Yer osti suvlari 2 - Geologiya - Slaydlar

Yer osti suvlari 2

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1381.5 KB

Ko'chirib olish

REJA: 1. Yer osti suvlarining paydo bo’lishi va tasniflari 2. Yer osti suvlarining turlari 3. Xulosa www.arxiv.uz

Yer osti suvlari va ularning geografik xususiyatlari. Yer osti suvlari gidrosferani tashkil etuvchilari orasida hajmi jihatidan Dunyo okeanidan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Shuning uchun ularni o’rganish katta ilmiy-amaliy ahamiyatga ega. www.arxiv.uz

Yer osti suvlarining paydo bo’lishi genezisi haqida turli davrlarda olimlar turlicha fikr-mulohazalar va farazlar(gipotezalar) bayon qilganlar. Hozirgi vaqtda ilmiy nuqtai nazardan asoslangan va shu tufayli mutaxassislar tomonidan qabul qilingan nazariyalar quyidagilardan iborat : - E. Zyussining yuvenil nazariyasi ; - A. F. Lebedevning kondensasion nazariyasi ; - infiltrasion (sizib o’tish) nazariyasi ; - relikt yer osti suvlari nazariyasi ; www.arxiv.uz

Yer osti suvlari yuvenil nazariyasi avstraliyalik geolog olim E. Zyuss tomonidan ilgari surilgan va shu tufayli uning nomi bilan ataladi. Bu nazariyaga ko’ra yer osti suvlari qisman magmadan chiqadigan bug’larning sovushi va quyuqlashishi natijasida bo’ladi. www.arxiv.uz

Kondensasion nazariyaga ko’ra yer osti suvlarining ma’lum qismi tog’ jinslari va tuproq gruntdagi bo’shliqlarga havo bilan kirib qolgan suv bug’larining sovigandan keyin kondensasiyalanib, suyuq holatga aylanishi natijasida paydo bo’ladi. Infiltrasion (sizib o’tish) nazariyasi ko’ra yer osti suvlarining katta qismi yomg’ir, qor suvlari, daryolar, kanallar hamda ariqlardagi suvlarning yerga shimilishidan hosil bo’ladi. Bu fikrlar ancha ilgari aytilgan bo’lsa ham, uning nazariya sifatida shakllanishida A. F. Lebedevning xizmatlari kattadir. Reliktr yer osti suvlari nazariyasining mohiyati shundan iboratki, unga asosan yer osti suvlarining ma’lum qismi qadimdgi zamonlarda dengiz yoki ko’llar ostidagi cho’kindi tog’ jinslarining bo’shliqlarida mavjud bo’lgan suvlar hisobiga hosil bo’ladi. Bunday suvlar “qolib ketgan” yoki “ko’milib qolgan” (relikt) suvlar deb ataladi. www.arxiv.uz

Yuqorida bayon qilingan nazariya va gipotezalarga mos ravishda yer osti suvlari quyidagi guruhlarga bo’linadi : • vadoz yer osti suvlari ; • yuvenil yer osti suvlari • sedimentasion yer osti suvlari. Vadoz yer osti suvlari , ya’ni yerning ustki qatlami po’stidagi suvlar o’z navbatida 3-4 ga bo’linadi : • infiltrasion yer osti suvlari • inflyuasion yer osti suvlari • kondensasion yer osti suvlari. www.arxiv.uz

Infiltrasion yer osti suvlari ga donador tog’ jinslari orasidan shimilib, yer ustiga o’tgan suvlar kiradi. Inflyuasion suvlari ga esa tog’ jinslaridagi yorqin va bo’shliqlar orqali yer ostiga o’tadigan suvlar kiradi. Yer osti yoriqlari va bo’shliqlarida uchraydigan bug’ ko’rinishidagi nam havoning kondensasiyalanishi natijasida kondensasion yer osti suvlari hosil bo’ladi. Vadoz suvlar yer kurrasida suvning umumiy aylanishida faol ishtirok etadi, aniqrog’i ular yer yuzasidagi suv havzalari hamda atmosferadagi namlik bilan chambarchas bog’langan. www.arxiv.uz

Yuvenil yer osti suvlari ning kelib chiqishi magmatik va metamorfik jarayonlar bilan bog’liqdir. Bu guruhdagi yer osti suvlari vodorod (H) va kislorod (O2) molekulalarining qo’shilishidan hosil bo’lgach, tabiatda suvning aylanishida biirinchi marta ishtirok etadi. Sedimentasion yer osti suvlari yuqorida qayd etilganidek uzoq vaqt davomida suvning tabiiy aylansihida qatnashmasligi mumkin. Tabiatda kelib chiqish sharoitiga ko’ra, bir turli bo’lgan yer osti suvlarini ajratish mushkul. Chunki bir geolog strukturaning geologik tarixi mobaynida yer osti suvlarining to’yinishida yuqorida qayd etilgan har uch guruh suvlari ham qatnashishi mumkin. yer osti suvlari joylashishi, sharoitiga qarab tuproq suvi, grunt suvi hamda qatlamlar orasidagi (bosimli) suvlarga bo’linadi. Shu bilan birga tuproq grunt suvlari ham qatlamlar orasidagi suvlar ham tog’ jinslarining g’ovaklari, yoriqlari hamda karst bo’shliqlarida bo’lishi mumkin. Yer qobig’ining yuza qismi yer osti suvlarining taqsimlanishiga qarab ikki zonaga – aerasiya va to’yinish zonalariga bo’linadi. Aerasiya zonasida tog’ jinslari g’ovaklari suv bilan to’la qoplanmagan bo’lib, u yerda atmosfera havosi mavjud bo’ladi. To’yinish zonasida esa tuproq va tog’ jinslari bo’shliqlari suv bilan to’lgan bo’ladi. www.arxiv.uz

Yer yuzasiga yaqin bo’lgan tuproq qatlamida joylashgan va odatda mavsumiy ravishda bo’ladigan suvlar tuproq suvlari deb ataladi. Bunday suvlarning asosiy manbai yog’in-sochin hamda atmosferadagi namlikdir. Shuning uchun ham ular yilning namlik ko’p bo’lgan mavsumlaridagina hosil bo’ladi. Tuproq suvlari boshqa yer osti suvlariga qaraganda anchagina yuqorida joylashgan va ulardan suvsiz yoki sal nam qatlam- aerasiya zonasi bilan ajralgan bo’ladi. Aerasiya zonasi yer osti suvlarini yer yuzasidan pastki qatlamlarga va pastki qatlamlardan yer yuzasiga bug’ shaklida o’tkazib turadi. Tuproq suvlaridan pastda joylashgan suv qatlami grunt suvlari deb nomlanadi. Grunt suvlari suv o’tkazmaydigan qatlamning ustida yig’iladi va odatda qum hamda shag’al qatlami orasida sizib yuradi. Bu yerga yer yuzasidan yomg’ir, qor va daryo suvlari sizib o’tadi. Chunki grunt suvlarining ustida suv o’tkazmaydigan qatlam bo’lmaydi. Grunt suvlari faqat og ‘irlik kuchi ta’siri ostida sizib yuradi, ular bosim kuchiga ega emas. Odatda, quduq suvi grunt suvlari qatlamidan hosil bo’ladi. Tabiiy sharoitda yer po’sti qatlamlarining geologik tuzilishiga bog’liq holda bunday yer osti suvlari grunt suvlari oqimini yoki grunt suvlari havzasini hosil qilishi mumkin. ( 42 -rasm) Gidrogeologik kesma bo’yicha, grunt suvlarinign ostida qatlamlar orasidagi suvlar joylashadi. Suv o’tkazmaydigan tog’ jinslaridan tashkil topgan ikki qatlam orasidagi bo’shliqlarda mavjud bo’lgan suvlarga qatlamlar orasidagi suvlar deb ataladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Gidrogeologik kesma bo’yicha bunday suv qatlamlari bir-ikkitadan tortib, o’n-o’n beshtagacha va hatto undan ham ko’proq bo’lishi mumkin. Qatlamlar orasidagi bosim kuchiga ega bo’lgan suvlar artezian suvlari deb ataladi. Artezian suvlari tarqalgan maydonlar artezian havzalari deyiladi. ( 43 -rasm) Ko’pincha artezian havzalarining kaltaligi bir necha yuz va hatto ming kvadrat kilometrga boradi. Artezian suvlari va artezian havzasi atamalari Fransiyadagi artuz viloyatining nomidan kelib chiqqan. Bu viloyatnign qadimiy nomi Artezian bo’lgan. Shu yerda 1126-yilda kavlangan quduqdan suv katta bosim bilan otilib chiqqan. Shundan buyon yer ostidan bosim kuchi bilan otilib chiqadigan va suv olish uchun kavlanga quduqlar artezian quduqlari deb atala boshlagan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

O’rta Osiyo va unga tutash hududlarda N. N. Kenesarin va A. N. Sultanho’jayevlar bir nechta artezian havzalari borligini aniqlashgan. Masalan, Sirdaryo artezian havzasi : bu havza o’z navbatida yana bir qancha mayda havzalarga, Farg’ona, Toshkent, Chimkent, Qizilqum, Orol atrofi kabi havzalarga bo’linadi. yer osti suvlari tarkibida erigan tuzlar miqdoriga qarab uch guruhga bo’linadi : • chuchuk suvlar (1-litrida 1 grammgacha erigan tuzlar); • sho’r suvlar (1-litrida 1 g dan 50 g gacha erigan tuzlar); • o’ta sho’r suvlar (1-litrida 50 g dan ko’p erigan tuzlar); ko’pgina yer osti suvlarining tarkibida inson sog’lig’i uchun foydali ba’zi tuzlar, gazlar va organic birikmalar ham uchraydi. Bunday suvlar shifobaxsh suvlardir. Masalan, vodorod sulfidli, karbonat angidridli, yod bromli, radonli va boshqa xil suvlar shunday shifobaxsh xususiyatga ega. www.arxiv.uz

Xulosa Yer osti suvlaridan foydalanish va chuchuk suv zahirasi kamligi sababli yer osti suvlaridan paydo bo’lish turli xil sabab va omillarni o’rgandik. Chuchuk suv zahirasi sovuq qutb o’lkalarida joylashgan. Suvning kimyoviy holati uning aylanishini mukammal darajada o’rgandik. Y er osti suvlarining joylashishiga qarab gurunt suvlari, tuproq suvi, qatlamlar orasidagi mineral suvlar va ularning turlarini o’rgandik va yanda bilimlarimizni oshirdik. www.arxiv.uz

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. L. P. SHubayev. “UMUMIY YER BILIMI” Toshkent – 1975 y. 2. “ Gidrologiya fanidan ma’ruzalar matni ” Abdunazarova H. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Yer osti suvlari

Statsionar minorali quduqlarda yer osti ta'miri uskunalari

Suv osti arxeologiyasi

Yer haqida umumiy tushunchalar

Yer po'sti va uning tuzilishi