AQSH iqtisodiyoti jahon mamlakatlari bilan olib borilayotgan iqtisodiy munasabatlari - Iqtisodiyot - Slaydlar

AQSH iqtisodiyoti jahon mamlakatlari bilan olib borilayotgan iqtisodiy munasabatlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1384 KB

Ko'chirib olish

AQSH iqtisodiyoti jahon mamlakatlari bilan olib borilayotgan iqtisodiy munasabatlari

AQSH IQTISODIYOTI JAHON MAMLAKATLARI BILAN OLIB BORILAYOTGAN IQTISODIY MUNASABATLARI • REJA : • AQShning ishlab chiqarish potensiali va tabiiy resurslari • AQSH tashqi iqtisodiy aloqallari • AQSH iqtisodiyoti jahon mamlakatlari bilan olib borilayotgan iqtisodiy munasabatlari

AQShning ishlab chiqarish potensiali va tabiiy resurslari • Amerika Qo‘shma Shtatlari territoriyasining kattaligi jihatidan (9,3 mln. km2) RF, Braziliya va Kanadadan keyin jahonda to‘rtinchi o‘rinda turadi. AQSH tarkibiga uch qism kiradi. Birinchisi – asosiy territoriya, unda 48 ta shtatlar joylashgan, butun mamlakatning 4/5 qism maydonini egallaydi. U to‘rtburchak massiv shakliga ega bo‘lib, sharkdan g‘arbga qarab salkam 4,7 va shimoldan janubga qarab 3 ming kilometrga cho‘zilib ketgan. Qolganlari undan uzokda joylashgan Alyaska yarim oroli, va Tinch okeanidagi Gavay orollari shtatlaridir. Mamlakatning iqtisodiy- geografik joylashishi juda qulay. Bu ko‘p jihatdan sharqqa Atlantika okeani, g‘arbda Tinch okeani bilan tutashligiga bog‘liq. Dengiz chegaralari 12 ming kilometrga cho‘zilgan. Bu azaldan okean orti mamlakatlari bilan savdo aloqalarida yengillik tug‘dirib keladi va ayni paytda mamlakat xavfsizligini kafolatlaydi.

• Mamlakat boy tabiiy resurslar va qulay tabiiy sharoitga ega. Ammo uzoq vaqt nooqilona foydalanish oqibatida mamlakatda bir qator eng yaxshi konlar qashshoqlashib qoldi. Biroq ilmiy texnika progressi uncha boy bo‘lmagan va sifatli konlarni ochishga imkon yaratdi. Bu esa AQShning xom ashyo bazasini sezilarli to‘ldirdi. Jumladan, ko‘mir zaxiralari, molibden, oltingugurt, fosforitlar va kaliy tuzlari qazib olish ko‘paydi. Milliy ishlab chiqarish talabni temir va mis rudasi, bir necha kam darajada qo‘rg‘oshin-rux, uran rudalari qondirishi mumkin. Marganes rudasi, qalayi, nikel, grafit, xrom, boksit, noyob metallar kam. Neft va tabiiy gaz potensiallari anchagina katta, ammo ishlatilayotgan konlar tez qashshoqlanib qolayapti. Yangi konlarni qidirib topish va foydalanishga topshirish juda sust borayapti. Bunga sabab shuki, monopoliyaga AQShdagiga nisbatan qazib olish qiymati ancha arzon bo‘lgan rivojlanayotgan mamlakatlar, shuningdek Kanada va Avstraliya boyliklari ma’qul kelayapti. Oqibatda importda yoqilg‘i va mineral xom ashyo ulushi ortayapti, milliy mineral baza roli pasayapti. Alyaskada neft konlari ikkinchi jahon urushidan keyinroq ochilgandi, ammo kon zahirasi nisbatan kam ekan. 60-yillarda Alyaskada qidiruv ishlari qayta boshlandi va natijada Pradxo-Beyda zahirasi 2 mlrd. tonadan ziyod noyob koni topildi. U Boforta dengizi qirg‘oqlarida, Barrou burunidan 300 km. janubi-sharqda, abadiy muzliklar bag‘rida joylashgan.

AQSH tashqi iqtisodiy aloqallari • Tashqi iqtisodiy aloqalar davlatning ko‘p jihatdan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini belgilaydi. AQSH da tashqi savdo mamlakat barcha xo‘jaligining ichki bozor bilan birgalikda taksimlovchi tarmog‘i bo‘lib, uni tartibga solishni bitta mahkama-savdo vazirligi amalga oshiradi. AQSH savdo vazirligi bayonotiga ko‘ra, «AQShning bosh savdo siyosati Amerika eksporti yo‘lida turgan xorijiy to‘siqlarni bartaraf etish, ayniqsa amerikaliklar xalqaro darajada raqobatbardoshlikka ega sohalarda».

AQSH tashqi savdo siyosati strategiyasi yo‘nalishlari orasida quyidagilarni ajratish mumkin: • eksportni qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish, xorijiy kontraktlar uchun kurashda milliy kompaniyalar manfaatlarini himoya qilish; • kompensatsion poshlinalar va antidemping qonunlarni faol qo‘llash; • tashqi bozorda AQSH kompaniyalari manfaatlarini himoya qilishni ta’minlash; • eksport nazorati rejimi samaradorligini oshirish va boshqalar.

AQSH tashqi iqtisodiy aloqallari • Hozirgi vaqtda AQSH iqtisodiyotida eksport roli o‘sayapti. Uning yillik hajmi 1 trln. dollarga yaqinlashayapti. Bu mamlakat iqtisodiy o‘sishini 30 % ga ko‘payishini ta’minlaydi. Korxonalarda yuqori ish haqi bilan 12 mln. ishchi o‘rni yaratadi. Eksportni 15 % (mamlakatda o‘rtachadan yuqori) ga oshiradi. • AQShda eksportga hamkorlik qiluvchi 100 dan ortiq markaz tuzilgan. Bu markazlar tarmog‘i jahonning 70 mamlakatida 130 tijorat xizmat vakolatxonalari bilan bog‘langan. Ularga Amerika eksportining 95 % dan ziyotrog‘i to‘g‘ri keladi. • Eksport AQSH ichki milliy mahsulotiga nisbatan taxminan 6,7-7,2 % ni, import-7% dan ko‘proqni tashkil etadi. AQSH tashqi savdo xususiyatlari shuki, 1998 yildan tovar eksport hajmi qiymatlarda pasaya boshladi. Buning asosiy sabablari shuki, AQSH iqtisodi ko‘tarildi. Osiyo va Lotin Amerikasi mamlakatlarida moliyaviy beqarorlikda neft mojoralari tufayli talab kamaydi. • AQSH da qishloq xo‘jaligi eksportining kamayishi kuzatilayapti. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtiruvchilar ikkita muammo bilan to‘qnash keldilar: ichki bozorda qayta ishlab chiqarish va jahon bozorida talabning qisqarishi. AQSH agrosanoat majuasi sezilarli darajada tashqi bozorga qaratilgan: u yetishtirilgan har 3 tonna g‘allaning 2 tonnasini eksport qiladi. Bularning bari AQSH savdo balansida to‘qchilikning o‘sishiga olib keldi.

AQSH tashqi iqtisodiy aloqallari • Keyingi vaqtda import masalasida ham muammo o‘tkirlashayapti. Ya’ni u ichki bozorda tobora ko‘proq yangi-yangi o‘rinlarni egallab olayapti. AQSH bozorlarida sotilayotgan poyafzallarning 68 %, kiyim kechakning 53 %, po‘latning 23 %, neft va neft mahsulotlarining 50 % xorijlik yetkazib beruvchilar hisasiga to‘g‘ri kelayapti. • Savdo balansidagi passiv saldoni mamlakatning xalqaro raqobatdagi o‘rni pasayapti, deb tushunmaslik kerak. AQSH haqli ravishda jahon iqtisodiyotining lokomotivi rolini bajarayapti.

• AQSH ga jahon zayom mablag‘larining yarmiga yaqini to‘g‘ri keladi. Xorijda to‘g‘ridan-to‘g‘ri Amerika investitsiyalari jamg‘armalari jahonning 1/4 qismini hosil qiladi. • AQSH ga keltirilayotgan kapital hajmi yiliga 193 mlrd. dollardan oshadi. Bu iqtisodiyotni yuksak darajada baynalminallashgan va mamlakatni iqtisodiy jihatdan tez rivojlanayotganligining muhim omillari ekanligidan guvohlik beradi. • AQSH uchun integratsion jarayonlarda faol ishtirok etish harakterli. Boshqa davlatlar bilan AQSH iqtisodiy aloqalari juda keng va xilma-xil. Amerika- Yevropa aloqallarini mustahkamlashda YEI mamlakatlari muhim rol o‘ynaydi. Bu birgalikdagi xo‘jalik harakatlari juda faol bo‘lsada, YEI mamlakatlari Amerika bozori Kanada yoki Yaponiyaga nisbatan amalda kam darajada bog‘liq. YEI tovar bozori AQSH iqtisodiyoti uchun aksincha Yaponiya va Kanada bozoriga qaraganda muhim rol o‘ynaydi. Importi umumiy hajmining 26 % dan oshmaydi.

• Hozirgi vaqtda jahonda tez rivojlanayotgan mintaqa Osiyo-Tinch okeanidir. Mintaqa mamlakatlari xalqaro mehnat taqsimoti jarayonlariga faol jalb etilgan. Ular ulushiga Amerika eksporti 22 % ga to‘g‘ri keladi. Mintaqa mamlakatlari kapital qo‘yish ob’ekti va ortiqcha mollarni bozorga chiqarish ulkan imkoniyati, AQSH xo‘jalik jarayonlarini baynallashtirishga qaratilgan roli o‘sishi jihatdan ham muhimdir. Bu yerda AQSH ning bosh okean orti hamkori Yaponiya joylashgan. U AQSH ning butunjahon xo‘jaligi strategik yetakchilik o‘rniga «da’vo» qilmokda.

• 1989 yilda Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorligi (ATES) konferensiyasi tuzildi. Unga AQSH, Yaponiya, Avstraliya, Kanada, Yangi Zellandiya, ASEAN mamlakatlari, Rossiya, Janubiy Koreya va boshqalar kiradi. ATES faoliyat sohasiga tinch okeani tabiiy resurslarini muhofaza qilish va iqtisodiy munosabatlardan tortib madaniy aloqallargacha bo‘lgan keng masalalar kiradi. ATES savdo va investitsiyalarni kengaytirishda ishtirok etadi. Butunjahon savdo tashkiloti kuchi bilan xalqaro savdoni liberalizatsiya qilishda hamkorlik ko‘rsatadi.

Iqtisodiyotning tuzilish xususiyatlari • Elektr energiyasi ishlab chiqarish tez sur’atlar bilan o‘sayapti. Hozirgi vaqtda AQSH bu sohada yetakchi hisoblanadi. Asosiy elektro energiya ulushini yoqilg‘i energetika stansiya (TES)lar beradi. Ammo g‘arbda quvvati 1-2 mln. kvt.ga ega bo‘lgan GESlar iste’mol qilinayotgan energiyaning yarimidan ko‘pini yetkazib beradi. Elektr energiyasi ishlab chiqarishda atom elektr stansiya (AES)larning ahamiyati oshib borayapti.

AQSH BANKLAR FAOLIYATI • AQSH iqtisodiy o‘sishi yuz yillik arafasida AQSH bank tizimi kelgusi taraqqiyotida jiddiy tarkibiy-funksional muammolarni to‘g‘diradi. Ular qatoriga naqd pul oborotini samarali ishlab turishni ham kiritish mumkin. AQSH to‘lov tizimi taraqqiyoti bashorat (prognoz)lariga qaraganda hisob-kitoblarning pul vositalari joriy etilishiga qaramay, naqd holda to‘g‘ridan-to‘g‘ri banknotlar, tangalar va turli chek to‘lovlari vositalari-istiqbolda nafaqat muomiladan chiqmaydi, balki ishonchli milliy to‘lov vositasi bo‘lib qoladi.

ADABIYOTLAR1. Mamatqulov X.M. Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar. Ma’ruzalar kursi. Samarqand, 2006. Nazarova G.G., Haydarov N.X Xalqaro iqtisodiy munosabatlar. T.: 2005. Shodiyev R.X., Maxmudov E.R. Jahon iqtisodiyoti. T., 2005.

O'xshashlar

Turkiya respublikasining iqtisodiyoti. Jahon mamlakatlari bilan olib borayotgan iqtisodiy munosabatlari

Kanada mamlakati iqtisodiyoti jahon mamlakatlar bilan olib borayotgan iqtisodiy munosabatlari

Malayziya Federatsiyasi iqtisodiyot va jahon mamlakatlari bilan olib borayotgan iqtisodiy munosabatlari

Avstraliya iqtisodiyoti jahon mamalakatlari bilan olib borayotgan hamkorligi

Jahon xo'jaligida rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyoti