Fuqarolik huquqiga kirish. Fuqarolik huquqining tushunchasi, predmeti, prinsiplari - Huquqshunoslik - Slaydlar

Fuqarolik huquqiga kirish. Fuqarolik huquqining tushunchasi, predmeti, prinsiplari

Yuklangan vaqt:

19.03.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

16768.995117188 KB

Ko'chirib olish

« Fuqarolik huquqiga kirish. Fuqarolik huquqining tushunchasi, predmeti, prinsiplari va fuqarolik huquqi bilan tartibga solinadigan munosabatlar

2MA’RUZA REJASI: Fuqarolik huquqining tushunchasi, predmeti. Fuqarolik huquqining prinsiplari. Fuqarolik huquqi bilan tartibga solinadigan munosabatlar.1 2 3 FKning I Bo‘lim. Umumiy qoidalar. (1-2-bob. 1-15-m.).

3Mavzuga doir adabiyotlar ro‘yxati: ASOSIY ADABIYOTLAR RO‘YXATI: 1. Oqyulov O. va boshq. (2021). Fuqarolik huquqi. Darslik. Toshkent, TDYU nashriyoti. 193 b. 2. Ro’ziyev R.J., Topildiyev V.R., Choriyev M.Sh. (2022). Fuqarolik va oila huquqi. Darslik. Toshkent, O‘zbekiston Respublikasi Jamoat Xavfsizlik Universiteti nashriyoti. 641 b. 3. Oqyulov O. va boshq. (2023). Fuqarolik huquqi. Darslik, II qism. Toshkent, TDYU nashriyoti. 897 b. QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR RO‘YXATI: 4. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – T.: O‘zbekiston, 2023. 5. O‘zbekiston Respublikasi kodekslari (2023 yil 1 avgustgacha bo‘lgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan). – T.: “Adolat”, 2019. – 672 6. 6. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi. Rasmiy nashr –O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi – T.: Adolat, 2017 y. – 560 b. 7. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 5 oktyabrdagi PF-6079-sonli "Raqamli Oʻzbekiston — 2030" strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi Farmoni. 8. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 fevraldagi 60-sonli “2022 — 2026-yillarga mo‘ljallangan yangi O‘zbekistonning taraqqiyot Strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni 9. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 5 apreldagi 5464-sonli “O‘zbekiston Respublikasining fuqarolik qonunchiligini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni 3

4 4Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining o‘ttiz uch yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqidan. https://president.uz/uz/lists/view/7519 .Muhtaram vatandoshlar! Hozirgi kunda Yangi O‘zbekistonni barpo etishda asosiy e’tiborni beshta ustuvor yo‘nalishga qaratmoqdamiz. Bular, avvalo, sifatli ta’lim tizimini yo‘lga qo‘yish, biznesni rivojlantirish, korrupsiyadan xoli, adolatli sud tizimini yaratish, sog‘liqni saqlash sohasini tubdan yaxshilash, ekologik barqarorlikni ta’minlashdan iborat. Muammolarimizning yechimi, savollarimizning javobi faqat va faqat ta’limda . Hamma eshiklarni ochadigan kalit ham – faqat va faqat ta’lim va tarbiyadir. “ BIR BO‘LSAK – YAGONA XALQIMIZ, BIRLASHSAK – VATANMIZ!” shiori asosida

5MAVZUGA OID ASOSIY TUSHUNCHALAR: Ilmiy faoliyat – ob’ektlar, hodisa (jarayonlar)ning xususiyatlari, o‘ziga xosliklari va qonuniyatlarini aniqlash maqsadida borliqni o‘rganish va olingan bilimlarni amaliyotda qo‘llashga yo‘naltirilgan faoliyat hisoblanib, fundamental va amaliy tadqiqotlardan iboratdir. Fundamental tadqiqotlar – tabiat, jamiyat va insonning tuzilishi, shakllanishi va rivojlanishiga oid asosiy qonuniyatlar haqida yangi bilimlar olish, ular o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlik, shuningdek muayyan faoliyat natijasida yaratilgan ob’ektlarni o‘rganishga yo‘naltirilgan nazariy va (yoki) tajribaga yo‘naltirilgan faoliyat hisoblanadi. Amaliy tadqiqotlar – amaliy maqsadlarga erishish va aniq vazifalarni hal etish uchun asosan yangi bilimlar va fundamental tadqiqotlar natijalarini qo‘llashga yo‘naltirilgan faoliyat hisoblanadi. Sivil huquqi – (jus cileve) bu tushunchaning zamonaviy yuridik atama sifatida yirik, poydevor huquk sohalaridan birini nomlashda qo‘llanilganiga asrlar davomida Yevropaning qator davlatlari tomonidai huquq tartibotini shakllantirish maqsadida amalga oshirilgan Rim xususiy huquqini o‘zlashtirish jarayoni bevosita sababchi bo‘lgan. 5Tushunchalar tahlili

61-savol Fuqarolik huquqining tushunchasi, predmeti. 6

Anglo-sakson huquqiy oilasi Uzoq sharq huquqiy oilasi Roman-german huquqiy oilasi Tushuntirish metodi Dunyoda amal qiluvchi huquq oilalari : Diniy huquqiy oila An’naviy huquqiy oila

2-modda. Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas’uldirlar.

Fuqarolik huquqi – yuridik jihatdan teng bo‘lgan sub’ektlar (jismoniy shaxs, yuridik shaxs va davlat) o‘rtasidagi mulkiy va shaxsiy nomulkiy munosabatlarni tartibga soladigan hamda mustahkamlaydigan huquqiy normalar yig‘indisidir. Fuqarolik huquqi – “xususiy huquq” ham deb ataladigan iborada qo‘llaniladi. Tor ma’noda – xususiy huquq fuqarolik huquqi ekanligini anglatadi. Keng ma’noda – xususiy huquq tarkibidagi bir nechta huquqlar birgalikdagi munosabatlar vujudga kelishini tushunishimiz zarur. Mulk huquqi Majburiyat huquqi Shartnoma huquqi Mualliflik huquqi Vorislik huquqi Ashyoviy huquq

Fuqarolik huquqining predmeti fuqarolik huquq normalari bilan tartibga solinadigan fuqarolik-huquqiy munosabat sub’ektlari o‘rtasida yuzaga keladigan mulkiy, shaxsiy nomulkiy mazmundagi ijtimoiy munosabatlarga aytiladi.

2-savol Fuqarolik huquqining prinsiplari.

“ Prinsip” tushunchasi – bosh g‘oya, rahbariy, asosiy qoida ma’nolarini anglatadi.

1. Fuqarolik-huquqiy munosabatlarda ishtirok etuvchi taraflarning teng huquqligi. 2. Barcha mulk shakllarini tengligi va huquqiy tomonidan bap-baravar muhofaza qilinishi. 3. Mulkiy munosabatlarning mafkuraviy munosabatlardan ajratilganligi. 4. Qonunda nimaki ta’qiqlanmagan bo‘lsa, ruxsat berilishi. 5. Fuqarolik-huquqiy munosabatlar ishtirokchi- larining mulkining daxlsizligi. 6. Qonuniy asoslarga ega bo‘lmasdan turib, hech kim ishtirokchilarining xususiy ishlarga o‘zboshimchalik bilan aralashmaligi. 7. Fuqarolik huquqining to‘sqinliksiz amalga oshirilishi. 8. Fuqarolik-huquqiy munosabatlarda ishtiroklarining buzilgan huquqlarini tiklanishi. 9. Fuqarolik-huquqiy munosabatlarda ishtiroklari huquqlarining sud orqali ta’minlanishi. 10. Shartnoma tuzish erkinligi. 11. O‘zbekiston Respublikasining butun hududida tovarlar, xizmatlar va moliyaviy mablag‘larning erkin harakatda bo‘lishi.Fuqarolik huquqining quyidagi asosiy prinsiplari mavjud: Tushuntirish metodi

3-savol Fuqarolik huquqi bilan tartibga solinadigan munosabatlar.

FUQAROLIK-HUQUQIY MUNOSABATLARNING TURLARI Mulkiy munosabatlar – vujudga kelish asosida mol-mulk va moddiy ne’matlar yotadigan munosabatlar tushuniladi. Odatda mulkiy munosabatlar iqtisodiy munosabatlar, ya’ni ishlab chiqarish vositalari, iste’mol buyumlari, umuman kishi mehnatining har qanday mahsulotlarni yaratish, egallash, foydalanish va tasarruf etish bilan bog‘liq bo‘lgan ijtimoiy munosabatlarni qamrab oladi. Masalan, Mulkdor qonuniy egalik qilish uchun oldi-sotdi, ayirboshlash, hadya, ijara, mulk ijrasi, qarz, kredit, sug‘urta kabi shartnomalarni tuzish va h.k. Shaxsiy-nomulkiy munosabatlar – huquq sub’ektlarini (sha’ni, qadr-qimmati, ishchanlik obro‘si, xizmat siri, itellektual faoliyat natijalari, mualliflik huquqi, turdosh huquqlar, sanoat namunalariga bo‘lgan huquqlar, seleksiya yutuqlariga bo‘lgan huquqlar, integral mikrosxemalarga bo‘lgan huquqlar, tovar (ish, xizmat)larni individuallashtirishga bo‘lgan huquqlarga doir munosabatlarni sanab o‘tish mumkin. Masalan, Fuqaroning F.I.SH., firma nomi, tovar (xizmat) va savdo belgisiga bo‘lgan huquqlari va h.k. Tashkiliy-huquqiy munosabatlar – bir tarafning ikkinchi tarafga ma’muriy bo‘ysunishiga asoslanmagan taraflarning tenglik tamoyiliga asoslangan tashkiliy-mulkiy munosabatlar fuqarolik huquqi bilan tartibga solinadi. Masalan, Yuridik shaxslarni utavini yozish, oliy ta’lim muassasalari o‘rtasida hamkorlik shartnomalarni tuzish va h.k. Tushunchalar tahlili metodi

164-SАVОL. Fuqarolik huquqining tizimi 16

17I QISM 1995-yil 21-dekabrda qabul qilingan II QISM 1996-yil 29-avgustda qabul qilingan 1997-yil 1-martdan kuchga kirgan 6 BO`LIM, 71 BOB, 1199 MODDAdan iborat.

18FUQAROLIK HUQUQINING TIZIMI 18I BO‘LIM. Umumiy qoidalar (1-12-boblar, 1-163-moddalar); II BO‘LIM. Mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar (13-19- boblar, 164-233-moddalar); III BO‘LIM. Majburiyat huquqi (20-58-boblar, 234-1030- moddalar); IV BO‘LIM. Intellektual mulk (59-65-boblar, 1031-1111- moddalar); V BO‘LIM. Vorislik huquqi. (66-69-boblar, 1112-1157- moddalar); VI BO‘LIM. Xalqaro xususiy huquq normalarini fuqarolik- huquqiy munosabatlarga nisbatan tatbiq qilish (70-71-boblar, 1158-1199-moddalar). Fanning tizimi – FKning strukturasiga asoslanadi va bir xil bo‘lishi talab etiladi.

19Taqqoslash metodi Rossiya Federatsiyasi FK. 4 ta qism, 7 bo‘lim, 76 bob, 1541-m. Belarus Respublikasi FK. 2 ta qism, 8 bo‘lim, 75 bob, 1153-m. Tojikiston Respublikasi FK. 3 ta qism, 7 bo‘lim, 64 bob, 1234-m. Qozog‘iston Respblikasi FK. 2 ta qism, 6 bo‘lim, har bir qism alohida bob 48 bob, 910-m. Qirg‘iston Respublikasi FK. 2 ta qism, 7 bo‘lim, 65 bob, 1208-m. Turkmanistan Respublikasi FK. 2 ta qism, 5 bo‘lim, har bir bo‘lim alohida bob, 1260-m. Ayrim xorijiy mamlakatlarni Fuqarolik kodekslari

20FUQAROLIK HUQUQINING TIZIMI: Umumiy (I) qismda – fanning tushunchasi, predmeti, tizimi, manbalari, fuqarolik huquqiy munosabatlar va ularning turlari, obyektlar, subyektlar, vakillik, ishonchnoma, muddatlar, mulk huquqi va ashyoviy huquqlar, mulk huquqning himoya qilish usullari, majburiyat huquqi hamda shartnomaviy to‘g‘risidagi umumiy qoidalarni o‘z ichiga oladi. Maxsus (II) qismda – fuqarolik kodeksida belgilangan shartnomalar (51 ta) shartnomalar, mualliflik huquqi va turdosh huquqlar, vorislik huquqi va xalqaro xususiy huquq normalarini fuqarolik-huquqiy munosabatlarga nisbatan tatbiq qilish to‘g‘risidagi maxsus normalardan iborat.

21Tushuntirish metodi 21Fuqarolik huquqlari quyidagi yo‘llar bilan himoya qilinadi (FKning 11-m.) huquq buzilishidan oldingi holatni tiklash va huquqni buzadigan yoki uning buzilishi xavfini tug‘diradigan harakatlarning oldini olish huquqni tan olish davlat organining yoki fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organining qonunga zid hujjatini sudning qo‘llamasligi huquqiy munosabatni bekor qilish yoki o‘zgartirish ma’naviy ziyonni qoplash neustoyka undirish shaxsning o‘z huquqini o‘zi himoya qilishidavlat organining yoki fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organining hujjatini haqiqiy emas deb topishbitimni haqiqiy emas deb topish va uning haqiqiy emasligi oqibatlarini qo‘llash zararni to‘lashburchni aslicha (natura) bajarishga majbur qilish

225-SАVОL. Fuqarolik huquqining manbalari va ularning turlari. Fuqarolik huquqi manbalari deganda, fuqarolik huquqiy munosabatlarni tartibga soladigan huquqiy xarakterdagi normativ huquqiy hujjatlar yoxud nohuquqiy xarakterdagi ijtimoiy normalar tizimi tushuniladi.

23O‘zbekiston Respublikasining 2021 yil 20 apreldagi yangi tahrirdagi “Normativ-huquqiy hujjatlar to‘g‘risida”gi O‘RQ – 682-son qonunining 6-moddasiga ko‘ra normativ-huquqiy hujjatlarning quyidagi turlari mavjud: O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi; O‘zbekiston Respublikasining qonunlari; O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari; O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari; vazirliklar va idoralarning buyruqlari hamda qarorlari; mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari.

24HUQUQ ANАLOGIYASI QONUN ANАLOGIYASIANALOGIYA o‘xshatish, qiyoslash va yechim topishdir. – bu muayyan ish (munosabat)ni huquqning asosiy prinsiplari va ma’nosidan kelib chiqishiga asoslanib ko‘rib chiqish va yechish tushuniladi. – bu ahamiyati va harakatlariga ko‘ra, o‘xshash bo‘lgan ijtimoiy munosabatlarni (o‘zini emas) tartibga solishga mo‘ljallangan muayyan yuridik ishni, yuridik harakatlarni, huquqiy munosabatlarni huquq normalari asosida hal qilish (yechish)ga aytiladi. Aqliy xujum metodiHozirgi kundan eng ko‘p fuqaroviy-huquqiy munosabatlarni buzilishiga oid

256-savol. FUQAROLIK HUQUQINING SUBYEKTLARIHUQUQIY FANLAR KAFEDRASI

266.1-SAVOL. Fuqarolik-huquqiy munosabatlar va ularning subyektlari.  Fuqarolik-huquqiy munosabat deb, fuqarolik huquqining turli subyektlari o‘rtasida vujudga keladigan va fuqarolik huquqiy me'yorlar bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatga aytiladi.

27FUQAROLIK-HUQUQIY MUNOSABAT SUBYEKTLARI DAVLAT JISMONIY SHAXSLAR YURIDIK SHAXSLAR

28 Fuqarolik huquqida jismoniy shaxs o‘ziga hos huquqiy maqomga ega. Uning subyektliligi hali inson sifatida mavjud bo‘lmagan hollarda ham (tug‘ilmasdan oldin merosga ega bo‘lish jarayonida) yuzaga kelishi mumkin. Bunday “xususiyat” yuridik shaxs va davlatda mavjud emas. Aynan mazkur subyektning jismiy mavjudligi, munosabatlarda bevosita o‘zi ishtirok etishi bilan ham boshqa fuqarolik huquqi sub’ektlaridan farqlanib turadi, zero yuridik shaxs va davlat jismiy mavjud bo‘lmagan, mavxum sub’ektlar hisoblanadi hamda munosabatlarda jismoniy shaxs “yordamiga tayanib” ishtirok etadi. 6.2-savol.Fuqarolik huquqining subyekti sifatida fuqarolarning huquq va muomala layoqati.

29Jismoniy shaxslarning fuqarolik-huquqiy munosabatdagi huquqiy holati: Huquq layoqati Muomala layoqati

30Fuqarolarning fuqarolik huquq layoqati huquq va majburiyatlarga ega bo‘lish layoqati bo‘lib, u teng ravishda e’tirof etiladi Fuqarolar mulk huquqi asosida mol- mulkka ega bo‘lishlari mol-mulkni meros qilib olishlari va vasiyat qilib qoldirishlari bankda jamg‘armalarga ega bo‘lishlari tadbirkorlik, dehqon (fermer) xo‘jaligi bilan hamda qonunda taqiqlab qo‘yilmagan boshqa faoliyat bilan shug‘ullanishlari yollanma mehnatdan foydalanishlari yuridik shaxslar tashkil etishlari bitimlar tuzishlari va majburiyatlarda ishtirok etishlari yetkazilgan zararning to‘lanishini talab qilishlari mashg‘ulot turini va yashash joyini tanlashlari fan, adabiyot va san’at asarlarining, ixtironing, qonun bilan qo‘riqlanadigan boshqa intellektual faoliyat natijalarining muallifi huquqiga ega bo‘lishlari mumkin.

31Muomala layoqati Muomala layoqati fuqarolarning o‘z harakatlari bilan fuqarolik huquqlarini olish, amalga oshirish, o‘zlari uchun fuqarolik burchlarini vujudga keltirish va ularni bajarish layoqatidir.

32FUQAROLAR MUOMALA LAYOQATINING TOIFALARI3 4 2 1 5 Fuqarolar muomala layoqatini cheklash (O‘zRning 31 -m,27 -m,4 -q.) Muomalaga to‘la layoqatli fuqarolar 14 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan muomalaga qisman layoqatli fuqarolar 6 yoshdan 14 yoshgacha bo‘lgan muomalaga qisman layoqatli fuqarolar Muomalaga layoqatsiz fuqarolar (O‘zRning 30 -m, 31 -m.)

33Fuqarolar muomala layoqati yosh bo‘yicha belgilanib, 3 davrga bo‘linadi, ular quyidagilar Olti yoshdan o`n to`rt yoshgacha bo`lgan davr O`n to`rt yoshdan o`n sakkiz yoshgacha bo`lgan davr O`n sakkiz yoshdan keying davr

34emansipatsiya O‘n olti yoshga to‘lgan voyaga yetmagan shaxs mehnat shartnomasi bo‘yicha ishlayotgan bo‘lsa yoki ota-onasi, farzandlikka oluvchilari yoxud homiysining roziligiga binoan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan bo‘lsa, u to‘la muomalaga layoqatli deb e’lon qilinishi mumkin.

356.3-savol. Fuqarolik muomala layoqatini cheklash va muomalaga layoqatsiz deb topish

36Fuqaroni muomalaga layoqatsiz deb topish Ruhiy kasalligi yoki aqli zaifligi oqibatida o‘z harakatlarining ahamiyatini tushuna olmaydigan yoki ularni boshqara olmaydigan fuqaroni sud qonunchilikda belgilab qo‘yilgan tartibda muomalaga layoqatsiz deb topishi mumkin va bunday fuqaroga vasiylik belgilanadi.

37Fuqaroning muomala layoqatini cheklash Spirtli ichimliklarni yoki giyohvandlik vositalarini suiiste’mol qilish natijasida o‘z oilasini og‘ir moddiy ahvolga solib qo‘yayotgan fuqaroning muomala layoqati sud tomonidan fuqarolik protsessual qonunchiligida belgilangan tartibda cheklab qo‘yilishi mumkin. Unga homiylik belgilanadi. Bunday fuqaro mayda maishiy bitimlarni mustaqil tuzish huquqiga ega.

38Vafot etgan deb eʼlon qilingan fuqaro qaytib kelgach, mol-mulkni natura holatda qaytarishni va shaxsiy nomulkiy huquqlarni talab qildi. Vaziyatga huquqiy baho bering!Muammoli Savol?

397-savol.Yuridik shaxslar fuqarolik huquqining subyekti sifatida О.А.Ниятов

40MUSTAQIL MOL -MULKKA EGA BO`LISHI 1 MULKIY MUOMALADA O`Z NOMIDAN ISHTIROK ETISHI 2 MAJBURIYATI YUZASIDAN O`Z MOL - MULKI BILAN JAVOB BERAOLISHI 3 TASHKILIY BIRLIK 4 YURIDIK SHAXS BELGILARI

41NOTIJORATTIJORATYURIDIK SHAXS TURLARI

421 TUGATISH YAKUNLANGAN PAYTDAN E’TIBORAN B EKOR BO’LI D I Tashkil etilgan paytdan boshlab vujudga kel ad i. Yuridik shaxsning huquq layoqati

431 TUGATISH YAKUNLANGAN PAYTDAN E’TIBORAN B EKOR BO’LI D I T ashkil etilgan paytdan boshlab vujudga kel ad i. Yuridik shaxsning huquq layoqati

448-savol. Davlat fuqarolik huquqining subyekti sifatida О.А.Ниятов

45MUSTAQIL DEB E`LON QILINISHI XALQARO HUQUQ SUBYEKTI MUSTAQIL SUVEREN DAVLAT SIFATIDA TAN OLINISHI O`Z BOYLIGINI O`ZI MUSTAQIL TASARRUF ETISHIDAVLAT FUQAROLIK HUQUQINING SUBYEKTI SIFATIDAGI TUSHUNCHASI

46DAVLATNING FUQAROLIK HUQUQIY MUNOSABAT SIFATIDAGI HUSUSIYATLARI IMMUNITETIDAN FOYDALANADI3 4 2 1 SUBYEKTLAR AMAL QILADIGAN QONUNLARNI O`ZI BELGILAYDI HUQUQ VA BURCHLAR VUJUDGA KELISHINI ASOSI BO`LADIGAN HUJJATLARNI O`ZI CHIQARADI IMUNITETIDAN FOYDALANADI HUQUQ VA MUOMALA LAYOQATINI CHEKLASH BO`YICHA QOIDALAR DAVLATGA NISBATAN TATBIQ ETILMAYDI

471. Fuqarolik huquq layoqati va muomala layoqati tushunchasi va mazmuni. 2. Fuqarolik huquqining obyektlari hamda ularning muomalada bo‘lishi: tushunchasi va ahamiyati. Seminar savollari:0102 13 08 1002 13 0708 1B

O'xshashlar

Fuqarolik protsessual huquqining prinsiplari

Fuqarolik huquqining manbalari

Fuqarolik jamiyati tushunchasi

Yuridik shaxslar – fuqarolik huquqining subyekti sifatida

Fuqarolik huquqining manbalari - tushuncha va turlari