс-курс : учеб. пособие / под ред. О. И. Лаврушина. – 3-е изд., перераб. и доп. – М. : КНОРУС, 2016.- 544 с. 10. Деньги, кредит, банки : учеб. / под ред. Г. Н. Белоглазовой. – М.: Высшее образование, 2018.- 245с. 11. Кузнецова, Е.И. Деньги, кредит, банки: Учебное пособие / Е.И. Кузнецова. - М.: ЮНИТИ, 2019. - 567 c. 12. Селищев, А. С. Деньги. Кредит. Банки / А. С. Селищев. - СПб.: Питер, 2017. - 245 с. 13. Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited. 2013. 695 pages. 14. Jesus Huerta de Soto. Money, bank credit, and economic cycles. Union Editorial. 2009. 885 pages 4

• 15. Болвачев, А.И. Деньги, кредит, банки: Учебник / Е.А. Звонова, М.Ю. Богачева, А.И. Болвачев; Под ред. Е.А. Звонова. - М.: НИЦ ИНФРА-М, 2016. - 592 c. 16. Варламова, М.А. Деньги, кредит, банки: Учебное пособие / М.А. Варламова, Т.П. Варламова, Н.Б. Ермасова. - М.: ИЦ РИОР, 2017. - 128 c. 17. Владимирова. М. П. Деньги, кредит, банки : учеб. пособие / М. П. Владимирова. – 3-е изд., перераб. и доп. – М. : КНОРУС, 2017. - 245 с. 18. Галицкая, С. В. Деньги, кредит, финансы: учеб. / С. В. Галицкая. - М.: Эксмо, 2016. - 456с. 19. Абдуллаев У.А. Монетар сиёсат. Т.: «Иқтисод-Молия», 2015. 108- б. 20. Гринспен А. Эпоха потрясений: проблемы и перспективы мировой финансовой системы. Пер. с англ. – М.: Альпина Паблишер, 2017. – 520 с. 21. Красавина Л.Н. Международные валютно-кредитные отношения и финансовые отношения.–Москва: Финансы и статистика, 2016, – 543 с. 22. Эскиндаров М.А., Звонова Е.А. Международные валютные отношения. Учебник. – М.: КНОРУС, 2018. – 540 с.

 ФАРМОН ВА ҚАРОРЛАР 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 2 сентябрдаги «Валюта сиёсатини либераллаштириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПФ-5177- сонли Фармони. Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. – Тошкент, 2017. 2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 12 сентябрдаги ПҚ-3270-сонли “Республика банк тизимини янада ривожлантириш ва барқарорлигини оширишга доир чора- тадбирлар тўғрисида”ги Қарори. Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. – Тошкент, 2017. 3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 13 сентябрдаги ПҚ-3272-сонли “Пул-кредит сиёсатини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори. Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. – Тошкент, 2017. 6

4 . Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 9 январьдаги ПФ-5296 сонли “Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони. Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами. – Тошкент, 2018. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 12 май 2020 йилдаги “2020-2025 йилларга мўлжалланган Ўзбекистон Республикасининг банк тизимини ислоҳ қилиш стратегияси тўғрисида”ги фармони.

Қўшимча адабиётлар  1. Бобакулов Т.И. Ўзбекистон Республикасида миллий валюта курсининг барқарорлигини таъминлаш бора- сидаги муаммолар ва уларни ҳал қилиш йўллари. и.ф.д. илм. дар. ол. учун ёз. дисс. автореф. – Тошкент: 2008.  2. Абдуллаев У.А. Марказий банкнинг монетар сиёсати ва унинг иқтисодий ўсиш суръатларига таъсири. иқт. фан. ном. илм. дар. олиш учун ёзилган дисс. автореферати.- Тошкент, БМА. 2011.-21 б.  3. Шомуродов Р.Т. Банк тизимида монетар воситаларни такомиллаштириш йўллари. 08.00.07. Иқтисод фанлари номзоди ... дисс. -Т, 2004. 8

• Интернет сайтлари: • www.lex.uz – Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси • www.cbu.uz - Ўзбекистон Республикаси Марказий банки расмий сайти • www.tfi.uz - Тошкент молия институти расмий сайти • www.stat.uz – Ўзбекистон Республикаси Давлат Статистика қўмитасининг расмий сайти • www.sciencedireсt.com – оммабоп илмий журналлар сайти. • www. reader.elsevier.com – оммабоп илмий журналлар сайти. • www. scopus.com. – халқаро мақола ва анжуманлар сайти.9

Маърузада қўлланиладиган янги педагогик технологиялар Ақлий ҳужум: • - ўрганилаётган муаммо ёки масалани гуруҳларга бўлинган ҳолда муҳокама қилиш имконини беради; • - муаммо ёки масаланинг тўғри ечими xусусида талабаларда аниқ тассавур ҳосил бўлади.

Маърузада қўлланиладиган янги педагогик технологиялар Инсерт жадвали: • мустақил ўқиш, маъруза тинглаш жараёнида олинадиган маълумотларни яхлит бир тизимга келтиришга имконият яратади. • олдиндан олинган маълумотни янгиси билан ўзаро боғлаш қобилиятини шакллантиришга имкон беради.

Маърузада қўлланиладиган янги педагогик технологиялар “ Блитс” усули. • Ҳаракатлар кетма-кетлигини тўғри ташкил этишга, мантиқий фикрлашга, ўрганаётган предмети асосида кўп, xилма-xил фикрлардан, маълумотлардан кераклигини танлаб олишни ўргатишга қаратилган.

• САВОЛ 1. . Қандай йирик ижтимоий меҳнат тақсимотларини биласиз?

• ЖАВОБ . ЧОРВАЧИЛИК+ДЕҲҚОНЧИЛИК+ҲУНАРМАНДЧИЛИК

• САВОЛ 1. БАНК ТИЗИМИ ДЕГАНДА НИМАНИ ТУШУНАСИЗ?

• САВОЛ 1. . Қиймат шаклларининг қандай эволюцияларини биласиз?

• ЖАВОБ . Қиймат шаклларининг қуйидаги эволюцияси мавжуд. 1) Қийматнинг оддий ёки тасодифий шакли. 2) Қийматнинг тўлиқ ёки кенгайтирилган шакли. 3) Қийматнинг умумий шакли. 4) Қийматнинг пул шакли.

• САВОЛ 1.ПУЛНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШИ ТЎҒРИСИДА НЕЧИ ХИЛ ҒОЯ МАВЖУД ?

Ғоя (Концепция)лар Рационалистик Эволюцион

• САВОЛ 1. Қоғоз пулларнинг юзага келишининг қандай босқичларини биласиз ?

Қоғоз пуллар юзага келишининг босқичлари • 1- Босқич- Тангаларнинг узоқ вақт муомалада бўлиши қўлдан – қўлга ўтиши натижасида емирилиши; • 2 -Босқич- Танганинг металл таркибининг бузилиши. • Давлат томонидан онгли равишда давлат хазинасига тушумни ошириш мақсадида тангаларнинг металл(олтин, кумуш) миқдорининг камайтирилиши; • 3- Босқич- Давлат томонидан эмиссион даромад олиш мақсадида хазина билетларининг чиқарилиши.

• САВОЛ 1. Пулнинг мохияти ва хусусиятларига таъриф беринг ?

Пулнинг мохияти ва унинг хусусиятлари • Пулнинг асосий хусусиятлари - Пулнинг истеъмол қийматида бошқа товарларнинг қиймати ўз ифодасини топади. - Пулда ифодаланадиган аниқ меҳнатнинг асосини абстракт меҳнат ташкил қилади - Пулда ифодаланувчи хусусий меҳнат ижтимоий меҳнат сифатида намоён бўлади • Пулнинг моҳияти Пул-бу махсус товар, умумий эквивалент бўлиб, абстракт меҳнат харажатларини ўзида акс эттиради ва товар хўжалигидаги ижтимоий ишлаб чиқариш муносабатларини ифодалайди

• САВОЛ . ПУЛНИНГ ФУНКЦИЯЛАРИ ТЎҒРИСИДА НИМАЛАРНИ БИЛАСИЗ?

Пулнинг функциялари ҚИЙМАТ ЎЛЧОВИ МУОМАЛА ВОСИТАСИ ТЎЛОВ ВОСИТАСИ Ж А М ҒА Р М А В О С И ТА С И ЖАҲОН ПУЛИ ВОСИТАСИ0304 39 130E 08 81 81

• Ўзбекистон Республикасининг “Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида”ги Қонуни. • • ЯНГИ ҚОНУННИ ҚАБУЛ ҚИЛИНИШИ • 2019 йил 11 ноябр. • 11 – БОБ. 72- МОДДА.

• БАНКЛАР ВА БАНК ФАОЛИЯТИ ТЎҒРИСИДАГИ • ЯНГИ ҚОНУННИ ҚАБУЛ ҚИЛИНИШИ • 2019 йил 5 ноябр. • 12 – БОБ. 83- МОДДА.

• 1. БАНК ТИЗИМИ ДЕГАНДА НИМАНИ ТУШУНАСИЗ? • ЖАВОБ. • МАРКАЗИЙ ВА ТИЖОРАТ БАНКЛАРИ- БАНК ТИЗИМИНИ ТАШКИЛ ЭТАДИ. • 2-ПАҒОНАЛИ БАНК ТИЗИМИ БОЗОР ИҚТИСОДИЁТИНИ АСОСИ БЎЛИБ ҲИСОБЛАНАДИ.

САВОЛ 2. БАНК ТИЗИМИГА ОИД ҚАНДАЙ ҚОНУНЛАРНИ БИЛАСИЗ?

№ Банк тизимининг номи Интернет расмий сайтлари Ўзбекистон Марказий банки www.cbu.uz Осиё Тараққиёт Банки www.adb.org Европа Тикланиш ва Тараққиёт Банки www.ебрд.cом Халқаро Валюта Фонди www . imf . org . Doychebank Германия www.db.com Хитой Халқ банки www.pbc.gov.cn Жаҳон банки web.worldbank.org. Россия Марказий Банки www.cbr.ru Bankof America www.bankofamerica.com АҚШ ФЗТ www.federalreserve.gov Дубай Ислом банки www .диб.де / www .диб.ае Англия МБ www.bankofengland.co.uk Африка ривожланиш банки www.afdb.org Европа Марказий Банки www.ecb.evropa.eu Industrial and Commercial bank of china www.ic.bc.com.cn Қозоғистон Марказий Банки www. hq . nationalbank . kz . Германия Бундесбанки www.bundesbank.com.cn Ветнам Марказий Банки www.sbv.gov.vn Bank of Yokogama www.boy.co.jp Туркия Марказий Банки www.tcmb.gov.tr Эрон Марказий банки www.cbi.ir Жанубий Кореа Марказий банки www.bok.or.kr Сингапур Марказий банки www.mas.gov.sg Швеция Марказий банки www.avanza.se Миср Марказий банки www.cbe.org.eg1-жадвал Мустақил таълим бўйича объектлар

Япония марказий бнки www.boj.or.jp . Испания Марказий банки www.bde.es Англия Марказий банки www.bankofengland.co.uk Ҳиндистон Марказий банки www.centralbankofindia.co.in Греция Марказий банки www.bankofgreece.gr Норвегия Марказий банки www.norges-bank.no Финландия Марказий банки www.suomenpankki.fi Малайзия Марказий банки www.bnm.gov.my Австралия Марказий банки www.rba.gov.au Тожикистон Марказий банки www.nbt.tj Латвия марказий банки www.bank.lv Мексика Марказий банки www.banxico.org.mx Бразилия Марказий банки www.bcb.gov.br Туркманистон Марказий банки www.cbt.tm БАА Марказий банки www.centralbank.ae Саудиа Арабистони Марказий банки www.sama.gov.sa Филиппин Марказий банки www.bsp.gov.ph Арманистон Марказий банки www.cba.am Озарбайжон Марказий банки www.cbar.az Италия Марказий банки www.bancaditalia.it Руминия Марказий банки www.bnr.ro Ветьнам Марказий банки www.sbv.gov.vn Қатар Марказий банки www.qcb.gov.qa Қувайт Марказий банки www.cbk.gow.kw Янги Зеландия резерв банки www.rbnz.govt.nz

1. Банкларнинг пайдо бўлишига замин яратган шарт-шароитлар Пулларни сақлаш учун ишончли муассасани топиш зарурлиги пул хўжалигини юзага келишига сабаб бўлган асосий омил бўлди. Дастлаб бундай муассаса вазифасини ибодатхоналар бажарди. Чунки, ибодатхоналарга ва уларда хизмат қилувчи диндорларга нисбатан давлат ва жамоалар томонидан кучли ишонч мавжуд эди. Ҳатто ашаддий ўғрилар ва талончилар ҳам ибодатхоналарга ҳужум қилишмаган.

Ибодатхоналарда дастлаб товарларни айирбошлаш натурал шаклда амалга оширилар эди. Бу эса, товарларни сақлаш учун катта ҳажмдаги омборхоналарни талаб этар эди. Бунинг устига, айирбошлашда эквивалентликни сақлаш муаммоси юзага келди. Натижада ибодатхоналар ходимлари, руҳонийлар металл пулларнинг афзаллигини пайқаб қолишди. Дастлаб олтин, кумуш, мис ва бронзадан пул сифатида кенг фойдаланиш йўлга қўйилди. Кейинчалик улар орасидан олтин ва кумуш умумий эквивалент сифатида ажралиб чиқди .

Ибодатхоналар ҳисобга олиш операцияларини ҳам амалга оширишга мажбур бўлишди. Чунки, операциялар ҳажми ва уларда иштирок этувчиларнинг сонини кўпайиши билан операцияларни ҳисобга олиш мураккаблашди. Товар муносабатларининг пайдо бўлиши ва давлат ҳокимияти институтларининг пайдо бўлиши билан ибодатхоналарнинг пул операциялари ривожланди. Дастлаб ибодатхоналар пул маблағлари ва мулкларни бепул сақлашган. Кейинчалик улар сақлашни пуллик қилишди ва бир вақтнинг ўзида кредит беришни йўлга қўйишди.

Ибодатхоналарнинг кредит операциялари ҳажмининг ошиб бориши уларга, ерларни сотиб олиш ва сотиш, солиқлар йиғиш ва давлат мулкини бошқариш имконини берди. ШУНДАЙ ҚИЛИБ, ИБОДАТХОНАЛАР ПУЛ ХЎЖАЛИГИНИНГ ШАКЛЛАНИШИГА, ССУДА ОПЕРАЦИЯЛАРИНИНГ ПАЙДО БЎЛИШИГА, ҲИСОБ- КИТОБ ХИЗМАТЛАРИНИНГ ЮЗАГА КЕЛИШИГА САБАБ БЎЛДИ. .

СУДХЎРЛИК кредитининг қонун йўли билан дунёнинг кўплаб мамлакатларида бекор қилиниши банкларнинг пайдо бўлишида муҳим роль ўйнади. Судхўрлар қўлида тўпланиб қолган йирик миқдордаги пул маблағлари ссуда капиталининг кўпайишида муҳим аҳамият касб этди. Эрамизгача бўлган VII асрдан бошлаб Қадимги Шарқда, кейинчалик Қадимги Грецияда давлат пулларни зарб этишни ўз қўлига олди. Пулларни зарб этишни марказлашуви ва стандартлашуви давлатлар ўртасидаги савдо алоқаларини ривожлантиришга кучли туртки берди.

Савдо операциялари ва тўловлар ҳажмини ошиши тижорат рискларидан ҳимояланиш мақсадида пул маблағлари захирасини бир жойда тўплаш заруриятини юзага келтирди. Бу масалани ҳал этиш мақсадида “ Савдо уйлари ” ташкил этилди. Вавилон савдо уйлари қуйидаги операцияларни амалга оширишган 1. - товарларни сотиб олиш ва сотиш бўйича комиссион операциялар; 2. - ссудалар бериш; 3. - мижозни номидан тўловларни амалга ошириш; 4. - ишонч операциялари.

Савдо уйлар билан бирга давлатнинг савдо агентларининг пайдо бўлиши банкларнинг пайдо бўлишига замин яратган муҳим шарт- шароитлардан бири бўлди. Ушбу агентликлар савдо ташкилотининг суғурта фондини ташкил этиш билан бирга, металл слиткалар шаклида пулларни сотиб олиш ва сотиш, улар билан бошқа давлатларда савдо қилиш операциялари билан шуғулланар эдилар. Қадимги Шарқда давлатнинг савдо агентлари тамкарлар деб аталган.

Тамкарлар ссуда бериш билан бирга, ссудани қайтармаган қарздорни қамоққа тиқиш ҳуқуқига эга эди. Аммо уни қул сифатида сота олмас эди. Қарздор кредиторга ссуда бўйича қарзини узгунга қадар текин ишлаб берар эди. Қарзини узиб бўлган шахс билан ҳар қандай молиявий муносабат тўхтатилар эди. Кредитни қайтара олмай қолган қарздорларнинг ерларини тортиб олиниши натижасида кредиторлар қўлида катта миқдорда ер майдонлари тўпланди. Чунки, ипотека кредити ўша даврда мавжуд эди. Яъни, ўзига тегишли ерни гаровга қўйиб, кредит олиш амалиёти мавжуд эди.

Хусусий мулкчилик институтининг ҳуқуқий асосларини яратилиши пул хўжалигини ривожланишига туртки берди ва натижада Қадимги Римда уюшмалар пайдо бўлди . Ушбу уюшмалар фаолиятининг қонунчилик асослари мавжуд эди. Улар пул шаклидаги капитални жамғариш, пул тизимини умстаҳкамлаш, давлатга солиқлар йиғиб беришда муҳим роль ўйнади. Рим империясининг қулаши билан пул хўжалигининг инқирози бошланди. Ушбу инқироз Шимолий Италиянинг йирик шаҳарлари бўлган Генуя, Венеция ва Флоренцияда савдо ва саноатнинг ривожланиши билан барҳам топди.

Банклар пайдо бўлишининг асоси товар- пул муносабатларининг ривожланиши ҳисобланади. Товар-пул муносабатларининг юзага келиши ва уларнинг ривожланиб бориши барча ижтимоий-иқтисодий тузумларда банкларнинг мавжуд бўлишини тақозо қилади. Банк деб пул маблағларини йиғувчи, сақлаб берувчи, кредит-ҳисоб ва бошқа ҳар хил воситачилик операцияларини бажарувчи муассасага айтилади . 03 1B 41 49 25

Банк сўзи итальянча «банка» сўзидан олинган бўлиб «стол», аниқроғи «пуллик стол» деган маънони англатади. Ўрта асрларда италиялик пулдорлар ҳамёнларидаги, идишлардаги монеталарни стол устига қўйиб ҳисоб-китоб қилганлар.

Банклар ўрта асрларда пулдорлар томонидан пулни қабул қилиш ва бошқа давлат, шаҳар пулига алмаштириб бериш асосида келиб чиққан. Кейинчалик пулдорлар ўз бўш турган маблағларидан фойда олиш мақсадида уларни вақтинча фойдаланишга маблағ зарур бўлган субъектларга беришган. . 25

• Бу ҳол пул алмаштирувчи пулдорларнинг банкирларга айланишига олиб келган .

ХII асрларда Генуяда пул алмаштирувчи лар «банкерии» деб атаган. Агар пулдорлардан бирортаси ишончни оқламаса ва ўз ишига масъулиятсизл ик қилса, у ўтирган столни синдириб ташлашган Уни «Банcо ротто», яьни банкрот деб аташган Бизга маълум бўлган «банкрот» сўзи ҳам итальянча «банcа» сўзидан олинган.

• Флоренция • Венеция16-аср • Амстердам1605-йил • Гамбург,Миланда,Генуяда.1618-йил Бу банклар БАНКЛАР ПАЙДО БЎЛИШИНИНГ БОШЛАНҒИЧ НУҚТАСИ Асосан ўз мижозлари савдогарлар ўртасида нақд пулсиз ҳисоб китобларни олиб борган

• Банклар фаолиятининг ривожланиши ва Марказий банкнинг пайдо бўлиши. • Банклар фаолияти ривожланишига қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади: 1. Давлат ва аҳоли томонидан банкларга бўлган ишончнинг ортиши уларнинг ихтиёридаги вақтинча бўш пул маблағларни банкка жалб қилиш имконини беради. 2. Кейинчалик ишлаб чиқарувчи кохоналар ҳам ўз пул маблағларини депозит сифатида банкларга жойлаштира бошлади. 3. 17- асрда Америкадан Европага жуда катта миқдорда олтин ва кумушнинг кириб келиши Италия ва Голландия банкларининг монополиясига барҳам берди. 4. Натижада Европада банклараро рақобат шаклланди.

БАНКЛАР ПАЙДО БЎЛИШИНИНГ БОШЛАНҒИЧ НУҚТАСИ • Тарихда биринчи юзага келган расман банк Англия банки ҳисобланиб у 1694 йилда акционерлик банки сифатида ташкил топган. • Бу банк акционер-эмиссион банк бўлиб, унга давлат томонидан банкнотлар чиқаришга рухсат берилган. • Кейинчалик, саноат ривожланиши нати- жасида банклар бошқа мамлакатларда ҳам ташкил қилиниб борган.

• Банклар ўзининг специфик яъни “ўзига хос” хусусиятига кўра миллий тўлов тизимининг таянчига айлантирилди. • Энди иқтисодиётдаги барча тўловлар банклар орқали ўтадиган бўлди. Бу банкларнинг иқтисодиётдаги мавқеини кескин оширди. • Биринчи Марказий банк 1650-йилда Швециянинг Рикс банки; • 1694-йилда Англия Марказий банки; • 1800-йилда Франция Марказий бани; • 1893-йилда Италия Марказий банки ; • 1913-йилда АҚШ федерал захира тизими ташкил этилди.

• Марказий банкларнинг пайдо бўлиши қуйидаги сабаблар билан белгиланади: 1. Нақд пулларни эмиссия қилишнинг битта марказда тўпланишининг зарурлиги. 2. Тижорат банкларининг инқироз пайтида нақд пул эмиссияси бўйича мажбуриятларини таминлай олмасди. Бунга мисол қилиб , 1907-йилда АҚШдаги инқирозни айтиш мумкин. 3. Давлатни молиявий танг , оғир аҳволдан қутқариш. 4. Хусусий тижорат банкларининг ўзи ҳам пул эмиссия қилишдан безиб қолишди.

• Банк тизими ва унинг элементлари. • Банк тизими-тор маънода банк муассасалари йиғиндисидир. • Банк тизими кенг маънода банк муассасалари ва улар фаолиятининг меёрий ҳуқуқий асослари, ташкилий моддий-техник ва молиявий асосларининг йиғиндисидир. • 1996-йил 25-апрелда “Банклар ва банк фаолияти тўғрисида”ги қонун; • 1995-йил 25-декабрда “Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида”ги қонун. • Америкалик олим Фридрих Мишкин , рус олими Андрюшен ва яна кўплаб олимлар суғурта компанияларини , пенсия фондларини ва кредит уюшмаларини банк тизими таркибига киритади. • Бозор иқтисодиёти шароитида 2 поғонали банк тизими шаклланади: • 1-поғонада Маказий банк ; • 2-поғонада Тижорат банклари туради. • Лекин 3 поғонали банк тизими ҳам пайдо бўлди. Бунга мисол қилиб, европа ҳудудига кирган мамлакатларнинг банк тизимини кўрсатиш мумкин: • Европа Марказий банки • Евро ҳудуд мамлакатларининг Марказий банки • Европа ҳудуд мамлакатларининг тижорат банклари

• Банк тизими қуйидаги элементлардан ташкил топади: • 1.Банк тизимининг ҳуқуқий асослари . • 2.Банк тизимининг ташкилий асослари. Масалан: АҚШда тижорат банклари ташкилий тузилишига кўра 2 га ажратилади: • Универсал банклар-депозит қабул қилиш ҳуқуқига эга, кредитлаш, ҳисоб-китоблар ва бошқа молиявий хизматлар кўрсатади. Лекин улар қимматли қоғозлар чиқариш йўли билан ресурс жалб қилиш ҳуқуқига эга эмас. Универсал банклар федерал захира тизими томонидан назорат қилинади. • Инвестицион банклар-депозит қабул қилиш ҳуқуқига эга эмас. Улар қимматли қоғозларини муомалага чиқариб, ресурслар жалб қилади ва бу ресурслардан ўрта ва узоқ муддатли кредитлар беради. • • •

• 3.Банк тизимининг иқтисодий асослари. • Банклар фаолият юритиш учун Марказий банк томонидан белгиланган миқдорда устав капиталини шакллантириш лозим. Устов капитали шакллангандан кейин Марказий банк тижорат банкларга Бош лицензия беради. • 4.Банклар турлари. • Тижорат банклари мижозларнинг таркибига кўра 3 турга бўлинади: • а) улгуржи банклар – бу банклар йирик компанияларига молиявий хизмат кўрсатади, аҳоли ва кичик бизнес субектлари билан ишламайди. • б) чакана банклар – фақат аҳолига ва кичик мижозларга молиявий хизмат кўрсатади. • c) аралаш банклар бу банкларнинг мижозлари таркибида аҳолига ҳам , кичик субектларига ҳам йирк компаняларга хизмат кўрсатади.

Банкларнинг функциялари. 1. – Вақтинча бўш турган маблағларни йиғиш ва капиталга айлантириш; 2. – Кредит муносабатларида воситачилик қилиш; 3. – Тўлов жараёнларида воситачилик қилиш; 4. – Муомалага кредит воситаларини чиқариш.

Банкнинг турлари • Банклар маълум белгиларига қараб қуйидаги турларга бўлинади. • Мулк шаклига қараб: 1. акционер, 2. ноакционер, 3. кооператив, 4. коммунал, 5. давлат, 6. аралаш, 7. халқаро банклар;

Банкнинг турлари • Ноакционер банклар пайчилар маблағлари ҳисобидан ташкил қилинган банклар бўлиб, улар бир ёки бир неча шахс ихтиёрида бўлиши мумкин. • Майда ишлаб чиқарувчилар, ҳунармандларнинг фаолиятини қўллаб-қувватлаш мақсадида кооператив банклар ташкил қилинади. • Бу банкларнинг маблағлари иштирокчиларнинг маблағлари ҳисобидан вужудга келтирилади ва мижозларга уларнинг фаолиятини ривожлантириш учун енгил шароитда кредит берилади.

Банкнинг турлари • . Коммунал банклар ихтисослашган кредит ташкилотлар бўлиб, коммунал хўжалик ва уй-жой қурилишини кредитлаш ва молиялаштириш билан шуғулланади

Банкнинг турлари • Давлат банклари давлат ихтиёрида бўлган кредит муассаса бўлиб, биринчи марта қадимий Римда, Мисрда, кейинчалик -ХVII асрларда Европада вужудга келган . Давлат банкларининг қуйидаги турлари амалиётда бўлиши мумкин: 1. марказий, 2. тижорат банклари 3. махсус кредит институтлар • . Аралаш банклар капитали давлат томонидан ва бир қисми хусусий капитал томонидан вужудга келтирилади.

Банкнинг турлари • Халқаро банклар халқаро пул, ҳисоб ва кредит мунособатларини олиб борувчи банк бўлиб, давлатлар ўртасида валюта, кредит ва молия муносабатларини бошқариб боради. • Йирик халқаро банклар қаторига Европа ривожланиш ва тараққиёт банки, Халқаро валюта фонди, Халқаро Молия корпорацияси, Халқаро ҳисоб-китоблар банкини ва бошқаларни киритиш мумкин.

Банкнинг турлари • Хорижий банклар тўлиқ ёки қисман чет эл инвесторларига тегишли бўлган банклар бўлиб, улар ўз фаолиятини маҳаллий қонунлар доирасида олиб боради . • Ҳозирги вақтда бундай банклар йирик банкларнинг шўъбалари сифатида фаолият кўрсатади.

Банкнинг турлари Фаолият кўрсатиши ва бажарадиган функцияларига кўра 1. Депозит, 2. Универсал, 3. Ихтисослашган банкларга бўлинади .

Банкнинг турлари • Депозит банклар , асосан аҳоли жамармаларини жалб қилиш ва жойлаштириш билан шуғулланади. • Универсал банклар турли хил банк операциялари: депозит, кредит, ҳисоб, фоиз, воситачилик ва бошқа операцияларни бажарувчи банк ҳисобланади. • Германия, Швейцария, Австрия каби мамлакатларнинг тижорат банклари универсал банклар ҳисобланади. • Ихтисослашган банклар халқ хўжалигининг маълум соҳаларига ва аҳолига хизмат кўрсатувчи банклардир

Банкнинг турлари • Ихтисослаштирилган банкларнинг турлари сифатида инвестиция, жамғарма, ривожланиш ва тараққиёт банкларини келтириш мумкин. • Кредит тизимининг яна бир қисми нобанк кредит муассасалари бўлиб, давлат ва корхоналарни молиялаштириши, узоқ муддатли кредитлаш билан шуғулланади.

Банкнинг турлари  Миллий мавқеи бўйича 1. миллий 2. хорижий банкларга бўлинади . .

Кредит тизими • Кредит тизими деб кредит муносабатлар мажмуаси ва кредит муносабатларни ташкил қилувчи ва амалга оширувчи кредит институтлар йиғиндисига айтилади. • Кредит тизими орқали ҳуқуқий ва жис- моний шахсларнинг вақтинча бўш маблағлари йиғилади ва корхона, ташкилотларга, аҳолига, давлатга вақтинча фойдаланишга берилади. • Кредит тизими бир неча бўғинлардан иборат бўлиши мумкин.

Кредит тизими • Маблағларни жалб қилиши ва тақсимланишига қараб кредит тизими бўғинлари ўз хусусиятларига эга бўлади. Жаҳон амалиётида кредит тизими ўзининг ташкил қилиниш турига қараб қуйидаги гуруҳларга бўлинади: • – Марказий банк; • – тижорат банклар; • – махсус-кредит институтлар.

Кредит тизими • Бозор иқтисодиёти шароитида икки поғонали кредит банк тизими кўп мамлакатлар иқтисодининг асоси ҳисобланади. Бу Марказий банк, банк институтлари ва нобанк кредит муассасаларидир. • Банк институтларига қуйидаги банклар киради: • – тижорат банклар; • – инвестиция банклари; • – жамғармалар жалб қилувчи банклар (Ўзбекистонда Халқ банки); • – ипотека банки; • – савдо банклари; • – ташқи иқтисодий алоқалар бўйича банклар; • – тармоқлар бўйича ихтисослашган банклар ва бошқалар. • Нобанк кредит ташкилотларга: • – инвестиция компаниялари; • – суғурта компаниялари; • – нафақа ва бошқа фондлар киради .

Кредит тизими • Кредит тизимида асосий ўринни банк институтлари, банк институтлари таркибида салмоқли ўринни тижорат банклари эгаллайди . • Тижорат банклари кредит тизимининг бошқа бўғинларига нисбатан кўпроқ бўш ресурсларни жалб қилади ва кўп миқдорда мижозларга кредитлар беради

Кредит тизими • Махсус ихтисослашган кредит институтлари (банклар) тижорат банклари фаолиятини тўлдиради. • Улар иқтисодиётнинг кам рентабеллик, кам фойдали тармоқларига (қишлоқ хўжалиги, уй-жой қури-лиш, тадбиркорликни ривожлантириш ва бошқалар) енгил шароитда кредитлар бериш йўли билан уларнинг фаолиятини рағбатлантириб, ривожлантириб боради.

• Адабиётлар • 6. Абдуллаева Ш.З. “ПКБ” Дарслик Т. “Иқтисод-Молия” 2010 • 7. А. Омонов, Т. Қоралиев “ПБ” Дарслик Т. “Иқтисод-Молия” 2018 • 8. Каримов И.А. Банк тизими, пул муомаласи, кредит, инвестиция ва молиявий баркарорлик тўғрисида. Тузувчи Ф.М.Муллажанов.—Т.: Ўзбекистон, 2005. -528 9. Муллажонов Ф.М. Ўзбекистон Республикаси банк тизими. – Тошкент: Ўзбекистон, 2011. – 368 б. 10.Азизов У.Ў. Ўзбекистон иқтисодиётининг барқарор ўсишини таъминлашда монетар ва фискал дастаклар таъсири. – Тошкент: IQTISOD-MOLIYA, 2013. - Б. 15. • 11. Бобакулов Т.И. Миллий валютанинг барқарорлигини таъминлаш: муаммолар ва ечимлар. – Тошкент: Fan va texnologiya, 2007. – 184 б. 71

12. Душаев Б.М. Монетарная политика: – Ташкент: Iqtisod-Moliya, 2005. – 120 c. • 13. Абдуллаев Ў.А. Монетар сиёсат. Монография. Тошкент – «IQTISOD-MOLIYA» нашриёти, 2015 йил. • 14. Андрюшин С.А., Кузнецова В.В. Центральные банки в мировой экономике. – М.: АЛЬФА-М, 2012. • 15. Моисеев С.Р. Денежно-кредитная политика: теория и практика. Учебное пособие. – М.: Московская финансово-промышленная академия, 2011. – 784 с.

Қўшимча адабиётлар  1. Бобакулов Т.И. Ўзбекистон Республикасида миллий валюта курсининг барқарорлигини таъминлаш бора- сидаги муаммолар ва уларни ҳал қилиш йўллари. и.ф.д. илм. дар. ол. учун ёз. дисс. автореф. – Тошкент: 2008.  2. Абдуллаев У.А. Марказий банкнинг монетар сиёсати ва унинг иқтисодий ўсиш суръатларига таъсири. иқт. фан. ном. илм. дар. олиш учун ёзилган дисс. автореферати.- Тошкент, БМА. 2011.-21 б.  3. Шомуродов Р.Т. Банк тизимида монетар воситаларни такомиллаштириш йўллари. 08.00.07. Иқтисод фанлари номзоди ... дисс. -Т, 2004. 73

• Интернет сайтлари: • www.lex.uz – Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси • www.cbu.uz - Ўзбекистон Республикаси Марказий банки расмий сайти • www.tfi.uz - Тошкент молия институти расмий сайти • www.stat.uz – Ўзбекистон Республикаси Давлат Статистика қўмитасининг расмий сайти • www.sciencedireсt.com – оммабоп илмий журналлар сайти. • www. reader.elsevier.com – оммабоп илмий журналлар сайти. • www. scopus.com. – халқаро мақола ва анжуманлар сайти.74

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ

O'xshashlar

Хуфёна иқтисодиётнинг келиб чиқиши сабаблари

Ўзбекистон Республикаси банк тизими ва унинг таркиби

Узбекистон Республикасида банк тизимининг эволюцияси. Хозирги замон банк тизими

Банкларнинг пайдо булиши ва ривожланиш тарихи

Марказий банк ва унинг функциялари