Fuqarolik protsessual huquqining prinsiplari - Huquqshunoslik - Slaydlar

Fuqarolik protsessual huquqining prinsiplari

Yuklangan vaqt:

06.10.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

89.8759765625 KB

Ko'chirib olish

FUQAROLIK PROTSESSUAL HUQUQINING PRINSIPLARI Fuqarolik protsessual huquqining prinsiplari tushunchasi va tizimi, fuqarolik protsessual huquqi prinsiplarining tasnifi

Reja: 1. Fuqarolik protsessual huquqining prinsiplari tushunchasi va tizimi. 2. Fuqarolik protsessual huquqi prinsiplarining tasnifi. 3. Fuqarolik protsessual huquqining tortishuvchilik prinsipi teng huquqlilik prinsipi.

Fuqarolik protsessual huquqining prinsiplari tushunchasi va tizimi . Muayyan huquq sohasining prinsiplari mazkur huquq sohasining mavjud boiishi va rivojlanishida eng asosiy o'rinni egallaydi. «Prinsip» so‘zi lotincha «princirium» so'zidan olingan boiib, o ‘zbek tilida «asos», «qoida», «negiz» ma’nolarini anglatadi'.

Fuqaralik protsessual huquqi prinsiplari bu qonun normalarida mustahkamlangan, protsessual institutlaming barcha tizimlari uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega boigan, fiiqarolik ishlarining o‘z vaqtida, to‘g‘ri va tez ko‘rib chiqilishida odil sudlovni amalga oshirishni ta'minlaydigan asosiy rahbariy qoidalardir. Ularbarcha fiiqarolik protsessi institutlarini o‘z ichiga olib, qonuniy, asosli hamda adolatli hal qiluv qarori chiqarilishini va ulaming ijro etilishini ta’minlashga xizmat qiladi.

Fuqarolik protsessual huquqi prinsiplarini quyidagicha tasniflash mumkin: Fuqarolik protsessual huquqining tashkiliy-funksional prinsiplari: odil sudlov faqat sud tomonidan amalga oshirilishi, sudyalami saylash va tayinlash, fuqarolik ishlarining yakka tartibda va hay'at tomonidan ko‘rilishi, sudyalaming mustaqilligi va ulaming faqat qonunga bo'ysunishi, qonun va sud oldidagi tenglik, sud ishlari yuritiladigan til, sudda ish ko'rishning oshkoraligi prinsipi. Fuqarolik protsessual huquqining funksional prinsiplari: ishlami amaldagi qonun hujjatlari asosida hal qilish; taraflaming tortishuvi va teng huquqliligi; sudda ishni ko'rishning bevositaligi va og‘zakiligi prinsipi.

Fuqarolik protsessual huquqi prinsiplarining tasnifi Odil sudlovning faqat sud tomonidan amalga oshirilishi. Fuqarolik protsessual huquqining tashkiliy-funksional prinsiplari qatorida odil sudlovning faqat sud tomonidan amalga oshirilishi muhim o‘rin tutadi («Sudlar to‘g‘risida»gi Qonunning 3-moddasi). O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida mamiakatimizda sud hokimiyatining qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan, boshqa jamoat birlashmalaridan mustaqil holda ish yuritishi alohida belgilab qo‘yilgan. Sudlarning odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyatiga biron-bir tarzda aralashishga yo‘l qo‘yilmasligi va bunday aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘lishi kabi qoidalaming O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida (112-modda) belgilab qo‘yilishi muhim ahamiyat kasb etadi.

Sudyalarni saylash va tayinlash prinsipining mohiyati shundan iboratki, unga ko‘ra, fuqarolik ishlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda saylanadigan va tayinlanadigan sudyalar tomonidan amalga oshiriladi. Konstitutsiyaga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi, 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi fuqarolik va jinoyat ishlari bo'yicha Oliy sudlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi xo‘jalik sudi sudyalari besh yil muddatga saylanadilar. Fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha viloyat va Toshkent shahar sudlari, fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman, shahar sudlari, harbiy va xo‘ja!ik sudlari sudyalari besh yil muddatga tayinlanadilar (107-modda). Fuqarolik protsessual huquqining muhim prinsiplaridan biri sifatida fuqarolik ishlarining yakka tartibda va hay'at tomonidan ko'rilishi prinsipi tan olinadi. Barcha birinchi instansiya sudlarida ishlar sudyaning yakka o ‘zi tomonidan ko‘riladi. Ishni sudyaning yakka o‘zi ko‘rganida u sud nomidan ish yuritadi. Ishni apellatsiya va kassatsiya tartibida ko‘rish Qoraqalpog'iston Respublikasi fuqarolik ishlari bo‘yicha Oliy sudida, fuqarolik ishlari bo'yicha viloyatlarva Toshkent shahar sudlarida uch nafar sudyadan iborat tarkibda, nazorat tartibida ko‘rish esa Rayosat a'zolarining ko‘pchiligi hozir bo‘lgan taqdirda amalga oshiriladi.

Sudyalaming mustaqilligi va ularning faqat qonunga bo'ysunishi prinsipi fuqarolik protsessual huquqining muhim prinsiplaridan biri hisoblanadi. M azkur prinsip 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 112-moddasida mustahkamlab qo‘yi!gan bo'lib, unga ko'ra, sudyalar mustaqildir, faqat qonunga bo‘ysunadilar. Sudlaming mustaqilligi va faqat qonunga bo‘ysunishini ta'm inlashda ulaming daxlsizligi muhim ahamiyat kasb etadi. Sudyalaming daxlsizligi 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi hamda «Sudlar to‘g‘risida»gi Qonun bilan kafolatlanadi. Unga ko‘ra, sudyaning shaxsi daxlsiz boMib, sudyaning daxlsizligi uning turar joyiga, xizmat xonasiga, foydalanadigan transporti va aloqa vositalariga, xat-xabarlariga, unga tegishli ashyolar va hujyatlarga ham taalluqlidir. Sudyaga nisbatan jinoyat ishi faqat 0 ‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan qo‘zg‘atilishi mumkin. Sudya tegishincha 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi plenumining yoki 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi plenumining roziligisiz jinoiy javobgarlikka tortilishi, hibsga olinishi mumkin emas. Shuningdek, sudya sudyalarning tegishli malaka hay'atining roziligisiz ma'muriy javobgarlikka tortilishi mumkin emas.

Fuqarolik protsessual huquqining birinchi guruhga mansub bo’lgan prinsiplari ichida fuqarolarning qonun va sud oldidagi tengligi prinsipi muhim o‘rin egallaydi. Fuqarolarning qonun va sud oldida tengligi prinsipi umum e'tirof etilgan xalqaro huquqiy hujjatlarda ham o ‘z ifodasini topganligi fikrimizni tasdiqlaydi. Mazkur prinsiplar 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 18-moddasida m ustahkamlab qo‘yilgan bo‘lib, unga ko‘ra, 0 ‘zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega boMib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, qonun oldida tengdirlar. Undan tashqari, mazkur prinsip FPKning 6- moddasida va «Sudlar to‘g‘risida»gi Qonunning 6-moddasida ham o‘z ifodasini topgan bo‘lib, mazkur normalarga ko‘ra, fuqarolik ishlari bo‘yicha odil sudlov faqat sud tomonidan hamda barcha fuqarolarning jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqei, shuningdek, boshqa holatlardan qat’i nazar, qonun va sud oldida tengligi asosida amalga oshiriladi. Bu esa mazkur prinsip bir vaqtning o'zida sud tuzilishi va sud protsessini belgilab beradigan tashkiliy-funksional prinsip ekanligidan dalolat berib, nafaqat fuqarolik sud ishlarini yuritishda, balki xo‘jalik, jinoyat sud ishlarini yuritishga ham xos bo‘lgan prinsip ekanligini ko'rsatadi.

Sud ishlari yuritiladigan til prinsipi Konstitutsiyaning 115-moddasida mustahkamlab qo'yilgan. Bu esa O‘zbekiston Respublikasida sud ishlarini yuritish o'zbek tilida, qoraqalpoq tilida yoki muayyan joydagi ko'pchilik aholi so'zlashadigan tilda olib borilishi, sud ishlari olib borilayotgan tilni bilmaydigan sudda qatnashuvchi shaxslaming taijimon orqali ish materiallari bilan to‘la tanishish va sud ishlarida ishtirok etish huquqi hamda sudda ona tilida so‘zlash huquqi ta'minlanishi to‘g‘risidagi Konstitutsiyaviy normaning fuqarolik sud ishlarini yuritish sohasida rivojlanishi va amal qilishini ko'rsatadi. Sud ishlari yuritiladigan tilni bilmaydigan shaxslarga ishga taalluqli materiallar bilan o‘z ona tilida to‘liq tanishib chiqish, ona tilida ko'rsatuv va tushuntirishlar berish, sudda so‘zlash, arz bilan murojaat etish va iltimosnomalar taqdim etish, shuningdek, kodeksda belgilangan tartibda taijimonning xizmatidan foydalanish huquqi ta’minlanadi. Sud hujjatlari ishda ishtirok etuvchi shaxslarga ularning ona tillariga yoki ular biladigan boshqa tilga taijima qilib topshiriladi (FPKning 9-moddasi). Oshkoralik prinsipi 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 113-moddasi, Fuqarolik protsessual kodeksining 10-moddasi, « Sudlar to‘g‘risida »gi Qonunning 7-moddasida mustahkamlangan. Unga ko‘ra, barcha sudlarda ishlar oshkora ko‘riladi, davlat yoki tijorat sirlarini saqlash manfaatlariga zid boMgan hollar bundan mustasno. Ishda ishtirok etuvchi shaxslarning hayotiga taalluqli maMumotlar oshkor boMishiga yo‘l qo'ymaslik, shuningdek, farzandlikka olish siri va yozishmalar siri saqlanishini ta'minlash maqsadida sudning asoslantirilgan ajrimiga binoan, ish sudning yopiq majlisida ko‘rilishi mumkin.

lshlarni amaldagi qonun hujjatlari asosida hal qilish prinsipi (qonuniylik prinsipi). Qonuniylik prinsipi 0‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida o‘z ifodasini topgan bo‘lib, unga ko‘ra, 0‘zbekiston Respublikasida 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so'zsiz tan olinishi, davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko'rishlari kafolatlab qo‘yilgan (15-modda). Fuqarolik protsessual kodeksiga ko‘ra, sud ishlarni 0 ‘zbekiston Respublikasining qonunlari asosida hal qilishi shartligi, sud, agar O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va boshqa qonunlariga zid bo'lmasa, boshqa normativ hujjatlami, qonunga va 0 ‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasiga muvofiq chet davlatning huquq normalarini qo’llashi nazarda tutilgan. Shuningdek, agar nizoli munosabatni tartibga soladigan qonun boMmagan taqdirda, sud shunga o‘xshash munosabatlami tartibga soladigan qonunni tatbiq etadi, bordi-yu, bunday qonun ham boMmasa, respublika qonun hujjatlarining umumiy asoslari va ma'nosiga tayanadi («Ishlarni amaldagi qonun hujjjatlari asosida hal qilish», 12-modda).

Fuqarolik protsessual huquqining tortishuvchilik prinsipi teng huquqlilik prinsipi bilan yonma-yon keladi. Zero, taraflar teng huquqli bo‘lmas ekan, ular o'rtasida tortishuvning bo'lishi haqida gap boMishi mumkin emas. Taraflaming teng huquqliligi Konstitutsiyaning 18-moddasi bilan ham kafolatlab qo‘yilgan. Unga ko‘ra, 0 ‘zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, qonun oldida tengdirlar. Sudda ish ko’rishning bevositaligi va og'zakiligi prinsipiga ko‘ra, sudda ish yuritish bevosita va og‘zaki olib boriladi. Bevositalik prinsipi shundan iboratki, unga ko‘ra, fuqarolik ishini hal qilayotgan sudya ish yuzasidan to'plangan dalillami shaxsan o‘zi qabul qilib olishi, sudda ish ko‘rish sud majlisida tekshirilgan dalillarga asoslanishi lozim. FPKning 67-moddasida sud dalillarga ishning hamma holatlarini jamlab, ulami sud majlisida qonunga amal qilgan holda, har taraflama to‘liq va xolis koTib chiqish asosida ichki ishonch bo‘yicha baho berishi belgilab qo‘yilgan. Fuqarolik protsessual huquqining og'zakilik prinsipi FPKning 11-moddasida mustahkamlab qo'yilgan. Unga koTa, ishni ko‘rish og‘zaki ravishda o‘tadi. Ishni ko'rish jarayonida sudya almashtirilgan taqdirda, ish boshidan qayta koTilishi kerak. Og‘zakilik prinsipiga muvofiq sud taraflaming tushuntirishlarini, uchinchi shaxslaming bayonotlarini, iltimosnomalarini, guvohlarning ko’rsatuvlarini, ekspert va mutaxassislaming xulosa va fikrlarini eshitadi. Sud majlisida koTiladigan barcha masalalar og‘zaki muhokama qilinadi.

E’tiboringiz uchun rahmat!

O'xshashlar

Fuqarolik protsessual huquqi

Fuqarolik huquqining manbalari

Yuridik shaxslar – fuqarolik huquqining subyekti sifatida

Rim huquqining manbalari

Xalqaro huquq prinsiplari