O’zbekiston respublikasi konstitutsiyasi va xorijiy konstitutsiyachilik tajribasi

O’zbekiston respublikasi konstitutsiyasi va xorijiy konstitutsiyachilik tajribasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1344.5 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston respublikasi O’zbekiston respublikasi konstitutsiyasi va xorijiy konstitutsiyasi va xorijiy konstitutsiyachilik tajribasikonstitutsiyachilik tajribasi

“ O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qabul qilinishi mamlakat hayotida ulkan siyosiy voqea bo`ldi. ….konstitutsiya suveren davlatimizning qonunchilik huquqiy negizini shakllantirishning asosiy poydevori mustaqil davlatchiligimizning tamal toshi bo’ldi” Islom KarimovIslom Karimov 23.09.19 2

O’zbekiston Respublikasi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi Konstitutsiyasi 1992 yil 8-dekabr o’n 1992 yil 8-dekabr o’n ikkinchi chaqiriq ikkinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashning o’n Oliy Kengashning o’n birinchi sessiyasida birinchi sessiyasida qabul qilindi. Muqaddima qabul qilindi. Muqaddima 128 modda, 26 bob, 6 128 modda, 26 bob, 6 bo’limdan iborat. bo’limdan iborat. 23.09.19 3

• Birinchi bo’limda, konstitutsiyaviy tuzumning asosiy prinsiplari ko’rsatilgan. Unda davlat suverentet, xalq hokimiyatchiligi Konstitutsiya va qonunlarning ustunligi kabi asosiy pirinsiplar mustahkamlab qo’yilgan. • Ikkinchi bo’limda, inson va fuqarolarning asosiy huquqlari. Erkinliklari va burchlari o’z aksini topgan. • Uchinchi bo’limda, jamiyat va shaxsning o’zaro munosabatlariga bag’ishlangan. • To’rtinchi bo’lim, O’zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog’iston Respublikasi mamuriy – hududiy tuzilishini mustahkamlab qo’ygan. • Beshinchi bo’limda, hokimiyatning yangicha tuzilishi. davlatning oliy va mahaliy organlari tizimi konstitutsiyaviy normalarda ko’rsatib berilgan. • Oltinchi bo’limda esa Konstitutsiyaga o’zgartirishlar kiritish tartibi. 23.09.19 4

AQSH ning hozirda amalda AQSH ning hozirda amalda bo’lgan Konstitutsiyasi 1787 bo’lgan Konstitutsiyasi 1787 yilda qabul qilingan bo’lib, yilda qabul qilingan bo’lib, dunyodagi eng ko’hna dunyodagi eng ko’hna konstitutsiyalardan biri konstitutsiyalardan biri hisoblanadi. 7 modda va 26 hisoblanadi. 7 modda va 26 tuzatishdan iborat.tuzatishdan iborat. AQSH Kongressi ikki palatali – AQSH Kongressi ikki palatali – Senat va Vakillik Palatasidan Senat va Vakillik Palatasidan iborat. Hozirgi paytda Vakillik iborat. Hozirgi paytda Vakillik Palatasida 435 deputat bor.Palatasida 435 deputat bor. 23.09.19 5

1949 yilning 7 oktabrda o’z 1949 yilning 7 oktabrda o’z konstitutsiyasini qabul qildi va konstitutsiyasini qabul qildi va Germaniya Demokratik Germaniya Demokratik Respulikasini elon qildi.Respulikasini elon qildi. Asosiy qonun Preambula va 14 Asosiy qonun Preambula va 14 bo’limdan iborat, 3 bo’lim bo’limdan iborat, 3 bo’lim konstitutsiyaga asosiy qonunga konstitutsiyaga asosiy qonunga qo’shimcha va o’zgartirishlar qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritilgan paytda qo’shildi. kiritilgan paytda qo’shildi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni Qonun chiqaruvchi hokimiyatni parlament amalga oshiradi, u ikki parlament amalga oshiradi, u ikki palatadan – Bundestag va palatadan – Bundestag va Bundesrat.Bundesrat. 23.09.19 6

1- bo’lim asosiy qonunda asosiy huquqlar nomini olgan. III- IV bolimlar tashkillanishi to’g’risida kechroq keltirilgan. V bo’lim hamkorlik huquqiy holatini reglamentini belgilaydi. (VI, VII, VIII, ) bo’limlar shular jumlasidandir. IX bo’lim sud hokimiyatiga tegishli. X bo’lim, muhim ahamiyatga ega bo’lib, moliyaviy konstitutsiya nomini olgan. Oxirgi XI bo’lim , o’tuvchi va yakunlovchi bo’limlar bo’lib, bunda GFRda to’g’risida asosiy qonunning kuchga kirguncha huquq normalarining ta’siri va boshqa masalalar keltirilgan. 23.09.19 7

Fransiya Konstitutsiyasi Fransiya Konstitutsiyasi 1958 yil 5 oktabr 1958 yil 5 oktabr Konstitutsiyaviy qonun Konstitutsiyaviy qonun bilan Parlamentning ikkala bilan Parlamentning ikkala palatasi; quyi – Milliy Majlis palatasi; quyi – Milliy Majlis hamda yuqori - Respublika hamda yuqori - Respublika Kengashi azolarini o’zida Kengashi azolarini o’zida jamlashi lozim bo’lgan jamlashi lozim bo’lgan Maslahat qo’mitasi tuzildi. Maslahat qo’mitasi tuzildi. Hozirgi tahrirda qisqacha Hozirgi tahrirda qisqacha preambula va 17 bo’limdan preambula va 17 bo’limdan iborat. iborat. 23.09.19 8

Xorijiy mamlakatlar Konstitutsiyaviy Xorijiy mamlakatlar Konstitutsiyaviy nazorat instituti mavjud bo’lib, nazorat instituti mavjud bo’lib, Konstitutsiyaviy nazorat - davlatda Konstitutsiyaviy nazorat - davlatda huquqni himoya qilish faoliyatining huquqni himoya qilish faoliyatining alohida turi bo’lib, mazkur davlat alohida turi bo’lib, mazkur davlat qonunlari va boshqa normativ qonunlari va boshqa normativ hujjatlarining konstitutsiyaga hujjatlarining konstitutsiyaga muvofiqligini tekshirishda o’z muvofiqligini tekshirishda o’z ifodasini topadi. Konstitutsiyaviy ifodasini topadi. Konstitutsiyaviy nazorat 19 asrda AQSHda, nazorat 19 asrda AQSHda, keyinchalik 1848 yilda keyinchalik 1848 yilda Shveysariyada paydo bo’lgan.Shveysariyada paydo bo’lgan. 23.09.19 9

• Konstitutsiyaviy nazorat organlarining nazoratni amalga oshirishi biror bir sud ishini ko’rish yoki hech qanday ish qo’zg’atuvchi sud ishisiz to’g’ridan- to’g’ri vakolatni amalga oshirish orqali amalga oshirishi mumkin. Konstitutsiyaviy nazorat quydagi hollarda vujudga kelishi mumkin. Biror bir ish yuzasidan nazorat olib borish zarurati orqali- AQSH, Italiya, GFR, Meksika, Hindiston. Sotsialistik davlatlarda maxsus konstitutsiyaviy nazorat organlari mavjud emas. Ular bunday organ bo’lishi kerak emas deb hisoblaydilar, sababi bunday organlar parlamentning oliyligini buzadi. Maxsus konstitutsiyaviy nazorat organlari yana bir marta parlamentning oliyligi konvensiyasini ishlab chiqqan davlat- Buyuk Britaniyada ham yo’q. Yana konstitutsiyaviy nazorat organlari Niderlandiyada ham yo’q. Totalitar sosializm davlatlarida konstitutsiyaga rioya etilishi ustidan nazoratni prakratura, alohida savollar inson huquqlari , atrof tabiiy muhit himoyasi tillar tengligi yuzasidan esa parlament vakolat bergan organ amalga oshiradi.

• Aralash shakllarda – Konstitutsiyaviy nazorat Aralash shakllarda – Konstitutsiyaviy nazorat organini shakllantirishda faqat birgina organini shakllantirishda faqat birgina organ ishtirok etmasdan, balki organ ishtirok etmasdan, balki hokimiyatning bir necha organlari ishtirok hokimiyatning bir necha organlari ishtirok etadi. etadi. • Fransiyada konstitutsiyaviy nazorat Fransiyada konstitutsiyaviy nazorat kengashi 9 ta azosi mavjud bo’lib kengashi 9 ta azosi mavjud bo’lib Prezident, Milliy Kengash, Senat rasi, Prezident, Milliy Kengash, Senat rasi, uchtadan nomzodni tayinlaydi. Ular to’qqiz uchtadan nomzodni tayinlaydi. Ular to’qqiz yil muddatda tayinlanadi.yil muddatda tayinlanadi. • O’zbekiston Respublikasida konstitutsiyaviy O’zbekiston Respublikasida konstitutsiyaviy nazoratni Konstitutsiyaviy Sud organi nazoratni Konstitutsiyaviy Sud organi amalga oshiradi.amalga oshiradi.

• Saylash va saylanish huquqi chet mamlakatlarda Saylash va saylanish huquqi chet mamlakatlarda har bir shaxsga berilmagan. Bu erda saylov stenzi har bir shaxsga berilmagan. Bu erda saylov stenzi degan tushunchaga degan tushunchaga to`g`rito`g`ri kelamiz. Saylov stenzi kelamiz. Saylov stenzi saylov huquqidan foydalanish uchun zarur saylov huquqidan foydalanish uchun zarur bo’lgan talablar yibo’lgan talablar yi g`g` indisidan iborat. 19 asrlarda indisidan iborat. 19 asrlarda mulk stenzi bo’lgan. mulk stenzi bo’lgan. HH ozir mulk stenzi ayrim ozir mulk stenzi ayrim mamlakatlarda passiv saylov huquqini amalga mamlakatlarda passiv saylov huquqini amalga oshirishda belgilanadi. Belgiyada Senatga oshirishda belgilanadi. Belgiyada Senatga saylanish uchunsaylanish uchun 12 00012 000 frank daromad beradigan frank daromad beradigan mulk egasi bo’lishi lozim. Ma’lumot stenzi ham mulk egasi bo’lishi lozim. Ma’lumot stenzi ham xozirda olib tashlangan. xozirda olib tashlangan. • Muqim yashash stenzi. Bunga ko’ra Muqim yashash stenzi. Bunga ko’ra saylanayotgan shaxs o’z nomzodini qo’ygan erda saylanayotgan shaxs o’z nomzodini qo’ygan erda muqim yashashi shart.muqim yashashi shart. (Fransiya, Belgiyada-6 oy, (Fransiya, Belgiyada-6 oy, Yangi Zelandiyada-3 oy). Jins stenzi Yangi Zelandiyada-3 oy). Jins stenzi yaqinlargacha Lotin Amerika davlatlarida yaqinlargacha Lotin Amerika davlatlarida mavjud edi. Baxreyin,Quvayt, Katarda ayollar mavjud edi. Baxreyin,Quvayt, Katarda ayollar saylov huquqiga ega emas. saylov huquqiga ega emas. • Yosh stenzi AQSh, Buyuk Britaniyada -18 yosh, Yosh stenzi AQSh, Buyuk Britaniyada -18 yosh, Yaponiyada- 20 yosh. Irqiy stenz JARda Yaponiyada- 20 yosh. Irqiy stenz JARda mavjuddir, u erda 75 foiz aholi saylovlarda mavjuddir, u erda 75 foiz aholi saylovlarda qatnashmaydi.qatnashmaydi.

• Konstitutsiyaga kiritilgan o`zgartirishlar • Ayrim hollarda Skandinaviya mamlakatlarida Konstitutsiyaga o’zgartirishlar kiritish uchun albatta, referendum chaqirilishi kerak. Bazi davlatlarda Italiyadaa o’zgartirishlar kiritish uchun parlament 2 palatasining mutlaq ko’p ovozini olishi kerak. Vengriyada Konstitutsiyaga o’zgartirish kiritish tartibi referendum yo’li bilan amalga oshirilishi lozim. • SHuni takidlash kerakki, Ispaniya Konstitutsiyasi bo’yicha Bosh Kortesning ikkala palatasida ham deputatlarning uchdan bir qismidan ko’prog’ ovoz bersa kontitutsiyaga o’zgartirishlar kiritish mumkin. • Ba’zi hollarda esa konstitutsiyaga o’zgartirish kiritishni qonun tashabbusiga ega bo’lgan barcha subyektkarning o’zlarigina taklif eta olmaydilar . Masalan; Gretsiyada Prezedent va parlamentning 150 deputati roziligi bilan, Avstriyada boshqa subyektlar bilan birga xalq tashabbusi, yani 100 ming imzo bilan , ITaliyada 50 ming imzo bilan o’zgartirishlar taklif etilishi mumkin. Meksika Konstitutsiyasi umuman o’zgartirilmaydigan hujjat sifatida qaraladi.

• O’zbekiston Respublikasi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o’zgartirish Konstitutsiyasini o’zgartirish O’zbekiston Respublikasi Oliy O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi jami deputatlarning kamida Majlisi jami deputatlarning kamida uchdan ikki qismidan iborat uchdan ikki qismidan iborat ko’pchiligi tomondan qabul qilingan ko’pchiligi tomondan qabul qilingan qonun bilan amalga oshirilgan. qonun bilan amalga oshirilgan. • Hindistonning 1949 yil 26 noyabrda Hindistonning 1949 yil 26 noyabrda Ta’sis Majlisi tomonidan qabul qilinib , Ta’sis Majlisi tomonidan qabul qilinib , 1950 yil 26 noyabrdaa kuchga 1950 yil 26 noyabrdaa kuchga kirgan konstitutsiyasi 42 marotoba , kirgan konstitutsiyasi 42 marotoba , uchdan ikki qismi o’zgartirilgan. uchdan ikki qismi o’zgartirilgan. • 2014 YIL 10 APREL kuni O’zbekiston 2014 YIL 10 APREL kuni O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Senatining o’n Respublikasi Oliy Majlis Senatining o’n to’rtinchi yalpi majlisida O’zbekiston to’rtinchi yalpi majlisida O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 32, 78, Respublikasi Konstitutsiyasining 32, 78, 93, 98, 103, 117 moddalariga 93, 98, 103, 117 moddalariga o’zgartirish kiritildi.o’zgartirish kiritildi.

O'xshashlar

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinishi

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi davlat va fuqarolik jamiyatning asosi

O’zbekiston respublikasi Vazirlar Mahkamasining konstitutsiyaviy maqomi

Estoniya konstitutsiyasi

Ukraina konstitutsiyasi