Litosfera - Geologiya - Slaydlar

Litosfera

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2820.5 KB

Ko'chirib olish

LitosferaLitosfera 1. Litosfera haqida tushuncha 2. Yer po’sti 3. Litosferada moddalar harakati . REJA:REJA: www.arxiv.uz

Litosfera (grekcha Iitos — tosh, sfera — qobiq) Yerning qattiq tosh qobig'idir. Mantiyani ustida joylashgan va uni yopinchiq sifatida hartomondan o'rab olgan. Uning qalinligi 50—200 km. Litosfera mantiyaning yuqori qismini va Yer po'stini o'z ichiga oladi. Litosfera yuqori mantiyadagi yumshoq, yopishqoq xamirga o'xshagan astenosfera qatlami ustida joylangan. Litosfera astenosfera qatlami ustida izostatik ravishda muvozanatlashgan, ya'ni litosfera bo'laklari og'irligi va zichligiga qarab Arximed qonuniga binoan joylashadi. www.arxiv.uz

LITOSFERAATMOSFERA EKOSFERA GIDROSFERA Biosfera www.arxiv.uz

Litosferaning quyi qismiga yuqori mantiya qatlamining bir qismi ham kiradi. Mazkur qatlam Yer po'stidan Moxo chegarasi bilan bo'lingan. Mazkur chegarada yuqorida aytilganidek mod-dalarning zichligi keskin o'zgaradi. Ular atmosferaga bir xil bosimda ta'sir etadi. Li tosferaning yuqori qismini Yer po'sti tashkil qiladi. Yer po'sti mantiyadagi moddalarning saralanishi mahsuli bo'lib, uning o'zi liam mantiyaga ta'sir ko'rsatadi. Bu o'zaro ta'sir Ycr po'stining-matcrik, okcan va oraliq turlarining liosil bo'Iishida materiklar rivojlanishida va tcktonik jarayonlarda namoyon bo'ladi; www.arxiv.uz

Y ern ing ichki qismdagi m oddalar p lastiklik xus u siya t iga e ga. Buning oqibatida moddalarning oqishi Yerning shaklida aks etadi. Qalqish qarshiligi Yer aylanishini sekinlashtiradi. Bu esa qutbiy siqiqlikni kamaytiradi. Bu hol yuqori mantiyadagi moddalar bir qismining ekvatorial kengliklardan qutbiy kcng-liklarga oqib kctishiga sabab bo'ladi. Yer po'sti ostidagi mod-dalarga qaraganda qattiqroq bo'lganligidan o'zgarishga uch-raydi, yoriladi, ko'cluriladi va pasayadi. Bu jarayonda qulbiy va ekvatorial radiuslar mutloq uzunligining o'zgarishi emus, balki Yer sliaklining muvozanatlashishiga intilishi muhim o'rin tutadi; Mat e rik va ok e anlarning hosil bo'Iishi, t e ktonik jihatdan faol mintaqalar, ya'ni geosinklinallarning, platformalarning joylasbishi Yerning ichki qatlamlari va koinotning o'zaro ta'si-ri natijasidir. www.arxiv.uz

Yerning tashqi qobiqlari Aytib o’tilganidek georafik qobiqda moddalar og'irligiga qarab qatlam-qatlam bo'lib joylashgan. Og'irroq moddalar quyi qatlamni, o'rtacha og'irliqdagi moddalar o'rta qatlamni va yengil moddalr yuqori qatlamni tashkil qilgan. Har bir qatlam yoki qobiq nisbatan bir xil moddalardan tuzilgan. Litosfera qattiq moddalardan, atmosfera gazsimon modda lardan, gidrosfera suyuq moddalardan, biosfera esa tirik moddalardan iborat. Qattiq moddalardan, ya'ni tog' jinslaridan tuzilgan litosfera quyida, o'rtacha zichlikka ega bo'lgan gidrosfera o'rtada, gazlardan iborat atmosfera yuqorida, tirik organizimlardan iborat biosfera esa ularning ichida joylashgan. www.arxiv.uz

Demak, Yerning ichki qobiqlari yadro, mantiya, tashqi qobiqlariga esa Yer po'sti, gidrosfera, atmosfera va biosferadan iborat. www.arxiv.uz

Yer po'stining tuzilishi va tarkibi www.arxiv.uz

Materik Yer po'sti asosan quruqlikda tarqalgan va uchta qatlamdan iborat: cho'kindi qatlam, qalinligi 10 km, cho'kindi jinslardan iborat; granitli qatlam, qalinligi 10—15 km, zichligi yuqoridagi qatlamga nisbatan ancha yuqori; bazalt qatlami, qalinligi 15—35 km. Materik Yer po'stining o'rtacha qalinligi 30—40 km., tog'li o'lkalarda esa 70—80 km o'rtacha zichligi 2,7 gg'sm3. www.arxiv.uz

Materik Yer po’sti uch qatlamdan iborat: Cho’kindi qatlam qalinligi 10 km __________________ Cho’kindi qatlam qalinligi 2-5 km Granit qatlam qalinligi 10-15 km Bazalit qatlam qalinligi 15-35 km __________________ Bazalit qatlam qalinligi 5-10 km Okean Yer po’sti ikki qatlamdan iborat: www.arxiv.uz

Okean Yer po'stining umumiy qalinligi 6 km dan 15 km. gacha. O'tkinchi yoki oraliq yer po'stida materik va okean Yer po'sti xususiyatlari ham uchrab turadi.Bu yerda okean po'stini materik yer po'stiga aylanishi sodir bo'lib turadi. www.arxiv.uz

Yer po'stining tarkibi. Yer po'sti ximiyaviy elementlardan, minerallardan va tog' jinslaridan iborat. Yer po'sti tarkibida quyidagi ximiyaviy elementlar uchraydi: kislorod (47%), krem-my (29,5%), aluminiy (8,05%), temir (4,65%) kalsiy (2,96%), natriy (2 ,5%) kaliy (2,5%), magniy (1,87%), titan (0,45%) va boshqalari— 0,52% . Demak, Yer po'stida tarqalgan 9 ta asosiy element 99,48% ni tashkil qiladi. Ximiyaviy elementlar birlashmasiga mineral deb ataladi. Tog' jin'slari esa bir necha minerallarni tabiiy birikmasidir. Tog' jinslari monomineralli va polimineralli bo'ladi. Monomineraili tog' jinslari bitta mineraldan tashkil topadi, masalan, kvars, kvars mincralidan iborat. Polimincral tog' jinslari bir necha minerallardan iborat. Masalan, granit quyidagi minerallardan tashkil topgan: kvars, ortoklaz, slyuda, dala shpati.Natriy 2,5 % Kalsiy 2, 96 % Kaliy 2,5 % Kremni 129,5 % Kislorod 47 % Titan 0,45 % Magniy 1,87 % Boshqalar 0,52 % Temir 4,65 % Alyuminiy 8,05 % www.arxiv.uz

Hosil bo'lish sharoitiga qarab tog' jinslari uchta katta guruhga bo'linadi: Magmatik yoki otqindi tog' jinslari, ular magmaning sovishi va qotishi natijasida hosil bo'ladi. Cho'kindi jinslar. Ilgari paydo bo'lgan har qanday tog' jinslari yemirilishi, maydalanishi va to'planishi va organizmlarni faoliyati ta'sirida paydo bo'ladi Metamorfik tog' jinslari, katta chuqurlikda yuqori harorat va bosim ostida jinslarini o'zgarishi tufayli hosil bo'ladi. www.arxiv.uz

Magmatik tog' jinslari. Magmatik tog' jinslari yuqorida aytganimizdek magmaning sovishi va qotishi natijasida hosil bo'ladi. Magmaning sovish sharoitiga qarab magmatik tog' jins lari quyidagi guruhlarga bo'linadi: intruziv yoki chuqurda hosil bo'lgan magmatik tog' jins lari. Magmaning chuqurda sekin-asta qotishi natijasida hosil bo'ladi. Intruziv tog' jinslariga granit, gabbro va boshqalar kiradi; efliizif magmatik tog' jinslari. Magmani Yer yuzasida yoki Yer yuzasiga yaqin bo'lgan chuqurlikda qotishi va sovishi na tijasida hosil bo'ladi efluzif tog' jinslariga bazalt, liparit, vulkan shishasi va boshqalar kiradi. www.arxiv.uz

Cho'kindi jinslar. Cho'kindi jinslar ilgari paydo bo'lgan jinslarning turli sharoitlarda yemirilishi, nurashi va to'planishi natijasida hosil bo'ladi. Cho'kindi tog' jinslari kelib chiqishiga ko'ra lo'rt guruhga bo'linadi: — chaqiq (klastik) jinslar, asosan tog' jinslarini yemirilishi natijasida hosil bo'ladi; www.arxiv.uz

Litosferada moddalarning harakati Litosferada moddalarning juda yirik va muhim harakatlari sodir bo'ladi. Yer po'sti palaxsalarining bo'ylama va ko'ndalang harakati, magmatik jarayonlar va boshqa omillar ta'sirida Yer yuzasi bilan mantiya o'rtasida modda almashinuvchi ro'y beradi. Mazkur jarayonlarning yorqin namoyoni vulkanlar va zilzilalar hisoblanadi. www.arxiv.uz

LITOSFERADAGI AYLANMA HARAKATLAR Litosferaning turli qismlarida moddalarning doimo aylan-ma harakati sodir bo'lib turadi. Mazkur harakatlar ikki yo'nalishda sodir bo'ladi: ko'ndalang va bo'ylama. Ko'ndalang yo'nalishda moddalarning harakati asosan Yer yuzasida, ya'ni litosferaning ustida sodir bo'ladi. Bo'ylama yo'nalishda mod dalarning harakati litosferaning ichki va yuqorigi qismlari orasida ro'y beradi. www.arxiv.uz

Litosfera murakkab tuzilishga ega bo’lgan asosan qattik jinslardan tashkil topgan qobiq. U o’z ichiga Yer po’stini va yuqori mantiyaning atmosferagacha bulgan kismini ishgol etadi. A.A.Vinogradov ma'lumotiga kura litosferaning yer pustidagi ximiyaviy tarkibi kuyidagicha. Kislarod 99, 79 % kremniy 27-60% alyuminiy 8,60%, temir 5.1% kalsiy 3,6%. magniy 2.1% vodorod 0,21% esa Mendeleyev davriy sistemasidagi boshka elementlarga tugri keladi. Litosferani ustki kismini Litosferani ustki kismini tashkil etuvchi Yer pusti 2 tipli bulib bir biridan fark kiladi. Materik tipili yer pusti 3 katlamli yotkizikdan - chukindi. granitli metomorfik va bazaltli jinslardan iborat. Zichlisji 2.65 gu'sm.kub.Kislorod 99,79% Alyuminiy 8,60% Temir 5,1% Kalsiy 3,6% Magniy 2,1% Kremniy 27,60% www.arxiv.uz

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. H. Vohobov. K. Abdunazarov. A. Zayniddinov. R. Yusupov. – “Umumiy yer bilimi” - TOSHKENT – 2005 y. 2. http://www.ziyonet.uz/ www.arxiv.uz

O'xshashlar

Somali litosfera plitasi

Janubiy Amerika litosfera plitasi

Yer haqida umumiy tushunchalar

Rel'eflar

Endogen jarayonlar