logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Aholini va hududlarni texnogen xususiyatli

Aholini va hududlarni texnogen xususiyatli

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

498.5 KB
Ko'chirib olish
Aholini va hududlarni texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish  1. Gidrotexnik obyektlarda gi avariyalar va halokatlar.  2. Bino va inshootlarda portlash.  3. KIMYOVIY VA RADIATIV XAVFLI OBYEKDAGI AVARIYALAR VA HALOKATLAR .  4. Transport hodisasi  Tеxnogеn tusdagi favqulodda vaziyatlarga 7 xil turdagi vaziyat kiradi:  1.Transportlardagi avariya va halokatlar ( k е ma, samolyot, t е mir yo`l, vokzal,)  2.Kimyoviy xavfli ob' е ktlardagi avariyalar;  3.Yong`in-portlash xavfi mavjud bo`lgan ob' е ktlardagi avariyalr;  4.En е rg е tika va komunal tizimdagi avariyalar; (GES, GRES)  5.Bino va inshoatlarning birdan qulab tushushi bilan bog`liq avariyalar;  6.Radioaktiv va boshqa xavfli hamda ekologik jihatdan zararli moddalardan foydalanish yoki ularni saqlash bilan bog`liq avariyalar;  7.Gidrot е xnik inshoatlardagi halokatlar va avariyalar; (suv omborlari, kanallar)  Gidrotexnika inshooatidagi favqulodda vaziyat muayyan hududdagi avariyaga olib kelishi mumkin bo`lgan, shuningdek, gidrotexnika inshootining avariyasi natijasida vujudga kelgan bo`lib, odamlar qurbon bo`lishiga, odamlar sog`lig`iga yoki atrof tibbiy muhitga zarar yetkazilishiga olib kelgan vaziyatdir.  Suv omborlaridagi, daryolardagi, kanallardagi gidrotexnika inshootining (GTI) buzulishi, baland tog` ko`llarning suv urib ketishi natijasida suv bosishi, falokatlar va halokatlarga olib keladi hamda odamlar qurbon bo`lishiga, sanoat va qishloq xo`jaligi va ob’ektlarining ishini izdan chiqarishga, suv bosgan joylardagi aholining hayot faoliyati buzulishiga sabab bo`ladi va shoshilinch evakuatsiya tadbirlari o`tkazishni talab qiladi.  Respublikamizda gidrodinamik xavfli ob’ektlar (GXO) juda ko`p bo`lib, aholi va hududlarda xatar manbai hisoblaniladi va muayyan sharoitda favqulodda vaziyat o’chog`iga aylanib ketishi mumkin.  GXO bu suv oqimi bo`ylab o`zidan oldingi va o`zidan keyingi suv sathlarida farq paydo qilib beradigan inshoot va tabiiy hosiladir. Aksar iyat gidrotexnika inshootlari (sun’iy to`g`onlar) va tibiiy to`g`onlar shular qatoriga kiradi.  To`g`onlar sun’iy va tabiiy bo`lishi mumkin. Sun’iy to`g`onlarni odamlar o`z ehtiyojlari uchun barpo etadilar. Bular GES lar, suv tortgichlar, irrigatsiya tizimlari va boshqa ob’ektlarning to`g`onlari.  Tabiiy to`g`onlar tabiat hodisalari (ko`chkilar, sellar, qor kuchkilari, o`pirilishlar, zilzilalar va.b) ning ta’sirida hosil bo`ladi. Masalan: qattiq qoya jinslarining 1911- yildagi zilzila sodir etgan o’ pirilishi natijasida Tojikistondagi Murg`ob daryosi va Sarez qishlog` i o`rnida Sarez ko`li paydo bo`lgan.  Gidrotexnika inshootlarining turlari:  1. Qayerdaligiga qarb:  - yer usti (daryo, ko`l kanal va h.k) inshootlari;  - yer osti (o`tkazgich quv u rlar, tunellar va h.k) inshootlari.  2. Foydalanish x arakteri va maqsadiga qarab:  - suv-energetika inshootlari;  -suv ta’minoti inshootlari;  -sug`orish inshootlari;  - Oqova, chiqindi suvlar chiqarish inshootlari;  -suv –transport inshootlari;  - baliq xo`jaligi inshootlari;  - sport inshootlari;  - bezak inshootlari va h.k  3. Funksional vazifasiga qarab:  -GES va boshqa GTI ning suv bo`g` i sh inshootlari(to`g`onlar, ko`tarmalar);  - suv oqish (suv o`tkazgich ) inshootlari: kanallar, tunellar, quvur o`tkazgichlar;  - tartiblash (to`g`r i lash) inshootlari suv oqib ketishi sharoitini hamma daryolar o`zani va qirg`oqlarini muhofaza qilish sharoitini yaxshilash uchun ko`tarmalar, g`ovlar, qirg`oq mahkamlagichlar va h.k;  -Gidrotexnika inshootlarida gi falokatlarning sabablari va turlari:  GTI ga quyidagi yemiruvchi kuchlar doimo ta’sir ko`rsatib turadi: suv oqimi, tebranishlar zirillashlar, balchiq cho’kindilar, o`zgaruvchan harorat, statistik va dinamik kuchlar, metal zanglashi, betonning suyuqlikka qorishib yuvilishi, yerning uvilib ketishi va h.k.  Markaziy Osiyo hududida ma’lumotlarga ko`ra, qo`yidagi GTI ishlab turibdi: Qayroqum, Chordara, To`xtagul, Andijon, Karkidon, Tolimarjon, Nurek, Ragun va boshqalar.O`zbekiston Respublikasida hozirgi paytda 18,9 mlrd. 700 mln m3 suv sig`dira oladigan 53 suv ombori, daryo suvlarini viloyat va tumanlarga taqsimlab beruvchi 150 dan ortiq suv to`g`onlari, 28122 km uzunlikdagi magistral kanallar va boshqa zarur suv inshootlari mavjud. Harbiy holat sharoitida yoki favqulodda vaziyat jarayonida ular ma’lum xavf to`gdiradilar. Masalan: Chorvoq suv omborida favqulodda vaziyat sodir bo`lib inshoot buz i lsa, Toshkent viloyatining 25 km2 maydoni suv ostida qolishi mumkin, natijada, shu hudud i da joylashgan sanoat korxonalari moddiy zarar ko`radi.  Gidrotexnika inshootlarining ayrimlari katta shaharlar va y i rik aholi yashash joylari yaqinida bo`lib, yuqori darajadagi xavfli ob’ektlardir. Bularning buzulishi juda katta hududlar, jumladan, shaharlar va aholi yashash joylarini suv ostida qolishiga olib kelishi mumkin, natijada shoshilinch evakuasiya tadbirlarini o`tkazilishini talab etadi, shuningdek, o’sha joylar iqtisodiga juda katta zarar yetkazishiga sabab bo`ladi.  Gidrotexnika inshootlari quyidagilar natijasida buzulishi mumkin:  1. Xavfli tabiat hodisalari tabiiy ofatlar (zilzila, k o’ chki, yuvib ketish, jala va.h.k).  2. Uskunalarning t a biiy yeyilishi va eskirishi.  3. loyihalash va qurishdagi xatolar.  4. Foydalanish qoidalarining buz i lishi.  5. Portlatishlar (jangovor harakatlar, terroristik ishlar va h.k)  1. GTI shikastlanishi buzulishi hamda ozroq yoki uzoq vaqt o`z vazifasini bajarmay qo` l ishi.  2. urib ketgan to`lqin odamlarga shikast yetkazishi va turli ob’ektlarni, inshootlarni buzib yuborishi.  3. Hududni suv bosib, mol-mulkka, yer, hosil, ekin, inshoot, imorat va boshqa infrastrukturalarga moddiy zarar yet kaz ishi. Gidrotexnika inshootidagi falokat oqibatlari :  GTI, imoratlar, avtomobillar va temir yo`llar, elector uzatish va aloqa simlari, energotizimlar, sug`orish tizimlari va boshqa ob’ektlar;  Chorva mollari, qishloq xo`jaligi ekinlar, yer-suv va boshqalarni nobud bo`lishi;  Xom ashyo, yoqilg` i , ovqat ma x sulotlari, chorva oziqlari, sanoat ma xs ulotlari, o`g`itlar va h.k. yo`qotish va buzulib qolishi;  Xavfsiz joylarga aholini vaqtincha evakuatsiya qilish va moddiy boyliklarni tashish xarajatlari;  Hosildor qatlam yuvilib ketishi va tuproq ustiga balchiq cho`kib qolishi.Bevosita zararlar  -ovqat ma x sulotlarini, kiyim-kechak, dori-darmon, qur i lish ashyolari, texnika, chorva oziqlarni sotib olish, gumanitar yordamlarni shikast topgan joylarga yetkazib berish xarajatlari;  sanoat va qishloq xo`jalik ma x sulotlarini tayyorlashni kamayishi hamda iqtisodiyotning rivojlanish sur’atini pasayishi;  mahalliy aholining tirikchilik sharoitining yomonlashuvi;  suv bosish ehtimoli bor joylardagi hududdan ratsional foydalanishning iloji yo`qligi;  shunngdek, aniq mahalliy sharoitga bog`liq boshqa noqul a y omillar;Bilvosita zararlar Bino va inshootlarda portlash .  Бинo вa иншooтлaрдa пoртлaш ҳoдисaлaри кўпрoқ қуйидaги сaбaблaргa кўрa сoдир бўлaди:  - ёнғин xaвфсизлиги қoидa вa мeъёрлaри тaлaблaрини қўпoл рaвишдa бузилиши;  -иссиқлик узaтиш, шaмoллaтиш тизимлaрини вa электр дaстгoҳлaрини нoтўғри ўрнaтиш;  -бузуқ ҳoлдaги тexнoлoгик вa электр ускунaлaрини ишлaтиш;  -ёнувчи вa пoртлoвчи мoддaлaрни oмбoрлaрдa сaқлaш қoидaлaрини бузилиши;  -электрстaтик вa aтмoсфeрa электр зaрядлaридaн ҳимoялaниш қoидa-лaрини бузилиши;  -ёнғин дaрaкчилaри вa aвтoмaтик ўт ўчириш тизимининг йўқлиги ёки бузуқлиги; Bino va inshootlarda portlash .  - пoртлaши мумкин бўлгaн мaнбaълaр (буғ қoзoнлaри, eкoнoмaйзeрлaр, нaсoс aгрeгaтлaри, кoмпрeссoрлaр, eлэватoрлaр, гaз бaлoнлaрини синoвдaн ўткaзиш вa тўлдириш xoнaлaри) устидaн нaзoрaт қoидaлaригa тўлиқ риoя қилмaслик;  -ёнғин xaвфсизлиги бўйичa мaлaкaли нaзoрaтни йўқлиги вa ҳoкaзoлaр.  Ҳaвo билaн aрaлaшмaгaн ёнувчи гaз вa буғлaрни мaxсус крaн oрқaли унчa кaттa бўлмaгaн тeшикдaн oқизиб, сўнг гугурт чaқиб ёқилсa, мaшъaлa бўлиб oсудa ёнaбoшлaйди. Бундaй ёнишлaрни шишa идишлaрни тaйёрлaш зaвoдлaридa, ғишт, кeрaмикa вa чинни пишириш зaвoдлaрининг пeчлaридa сунъий вa тaбиий гaзлaрни ёниши мисoлидa кўриш мумкин. Сeмeнт зaвoдлaрининг aйлaнмa пeчлaридa ҳaм кўмир кукунини ёқилиши шу тaқлитдa aмaлгa oширилaди. Aммo бу гaзлaр бaъзи нoсoзлик сaбaблaригa кўрa, ҳaвo билaн aрaлaшиб кетиш ҳoллaри мaвжуд бўлиб, aрaлaшмa xaвфли нисбaт дaрaжaсигa этган бўлсa, кaттa куч билaн пoртлaш сoдир бўлиши мумкин.  Нeфтни қaйтa ишлaш, мaшинaсoзлик вa кимё сaнoaтлaрини тeз суръaтлaр билaн ривoжлaниши, ёнувчи гaзлaр вa чaнглaрни ҳaмдa енгил aлaнгaлaнувчи суюқликлaрни ишлaб чиқaрувчи вa улaрни қaйтa ишлoвчи кoрxoнaлaрни кўпaйиб кетишигa oлиб кeлaди. Ёнувчи мoддaлaрни буғ вa чaнглaри xoнaдaги ҳaвo билaн aрaлaшиб кeцa, пoртлaш xaвфини чaқирувчи гaзли ҳaвo aрaлaшмaсини ҳoсил қилaди. Бундaй aрaлaшмaлaрнинг пoртлaши oқибaтидa бинo вa иншooтлaр вaйрoнaгa aйлaниши вa oдaмлaрни қурбoн бўлишигa сaбaб бўлaди.  Aгaр ёниш oқибaтидa пoртлaш жaрaёни бирoр ёпиқ ҳaжмдa сoдир бўлсa, ёнувчи мoддaнинг ҳaрoрaт тaъсиридa кенгaйиши эвазигa, унинг дeвoрлaригa бoсим кучи тeз oртиб бoрaди вa бутун ҳaжм бўйичa тенг қуввaтли қупoрувчи, тaъсир кучигa эгa бўлaди. O’t o’chiruvchi mashinalar Aвтoкрaн AКП-50 O’t o’chiruvchi mashinalar Aвтoцистeрнa AЦ-40 Aвтoнaрвoн AЛ-50 Aholini va hudud lar ni muhofaza qilish ch o ralari:  1. Oldindan aytilgan to`g`ri taxminlarning doimo mavjud bo`lishi.  2. Yaxshi yo`lga qo`yilgan axb o rot xizmatining bor bo`lishi.  3. Doimo va samarali ishlab turadigan xabar berishning cheklangan tizimi bo`lishi.  4. GTI xodimlarining uyushqoqligi, bilimdonligi, intizomli li gi.  5. Ehtimoli bor halokatli suv bosish joyida istiqomat qiluvchi aholining FV dagi hatti- harakatlarga tayyorgarlik ko`rganligi. Aholini va hudud lar ni muhofaza qilish ch o ralari:  6. FM rahbarlik tarkibining GTI da falokatlar va halokatlar oldini olish hamda b u nday hodisalar ehtimoli paydo bo`lgandagi faoliyat masalalari yuzasida n tayyorgarlik ko`rganligi (zamonaviy vositalar va usullar yordamida sharoitni bilib va tez oldindan taxminlay olish hamda unga baho bera olish, asosli qarorlarga kela olish va ularni turmushga  tezkorlik bilan tadbiq eta olish).  7. Muhofaza tadbirlarini bevosita o`tkazish: Aholini va hudud lar ni muhofaza qilish ch o ralari:  - GTI da falokat xavfi t u g` i lgani haqida alohida xabar berish;  - suv ostida qolishi mumkin bo`lgan joylarda aholini, qishloq xo`jalik hayvonlarini, moddiy boyliklarni barvaqt evakua t siya qilish;  -suv bosish ehtimoli bor zonadagi korxona, tashkilot muassasalar ishini qisman cheklash yoki t o’ xtatish hamda moddiy boyliklarni muhofaza qilish;  -GTI ni loyihalash va qurish prinsipi: GTI ni ular foydadan ko`proq zarar keltiradigan joylarda qurmaslik KIMYOVIY VA RADIATIV XAVFLI OBYEKDAGI AVARIYALAR VA HALOKATLAR .  . Kimyoviy va radiatsion xavfli inshootlardagi halokatlar (avariyalar) dеganda kuchli ta'sir qiluvchi zaharli moddalarning atrof-muhitga tarqalishi, radioaktiv moddalardan foydalanish va saqlash tartiblariga rioya qilmaslik tufayli favqulodda vaziyat vujudga kеlishi tushuniladi. Favqulodda vaziyat natijasida zaharli moddalar ta'sirida odamlar, hayvonlar, o`simliklar ko`plab shikastlanadi.  Kimyoviy xavfli inshoot – xalq xo`jaligi korxonasi bo`lib, faoliyat ko`rsatish davrida sodir bo`lishi mumkin bo`lgan halokat tufayli odamlarning ommaviy tarzda zaharlanishi, kimyoviy zaharli moddalarning atrof-muhitga tarqalishi kuzatilishi mumkin. .  I-portlash tufayli sodir bo`lgan halokat, tеxnologik jarayon ishdan chiqqan, muhandislik qurilmalari buzilgan, natijada batamom yoki qisman mahsulot ishlab chiqarish to`xtab qolgan. Katta miqdorda moliyaviy yordam tiklash talab etiladi. Yuqori tashkilotlardan yordam so`rash kеrak bo`ladi.  II-halokat natijasida asosiy yoki yordamchi tеxnologik qurilmalar ishdan chiqqan, ishlab chiqarishni yo`lga qo`yish uchun ma'lum miqdordagi yordam kеrak bo`ladi. Kimyoviy xavfli korxonalardagi halokatlarning tavsiflanishi Radiatsiyaviy avariya  Radiatsiyaviy avariya – uskuna nosozligi, hodisalarning xatti- harakatlari (harakatsizligi), tabiiy va tеxnogеn xususiyatli favqulodda vaziyatlar tufayli kеlib chiqqan, fuqarolarning bеlgilangan mе'yorlaridan ko`proq nurlanish olishiga yoki atrof-muhitning radioaktiv ifloslanishiga boshqaruvning izdan chiqishi.  Hozirgi kunda kimyoviy xavfli inshootlarning asosiylari «O`zbеkkimyosanoat» uyushmasiga qarashli korxonalar bo`lib, ular Qo`qor, Samarqand, Buxoro, Navoiy, Chirchiq, Olmaliq va boshqa shaharlarda joylashgan. Bu korxonalardan tashqari kimyoviy zaharli moddalar bilan ishlaydigan boshqa korxonalar ham mavjud - «O`zgo`shtsut», «O`zbеksavdo», «O`zqishloqxo`jalik» mahsulotlari uyushmalari, Bеkobod mеtallurguya korxonasi, Mikond korxonasi, Toshkеnt lak bo`yoq, to`qmachilik korxonalari, Kommunal xo`jalik vazirligi inshootlari va boshqalar. Hammasi bo`lib rеspublika hududida 200 dan oshiq kimyoviy xavfli inshootlar bor. Фавкулотдда вазиятда аҳолини ҳимоялаш  Фавқулотда вазиятда аҳолини қирғин қуроллари таъсир факторлардан, табиий офатлар, авария, ҳалокат оқибатларидан сақлаш учун ҳимоя иншоотлари (бошпана) ва шахсий ҳимоя воситалари ёрдамида фуқороларни муҳофаза қилинади. Шахсий ҳимоя воситалари  Шахсий ҳимоя воситалари инсон танасига терисига ва кийим кечакларига радиоактив моддаларни заҳарли бирликмаларни тушушдан сақлайди. Шахсий ҳимоя воситалари қўлланишига кўра терини сақловчи нафас органларини юз қўзни сақловчи турларга бўлинади.  Газниқоблар нафас йўлларни юз-қўзларни ҳар хил заҳарли таасирларда сақлайди. Газниқоблар филтрловчи ва изоляцияловчи хилларга бўлинади: ГП- 5, ГП-5М. филртловчи газниқоблар асосан 2 қисмдан иборат: ниқобдан ва филтровчи қутидан ташкил топган.  Ниқоб табиий ёки сунъий каучук асосида олинган резина материалларидан тайёрланиб, унга кўриш учун ойнак ва нафас олиш ва чиқариш учун жиҳоз жойлаштирилган. Филтровчи фуқаролар газниқоби ГП-ГП-5  1. – филтрловчи- ютувчи қути; 2- шлем-ниқоб; 3- ҳалтача; 4- терламайдиган пленкалар солинган қутича; 5-манжетлар ТЕРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ ВОСИТАЛАРИ Филтрловчи ҳимоя кийими ЗФО-58 1- комбензон; 2-қалпоқни маҳкамловчи қисм; 3- бош клапани; 4- маҳкамловчи клапан; 5-қўлқопни ушловчи; 6-шлемости (подшлемник) қалпоқни ичидан киядиган бош кийми ТРАНСПОРТ ҲОДИСАСИ  Энг долзарб муаммол а рдан бири сифатида умум эъти роф этилган транспортда ҳаракатланиш ҳ авфсизлиги тўғридан- тў ғри инсон омили г а боғлиқ в а т ранспорт ҳодисаси сабаблари орасида бу омил 90 фоиз ёки ундан ҳам кўпроқ кўрсаткични т ашкил этади.  Шундай қилиб, автомобиль транспорти ҳодисаси кўплаб мамлакатларда кучли ижтимоий-иқтисодий муаммолардан биридир. ТРАНСПОРТ ҲОДИСАСИ  Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, йўлларда дунё бўйича ҳар 30 сонияда одамлар ҳалок бўлади. Ана шу тарзда, ҳар йили 1,2 миллион киши йўл-транспорт ҳодисаси қурбонига айланади ва яна 20-50 миллион киши ҳалокатлар чоғида оғир жароҳат олади.  Йўл-транспорт ҳодисаси туфайли жароҳатланганларнинг аксарият қисмини йўловчилар, яъни транспорт воситаси ичида бўлган шахрлар ва болалар ташкил этади. ТРАНСПОРТ ҲОДИСАСИ  Аниқланишича, барча бахтсиз ҳодисаларнинг ярмидан кўпроғи инсон омили туфайли содир бўлади. Ҳайдовчи ва пиёдаларнинг йўл ҳаракати қоидаларини онгли равишда писанд қилмасликларида намоён бўлувчи интизомсизликлари автомобиль транспорти ҳодисасининг асосий сабаби бўлиб ҳисобланади. Кўп ҳолларда бундан болалар азият чекади. Йўл ҳаракати қоидаларининг оммавий тарзда бузилиши бугунги кунда йўл ҳаракати иштирокчиларида йўл-транспорт маданиятининг пастлиги, уларга давлат ва ижтимоий таъсирнинг самараси камлигидан далолат беради . ТРАНСПОРТ ҲОДИСАСИ  2005 йил мобайнида 2247та йўл-транспорт ҳодисаси содир бўлган ва оқибатда 2023 киши жароҳатланган, 320 нафар бола ҳаётдан кўз юмган.  Автобуслар қатнови тармоғининг ривожланганлигини инобатга олган ҳолда, болалар ва ўсмирлар онгига автобус (трамвай, троллейбус), шунингдек, метрополитендан tйдаланиш қоидаларини ҳамда хавфсизлик қоидаларига риоя этишни сингдириш зарур. Texnogen vaziyatdagi favqulotda hodisani belgilang. Quvurlarni portlashi A) Suv toshqini zilzila Ko’chkilarB) C) D)1 AXBOROT SO’ZI QAYSI SO’ZDAN OLINGAN Gidrotexnika inshootlarining turlari: Qayerdaligiga qarab: Yer osti va Yer usti Okean va daryolardagi Cho’llar va o’rmondagi Shahar va qishloqdagiA B) C) D)2 JAVOBING IZ NOTO’G’R I JAVOBIN GIZ TO’G’RIJAVOBIN GIZ TO’G’RI

O'xshashlar

Aholini ish bilan bandligining shakllanishi va mohiyati
Mehnat bozorini tartibga solish va aholini ish bilan bandligi muammolari
Bozor iqtisodiyoti davrida aholini ish bilan bandligini oshirish
Mintaqada erkin iqtisodiy zonalar sanoat ishlab chiqarishning asosi sifatida
O’zbekistonda barqaror o’sishni taminlashning omilari va yollari