Axborot xavfsizligining huquqiy va tashkiliy ta’minoti - Iqtisodiyot - Slaydlar

Axborot xavfsizligining huquqiy va tashkiliy ta’minoti

Yuklangan vaqt:

21.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1708 KB

Ko'chirib olish

IQTISODIYOT FAKULTETIO’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI IQTISODIY XAVFSIZLIK - 75 “ AXBOROT XAVFSIZLIGI” FANIDAN MUSTAQIL ISHI“ Axborot xavfsizligining huquqiy va tashkiliy ta’minoti” mavzusida tayyorlagan

MUNDARIJA: KIRISH ASOSIY QISIM 1. Axborot xavfsizligi haqida tushuncha. 2. Axborot xavfsizligining tashkiliy va huquqiy ta’minoti. 3. Ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarida axborot xavfsizligining ta’minlash masalasi. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 19-fevraldagi PF-3549-sonli farmoniga ko’ra:  O’zbekiston Respublikasida axborot texnologiyalari sohasini rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni tubdan yaxshilash chora-tadbirlari to’g’risida;  Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida loyiha boshqaruv tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida;  O’zbekiston Respubliikasi Prezidentining “O’zbekistonlik dasturiy ta’minot ishlab chiqaruvchilarni rag’batlantirishni yanada kuchaytirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi;  O’zbekiston Respubliikasi Prezidentining “Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta’minlashni tashkil qilish” to’g’risidagi ; Umuman olganda Axborot-kommunikatsiya tizimini butkul isloh qilish to’g’risdagi juda ko’plab farmonlar chiqarildi.

1. Axborot xavfsizligi haqida tushuncha. Axborot xavfsizligiga tahdid va uning turlari Axborotni muhofaza qilishning maqsadi va uning asoslari. Umuman olganda axborotni muhofaza qilishning maqsadini quyidagicha ifodalash mumkin: – axborotni tarqab ketishi, o‘g‘irlanishi, buzilishi, qalbakilashtirilishini oldini olish; – axborotni yo‘q qilish, buzish, nusxa olish, blokirovka qilish kabi noqonuniy harakatlarning oldini olish; – axborot resurslari va axborot tizimlariga noqonuniy ta’sir qilishning boshqa shakllarini oldini olish, hujjatlashtirilgan axborotga shaxsiy mulk ob’ekti sifatida huquqiy rejimni ta’minlash;1314

– shaxs, jamiyat, davlatning xavfsizligiga tahdidni oldini olish; – axborot tizimida mavjud bo‘lgan shaxsiy ma’lumotlarning maxfiyligini va konfedensialligini saqlash orqali fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlarini himoyalash; – davlat sirlarini saqlash, qonunchilikka asosan hujjatlashtirilgan va yana shunga o’xshash xavfsizlik masalalar.

Himoyalangan axborotga tahdidlar tushunchasi va uning tuzilishi. Umumiy yo‘nalishga ko‘ra axborot xavfsizligiga tahdidlar quyidagilarga bo‘linadi: – O‘zbekistonning ma’naviy ravnaqi sohalarida, ma’naviy hayot va axborot faoliyatida fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklariga tahdidlar; – Mamlakatning axborotlashtirish, telekommunikatsiya va aloqa vositalari industriyasini rivojlanishiga, ichki bozor talablarini qondirishga, uning mahsulotlarini jahon bozoriga chiqishiga, shuningdek mahalliy axborot resurslarini yig‘ish, saqlash va samarali foydalanishni ta’minlashga nisbatan tahdidlar; – Respublika hududida joriy etilgan hamda yaratilayotgan axborot va telekommunikatsiya tizimlarining me’yorida ishlashiga, axborot resurslari xavfsizligiga tahdidlar.

Axborot hisoblash tizimlarida axborot xavfsizligini ta’minlash nuqtai nazaridan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan uchta tashkil etuvchi: 1. Axborot; 2. Texnik va dasturiy vositalar; 3. Xizmat ko‘rsatuvchi personal va foydalanuvchilar.

Huquqiy Tashkiliy hamda texnik razvedkadan himoyalanishda Hisoblash texnikasi vositalarida axborotga ishlov berishda axborotni muhofaza qilishdan foydalanish.Axborotni muhofaza qilish tamoyillarini uchta guruhga bo‘lish mumkin :

Axborotni muhofaza qilish tizimlaridan foydalanish amaliyoti shuni ko‘rsatmoqdaki, faqatgina kompleks axborotni muhofaza qilish tizimlari samarali bo‘lishi mumkin. Unga quyidagi chora-tadbirlar kiradi: 1. Qonunchilik. Axborot himoyasi sohasida yuridik va jismoniy shaxslarning, shuningdek davlatning huquq va majburiyatlarini qat’iy belgilovchi qonuniy aktlardan foydalanish. 2. Ma’naviy-etik. Ob’ektda qat’iy belgilangan o‘zini tutish qoidalarining buzilishi ko‘pchilik xodimlar tomonidan keskin salbiy baholanishi joriy etilgan muhitni hosil qilish va qo‘llab quvvatlash. 3. Jismoniy. Himoyalangan axborotga begona shaxslarning kirishini taqiqlovchi jismoniy to‘siqlar yaratish. 6. Kriptografik. Ishlov berilayotgan va uzatilayotgan axborotlarga noqonuniy kirishni oldini oluvchi shifrlash va kodlashni tatbiq etish. 7. Dasturiy. Foydalana olishlilikni chegaralash uchun dastur vositalarini qo‘llash. 5. Texnik. Axborotni muhofaza qilish uchun elektron va boshqa uskunalardan foydalanish.4. Ma’muriy. Tegishli maxfiylik rejimi, kirish va ichki rejimlarni tashkil etish.0A 1A

2. Axborot xavfsizligining tashkiliy va huquqiy ta’minoti. Zamon taraqqiy etgan sari jamiyatda axborotga bo‘lgan talab va ehtiyoj ham ortib bormoqda, ayniqsa, axborot texnologiyalarining kun sayin rivojlanib borishi axborotlar hajmining ham ortib borishiga xizmat qilib kelmoqda. Bu kabi axborotlar ichida ma’lum ma’noda ximoyani, mahfiylikni va sir saqlanishini talab etadiganlari ham bo‘ladi, negaki, bu toifadagi ma’lumotlarning oshkor bo‘lishi, o‘g‘irlanishi yoki yo‘q qilinishi kabi holatlar tashkilot uchun katta talofotlarni, moliyaviy yoki moddiy zararlarni olib kelishi mumkin. Bu kabi holatlarni oldini olish uchun esa qanday soha bo‘lmasin albatta, axborot xavfsizligini, uning himoyasi va muhofazasini amalga oshirishi lozim. Buni fizik, dasturli- texnik, me’yoriy-huquqiy uslub bilan amalga oshirish mumkin. 28

Bugungi raqobatdosh davrda har bir korxona o’zi yaratgan mahsulotni patentlab, uni nusxalanib ketishini oldini oladi. Bu esa bozozrda korxonaning mahsulotini savdosini chaqonligini, brend nomini olishini, iqtisodiy rivojlaniyanada o’sishini ta’minlaydi. Har bir korxona va tashkilot o’z xavfsizligini ta’minlaydi.

Xavfsizlik bo‘yicha Xalqaro ISO 17799 standartiga asoslangan holda xavfsizlik standarti kompleks xarakterga ega bo’lib, avvalo tashkilotlarda axborot xavfsizligini ta’minlashning me’yoriy huquqiy poydevorini yaratish uchun dastur amal bo‘lib, bu o‘z navbatida axborot tizimlari xavfsizligini boshqarish vazifalarini yengillashtiradi. «Tashkilotning xavfsizlik siyosati» hujjati. Bu hujjat tashkilotda axborot xavfsizligining maqsad va prinsiplarini aniqlash uchun mo‘ljallangan bo’lib, o‘z navbatida axborot xavfsizligi obyektlari ro‘yxati ko‘rsatib o‘tiladi. Hujjat turi — Nizom. Tashkilotning xavfsizlik masalalari bilan shug‘ullanuvchi bo‘lim tomonidan ishlab chiqiladi. Tashkilot rahbari tomonidan tasdiqlanadi. Axborot tizimlari yoki vositalari tarkibi o‘zgargan holda yoki bir yilda eng kamida bir martta ko‘rib chiqiladi va yangilanadi. Hujjat tarkibi. Tashkilotda axborot xavfsizligining o‘rnini hamda uning tashkil etuvchilarini belgilash. Axborot xavfsizligi tushunchasini belgilash, tashkilotning axborot xavfsizligi obyektlarini sanab o‘tish. Tizimni va undagi o‘zgarishlarni boshqarish. Axborot xavfsizligi siyosati bilan birgalikda axborot xavfsizligiga aloqador boshqa hujjatlarning to‘liq ro‘yxati. «Axborot xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha javobgarlikni taqsimlash» hujjati. Tashkilotda axborot xavfsizligi resurslarini va bu resurslardan foydalanish vakolatiga ega shaxslarni javobgarligini belgilash uchun mo‘ljallangan. «Xodimlarni tanlash va ular bilan ishlashda axborot xavfsizligi» hujjati. Tashkilotda xodimlarni tanlashda va ular bilan ishlashda axborot xavfsizligini ta’minlash chora-tadbirlarini aniqlash uchun mo‘ljallangan. «Ishchi o‘rin xavfsizligi» hujjati. Ishchi o‘rindan ma’lumotlarning chiqib ketishining oldini olish va xodim uchun ishchi o‘rnini to‘g‘ri tashkil etishni belgilaydi.

1 • Kompyuter jinoyatchiligi uchun jazolash mе’yorlarini ishlab chiqish; 2 • Dasturlovchilarni mualliflik huquqlarini himoya qilish; 3 • Jinoiy va fuqarolik qonunchiligini, hamda kompyuter jinoyatchiligi sohasida sud ishini mukammallashtirish; 4 • Kompyuter tizimlari ishlab chiquvchilar ustidan jamoat nazorati masalalari; 5 • Bu masalalar bo’yicha mos xalqaro shartnomalarni qabul qilish va h.k.Axborotni himoya qilishni huquqiy usullarida huquqiy xaraktеrli masalalar: 1D

Hozirgi kunda axborot tizimida dolzarb masalalardan biri ma’lumotlarni uzatish tarmog‘i(MUT)da xavfsizlikni ta’minlash masalasidir. Chunki MUT ning rivojlanishi, kengayishi uning xavfsizligini ta’minlashga qiyinchilik tug‘dirmoqda.

MUT ga tahdid turli xil yo‘llar bilan uyushtirilishi mumkin va natijada quyidagi ko‘rinishdagi qoidabuzarliklar kelib chiqishi mumkin: • Dasturiy qismiga yangi qo‘shimcha funksiya qo‘shish bilan, ya’ni virus va boshqa dasturiy ta’minotlar; • Axborot tizimida ma’lumotlardan ruxsatsiz, erkin foydalanish; • Boshqa bir foydalanuvchi nomidan ish yuritish, ya’ni uning huquqlaridan foydalanish; • Qayta uzatgich sifatida ikkita o‘zaro foydalanuvchining aloqa liniyasiga bog‘lanish; • Qachon, kim qanday ma’lumotni qaysi tarmoq resursidan olishini o‘rganish; • Noto‘g‘ri axborot kiritish; • Noto‘g‘ri axborot kiritish yo‘li bilan bayonnomani buzish.

“ Zarar yetkazuvchi dasturni sotib olish bugun katta muammo emas: ularni turli xakerlik forumlarida topish mumkin. Dasturlar narxining arzonligi esa ulardan foydalanish imkonini kengaytiradi. Bundan tashqari, bunday yo‘lni tanlagan kiberjinoyatchilardan professional bo‘lish ham talab etilmaydi: ular belgilangan narxga hujumni amalga oshirish uchun dasturlarning tayyor paketini xarid qilishi mumkin. Bunday vaziyatda foydalanuvchilardan qimmatli ma’lumotlar va pulni boy bermaslik uchun ogoh bo‘lish talab etiladi. Bundan tashqari, foydalanuvchilar o‘zining qurilmasini va u orqali internetda olib boriladigan barcha harakatlarini kimgadir ishonishda yanada e’tiborliroq bo‘lishlari kerak”, — deydi “Kasperskiy laboratoriyasi”ning virusga qarshi kurashuvchi bosh mutaxassisi Aleksandr Gostev.

“ Kasperskiy laboratoriyasi” mutaxassislari keng tarqalgan xakerlik ishlari keltiradigan foydani hisoblab chiqdi. Ma’lum bo‘lishicha, xakerlar hujumni tashkillashtirishga ketadigan mablag‘dan 20 barobar ko‘proq daromad ishlab topishi mumkin. Jumladan, mashhur ijtimoiy tarmoqlardan birining fishing (soxta) sahifasini yaratish va spam-jo‘natmalarni tashkillashtirish o‘rtacha 150 AQSh dollari atrofidagi mablag‘ni talab qiladi. Agar mazkur qarmoqqa 100 kishi ilinsa, xakerlar ularning shaxsiy ma’lumotlari — telefon raqamlar, shaxsiy suratlar va yozishmalarni sotish orqali kamida 10 ming dollar ishlab olishi mumkin.

Mobil troyan-bloklovchi dastur va uning tarqalishi uchun o‘rtacha 1000 dollar ajratilishi kerak. Bunda xakerlarga, misol uchun 100 kishining bloklanib qolgan smartfonlarini ochib berish (10 — 200 dollar) jami 20 ming dollar daromad keltiradi. Xuddi shunday mablag‘ni shifrlash dasturlari orqali ham ishlab topish mumkin. Biroq ular kamida ikki barobar ko‘proq mablag‘ — 2000 dollar talab qiladi. Mazkur dasturlardan foydalanib xakerlik hujumini amalga oshirish foydalanuvchilarga ancha qimmatga tushadi. Negaki, ma’lumotlarni shifrdan chiqarish uchun ular xakerlarga o‘rtacha 100 dollar to‘lashi kerak. Firibgarlar foydalanuvchilar pulining ortidan quvadigan bank troyanlarini ishga solish orqali yanada ko‘proq daromad topishi mumkin. Kiberjinoyatchilar eksployt va o‘zining maxsus spam-jo‘natmasi bilan birgalikda sotiladigan bunday dasturga 3000 dollar atrofida pul sarflab, 72 ming dollargacha bo‘lgan mablag‘ni qo‘lga kiritishi mumkin. Bunda bir foydalanuvchi o‘rtacha 722 dollar miqdorida jabr ko‘radi.

Xulosa: Hozirgi glaballashuv jarayonida hayotimizni kompyuter texnologiyalarisiz tasavvur etish judaham qiyin. Kompyuter texnologiyalari shaxsiy hayotimizning har bir javhasida bizning yumushlarimizni osonlashtirib, muammolarimizga tez va aniqroq javob olishimizga juda ham katta yordam beradi. Ayinqsa, shaxsiy kompyuter va uning qurilmalari yordamida biz o’z hisob kitobalrimizni va boshqa yumushlarimizni tez va oson bajaramiz. Shunday ekan bu glaballashuv jarayonida zamonga hamnafas tarzda kompyuter texnologiyalarini chuqur o’rganishga harakat qilishimiz va hayotga tadbiq qilishimiz kerak. Tadbiq qilishimiz jarayonida barcha xavfsizlik qoidalariga qat’iy amal qilishimiz kerak. Bu bilan biz o’zmizni, qolaversa jamiyatimizni ham tinchligini ta’minlaymiz. Hamma narsaning ham ikki tarafi bor. Tarmoq orqali ma’lumotni uzatishqulay bo’lishiga qaramasdan, bu turli havflar ostida bo’ladi. Barcha ma’lumotlarni shifrlab jo’natish shuning uchun ham ishlab chiqilgan. Kibr jinoyatga qarshi Davlat ham bor kuchi bilan shug’ullanadi. Chunki hamma davlatning ham o’z ichki siyosatlari, ichki sirlari mavjud. Texnika bilan birgalikda uning tilini tushunuvchi dasturchilani ham ko’paytirib, xavfsizlikni yuqori darajada ta’minlash zamon talabi hisoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. www.webofscience.com 2. www.google.uz 3. www.ziyo.net 4. www.lex.uz 5. www.mitc.uz

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Buxgaltеriya hisobining dasturiy ta’minoti

Menejmentning tashkiliy tuzilishi

Boshqaruvning tashkiliy strukturasi va boshqaruv usullari

Innovatsiyalar va innovatsion menejmentning tashkiliy asoslari

Boshqarishda axborot va kommunikatsiya