Asosiy xo’jalik jarayonlari hisobi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Asosiy xo’jalik jarayonlari hisobi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3482.5 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: Asosiy xo’jalik jarayonlari hisobi Reja:  Korxonalarda mahsulotlarni ishlab chqarish va sotish vazifalari.  Korxonalarda xom- ashyo materiallar ta’minotining hisobi.  Korxonalarda ishlab chqarish xarajatlari hisobi.  Korxonalarda tayor mahsulotlarni sotish jarayoni hisobi. www.arxiv.uz

1. Korxonalarda mahsulotlarni ishlab chqarish va sotish vazifalari.  Hamma ishlab chqarish korxonalari yetarli miqdorda asosiy vositalar, asbob uskunalar, xom - ashyo materiallar bilan ta'minlangan bo’lishi, ishlab chqarishga ketgan sarflar va tayyorlangan mahsulotlar hisobga olinishi, tayyor mahsulotlar tannarxi aniqlanib, xaridorlarga sotilishi va ular bilan hisob-kitob qilinishi, korxonalarning mahsulot ishlab chqarish faoliyati natijalari aniqlanishi zarur. Korxonalarda bunday operatsiyalarni buxgalteriyada tegishli xuujjatlarda qayd qilinadi. www.arxiv.uz

 Shuning uchun ham mahsulotlarni ishlab chqarish va sotish bo’yicha buxgalteriya hisobi quyidagi vazifalarni bajaradi:  -mahsulot ishlab chqarish rejalarining bajarilishini nazorat qilish;  -ishlab chqarish xarajatlarini to’q’ri va uz vaqtida hisobga olib borish;  -ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning tannarxini to’q’ri aniqlash;  -moddiy boyliklarning butligini nazorat qilish;  -asosiy va aylanma mablag’lar harakatini to’q’rii hisobga olib borish va undan foydalanishni nazorat qilish;  -behuda xarajatlar va nobudgarchiliklarni oldini olish va korxona foydasini ko’paytirish;  -yangi texnika, ilg’or tajribani joriy qilish;  -korxona rahbarlarini o’zi vaqtida aniq va ishonchli ma'lumotlar bilan operativ ta'minlab turish. www.arxiv.uz

 Bu vazifalarni bajarish uchun korxonalar buxgalteriya hisobiga tegishli Qonun, qoidalari, yuriqnomalar, nizomlar bilan ta'minlangan bo’lishlari, qo’llanmalar hisob registrlari, hisobchilar yetarli bo’lib, hisob ishlari yaxshi tashkil qilingan bo’lishi zarur.  www.arxiv.uz

2. Korxonalarda xom- ashyo materiallar ta'minotining hisobi.  Mahsulot ishlab chqarish jarayonida mehnat vositalari bilan bir vaqtda xom-ashyo, material, yoq’ilg’i kabi mehnat buyumlari qatnashadi. Ularning hammasini hisob ishlarida hartli ravishda materiallar deb yuritiladi. Xom-ashyo va materiallar ishlab chqarish xarajatlarining asosini tashkil kilib,ko’pgina tayyor mahsulotlarning 70% tashkil qiladi. Korxonalar turli bo’lib, har xil xom-ashyolardan juda ko’p turdagi tayyor mahsulotlar ishlab chiqaradi. Non yopish korxonalrida asosiy xom-ashyo undan konservalar ishlab chqarishda meva sabzavotlar (olma, gilos, sabzi, pomidor, bodring va h.k.) kolbasa ishlab chqarishda gusht; asosiy xom-ashyo bo’lib hisoblanadi. Ishlab chqarish jarayonini yaxshi bo’lishi (moylash, artish uchun materiallar) yoki ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifatini yaxshilaydigan (rang beradigan) materiallar yordamchi materiallar deyiladi. www.arxiv.uz

 Bir xil materiallar ishlab chqarishda asosiy materiallar bulsa ikkinchi turdagi mahsulotlarni ishlab chqarishda esa yordamchi materiallar bo’lishi yoki aksincha.  Ishlab chqarish korxonalarida yoq’ilg’i va ehtiyot qismlar, idishlar alohida turkumlarda ko’rsatilib, ularning harakati maxsus schyotlarda hisobga olib boriladi. Mehnat buyumlarini hisobga olib borish uchun «Materiallar» hisobi schyotlari belgilangan bo’lib,ularning turlarini alohida aks ettirish uchun bir nechta subschyotlari mavjud. www.arxiv.uz

 Materiallarning harakati va qoldig’ini nazorat qilish uchun analitik schyotlardaularning turlari,navlari,markasi,miqdori va summasi bo’yicha olib boriladi.Masalan: unlar, bugdoy, javdar unlariga bugdoy unining o’zi esa oliy, birinchi, ikkinchi navlar bo’yicha hisobga olib boriladi.  Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning tannarxini aniqlash uchun materiallarni sotib olish ortish-tushirish xarajatlari kushilib, haqiqiy tannarxda hisobga olib borish zarur. Materiallarning haqiqiy tannarxi sotib olish bahosiga transport,ortish tushirish, bojxona va boshqa xarajatlar kushib hisoblanadi.  Lekin Materiallarning turlari ko’p bo’lib.sotib olish narxi har xil undan tashqari, turli manbaalardan kelganligi uchun,ortish tushirish xarajatlari ham turlicha bo’ladi.  Materiallarning har bir turlari bo’yicha tannarxda hisobga olib borish qiyinligidan ko’pgina korxonalarda joriy hisobda quyidagi usullardan birini kullaydilar. www.arxiv.uz

 -Materiallarning har bir turi sotib olish bahosida hisobga olib boriladi. Transport-tayyorlov xarajatlari esa hama materiallar bo’yicha alohida analitik schyotlarda hisobga olib boriladi:  -Materiallarning har bir turi rejalashtirilgan narxda.haqiqiy tannarx va rejalashtirilgan tannarx o’rtasidagi farq esa alohida hisobda yuritiladi.  Joriy oy davomida materiallar hisobda yuritilgan narxda ishlab chqarishga beriladi. Materiallarning hisobi har ikki usulda olib borilganda ham,joriy oyda ishlab chqarishga sarflangan materiallar haqiqiy tannarxga yyetkaziladi. Buning uchun sotib olish narxida sarflangan materiallar summasiga transport tayyorlov xarajatlari,rejalashtirilgan tannarxda bo’lganda ular o’rtasidagi farq (ortiqcha bulsa kushiladi, kam bulsa ayriladi) hisoblanadi.  Materiallar temir yo’lavtomobil va boshqa transport turlari orqali korxonaga keltirilishi mumkin. Agarda materiallar temir yo’l bilan kelsa,temir yo’l nakladnoyi bilan birgalikda keladi. www.arxiv.uz

 Agar vogon konteyner bo’zilgan,yoki qabul qilishda haqiqiy kelib tushgan va hujjatda ko’rsatilgan miqdor va summada farq bulsa,komissiya tomonidan kommersiya dalolatnomasi to’zilish kerak.  Materiallar avtotransportlarda kelib tushganda tovar transport yuk xati (TGN) schyot-faktura kabi hujjatlar bo’ladi. Mol yetkazib beruvchi tashkilotlardan omborga materiallar qabul qilindi.  Bunda debet 10 schyot Materiallar www.arxiv.uz

 Kredit 60 schyot Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan schyotlar.  Qabul qilingan xom-ashyo va materiallar shartnomaviy sotib bahosiga; Agar mol yetkazib beruvchilar schyot to’lov- talabnomalariga transport xarajatlarini ham kushgan bulsa, bu summaga ham yuqoridagidek yozuv to’ziladi,lekin 10 «Materiallar» Schyotining tashish ortish- tushirish xarajatlari nomli alohida analitik schyotlarda olib boriladi.Materiallarni qabul qilishda kamomad bulsa mol yetkazib beruvchi transport tashkilotlari gunoxkor qismiga:  Debet 42 schyot «Da'volar bo’yicha hisob kitoblar»  Kredit 60 schyot «Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan schyotlar». www.arxiv.uz

 Materiallar omborxonalarda fizik va ximik xususiyatlariga qarab.zarur sharoitlar yaratilgan holda saqlanishlari zarur. Ombordagi materiallar moddiy javobshar shaxs tomonidan Materiallarning miqdoriy harakatinin maxsus kitoblarda hisobga olib borishlari kerak.  Materiallar ishlab chqarishga berilganda quyidagicha buxgalteriya provodkasi beriladi.  Debet 2010 schyot Asosiy ishlab chqarish va 23 schyot Yordamchi ishlab chqarish  Kredit 10 schyot Materiallar.  Agar materiallar bir moddiy javogar shaxsdan ikkinchi bir moddiy javogar shaxsga dalolatnoma orqali o’tkazilganda quyidagicha provodka beriladi.  Debet 10 schyot Materiallar.  Kredit 10 schyot Materiallar. www.arxiv.uz

3. Korxonalarda ishlab chqarish xarajatlari hisobi  Mahsulotni ishlab chqarish uchun mehnat predmetlari va mehnat kurollari hamda inson mehnati sarf bo’ladi. Ishlab chqarish korxonalarida mahsulot ishlab chqarish uchun ketgan barcha xarajatlar hisoblanib mahsulotning tannarxi aniqlanadi.  Mahsulot tannarxi – korxonalarning shu mahsulotni ishlab chqarish uchun sarflangan xom-ashyo materiallar.asosiy vositalarning eskirishi,mehnat haqi va boshqa xarajatlarning pul ifodasidagi yig’indisidir.  Xarajatlar ishlab chiqarishning ahamiyatiga sarab: asosiy va yordamchi ishlab chqarishga bo’lgan sarflarga bo’linadi. Asosiy ishlab chqarish korxona asosiy faoliyatiga tegishli,yordamchi ishlab chqarish esa yordamchi sifatida tashkil qilingan bo’ladi.Masalan konserva tayyorlash korxonasida meva sabzovotlardan konserva tayyorlash sexlari asosiy faoliyat,idish yashiklarni ta'mirlash esa yordamchi ishlab chqarishdir. www.arxiv.uz

 Xarajatlar qanday maqsadlar uchun sarf bo’lganiga qarab:  Asosiy va ishlab chiqarishni boshharish xarajatlariga bo’linadi.  Asosiy xarajatlar deb tayyor mahsulot tarkibiga kiruvchi va shu mahsulotni ishlab chqarish texnologik jarayoniga tegishli xarajatlarga aytiladi. Bunday xarajatlarga xom-ashyo va materiallar, yoq’ilg’i, elektro - energiya, mehnat haqi, asosiy vositalarning eskirishi va shu kabi xarajatlar ya'ni asosiy xarajatlar ishlab chiqarilgan mahsulotning asosini tashkil etishi zarur. Boshqarish xarajatlariga ma'muriy xo’jalik xodimlarining ish xaklari.ma'muriy binolarni isitish va yoritish.asosiy vositalar eskirishi,pochta-telegraf,xizmat safari va shu kabi xarajatlar kiradi. www.arxiv.uz

 Ishlab chqarish xarajatlari tarkibiga qarab oddiy va kompleks xarajatlarga bo’linadi. Oddiy xarajatlar tarkibiga qarab: oddiy,ko’pincha bir elementdan to’zilgan bo’ladi. Masalan birinchi navli bugdoy nonini pishirish uchun sarflangan birinchi nav bugdoy uni; kompleks xarajatlar ko’pgina elementlardan tashkil topgan bo’ladi. Bu xarajatlarga mashina va uskunalar xarajatlari,tsex va umumxo’jalik xarajatlari kiradi. Itttlab chqarish xarajatlari sodir bo’lgan vaqtiga qarab: utgan paytdagi (vaqtdagi) va joriy xarajatlarga bo’linadi. Ishlab chqarish xarajatlarini turkumlashda,ularning eng ahamiyatligi-mahsulot tannarxiga olib borish usuliga qarab turkumlashdir. Bu jihatdan barcha xarajatlar mahsulot tannarxiga kushilishiga qarab bevosita (to’q’ridan to’q’ri) va bilvosita (egri) xarajatlarga bo’linadi. www.arxiv.uz

 Bevosita yoki to’q’ridan to’q’ri xarajatlar deb ishlab chiqarilayotgan mahsulotning turlariga to’q’ridan to’q’ri boruvchi xarajatlar kiradi. Bunday xarajatlarga xom-ashyo va materiallar,yoq’ilg’i,elektro-energiya xarajatlari,asosiy ishlab chqarishda bevosita qatnashuvchi ishlarga hisoblangan ish xaklari va shu kabi xarajatlar kiradi. www.arxiv.uz

 Bilvosita yoki egri xarajatlar esa mahsulot tannarxiga to’q’ridan to’q’ri emas balki asosiy ishlab chqarishda qatnashuvchi ishchilarning ish qaklariga nisbatan proportsional taqsimlash natijasida kushiladi bunday xarajatlarga sex masterlarining ish xaklari korxona raqbarlarining ish xaklari va shu kabi xarajatlar kiradi. www.arxiv.uz

 O’zbekiston Republikasi Vazirlar Maxkamasi 1999 yil 5-fevral №54-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulotlarni ishlab chqarish va sotish xarajatlarining tarkibi, hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’q’risidagi Nizom»ga asosan ishlab chqarish xarajatlari quyidagicha guruhlanadi.  1.Ishlab chqarishning moddiy xarajatlari.  2.Ishlab chqarishga oid mehnat xarajatlari.  3.Ijtimoiy sugo’rta va boshqa jamgarmalarga ajratmalar.  4.Asosiy vositalar va nomodd.iy aktivlar eskirishi.  5.Ishlab chqarishga oid boshqa xarajatlar.  Korxonalarning buxgalteriya hisobida ishlab chqarish xarajatlari kalkulyatsiya moddalariga mos ravishda olib boriladi. www.arxiv.uz

 Maqsulot tannarxi kalkulyatsiya mohiyati mazmuniga qarab:  smeta,reja,normativ va haqiqiy bo’lishi mumkin. Smeta tannarx kalkulyatsiyasi birinchi marta ishlab chiqarilayotgan yangi mahsulot uchun aniqlanadi. Reja tannarx kalkulyatsiyasi yil boshidan oldin maqsulotga sarf bo’ladigan xarajat turlari normasiga asosan to’ziladi. Normativ tannarx kalkulyatsiyasi mahsulot xarajatlarining progressiv normalari asosida to’zilib, xarajatlar hisobining normativ usulida qo’llaniladi. haqiqiy tannarx mahsulot ishlab chiqarilgandan keyin,unga ketgan barcha xarajatlar hisoblanib topiladi. Mahsulot ishlab chqarish uchun ketgan xarajatlar quyidagi schyotlarda yoki kalkulyatsiya schyotlarida olib boriladi. www.arxiv.uz

 2010 «Asosiy ishlab chqarish»  2310 «Yordamchi ishlab chqarish»  2510 «Umumishlab chqarish xarajatlari»  94 «Davr xarajatlari» va boshqa schyotlar Ishlab chqarish jarayoni quyidagicha bo’ladi:  1-Korxonaga materiallar keltirish uchun mol yetkazib beruvchilar bilan shartnoma to’ziladi.  2.To’zilgan shartnomaga asosan materiallar puli mol yetkazib beruvchilaga hisob kitob schyotidan pul o’tkazish yo’li orqali to’lanadi.  3.Mol yetkazib beruvchilardan omborga materiallar qabul qilinadi.  4.Ombordan materiallar asosiy va yordamchi ishlab chqarishlarga qayta ishlash uchun beriladi.  5.Ishlab chqarishda materiallarni tayyor mahsulot xoliga keltirish uchun ishchi kuchi sarflanadi.  6.Ishlab chqarishdan omborlarga tayyor mahsulotlar olinadi.  Ishlab chqarish jarayoni va xo’jalik operatsiyalariga quyidagicha buxgalteriya provodkasi beriladi.  www.arxiv.uz

№ Mazmuni Debet Kredit 1. Mol yetkazib beruvchyalarga shartnomaga asosan oldindan materiallar puli to’landi 6010 5110 2. Mol yetkazib beruvchilardan omborga materiallar qabul qilindi 1000 6010 3. Materiallar asosiy ishlab chiqarishga berildi 2010 1000 4. Asosiy ishlab chiqarishda qatnashuvchi ishchilarga ish haqi hisoblandi 2010 6710 5. Hisoblangan ish haqiga nisbatai 40% ijtimoiy sug ’ urta ajratmalari ajratildi 2010 6520 6. Asosiy ishlab chiqarishdan taysr mahsulotlar olindi. 2810 2010 7. Asosiy vositalarga eskiirish hisoblandi. A) ishlab chik.arishda foydalanilgan asosiy vositalarga B) idora asosiy vositalariga 2010 94 02 02 8. Korxona rahbariga xizmat safari uchun kassadan naqd pul berildi. 6870 50 9. Korxona rahbari xizmat safaridan qaytgandan so’ng hisobot topshirdi. 94 6870 www.arxiv.uz

4. Korxonalarda tayyor mahsulotlarni sotish jarayoni hisobi.  Tayyor mahsulot deb,barcha ishlov operatsiyalaridan ugib,tayyor xoliga keltirilgan, belgilangan davlat standarta yoki texnik talablarga javob beradigan, korxona texnik nazorati xodimlari tomonidan qabul qilingan mahsulotga aytiladi. Uning tarkibiga buyurtmachilar korxonalar uchun bajarilgan ish, xizmatlar hamda ushbu korxonaga qarashli ishlab chqarishdan tashqari xo’jaliklar uchun bajarilgan ish va xizmatlar kiritiladi.  Ombordan tayyor mahsulotlar xaridorlarga korxonaning sotish bo’limi buyrugiga asosan junatiladi. Mahsulotni sotish xaridor korxonalar bilan to’zilgan shartnoma va junatish grafigiga asosan amalga oshiriladi.  Korxonaning moliya bo’limi yoki buxgalteriya xaridor korxona nomiga schyot-to’lov- talabnoma hujjatini yozib.tovar sotuvchi korxonaga xizmat ko’rsatadigan bankka topshiradi.  To’lov talabnoma mol yetkazib beruvchining schyot fakturaga mos ravishda ortib junatilgan mahsulot qiymati uchun xaridorning hisob kitob raqamidan pulni o’tkazib berish to’q’risida bankga bergan buyrugidir.  Schyot-faktura yoki to’lov talabnomasining alohida bulinmasida idish va kadoklash qiymati hamda xaridor tomonidan to’lanadigan temir yo’l tarifi bo’yicha summa ko’rsatiladi. www.arxiv.uz

 Franko-ombor mol yetkazib beruvchi. Bunda mahsulot ortib junatish bilan bogliq bo’lgan barcha xarajatlarni mol yetkazib beruvchi korxona to’lov talabnomasiga kushadi. (ombordagi ortish tushirish xarajatlarining qiymati,temir yo’l ta'rifi va yetkazib berish xarajatlari).  Franko-stantsiya junatish shunday narxki.u mol yetkazib beruvchi to’lov talabnomasining summasi, temir yo’l ta'rifi va mahsulotni vagonga ortish xarajatlari yig’indisidan iboratdir.  Belgilangan stantsiyagacha franko-vagon shunday narxki,bunda mol yetkazib beruvchi to’lov talabnomasiga faqat temir yo’l tarifi summasini kushadi.  Belgilangan stantsiyagacha franko Bunda junatish bo’yicha barcha xarajatlar temir yo’l ta'rifi qo’shilgan holda mol yetkazib beruvchi tomonidan to’lanadi.  Franko-ombor xaridor turida mol yetkazib beruvchi ko’rsatilgan xarajatlardan tashqari xaridorning stantsiyadagi ortib tushirish ishlari,uning ombordagi va omborga yetkazib berish ishlari bo’yicha xarajatlarni tulaydi.  Xaridorlarga sotilayotgan tayyor mahsulotlarga qo’shilgan qiymat solig’i kushib sotiladi. Qo’shilgan qiymat solig’i hujjatlarda alohida qayd etiladi. Xaridorlarga sotilgan tayyor mahsulotlarga quyidagi buxgalteriya provodkasi to’ziladi: www.arxiv.uz

 Debet 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» Kredit 2810 «Tayyor mahsulotlar»  Qo’shilgan qiymat solig’i summasiga Debet 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» Kredit 6410 «Byudjetga to’lovlar bo’yicha qarzlar». Xaridorlar olgan yoki sotib olayotgan mahsulotlariga pul o’tkazib, korxonaning bankdagi hisobvarag’iga kirim qilinganda Debet 5110 «Hisob- kitob schyoti»  Kredit 9010 «Tayyor mahsulotni sotishdan tushgan daromadlar» Korxonalar sotilgan va qiymati tulangan mahsulotlariga to’q’ri keladigan qo’shilgan qiymat solig’i summasini davlat byudjetigi o’tkazishlari lozim. Bunda quyidagi buxgalteriya provodkasi to’ziladi.  Debet 6410 «Byudjetga to’lovlar bo’yicha qarzlar»  Kredit 5110 «Hisob-kitob schyoti» www.arxiv.uz

 Korxonalarda sotilgan tayyor mahsulotlarga xaridorlardan olingan summa bilan bu mahsulotlarning tannarxi o’rtasidagi farq (qo’shilgan qiymat soliqsiz) yalpi foyda sifatida 99»yakuniy moliyaviy natija» schyotiga o’tkaziladi. www.arxiv.uz

Tayanch iboralar.  1 .Haqiqiy tannarx.  2.Mahsulot tannarxi.  3.Bevosita xarajatlar.  4.Bilvosita haralsatlar.  5.Mahsulot tannarxi kalkulyatsiyasi.  6.Tayyor mahsulotlar. www.arxiv.uz

Mavzu bo’yicha savollar.  Ombordan materiallar ishlab chqarishga berilganda qanday schyotlarda aks ettiriladi?  Bevosita va bilvosita xarajatlarni tavsiflab bering.  Asosiy ishlab chqarishda qatnashuvchi ishchi va xodimlarga ish haqi hisoblanganda qaysi schyot debetlanib qaysi schyot kreditlanadi ?  Mahsulot tannarxini tushuntirib bering.  Ishlab chqarishdan tayyor mahsulotlar olinganda qanday schyotlarda aks ettiriladi?  Tayyor mahsulotlar turisida tushuncha bering.  www.arxiv.uz

O'xshashlar

Materiallar hisobi

Lizing operatsiyalari hisobi

Ta’minot jarayonining hisobi

Buxgаlteriya hisobi fаnining predmeti va usullаri

Moliya va boshqaruv hisobi