Кадимги Римда Суд тизими

Yuklangan vaqt:

07.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

784.0908203125 KB

Ko'chirib olish

РЕЖА 1. КИРИШ 2. Суд карори ва суд карорини бекор килиш 3. Суд карорини бажариш 4. Судьялар ваколати ва Судга чақирув

$Кириш:  \Рим ҳуқуқида jus тушунчасига ҳуқуқ нормаси, ҳуқуқий тартибот, шунингдек, шахсга тегишли бўлган субъектив ҳуқуқлар тушунилади. Шахсга тегишли бўлган ҳуқуқларнинг амалга оширилиши деганда, шахснинг ҳуқуқ томонидан муҳофаза қилинадиган манфаатларининг таъминланиши ва бу ҳуқуқларнинг ҳар қандай бузилишининг олдини олишни тушуниш керак. Ҳар қандай шахс ўзига тегишли бўлган ҳуқуқдан фойдаланиши ёки ундан воз кечиши мумкин Суд магистратларининг алоҳида қўзғатилган даъво бўйича суд жараёнини ташкил қилиш ҳуқуқи юрисдикция – jurisdictio деб аталган. Ташкил қилинган суд жараёни фақат Рим ҳудудида Рим фуқаролари ўртасида Рим фуқароси ҳисобланган судья томонидан олиб борилиши қонуний ҳисобланган ва магистрат томонидан даъвогар қўзғатган даъво қонунга мос келиши аниқланиши ва сўнгра судга ҳавола қилинишидан иборат бўлган. Низоларни ҳал этиш учун битта судья ёки судьялар коллегияси тайинланган бўлиб, улар вояга етган Рим фуқароларидан сайланган.$

Апелляция  Биринчи даражадаги император ёки praefecti praetorio томонидан чиқарилган қарорлар ҳар доим ҳуқуқий жиҳатдан устун бўлган. Бошқа судьялар томонидан чиқарилган қарорлар ҳар доим ҳам ҳуқуқий кучга эга бўлавермаган, чунки уларнинг қабул қилган қарори устидан норози томон юқори суд органига шикоят – appelatio бериши мумкин бўлган. Шикоят қарор қабул қилинган заҳотиёқ берилган. Қарорни бекор қилиш бўйича асослар ёзма равишда судга 2-3 кун ичида берилган. Қуйи даражадаги (қарор чиқарган) суд юқори судга маълумот тайёрлаган ва бу маълумот шикоятчига у юқори судга шикоят қила олиши учун берилган. Юқори суд органи ишни қайта кўриб чиқиб, иш бўйича охирги қарорни қабул қилган

Суд карорлалини хукукий окибатлари  1) суд қарори консумптив ҳаракатга эга, яъни даъвогар қўзғатилган даъво бўйича ўша жавобгарга айнан шу буюм юзасидан янги даъво қўзғатиши мумкин эмас, агарда даъвогар шундай даъво қўзғатса, даъво exceptio rei judicatae ёрдамида рад этилган;  2) тўғри қабул қилинган қарор унинг ҳақиқийлиги, яъни rei judicatae pro veritate accipitur тўғрисида фикр келтириб чиқарган, бунинг асосида томонлар ўртасидаги барча муносабатларни тартибга солиш шарт бўлган; 3) суд қарорининг ҳақиқийлиги тўғрисидаги фикр фақатгина даъвогар ва жавобгарга тегишли бўлиб, inter partes таъсирига эга бўлган, қолган иштирокчилар учун эса res inter alios acta бўлган; 4) формуляр жараёнда суд қарори суд трансакциясига эга бўлиб, бунда у пул суммасида ифода этилган.

Суд карорини бэкор килиш  . Одатдаги ҳуқуқий усул билан инкор этилиши мумкин бўлмаган суд қарори дарҳол кучга кирган. Истисно ҳолларда, агар қарор нотўғри йўл билан қабул қилинган бўлса, магистратдан қарорни бекор қилиш тўғрисида талаб қилиш мумкин бўлган (revocatio in duplum). Суд қарори қабул қилингандан сўнг 1 йил давомида томонлар уни бекор қилиш тўғрисида талаб билан чиқиши мумкин. Магистрат бу иш бўйича суд жараёнини янгилаши мумкин бўлган, лекин revocatio рад этилса, томонлар аввалги қарорнинг 2 баравар қийматини тўлашган. Агарда суд қарори ёлғон ҳаракатлар асосида чиқарилган бўлса, restitutio in integrum ob dolum мумкин бўлиб, бекор қилинган қарорнинг барча ҳуқуқий оқибатлари ҳам бекор қилинган

Суд карорининг бажарилиши Қарздор суд қарори билан юкланган престацияни 30 кун мобайнида ижро этиши шарт бўлган (dies justi белгиланган муддат). Агарда қарздор уни бажармаса, қарор ижро этилган. Суд қарорининг бажарилиши тўғрисидаги даъво actio judicati деб аталган. Суд қарори қарздорнинг мулкига нисбатан бажариладиган бўлса –реал экзекуция, қарздорнинг шахсига нисбатан бажариладиган бўлса, – персонал экзекуция деб аталган. Суд қарори қарздорнинг мулкига нисбатан бажарилиши, претор ҳуқуқига асосан concursu-a ва қарздорнинг ҳамма мулкини сотиш йўли билан амалга оширилган (venditio bonorum). Кейинчалик, бу усул қарздор мулкидан айрим буюмларни сотиш йўли билан енгиллаштирилган (distractio bonorum). Суд қарори қарздорнинг шахсига нисбатан бажарилиши унинг мулкини сотиш билан кредиторнинг барча талабларини қондириш имкони бўлмаган ҳолда қўлланилган. Қарздорнинг шахсига нисбатан суд қарорининг бажарилиши енгиллаштирилган: қарздордан қарз эвазига ишлаб бериш талаб қилинган, уни ўлдириш ёки қулликка сотиш ман қилинган.

Судьялар ваколати ва Судга чақирув. Ашёвий-ҳуқуқий муносабатлар бошқа органлар ваколатига кирадиган низолардан ташқари барча низолар бўйича judices podanei ваколатига киритилган эди. Маҳаллий ваколатни белгилаш анча қийинчиликлар туғдирган. Бир неча судлар ичидан қай бири маълум ҳолат бўйича судловни олиб бориши лозимлиги масаласини аниқлашда асосий қоида forum prorogatum , яъни судни эркин танлаш қоидасидан иборат бўлган. Агар томонлар бу масала бўйича маълум тўхтамга келмаган бўлса, бошқа қоидалар, масалан, actor sequitur forum rei, яъни forum originis – жавобгар тегишли бўлган жамоа суди ёки forum domicilii – жавобгар доимий яшайдиган ҳудуддаги суд алоҳида ваколатга эга бўлиши ҳақидаги қоидалар амалда бўлган. Судларнинг маҳаллий ваколатларини бошқача тарзда белгилаш мумкин бўлган

Судга чақирув  Экстраординар жараён даъвогар ташаббуси билан бошланган. Даъвогар даъвосини ёзма равишда ёки суд олдида оғзаки баён этиши лозим бўлган. Суд жавобгарга даъво билан танишиб чиқиш ва унга жавоб бериш учун 4 ойдан кўп бўлмаган муҳлат берган. Бу муҳлат ўтгандан кейин жавобгар судга келиши шарт бўлган. Бундай таклифни олган жавобгар таклифни олиб келиб берган хизматчига маълум тўлов тўлаган. Агар даъвогар ёки жавобгар белгиланган муддатда судга келмаса, судья янги мажлис тайинлаган ва бу ҳол 3 марта такрорланган. Учинчи марта тайинланган суд мажлисига томонлардан биронтаси келмаса, судья йўқ бўлган тарафга контумация, яъни судга келмаган тараф зарар тўлаши лозимлиги тўғрисида ҳукм чиқарган. Судга таклиф қилинган, лекин келмаган тараф ҳукм устидан шикоят қилиш ҳуқуқидан маҳрум бўлган:. Лекин ҳукм устидан жараён ўтказиш қоидалари бузилган ҳолларда ва контумация келтириш сабаблари йўқ бўлганда апелляция келтириш мумкин бўлган. Асосий жараён суд биносида – secretariumда ўтказилган. Суд якшанба куни, диний тантаналар ва суд таътиллари, яъни ёз ойларидан ташқари ҳар куни ишлаган

O'xshashlar

Суд тизими ва даъволар ҳақида таълимот

Маъмурий суд ишларини юритиш принциплари, суд таркиби, суд процессида рад қилиш масалалари

Суд ҳужжатларини қайта кўриш

Маъмурий суд иш юритуви тушунчаси, келиб чиқиши тарихи, маъмурий суд иш юритуви моделлари

Ҳуқуқ тизими