Bandlik va ishsizlik. Ularning darajalari va turlari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Bandlik va ishsizlik. Ularning darajalari va turlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

324.2177734375 KB

Ko'chirib olish

Bandlik va ishsizlik. Ularning darajalari va turlari

REJA: 1. Bandlik 2. Ishsizlik va uning turlari. Ishsizlikdarajasi 3. Mehnat bozorini ng tarkibiy tashkil etuvchilari Mehnat bozori, bandlik, ishsizlik

A h o lin in g is h b ila n b a n d lig in i t a ` m in la s h d a v la t ijt im o iy - it is o d iy s iy o s a t in in g u s t iv o r y o ` n a lis h la r id a n h is o b la n a d i. B u b e jiz e m a s , c h u n k i is h b ila n b a n d lik a h o li t u r m u s h d a r a ja s in i y u k s a lt ir is h n in g a s o s iy o m ili b o ` lib o lm a y , b a lk i u n in g s o g ` lo m t u r m u s h t a r z in i t a s h k il ilis h n in g s h a r t i h a m d ir . 1 . B a n d l i k

M a m la k a t im iz d a b o z o r it is o d iy o t ig a o ` t is h b ila n a h o lin in g b a n d lik d a r a ja s in i b ir m u n c h a o s h ir is h im k o n iy a t la r i y a r a t ild i.R iv o jla n g a n m a m la k a t la r t a jr ib a s i s h u n a r s a d a n d a lo la t b e r m o d a k i, m e h n a t m u n o s a b a t la r id a a h o lin in g o ` z i is t a g a n s o h a d a b a n d lig i y u o r i a d r la n a d i. C h u n k i a y n a n s h u n d a y b o ` lg a n d a g in a in s o n y u o r i s a m a r a d o r lik v a s if a t b ila n m e h n a t ila d i. B o z o r it is o d iy o t i a h o li b a n d lig i m u a m m o s in i t o ` la -t o ` k is h a l e t a o lm a y d i, is h s iz lik m u a m m o s i h a m is h a s a la n ib o la d i.B u b o z o r it is o d iy o t in in g q o n u n id ir .

Mehnatga layoatli aholini asosan 2 xil toifaga ajratish mumkin. Birinchi toifaga mehnat bozori orali yollanib ishlovchilar kirsa, ikkinchi toifaga o`zini-o`zi ish bilan band ila oladigan odamlar - uy xo`jaligida ish bilan band bo`lganlar, yakka tartibda mehnat faoliyati bilan shug`ullanuvchi ishbilarmonlar, fermerlar, biznesmenlar, immatli og`ozlar, omonatlardan foyda oluvchilar va boshalarni kiritish mumkin.

• Mehnatga layoatli bo’lib, ishlashni xohlagan, lekin ish bilan ta‘minlanmaganlar ishsizlar deyiladi.2. Ishsizlik va uning turlari. Ishsizlikdarajasi

Namoyon bo’lish xususiyati va vujudga kelish sabablariga ko’ra ishsizlikni uyidagi turlari mavjud:1 ) fr ik ts io n ; 2 ) ta r k ib iy ; 3 ) ts ik lik ; 4 ) in s titu ts io n a l; 5 ) te x n o lo g ik ; 6 ) r e g io n a l; 7 ) y a s h irin ; 8 ) tu rg ’u n is h s iz lik d ir.

Hududiy ishsizlik Muayyan hududagi tarkibiy, demografik, madaniy, milliy va ijtimoiy – ruhiy xususiyatdagi bir ator kompleks omillar ta‘siri ostida ishchi kchi talabi va taklifi o’rtasidagi nomutanosiblik natijasi hisoblanadi.

Turg’un ishsizlik Mehnatga layoatli aholining ish joyini yo’otgan, ishsizlik bo’yicha nafaa olish huuidan mahrum bo’lgan va faol mehnat faoliyatiga hech anday iziishi bo’lmagan ismini amrab oladi. Ishsizlik darajasi ishsizlar sonining ish kuchi tartibidagi foizi sifatida hisoblanadi. Ishsizlik darajasi = ishsizlar soni х 100 % ishchi kuchi soni

Siklik ishsizlik – iqtisodiy stiklning inqiroz fazasi bilan bog`liq bo’lib, u ishlab chiqarishning pasayishi va yalpi talabning qisqarishi natijasida vujudga keladi. O’z tovar va xizmatlariga nisbatan talabning qisqarishiga duch kelgan tadbirkorlar ishlab chiqarish hajmini kamaytirish maqsadida ishchilarni ishdan bo’shata boshlaydilar. Shu tariqa iqtisodiyotda stiklik ishsizlik deb nomlanuvchi ishsizlar guruhi paydo bo’ladi.Stiklik ishsizlik haqiqiy darajadagi ishsizlikning tabiiy darajadan farqlanishini ko’rsatadi. Ishsizlikning bu turi majburiy ishsizlik hisoblanadi va stiklning yuksalish fazasida mavjud bo’lmaydi.

Institustional ishsizlikni ham tabiiy ishsizlik tarkibiga kiritish mumkin.Ishsizlikning bu turi ishchi kuchi bozori infratuzilmasi, ya’ni ishchi kuchini ish bilan ta’minlashga xizmat ko’rsatuvchi muassasalarning etarli darajada rivojlanmaganligi yoki samarali faoliyat ko’rsatmasligi natijasida paydo bo’ladi. Jumladan, mehnat birjalari faoliyatining samarali tashkil etilmasligi ishchi kuchi bozoridagi talab va taklif nisbatiga salbiy ta’sir ko’rsatishi va ishsizlikning ma’lum darajada oshishiga olib kelishi mumkin.

Texnologik ishsizlik Ishlab chiqarish jarayoniga texnologik usullarning kirib kelishi bilan bog`liq bo’ladi. Ularning ichida asosiylari ishlab chiqarishni mexanizastiyalash, avtomatlashtirish, robotlashtirish va informastion texnologiyani qo’llash hisoblanadi. Hududiy ishsizlik Muayyan hududdagi tarixiy, demografik, madaniy, milliy va ijtimoiy–ruhiy xususiyatdagi bir qator kompleks omillar ta’siri ostida ishchi kuchi talabi va taklifi o’rtasidagi nomutanosiblik natijasi hisoblanadi

Yashirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish haftasi davomida to’liq band bo’lmaslik xos.Iqtisodiyot rivojlanishi darajasining pasayishi korxonalardagi ishlab chiqarish hajmining qisqarishiga olib keladi.Biroq, korxona egalari o’z ishchilarini birdaniga ishdan bo’shata olmaydilar.Buning natijasida ishchilarning ma’lum qismi rasman ish bilan band bo’lsalarda, amalda to’liqholda ishlamaydilar.Buning natijasida mehnat unumdorligi pasayib, korxona moliyaviy natijalariga ta’sir ko’rsatadi.Yashirin ishsizlik mamlakatda vujudga kelishi mumkin bo’lgan ijtimoiy keskinlikka yo’l qo’ymaslikka intilish natijasida ham paydo bo’ladi.

Turg`un ishsizlik mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo’qotgan, ishsizlik bo’yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo’lgan va faol mehnat faoliyatiga hech qanday qiziqishi bo’lmagan qismini qamrab oladi. Professor M.N.Chepurin va E.A.Kiselevalar umumiy tahriri ostida tayyorlangan o’quv qo’llanmada «ixtiyoriy» va «majburiy» ishsizlik turlari ham ajratib ko’rsatiladi. Ularning fikriga ko’ra, ixtiyoriy ishsizlik – bu bo’sh ishchi o’rinlari mavjudligi sharoitida ishchini ish haqi darajasi yoki mehnatning tavsifi qoniqtirmaganligi sababli paydo bo’luvchi ishsizlik hisoblanadi. Majburiy ishsizlik esa ish haqining bozor muvozanati nuqtasidan yuqori darajada o’rnatilishi oqibatida ishchi kuchiga bo’lgan talab va uning taklifi o’rtasida tafovut vujudga kelishi bilan bog`liq.

3. Mehnat bozorining tarkibiy tashkil etuvchilari Mehnat bozori, bandlik, ishsizlik Mehnat bozori - bu, immatli og’ozlar, xom- ashyo va resurslar bozori kabi bozorlar bilan bir atorda mavjud bo’luvchi bozor tuzilmasining tarkibiy ismidir. Umumiy holatda, mehnat bozori deyilganda, bir tomondan - ish beruvchi, ikkinchi tomondan - yollanma xodimlar hamkorlikda bo’luvchi, bozor itisodiyotining alohida o’yi tizimi tushuniladi. Bu o’zaro hamkorlik (munosabat) natijasida ishchi kuchiga talab va taklif hajmi, nisbati va tuzilmasi shakllanadi.

Mehnat bozorining tarkibiy tashkil etuvchilari bo’lib, uyidagilar hisoblanadi: 1. Mehnatga talab; 2. Mehnat taklifi; 3. Ishchi kuchi narxi; 4. Ishchi kuchi iymati; 5. Raobat;

Hozirgi kunda O’zbekistonda tug’ilish va tabiiy o’sishning yuori koefesientlari salanib olmoda, an’anaviy ko’p bolali oiladan o’rtacha sonli bolali oilaga o’tishning o’ziga xos demografik jarayoni kechmoda. Agar 1897 yilda respublika hududida 3,9 million kishi istiomat ilgan bo’lsa, o’tgan 100 yildan ko’p davr ichida aholi soni 6,3 marta o’sdi. Bugungi kunga kelib, mamlakatimizda 25 milliondan ziyod aholi istiomat ilmoda.

Aholi sonining o’sishi aholi yashash zichligi o’sib borishi bilan birgalikda kuzatilmoda. Jumladan, 1940 yilda 1 kv km. ga 14.6 kishi to’g’ri kelgan bo’lsa, 1999 yilga kelib bu ko’rsatkich 54.1 kishini tashkil etdi, yoki 3.1 marta o’sdi. Aholining ba’zi hududlarda haddan tashari zich joylashuvi aholini ozi ovat mahsulotlari, ichimlik suvi va ish joylari bilan ta’minlashda bir ator murakkabliklarni keltirib chiar-moda. Ushbu muammolar ekologik vaziyatning yomonlashuvi, kasal- liklarning o’sishi bilan yanada chigallashmoda. Mamlakatimizning aholisi zich joylashgan mintaalariga mehnat resurslarining 81% i to’g’ri keladi. Aholisi zich joylashgan mintaalar ishlab chiarish tarmolarining keng rivojlanganligi bilan tavsiflansa, aholi zichligi past bo’lgan mintaalar uchun ishlab chiarishning tor ixtisoslashuvi va ekologik muhitning keskin yomonlashuvi xosdir.

Tug’ilish darajasi. 2014 yilning yanvar-iyunida tug’ilganlar soni – 296,8 mingtani tashkil ildi va 2013 yilning shu davriga (272,8 ming kishi) nisbatan 24,0 ming kishiga ko’paydi. Tug’ilish koeffitsiyenti mos ravishda 19,6 promilleni tashkil ildi va 2013 yilning shu davriga (18,3 promille) nisbatan 1,3 promillega ko’paydi. O’lim darajasi. 2014 yilning yanvar-iyunida o’lganlar soni – 72,0 mingtani tashkil ildi va 2013 yilning shu davriga (70,0 ming kishi) nisbatan 2,0 ming kishiga ko’paydi. O’lim koeffitsiyenti mos ravishda 4,7 promilleni (2013 yil yanvar- iyunda 4,7 promilleni) tashkil ildi.

Migratsiya. Dastlabki ma‘lumotlarga ko’ra, 2014 yilning yanvar-iyun oylarida respublika bo’yicha ko’chib kelganlar soni 73,1 ming kishini, shu davr mobaynida ko’chib ketganlar soni esa 87,8 ming kishini tashkil ildi. Migratsiya oldig’i minus 14,7 ming kishini (2013 yilning shu davrida - minus 14,1 ming kishi) tashkil etdi. Bandlik. 2014 yilning yanvar-iyun oylarida itisodiy faol aholi soni 13406,2 ming kishini yoki umumiy aholi sonining 43,8 foizini tashkil ildi.

Ishsizlik - 2014 yil iyun oyi oxiriga mehnat idoralarida ish idiruvchilar sifatida ro’yxatdan o’tgan aholi soni 9,4 ming kishini tashkil ildi va bu ko’rsatkich 2013 yilning shu davriga (13,7 ming kishi) nisbatan 4,3 ming kishiga foizga kamaygan.

ETIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR

O'xshashlar

Ishsizlik va uning turlari

Ishsizlik va uning turlari

Ishchi kuchi, ishsizlik turlari va ish haqi

Ehtiyoj va ularning turlari

Banklar va ularning turlari