Yevrosiyo materigining shakillanish tarixi geologik tuzilishi tektonikasi relyefi - Geografiya - Slaydlar

Yevrosiyo materigining shakillanish tarixi geologik tuzilishi tektonikasi relyefi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

439.5 KB

Ko'chirib olish

Yevrosiyo materigining shakillanish tarixi geologik tuzilishi tektonikasi relyefi va foydali qazilmalari

 Yevrosiyoning iqlimi boshqa materiklar iqlimiga qaraganda ancha xilma-xil.Materik iqlimining xususiyatlari, avvalo, Yevrosiyo hududining shimoldan janubga va g‘arbdan sharqqa qarab juda katta masofaga cho‘zilganligiga bog‘liq bo‘lsa, ikkinchidan, okeanlardan keladigan havo massalariga va relyefiga bog‘liq.

RELYEFI  Quruqlikning shimoldan janubga qarab uzoq masofaga cho‘zilganligi issiqlikning taqsimlanishiga katta ta'sir ko‘rsatadi. Yevrosiyoda iyul oyining o‘rtacha harorati ancha yuqori. Uning shimolida bu harorat +12°C ga va janubida +28°C ga teng. Arabiston yarimorolida esa +32°C ni tashkil etadi. Qish materikning g‘arbida iliq, lekin shimoli-sharqida juda sovuq bo‘ladi. Ayniqsa Sibirda yanvar oyining o‘rtacha harorati -48°C gacha pasayadi. Ayrim kunlari bu harorat Oymyakonda - 71°C ga tushib ketgan. Shuning uchun bu yer Shimoliy yarimsharning «sovuqlik qutbi» deb ataladi. Qish Yevropaning janubi-g‘arbida iliq, Osiyoning janubida esa issiq (+20°C) bo‘ladi.

 Asosiy iqlim elementlaridan hisoblangan yog‘in miqdori ham materik ichkarisi tomon kamayib boradi. Masalan, O‘rta va Markaziy Osiyo hududlaridan qaysi tomonga yurishingizdan qat'iy nazar yog‘in ko‘payib boradi. Dunyodagi eng ko‘p yog‘in tushadigan joy Cherrapunja rayonidir. Bu yerda o‘rta hisobda yiliga 12 665 mm yog‘in yog‘adi. 1856 yilda bu yerga 23 000 mm ga yaqin yog‘in tushgan.

 Yevrosiyoda iqlim sharoiti faqat kenglik bo‘ylab o‘zgarib qolmasdan, balki g‘arbdan sharqqa tomon ham o‘zgaradi. Iqlimning bunday o‘zgarishiga asosiy sabab, Yevrosiyo materigining g‘arbiy qismi doimo Atlantika okeanidan keladigan iliq va nam dengiz havo massasi ta'sirida bo‘lganligidir. Natijada, G‘arbiy Yevropada yog‘in ko‘p yog‘adi. qish ancha iliq, yoz esa salqin bo‘ladi. Bunday iqlim sharoiti, ayniqsa, mo‘'tadil mintaqada yaqqol namoyon bo‘ladi.

 Yevrosiyo yer yuzasining tuzilishi ham iqlimning hosil bo‘lishiga katta ta'sir ko‘rsatadi. Ayniqsa, baland tog‘ tizmalari atmosferada harakat qilayotgan iliq va sovuq havo massalarini to‘sib qolib, iqlimning keskin o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Bunday holni Alp, Kavkaz, Tyanshan, Himolay tog‘lari misolida ko‘rish mumkin. Bu tog‘ tizmalari g‘arbdan sharqqa tomon cho‘zilgan bo‘lib, shimoldan keladigan sovuq shamollarning janubga o‘tishiga to‘sqinlik qiladi. Masalan, Kavkaz tog‘larining shimoliy yonbag‘ri mo‘'tadil, janubiy yonbag‘ri esa subtropik iqlim mintaqasiga qaraydi. Atlantika okeanidan keladigan sernam havo massalari yo‘lida to‘siqqa uchramay, materikning ichkari qismlarigacha kirib boradi. Lekin Kavkaz tog‘ining janubida tog‘lar to‘sib qoladi va yiliga 3 500 mm yog‘in yog‘adi. Qish oylarida ham Kolxida pasttekisligiga qor yog‘maydi. Sababi: Katta Kavkaz tog‘lari Arktikaning sovuq havo massalarini to‘sib qoladi. Bu yerlar nam subtropiklardir. Yevrosiyo tog‘larida iqlim sharoiti balandlik mintaqalari bo‘yicha ham o‘zgaradi.

 Materik geologik tuzilishiga ko‘ra ko‘p geologik davrlar davomida boshqa materiklar bilan bog‘ liq bo‘lgan.  Agar biz Yevropani o‘zini alohida geologik tarixi taraqqiyotini analiz qilib ko‘radigan bo‘lsak Yevropada to‘rtta tektonik oblastni ajratish mumkin:  1). Sharqiy Yevropa (Rossiya) platformasi (bu platforma kattIq qismining burmali fundamenti asosan paleozoydan oldin tarkib topgan).  2). Kaledon tektonik oblasti, bunda burmalanishning asosiy bosqichlari quyi paleozoyda tugagan.  3). Gersin oblasti, uning glosinklinal taraqqiyoti yuqori paleozoyda tugagan.  4). Yevropaning boshqa hamma hududlarini egallagan Alp oblasti.

 Osiyo Yer yuzasining to‘rtdan uch qismidan ortiqrog‘ini turli balandlikdagi va shakldagi tog‘ tizmalari hamda tog‘liklar, yassi tog‘ lik va platolar ishg‘ol qilgan; ular Osiyoning markaziy o‘lkalar orasida Tibet, Eron, va Kichik Osiyo tog‘liklari, Markaziy Osiyoning shimoliy qismidagi hamda Hindiston yarim orolidagi yassi tog‘lik va tog‘liklar ayniqsa katta maydonlarni ishg‘ol qiladi. Ana shu yassi tog‘lik va tog‘ liklarni chekka tog‘lar ulkan yoylar shaklida o‘rab olgan. Bu chekka tog‘lar ba’zi yerlarda bir-birlaridan ajralib, ikkinchi tog‘ kamarini hosil qiladi, ba’zi joylarda esa ular yana yagona tog‘ tuguniga aylanadi. Bu tog‘lar kamari orasidagi eng baland tog‘ tizmalari Kichik Osiyo tog‘ligining shimolidagi Pontiya, janubidagi Tavr, Eron tog‘ligini o‘rab turgan Turkman-Xuroson, Hindikush (shimolda), Zagros, Mekron va Sulaymon tog‘lari (janub va sharqda), Tibet tog‘ligini o‘rab turuvchi Qoraqum va Kunlun (shimolda) hamda Himolay (janubda) tog‘ tizmalaridir.

 Osiyoning G‘arbiy Sibir va Turon tekisliklaridan boshqa tekisliklari katta emas. Tekislikar Osiyoning ichki rayonlarida ham, chekkalarida ham bor. Osiyoning pastak tekisliklari uning chekkalarida joylashgan. Tekisliklar tog‘lar bilan o‘ralgan bo‘lib, ular tog‘larda yemirilgan mahsulotlar, asosan allyuvial jinslar bilan tez to‘lib boradi. Shu sababli pastak tekisliklar maydoni ayniqsa dengiz tomonga, ya’ni delta qismlari tomonga o‘sib boradi. Chekkadagi pastak tekisliklarga Mesopotamiya, Hind- Gang, Iravadi, Mekong, Shimoliy Xitoy va Sunlyao (Sungari hamda Lyaoxe daryolari bo‘yida) pasttekisliklarini misol qilib ko‘rsatish mumkin.

 Hozirgi paytda Yevrosiyo materigida 2 ta faol geosinklinal mintaqa bor: Alp-Himolay va Tinch okean “olovli halqasi”. Bu mintaqalarda harakatdagi vulqonlar, dahshatli zilzilalar tez-tez bo‘lib turadi. Bu mintaqa tog‘lari yosh burmali, palaxsali tog‘lar bo‘lib, ba’zi joylarda zanjirli tizimlarni (Alp-Himolay), boshqa joyda tog‘ tugunlarini (masalan, Pomir, Tibet) hosil qiladi. Alp- Himolay geosinklinal mintaqasining O‘rta Yer dengiz qismida Etna, Stromboli, Vezuviy kabi harakatdagi vulqonlar, bizning o‘lkamiz – O‘rta va Janubiy-Sharqiy Osiyoda halokatli zilzilalar (Ashgabad – 1948, Toshkent – 1966, Hindikush – 2002, Eron – 2003, Indoneziya – 2004, dekabr). Bular yer po‘stining faolligidan dalolat beradi.

O'xshashlar

Yevrosiyo

Janubiy Amerikaning geografik o’rni, o’rganish tarixi, geologik tuzilishi foydali qazilmalari, relefi

Geografik qobiqning gorizontal tuzilishi

Tinch okeanining o'rganilish tarixi

Antarktida materigiga umumiy geografik tavsif. Materikning o’ziga xos xususiyatlari