Конституция тушунчаси ва унинг ривожланиши - Huquqshunoslik - Slaydlar

Конституция тушунчаси ва унинг ривожланиши

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

366.5 KB

Ko'chirib olish

КонституцияКонституция тушунчаситушунчаси вава унингунинг ривожланиширивожланиши

«« Конституция» бу лотинча сўз бўлиб, унинг маъноси Конституция» бу лотинча сўз бўлиб, унинг маъноси – «тузиш», «тузик», «низом», «тузилиш», «яратиш» – «тузиш», «тузик», «низом», «тузилиш», «яратиш» демакдир.демакдир.  Маълумки, кишилик тарихий жамиятнинг узоқ ривожланиш Маълумки, кишилик тарихий жамиятнинг узоқ ривожланиш даврларида, яъни уруғчилик, қабила (варварлик, ёввойилик) даврларида, яъни уруғчилик, қабила (варварлик, ёввойилик) даврларида, шунингдек, дастлабки давлатилик шакли, яъни мутлоқ даврларида, шунингдек, дастлабки давлатилик шакли, яъни мутлоқ монархия даврларида «Конституция» деган сўз умуман монархия даврларида «Конституция» деган сўз умуман мшлатилмаган эди. Чунки бу даврларда барча кишилар саводсиз мшлатилмаган эди. Чунки бу даврларда барча кишилар саводсиз ҳаёт усулида кун кечирганлар.ҳаёт усулида кун кечирганлар.  Ишлаб чиқариш қуроллари ҳамда воситаларнинг тўхтовсиз Ишлаб чиқариш қуроллари ҳамда воситаларнинг тўхтовсиз ривожланиши, кишилар онгининг ва интеллектуал тафаккурининг ривожланиши, кишилар онгининг ва интеллектуал тафаккурининг шаклланиши, мутлоқ монархиянинг чекланган ёки конституциявий шаклланиши, мутлоқ монархиянинг чекланган ёки конституциявий монархия шаклларига цивилизация усулларига ўтиши ва монархия шаклларига цивилизация усулларига ўтиши ва кишиларнинг интеллектуал фаолиятининг тўхтовсиз ривожланиши кишиларнинг интеллектуал фаолиятининг тўхтовсиз ривожланиши натижасида «Конституция» вужудга келган. Шу сабабли натижасида «Конституция» вужудга келган. Шу сабабли «Конституция» атамаси ўзининг узоқ тарихига эга бўлиб, сиёсий «Конституция» атамаси ўзининг узоқ тарихига эга бўлиб, сиёсий тузумни билдиради. Масалантузумни билдиради. Масалан , , қадимги даврларда «Конституция» қадимги даврларда «Конституция» сўзи сўзи XVIIXVII асрда Францияда рента, рента шартномаси деб асрда Францияда рента, рента шартномаси деб ифодаланган, сўнгра қадимги юнонча маъносига қайтиб, ҳуқуқ ифодаланган, сўнгра қадимги юнонча маъносига қайтиб, ҳуқуқ Билан ифодаланадиган ёки белгиланадиган давлат тузилишини акс Билан ифодаланадиган ёки белгиланадиган давлат тузилишини акс эттиришга асосланган. 1789 йилги буюк Француз инқилоби эттиришга асосланган. 1789 йилги буюк Француз инқилоби арафасида инсон ва фуқаро ҳуқуқлари Декларациясининг қабул арафасида инсон ва фуқаро ҳуқуқлари Декларациясининг қабул қилиниши билан давлатнинг ҳолатини акс эттириш бошланди.қилиниши билан давлатнинг ҳолатини акс эттириш бошланди.

Меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатМеъёрий-ҳуқуқий ҳужжат  XIVXIV -- XVXV асрларда эса Ўрта Осиё халқлари давлатнинг асрларда эса Ўрта Осиё халқлари давлатнинг ҳолатига ҳал этувчи таъсир ўтказган Амир Темур ҳолатига ҳал этувчи таъсир ўтказган Амир Темур «тузуклари» Шариат билан бир қаторда ҳаракат қилган «тузуклари» Шариат билан бир қаторда ҳаракат қилган бўлиб, Ўрта Осиё маданиятига ҳамда урф-одатларига хос бўлиб, Ўрта Осиё маданиятига ҳамда урф-одатларига хос алоҳида ва махсус конституция қоидаларини ўзида акс алоҳида ва махсус конституция қоидаларини ўзида акс эттирувчи хужжат ҳисобланган.эттирувчи хужжат ҳисобланган.  Инсоннинг ўз эркинликлари, ҳуқуқлари ва манфаатлари учун Инсоннинг ўз эркинликлари, ҳуқуқлари ва манфаатлари учун давом этган узоқ кураши умуинсоний аҳамият даражасига давом этган узоқ кураши умуинсоний аҳамият даражасига кўтарилган қуйидаги меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда ўзининг кўтарилган қуйидаги меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда ўзининг моддий ва сиёсий ифодасини топган: эркинликларнинг буюк моддий ва сиёсий ифодасини топган: эркинликларнинг буюк хартияси (1215й); ҳуқуқлар тўғрисидаги Билл (1689й), хартияси (1215й); ҳуқуқлар тўғрисидаги Билл (1689й), Америка Қўшма Штатларнинг мустақиллик тўғрисидаги Америка Қўшма Штатларнинг мустақиллик тўғрисидаги Декларацияси (1776й); АҚШнинг 1787 йилги Конституцияси, Декларацияси (1776й); АҚШнинг 1787 йилги Конституцияси, Бельгиянинг 1831 йилги Конституцияси ва Швейцариянинг Бельгиянинг 1831 йилги Конституцияси ва Швейцариянинг 1874 йилги Конституциялари Инсон ва Фуқароларнинг 1874 йилги Конституциялари Инсон ва Фуқароларнинг асосий ҳуқуқ ва эпкинликларини мухофаза қилишга асосий ҳуқуқ ва эпкинликларини мухофаза қилишга қаратилган.қаратилган.

Мустақил Ватанимизнинг Мустақил Ватанимизнинг Конституциясини ўрганишКонституциясини ўрганиш  Мустақил Ватанимизнинг Конституциясини ўрганиш билан Мустақил Ватанимизнинг Конституциясини ўрганиш билан бир қаторда ўрганишимиз лозим бўлган Бирлашган Миллатлар бир қаторда ўрганишимиз лозим бўлган Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеяси томонидан 1945 йил 24 октябрда 50 Ташкилоти Бош Ассамблеяси томонидан 1945 йил 24 октябрда 50 мамлакат вакиллари томонидан тасдиқланган Низом 19 та боб ва мамлакат вакиллари томонидан тасдиқланган Низом 19 та боб ва 111- моддадан иборат бўлиб, ҳар бир модда муҳим ва долзарб 111- моддадан иборат бўлиб, ҳар бир модда муҳим ва долзарб масалаларни ўзида акс эттирди.масалаларни ўзида акс эттирди.  Ўзбекистон Республикаси Конституциясини қабул қилиш Ўзбекистон Республикаси Конституциясини қабул қилиш даврида 1948 йил 10 декабрида БМТ Бош Ассамблеяси томонидан даврида 1948 йил 10 декабрида БМТ Бош Ассамблеяси томонидан қабул қилинган 30-моддадан иборат инсон ҳуқуқлари умужаҳон қабул қилинган 30-моддадан иборат инсон ҳуқуқлари умужаҳон декларацияси қоидалари ҳам ўрганиб чиқилган ва унинг ҳуқуқ декларацияси қоидалари ҳам ўрганиб чиқилган ва унинг ҳуқуқ нормалари эътиборга олинган. Шу билан бир қаторда 1966 йил 19 нормалари эътиборга олинган. Шу билан бир қаторда 1966 йил 19 декабрда БМТнинг низомида эълон қилинган принципларга декабрда БМТнинг низомида эълон қилинган принципларга мувофиқ инсоният оиласининг ҳамма аъзоларига хос бўлган қадр-мувофиқ инсоният оиласининг ҳамма аъзоларига хос бўлган қадр- қимат, тенг ва бузилмас ҳуқуқларини тан олиш, озодлик, адолат ва қимат, тенг ва бузилмас ҳуқуқларини тан олиш, озодлик, адолат ва ялпи тинчликнинг негизи эканлигини эътиборга олиб, «Иқтисодий, ялпи тинчликнинг негизи эканлигини эътиборга олиб, «Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро Пакт» V қисм ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро Пакт» V қисм ва 31-модда қоидалари ҳисобга олинган.ва 31-модда қоидалари ҳисобга олинган.

ФуқароликФуқаролик вава сиёсийсиёсий ҳуқуқларҳуқуқлар тўғрисидатўғрисида  ЎзбекистонЎзбекистон РеспубликасиРеспубликаси КонституциясиниКонституциясини қабулқабул қилишқилиш вақтидавақтида жаҳондажаҳонда энгэнг ривожланганривожланган давлатларнингдавлатларнинг КонституциялариКонституциялари , , БМТБМТ БошБош АссамблеясиАссамблеяси томонидантомонидан қабулқабул қилинганқилинган 70 70 гага яқиняқин , , ОврупаОврупа КенгашиКенгаши томонидантомонидан қабулқабул қилинганқилинган 160 160 гага яқиняқин , , ОврўподаОврўпода ҳавфсизликҳавфсизлик вава ҳамкорликҳамкорлик ташкилотиташкилоти томонидантомонидан қабулқабул қилинганқилинган 30 30 дандан кўпроқкўпроқ турлитурли минтақавийминтақавий халқарохалқаро ташкилотларташкилотлар томонидантомонидан инсонинсон ҳуқуқларигаҳуқуқларига оидоид халқарохалқаро шартномаларшартномалар , , конвенцияларконвенциялар , , хартиялархартиялар , , декларациялардекларациялар , , пактларпактлар , , яънияъни « « ФуқароликФуқаролик вава сиёсийсиёсий ҳуқуқларҳуқуқлар тўғрисидатўғрисида »» гиги халқарохалқаро пактпакт (1966 (1966 йилйил 19 19 декабрьдекабрь ) ) қоидалариқоидалари ҳисобгаҳисобга олинганолинган ..

Мустақил Ўзбекистон Республикасининг 1992 йил 8 декабрда қабул қилинган Конституцияси муққадима, 6-бўлим, 26-боб ва 128-моддани ўзида акс эттирган.  Ватанимиз Конституциясининг муққадимасида эса, Ўзбекистон Ватанимиз Конституциясининг муққадимасида эса, Ўзбекистон халқи: халқи:  Инсон ҳуқуқларига ва давлат суверенитети ғояларига содиқлигини Инсон ҳуқуқларига ва давлат суверенитети ғояларига содиқлигини тантанали равишда эълон қилиниб, ҳозирги ва келажак авлодлар тантанали равишда эълон қилиниб, ҳозирги ва келажак авлодлар олдидаги юксак масъулиятини англаган ҳолда:олдидаги юксак масъулиятини англаган ҳолда:  - ўзбек давлатчилиги ривожининг тарихий тажрибиларига таяниб, - ўзбек давлатчилиги ривожининг тарихий тажрибиларига таяниб, демократик ва ижтимоий адолатга садоқатини намоён қилиб;демократик ва ижтимоий адолатга садоқатини намоён қилиб;  - халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган қоидалари устунлигини - халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган қоидалари устунлигини тан олган ҳолда;тан олган ҳолда;  - республика фуқароларининг муносиб ҳаёт кечиришларини - республика фуқароларининг муносиб ҳаёт кечиришларини таъминлашга интилиб;таъминлашга интилиб;  - инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлат барпо этишни кўзлаб;- инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлат барпо этишни кўзлаб;  - фуқаролар тинчлиги ва миллий тотувлигини таъминлаш - фуқаролар тинчлиги ва миллий тотувлигини таъминлаш мақсадида;мақсадида;  - ўзининг мухтор вакиллари сиймосида Ўзбекистон - ўзининг мухтор вакиллари сиймосида Ўзбекистон Республикасининг мазкур Конституциясини қабул қилади, Республикасининг мазкур Конституциясини қабул қилади, дейилган.дейилган.

Ўзбекистоннинг маъмурий-ҳудудий тизими  Ў збекистон Республикаси Конституциясининг 1- моддасида Ўзбекистон суверен демократ и к Р еспублика. Давлатнинг «Ўзбекистон Республикаси» ва «Ўзбекистон» деган номлари бир маънони англатади дейилган бўлса, 2- моддасида эса давлат халқ иродасини ифода этиб, унинг мафаатларига хизмат қилади. Давлат органлари ва мансабдор шахслар жамият ва фуқаролар олдида масъулдирлар. Бу модданинг асл маъноси давлатнинг ҳокимият ва ҳукумат органлари, уларда хизмат қилувчи амалдорлар ёки мансабдор шахслар жамият ва фуқаролар олдидаги ўз вазифаларини бажаради демакдир.  Ватанимиз ўзининг миллий-давлат ва маъмурий-ҳудудий тузилишини, яъни Ўзбекистоннинг маъмурий-ҳудудий тизимида 12 та вилоят, Қорақалпоғистон Республикаси, туманлар, шаҳарлар, қишлоқлар, шаҳарчалар, овуллар ва Тошкент шаҳри, хусусан 25 млн.дан зиёд фуқаролар истиқомат қилувчи ва марказдан туриб бошқаришд, ҳокимият ва бошқарув органларининг тизимини белгилаш, ички ва ташқи сиёсатни амалга оширишда Ўзбекистоннинг давлат чегараси ва ҳудуди дахлсиз ва бўлинмасдир – деган сўзлар 3- моддада баён этилган. Ўзбекистон Республикасининг давлат тили ўзбек тилидир деган сўз Конституциянинг 4- моддасида баён этилган. Ушбу модда қоидаларига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси ўз ҳудудида истиқомат қилувчи барча элатларнинг тиллари, урф-одатлри ва анъанлари ҳурмат қилинишини таъминлайди, уларнинг ривожланиши учун шароит яратилади дейилган.

Тил ҳар бир давлатнинг улкан бойлиги ва бебаҳо мулкидир. Мамлакатимизнинг 1989 йил 21 октябрда қабул қилинган ва ўзида 30 та моддани акс эттирган давлат тил ҳақидаги қонун муҳим аҳамиятга эгадир.  Ушбу тил тўғрисидаги қонуннинг 25- моддаси қоидаларига кўра Ўзбекистон ҳудудида яшовчи фуқаролар миллатидан қатъий назар ўз исмини, ота исми ва фамилияларини тарихий-миллий анъанларга мувофиқ шаклда ёздириш ҳуқуқига эга эканликлари баён этилган.  Ўзбекистон ҳудудида яшовчи барча миллатлар ўзларининг миллий-маданий жамиятлар ва марказлар тузишлари, оз сонли миллий гуруҳлар учун ҳам ўрта умумий таълим мактабларида ўз она тилини ўрганишга шароит яратилади, дейилган.  Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов мустақлликнинг биринчи йилларидаёқ миллатларнинг бирлиги, уларнинг эркинлиги, тенглигига катта эътибор берди, яъни Ўзбекистон ҳудудида яшовчи барча фуқаролар бир хил ҳуқуқлардан фойдаланиши мамлакатимизнинг Конституциясида аниқ ва равшан баён этилганлигини, фуқароларнинг тенг ҳуқуқлигини, уларнинг давлатимизнинг тугалмас бойлиги эканлигини бир неча марталаб айтиб ўтганлар.

Ўзбекистон Конституциясини ўрганишни ташкил этиш тўғрисидаги Ўзбекистон Президентининг фармойиши  Ўзбекистон Республикаси иқтисодий, сиёсий ва ҳуқуқий мустақиллигининг вужудга келиши порлоқ келажакка интилаётган мамлакатимизда демократик ҳуқуқий тамойилларининг мустаҳкамланишида, миллий қадриятларнинг қайтадан тикланишига ҳуқуқий асослар солинди.

Мустақиллик Декларацияси  1990 йил 20 июнда қабул қилинган «Мустақиллик Декларацияси»даги 12- модда қоидаларида ўзбек халқининг давлат қурилишидаги тарихий тажрибаси ва таркиб топган бой анъаналари, ҳар бир миллатнинг ўз тақдирини ўзи белгилаш, фаровон ҳаёт кечиришни таъминлаш. Ўзбекистон халқининг келажаги учун тарихий масъулиятни чуқур хис этиш, Ўзбекистон давлат ҳокимияти ваколатига ички ва ташқи сиёсатга тегишли барча масалалар кириши, Ўзбекистоннинг қонун чиқарувчи ҳокимияти, Ўзбекистон давлат мустақиллигини амалга ошириш учун зарур бўлган қонунларни ишлаб чиқиш ва қабул қилиш ҳамда янги Конституцияни ишлаб чиқиш учун асосдар дейилган.

Соғлом авлод» давлат дастури  Мустақилликнинг ўтган 13 йиллик даврида Ўзбекистон Олий ҳокимият органи ҳисобланган Олий Мажлис томонидан 300 дан зиёд қонунларнинг қабул қилиниши, собиқ СССР томонидан бекор қилинган миллий қадриятни қайтадан тиклашга хусусан, миллатимиз келажаги ҳисобланган ёшларнинг, уларнинг соғлом авлод бўлиб етишиши учун «Соғлом авлод» давлат дастурининг қабул қилинишининг барчаси мустақиллик мевасидир.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясини ўрганишни ташкил этиш тўғрисида»  Ватанимиз Президентининг «Ўзбекистон Республикаси Конституциясини ўрганишни ташкил этиш тўғрисида»ги 2001 йил 4 январ фармойиши алоҳида аҳамият касб этади. Ушбу фармойишда ҳаётимизнинг Асосий Қонуни бўлмиш Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг жамиятдаги ўрни ва аҳамиятини , маъно-мазмуни ва моҳиятини ўрганиш, ёш авлоднинг ҳуқуқий онги, тафаккури ва маданиятини тарбиялаш ҳамда юксалтириш, шунингдек, Конституцияни билиш, унинг мазмун-моҳиятини тарғиб қилиш мақсадида Халқ таълим вазирлигида, олий ва ўрта махсус таълим вазирлигида, Давлат матбуот қўмитасида ва Ўзбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Давлат ва жамият қурилиши академияси билан биргаликда бир ой муддатда таълимнинг барча турларида Конституцияни ўрганиш учун зарур курслар, методик кўрсатмалар ва бошқа керакли воситаларга қўйиладиган талабларни ишлаб чиқиш назарда тутилди.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясини ўрганиш» махсус ўқув курслари  2001 йил 1 апрелга қадар «Ўзбекистон Республикаси Конституциясини ўрганиш» махсус ўқув курсларини барча таълим турлари учун ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш, ёш кадрлар хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, ҳуқуқий онг ва маданиятини шакллантиришга қаратилган. Конституцияни ўрганиш бўйича дарсликлар ва махсус адабиётларни2001 йил 1 августга қадар яратиш, Чоп эти шва жойларга етказишни ташкил этишни ҳамда 2001-2002 ўқув йилидан бошлаб мактабгача ва умумий ўрта таълим муассасаларида, ўрта махсус, касб-ҳунар ва Олий таълим муассасаларида «Ўзбекистон Республикаси Конституциясини ўрганиш курсларини ўқитиш, курс мазмунининг сифатли ўзлаштиришини таъминлаш мақсадида унинг якуний бўйича ўқувчи ва талабалар орасида коллоквиум ва синовлар ўтказиш белгиланди.

Ўзбекистон Республикасининг давлат Мустақиллиги ҳақида  Ўзбекистон Олий Кенгаши томонидан 1990 йил 20 июнда Мустақиллик тўғрисида декларациянинг эълон қилиниши, 1991 йил 31 августида Ўзбекистон Республикасининг давлат Мустақиллиги ҳақидаги қонуннинг қабул қилиниши, 1991 йилнинг 21 декабрида Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги ҳукумат раҳбарлари томонидан СССРнинг тугатилиши тўғрисида Олма-Ота Декларациянинг қабул-қилиниши ва ушбу ҳуқуқий ҳужжатларнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан тан олиниши туфайли 1992 йилнинг 2 мартида Ватанимизнинг БМТ аъзолигига қабул қилинганлиги, Ўзбекистон Республикасининг халқаро ҳамкорлик фаолиятининг тўла ҳуқуқли субъекти сифатида жаҳон бозорига чиқишига ҳуқуқий асос яратди. Мустақил мамлакатимиз учун Дуне эшигининг очилиши муносабати билан ҳозирги кунда Ватанимизни 165 та мамлакат тан олган. Дунёдаги 120 дан ортиқ мамлакат билан расмий дипломатик муносабатлар ўрнатилиб, 35 тадан зиёд чет эл элчихоналари, 80 га яқин энг йирик банк, молия ташкилотлари билан яқиндан ҳамкорлик қилинмоқда.

Ватанимиз Суверен демократик давлат сифатида ташкил этилиши  Ватанимиз Суверен демократик давлат сифатида ташкил этилиши тўғридан-тўғри, босқичма-босқич бозор шароитларига ўтиш, давлат мулкини хусусийлаштириш, монополистик фаолиятини чеклаш, тижорат, хусусий инвестиция қўшма чет эл банклари, суғурта банкларининг ташкил этилиши туфайли мамлакатимиз ҳуқуқий тизимида банк ҳуқуқининг вужудга келиши учун ҳуқуқий имконият яратилди. Конституциямизнинг 122, 124- моддаларида, IX боб, 60 моддадан иборат «Ўзбекистон Республикасининг марказий банки тўғрисида»ги 1995 цил 21 декабрь Қонуни ҳамда VI боб, 44 моддани ўзида акс эттирувчи «Ўзбекистон Республикасининг банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги 1996 йил 25 апрель қонунларининг қабул қилиниши Ўзбекистон Республикасида иқтисодиётни самарали амалга оширилиши, пул, кредит, қимматли қоғозлар, валюта муносабатларининг фуқаролараро, улар билан юридик шахслар банклар иштирокида тўхтовсиз ривожлантиришга ва халқ фаровонлигининг ўсишига ҳуқуқий асослар солади.

O'xshashlar

Конституция республики Узбекистан

Конституция республики Узбекистан

Интеллектуал мулк ва патент тушунчаси

Жиноятда иштирокчилик - тушунчаси ва турлари

Инсон ҳуқуқлари тушунчаси ва таснифланиши