Yoqilg’i sanoati DARS ISHLANMA - Geografiya - Slaydlar

Yoqilg’i sanoati DARS ISHLANMA

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

235.1318359375 KB

Ko'chirib olish

YOQILG’I SANOATI A. Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga yoqilg’I sanoati haqida tushuncha berish. B. Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni vatanni sevish, tabiatni asrash, tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish, atrof- muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurlardan oqilona foydalanish ruhida tarbiyalash. C. Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarni O’zbekiston iqtisodiyoti, yoqilg’I energetika xomashyosi manbalarini tejash haqidagi bilim va fikrlarini rivojlantirish.

Dars turi: Yangi tushunchalar berish. Dars uslubi: Savol-javob, “Assisment texnikasi”, “Klaster” Dars jihozi: Atlas, yozuvsiz xarita, kitob, jadval, testlar, video proyektor, kompyuter, internet ma’lumotlari, tarqatma moteriallar. Darsning borishi: T/R Dars etaplari Ajratilgan vaqt 1 Tashkiliy qisim 5 2 O’tilgan mavzuni mustahkamlash 10 3 Yangi mavzu bayoni 15 4 Yangi mavzuni mustahkamlash 10 5 Baholash 3 6 Uyga vazifa 2

I. Tashkiliy qism: salomlashish, navbatchi axboroti, yangiliklarni so’rash Dars rejasi : 1. Gaz sanoati 2. Neft sanosti 3. Ko’mir sanoati

II. O’tilgan mavzuni takrorlash: Savol: 1. Sanoat deganda nimani tushunasiz? 2. Ixtisoslashgan sanoat korxonasi deganda nimani tuhunasiz? 3. Kooperativlashgan sanoat korxonasi deganda nimani tushunasiz? 4. Majmua nima?

“ Assisment texnikasi ” 1-variant “ Assisment texnikasi” 2- variant Test: O’zbekistonning yirik sanoati tarmoqlari qaysi viloyatda joylashgan ? a) Samarqandda c) Tohkentda b) Farg’onada d) Andijonda Savol: O’zbekiston milliy iqtisodiyotining tuzulishi nechta tamoyildan iborat ? Geografik diktant: Ishlab chiqarishning yirik korxonalarda to’planishi ……………. deyiladi. Amaliy tophiriq: O’rta Osiyoga kiruvchi jumhuriyatlar nomini ko’rsating Test: Milliy iqtisodiyot nechta sohaga bo’linadi ? a) Dehqonchilik , chorvachilik b) Sanoat va qishloq xo’jaligi c) Moddiy nematlar ihlab chiqaradigan va ihlab chiqarmaydigan d) Og’ir sanoat va qishloq xo’jaligi Savol: O’zbekistonda yoz necha oy davom etadi ? Geografik diktant: Ishlab chiqarishni tahkil etishning iqtisodiy samaradorlikka qaratilgan muhim shakliga ………… deyiladi . Amaliy topshiriq: O’zbekiston o’zidan g’arbiy qismida joylahgan qaysi davlatlar bilan bir kenglikda joylashgan?

“ Assisment texnikasi ” 1-variant “ Assisment texnikasi ” 2-variant Test: (1ball) O’zbekistonning yirik sanoati tarmoqlari qaysi viloyatda joylashgan ? c) Tohkentda Savol: (1ball) O’zbekiston milliy iqtisodiyotining tuzulishi nechta tamoyildan iborat ? Javob: 5 ta tamoyil Geografik diktant: (1ball) Ishlab chiqarishning yirik korxonalarda to’planishi markazlashuvi deyiladi. Javob: (2ball) O’zbekiston, Qozog’iton, Turkmaniston, Tojikiston, Qirg’iziston Test: (1ball) Milliy iqtisodiyot nechta sohaga bo’linadi ? g) Moddiy nematlar ihlab chiqaradigan va ihlab chiqarmaydigan. Savol: (1ball) O’zbekistonda yoz necha oy davom etadi? Javob: 5 oy. May, iyun, iyul, avgust, sentyabr Geografik diktant: (1ball) Ishlab chiqarishni tahkil etishning iqtisodiy samaradorlikka qaratilgan muhim shakliga majmua deyiladi. Javob: (2ball) Tursiya, Gresiya, Italiya, Ispaniya

III. Yangi mavzu bayoni: Intenet yangiliklari : Узбекистон саноатининг бугунги кундаги рaвнаки учун АкШ сармоясини киритилиши катта ахамиятга эга булмокда.Масалан: АкШ даги хорижий хусусий самоялар корпорацияси ОПЕК ажратган 400 миллион АкШ доллари Узбекистонда газ саноатини ривожлантиришга хизмат килаётган булса, АкШ нинг Экспорт- Импорт банки (Эксимбанк) 800 миллион АкШ доллари хажмидаги кредити билан Узбекистонда ундан ортик лойихаларни амалга оширишда иштирок этмокда. Жумладан: Кукдумалок Компрессор станцияси, Бухоро нефтни гайта ишлаш заводи, Шуртангаз кимё мажмуи ва бошкалар шулар жумласидандир. 8-dars mavzusidan foydalanib yoqilg’i sanoatining yalpi sanoat mahsulotidagi salmog’ini aniqlang (16-rasm).

Sanoat tarmoqlarining mahsulot ishlab chiqarish tarkibi (foiz hisobida) Elektr energiya - 7,7% Yoqilg'I sanoati - 18% Qora metallurgiya - 2,6% Rangli metalurgiya - 10% Kimyo va neft-kimyo - 5,5% Mashinasozlik - 17,5% Selluloza-qog'oz - 1,3% Qurulish materiallari - 5,5% Yengil sanoat - 12,9% Oziq-ovqat sanoati - 13,2% Bohqa tarmoqlar - 5,8%

Gaz sanoati . Yoqilg’i sanoatining eng yoh tarmog’i bugan gaz sanoati keying yillarda jadal rivojlanmoqda . Gaz – yoqilg’ining juda arzon turi. Gazdan sanoatda ham, maishiy hayotda ham foydalaniladi. Gaz qimat baxo kimyuoviy xomashoy hamdir. Yoqilg’ining boshqa turlariga qaraganda gaz havoni kam iflolantiradi. Mamlakatimizda ko’mir va neftga nisbatdan tabiiy gaz ancha ko’p. Aniqlangan gaz zaxirasi 2 trillion kub metrga yaqin. Gaz konlari neft konlari bilan yonma-yon joylashgan. Gazning ozroq qismi neft bilan birga qazib chiqariladi, lekin gazning asosiy qismi sof gaz konlaridan olinadi. Respublikamizda o’tgan asrning o’rtalarida dastlab Farg’ona vodiysidagi neft konlarida uchraydigan yo’ldosh gazdan sanoatda va axolining maishiy ehtiyojida foydalanila boshlandi. 1950-yillarda O’zbekistonda jami 9 million kub metr tabiiy gaz qazib chiqarilgan bo’lsa, endilikda yiliga qazib olinayotgan gaz 60 mlrd kub metrdan ortadi. Tabiiy gazdan foydalanish tufayli mamlakat yoqilg’i balansida jiddiy o’zgarish yuz berdi. Farg`ona vodiysidan tashqari Buxoro, Surxandaryo va Qashqadaryo viloyatlari hamda Qoraqalpog`iston Respublikasi hududidan boy tabiiy gaz konlari topilishi natijasida O`zbekiston gazni ekport qila boshladi. Gaz quvurlar orqali yuborilishi sababli transport xarajati har qanday yoqilg`ini tashishdan arzon tushadi. Gaz quvurlarining uzunligi tez oshib bormoqda. Datlabki tabiiy gaz quvurlari Farg`ona vodiysida qurilgan edi. O`zbekistonda issiq kunlar ko`pligidan faqat qish kunlari gaz ko`p talab qilinadi. Gazni ko`p iste`mol qilidigan Toshkent, Farg`ona, Andijon kabi shaharlarda yozda tejalgan gazni yerosti omborlariga yig`ib qo`yib qishda foydalaniladi.

Neft sanoati. Neftsiz hozirgi zamon iqtisodiyotini yuritish mumkin emas. Neft xom holida ishlatilmaydi. Qayta ishlash natijasida undan turli xil yoqilg`I ya`ni kimyoviy mahsulotlar olinadi. Neftni qazib chiqarish xarajatidan o`rta hisobda 4 barobar kam. Milliy iqtisodiyotda neftdan keng foydalanish juda ko`p mablag`ni tejashga imkon beradi. Mahsulot birligini olish (aytaylik, 1 t neft qazib chiqarish) uchun ketadigin pulda ifodalangan hamma xarajat mahsulot tannarxi deyiladi. Neftning tannarxi u qanday chuqurlikdan olinayotganligidan ko`ra konning neftga qanchalik boyligiga bog`liq. Neft qazib olishning eng arzon usuli fontan usuli bo`lib, bundan neft quduqlardan kondagi bosim tufayli otilib chiqadi. Bosim kamaygan holda uni turli usullar bilan ko`tarib turiladi. Neftni nasoslar yordamida chiqarib olish ham keng tarqalgan. Gaz singari neftni quvurlar orqali yuborish uni tashishning eng arzon va xavsiz usulidir (temir yo`lda tashishga nisbatan 4 barobar arzonga tushadi). Quvur transporti neftni ite`molchilarga bir maromda yetkazib berishni ta`minlaydi. Turli transport vositalariga ortish-tushurishdagi muqarrar isrofgarchilikka barham beriladi. Ilgrigi vaqtda neft qayerda qazib chiqarilsa, o`sha yerida qayta ishlanar edi. Hozirda neftni qayta ishlash sanoati mahsulotlari qayerda ko`p iste`mol qilinsa , neft o`sha yerga yetkazilib qayta ishlanadi. Bunday qilinmasa, neft mahsulotlarining har bir turini yuborish uchun alohida quvurlar kerak bo`lib, transport harajatlari qimmatlashib ketadi. Mamlakatimizda olib borilgan geologiya qidiruv ishlari natijasida ko`plab gaz-neft konlari topilmoqda. Jumlada, 1992-yilda Namangan viloyatida yirik Mingbuloq neft koni ochildi. Neftga bo`lgan ehtiyojining uzluksiz ortayotganligini hisobla olib, Buxoro viloyatida yiliga 5 mln tonna neftni qayta ishlay oladigan kombinat qurildi. Bu korxona 1997-yilda mahsulot bera boshladi. Hozir 50 turdan ortiq neft mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda. O`zbekistonda yiliga 3-4 mln tonna neft va gaz kondensati qazib chiqarilmoqda. Neftni qayta ishlash korxonalari bir yilda 11 mln tonna neftni qayta ishlash quvvatiga ega.

Ko`mir sanoati. Bu sanoat tarkibida bir nechta ko`mir koni mavjud. Ulardagi ko`mir zahirasi 2 mlrd tonnani tahkil etadi. Dastlabki ko`mir Angren konidan 1950-yillarda qazib olingan. Ko`mir koni yer sirtiga yaqin joylashgan. Unda ko`mirning 9/10 qismini ochiq usulda qazib olinmoqda. Ochiq usulda har bir shaxtyorning qazib oladigan ko`miri shaxta usulida qazib olinadigandan 6 barobar unumli bo`ladi. Shu bilan birga, karyer(havza) qancha katta bo`lsa, xarajat shuncha kam bo`ladi. Angren ko`miri sifati past-qo`ng`irk o`mirdir. Shunday bo`lsa-da, O`zbekistondagi boshqa ko`mir konlaridagiga Karaganda ko`mir zahirasi katta hamda iste`molchiga yaqin va yuza joylashganligidan ko`mir qazib chiqarish oshdi. Ko`mirning asosiy qismi kon yaqinidagi IESda ishlatiladi. Bir qismi esa yer ostida gazga aylantiriladi. Surxandaryo viloyatining Sariosiyo tumanida 1950-yili Shar`gun ko`mir koni ishga tushdi. Kondagi ko`mir yuqori sifatli toshko`mir bo`lib, shaxta usulida qazib olinadi. Ko`mirning maydasi qazib olingan joyda briket qilinadi. Briket – ko`mir kukunini bosim ostida yoki yopishqoq moddaga aralashtirib zoldir shakliga keltirilgan mahsulot. (videorolik)

MUSTAQIL ISH: 1-VARIANT 2-VARIANT GA Z NEF T

IV. Mustahkamlash: Baliq skletida gazning foydali va zararli tomonlarini yozing V. Baholash: O’quvchilarni alohida baholash VI. Uyga vazifa: Yozuvsiz xaritada neft, gaz, ko’mir konlarini shartli belgilarini belgilang

O'xshashlar

Yoqilg’i sanoati

Yoqilg’i sanoati 2

Afrika materigi ichki suvlari (dars ishlanma)

Yoqilg’i energiya resurslaridan foydalanish

Kon sanoati