Tuproqqa ishlov berishning ilmiy-nazariy asoslari

Tuproqqa ishlov berishning ilmiy-nazariy asoslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1120.5 KB

Ko'chirib olish

Tuproqqa ishlov Tuproqqa ishlov berishning ilmiy-nazariyberishning ilmiy-nazariy asoslariasoslari www.arxiv.uz

Reja: 1. Tuprok strukturasining tashkil topishi va axamiyati. 2. Tuprok strukturasining buzilishi va uni kayta tiklash. 3. Tuprokning umum.fizikaviy va fizika- mexanik xossalari. www.arxiv.uz

• Nurash jarayoni xosil bulgan mineral zarrachalarning bir- biri bilan kal ь tsiy karbonat va chirindi moddalari ta’sirida yopishib donador xolatdagi uvokchalar xosil kiladi. Bu uvokchalar tuproq struktura elementlari (yoki struktura agergati) deyiladi. Ana shu struktura agergatlarining tuplami (barchasi) birgalikda tuproq strukturasini xosil kiladi. Donodor uvokchalarning sochilib (aloxida-aloxida) turish kobiliyati tuproqning struktura xolati deyiladi. • Tuproq strukturasi uning eng muxim xususiyatlaridan biri bulib.suv-xavo,issiklik,ozika rejimlarining yaxshi bulishiga mikrobiologik jarayonlarning jadalligiga.tuproqning fizik- mexanik xossalariga ijobiy ta’sir kursatadi va bunday tuproqlarda usimliklardan yukori xosil olinadi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Tuproqdagi struktura agergatlarning katta-kichikligiga karab makrostrukturali va mikrostrukturali tuproqlarga bulinadi. Makrostrukturali tuproqlarda agergatlarning kattaligi 0,25-10 mm, mikrostrukturali tuproqlarda esa 0,25 mml kichik buladi. Struktura agergatlari tuproqdagi mayda mexanik zarrachalarining mineral va organi kolloidlar ta’sirida uzaro birikish,yopishishidan xosil buladi. Bunda dastlab mikroagergatlar paydo buladi. Bundan tashkari kolloidlarning kup valentli kogulyativlar ta’sirida gel xolatning kolloidlar kup valentli kogulyatorlar,loyka zarrachalar yetarli bulgan tuproqlarda mikroagergatlar kup buladi. Mikroagergatlar uzaro kal ь tsiy karbonat. Gips,chirindi ta’sirida bir-biriga yopishib makroagergatlarni xosil kiladi. Tuproq struktura elementlarining paydo bulishida chirindining axamiyati katta. Yangi paydo bulgan chirindi xolidagi organik kolloidlar struktura agergatlar paydo bulishida juda katta rol ь uynaydi. SHuning uchun serchirindi kora tuproqlarda va tuk tusli utloki tuproqlarda bir-biriga mustaxkam birikkan suvga chidamli va eng yaxshi sifatli donodor xolagi struktura elementlari kup buladi. www.arxiv.uz

• Tobga kelmagan (nami kochgan yoki sernam) yerlarni shudgorlash.juda kup mola bosish,etilmagan yerlarni boronalash va kul ь tivatsiyalash xam tuproq strukturasini buzadi. Yomgir suvlari tarkibidagi va ugitlar tarkibidagi ba’zi kationlar eng yaxshi kogulyant bulmish kal ь tsiy kationini tuproqning singdirish kompleksidan sikib chikarib yuvilib ketishiga olib keladi. Okibatda tuproq strukturasi buziladi. CHirindining minerallashishi singari biologik jarayon xam tuproq strukturasini buzadi. CHunki tuproq chirindsisiagergatlarning bir-biriga yopishishida “kley”, “tsement” vazifasini utaydi. Tuproqning unumdorligini saklab kolish va uni oshirish uchun avvalo tuproq strukturasini saklash va buzilgan strukturani yaxshilash lozim buladi. Tuproq strukturasini saklash va uni saklashda avvalo almashlab ekishni yaxshi yulga kuyish ayniksa dukakli utlar va bir yillik ut-ekinlari bilan almashlab ekish lozim buladi. Bu ekinlar uzidan kuplab ildiz koldiklari koldirib tuproqda chirindi mikdorini oshiradi. Yerlarga organik ugitlar solish xam tuproq strukturasini saklashga yordam beradi. CHunki organik ugitlarning chirishi natijasida xosil bulgan organik kolloidlar tuproqning mexanik elementlarini bir-biriga birlashtirib,suvga chidamli va sifatli struktura paydo kiladi. Tuproqga kal ь tsiyli birikmalar solish,erlarni yetiltirib ishlov berish xam tuproq struturasini yaxshilaydi. 1940 yildan keyin yerlarga sun’iy struktura xosil kiluvchi moddalar solina boshlandi. Bu moddalar kriliumlar deb ataladi. Kriliumlar yukori molekulyar polimer va sopolimer moddalardir. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Tuproqda boradigan kuplab kimyoviy va biologik jarayonlar uning fizikaviy va fizika-mexanik xossalariga boglik buladi. Tuproqning asosiy fizikaviy xossalariga solishtirma ogirligi,xajmiy ogirligi va kovakligi misol buladi. • Ma’lum xajmdagi absolyut kuruk tuproq kattik kismining shunday xajmdagi suvning ogirligiga nisbati tuproqning solishtirma ogirligi deyiladi, va g/sm3 da ulchanadi. Tuproqning solishtirma ogirligi. Fakat uning kattik kismininggina kursatgichi bulib tuproqning organik va mineralogik tarkibiga boglik buladi. Tuproqning urtacha solishtirma ogirligi 2,5-2,6 g/sm3 buladi. Serchirindi tuproqlarda 2,3, chirindisi kam ogir mexanik tarkibil tuproqlarda 2,9 gacha bulishi mumkin. • Tabiiy xolatdagi (xavosi bilan birgalikda) ma’lum xajmdagi tuproqning shunday xajmdagi suv ogirligiga nisbati xajmiy ogirlik deyiladi. X.O. xam g/sm3 bilan ulchanadi. Xajmiy ogirlik tuproqning donodorligiga,ishlanish darajasiga,tarkibi va xususiyatiga boglik bulib 0,9-1,8 g/sm3 oraligida buladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Bizga ma’lumki xar kanday fizik zarracha orasida oralik bushlik mavjud. Tuproq xam fizik zarrachalardan ya’ni mexanik agergatlardan tuzilgan va bu agergatlar orasida ozmi-kupmi bushlik bor. Bu bushliklar va nospetsifik (jonivorlar inlari,mexanik yoriklar,ildiz chirishi xosil bulgan bushliklar) bushliklar xajmining yigindisi tuproqning kovakligi deyiladi. Tuproqning umumiy kovakligi tuproqning xajmiga nisbatan % larda ifodalanadi va kuyidagi formula yordamida xisoblanadi: • K= (1- • erlarga ishlov berish.ekinlar urugining unib chikishi,yosh nixollarning rivojlanishi tuproqning fizik-mexanik xossasiga boglik buladi. • Tuproqning fizik-mexanik xossasiga uning plastikligi, yopishkokligi,bukishi,chukishi,kattikligi.ilashimligi,solishtirma karshiligi • kiradi. • Nam xoldagi tuproqning mexanik kuch ta’sirida uz shaklini uzgartirishi va bu kuchning ta’siri yuolgan xam uzgargan shaklini saklab kolishi tuproqning plastikligi deyiladi. • (serchirindi tuproqldarda,kuruk,kum tuproqlarda kam buladi). Nam tuproqning ish kurollariga yopshib kolish xususiyati uning yopishkoklik xossasi deyiladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Tuproq zarrachalarining adobtsiyalangan xavo urnini suv egallaganda yopishkoklik vujudga keladi. Tuproqning suv ta’sirida uz xajmini oshirishi uning bukishi deyiladi. Bukish mayda mexanik tarkibli va serkalloid soz tuprolarda kuchli buladi. • Tuproqning kuniganda uz xajmini kichraytirishi tuproqning chuish xossasi deyiladi. • Tuproq bulakchalarining bir-biridan ajralib ketishiga sabab buladigan tashki kuchga karshi chuka olish kobiliyati tuproqning ilashimligi deyiladi. • Tuproqni ishlash uchun sarf bulgan umumiy kuchlarga karshi ta’siri tuproqning solishtirma karshilishi deyiladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

O'xshashlar

Tuproq tarkibidagi suv

Tuproq to`g`on tanasi va asosida xosil bo’ladigan filtrasiya

Gidravlik yorishda ishlatiladigan asbob uskunalar

Suv resurslari. Suv xo‘jaligi va uning tarmoqlari

Foydali qazilmalar 2