O`zbekiston aholisi statistikasi - Geografiya - Slaydlar

O`zbekiston aholisi statistikasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

481.4677734375 KB

Ko'chirib olish

O`zbekiston aholisi statistikasi

Reja : • 1. O’zbekiston aholisini soni va uni hududiy joylashuvi. • 2. Urbanizatsiya darajasi. • 3. Aholining tabiiy va mexanik harakati • 4. Respublika aholisining tarkibi. • 5. Mehnat resurslari va ulardan foydalanish.

O’zbekiston aholisini soni va uni hududiy joylashuvi • Aholi asosiy moddiy in`omlar ishlab chiqaruvchi va shu bilan birga ularni asosiy iste`mol qiluvchi hamdir. Darhaqiqat aholi bilan ishlab chiqarish "boshdan oyoq" chambarchas bog’liq. Shuning uchun jamiyatning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchi bo’lgan aholini o’rganishga iqtisodiy va ijtimoiy geografiya kurslarida doimo katta e`tibor beriladi. Chunki har bir mamlakat, uning ichki iqtisodiy- geografik rayonlari xalq xo’jaligini hududiy tashkil qilish va rivojlantirishda aholining soni, zichligi, tabiiy o’sish, migratsiya va urbanizatsiya jarayoni, milliy va ijtimoiy tarkibi, jinsi, mehnat resurslari va aholining bandligi kabi ko’rsatkichlar katta ahamiyat kasb etadi

• Respublikamizda Markaziy Osiyo Davlatlari (MOD) umumiy aholisining salkam 45 foizi yashaydi. • O’zbekiston Respublikasi aholi soniga ko’ra dunyodagi o’rta darajadagi mamlakat hisoblanadi. Uning aholisi, 1 yanvar 2006 yil ma`lumoti bo’yicha 26,3 mln. kishini tashkil etadi. U aholi sonining ko’pligi jihatidan MDHda Rossiya va Ukrainadan keyin 3- o’rinda turadi.

O’zbekiston Respublikasi aholi sonining o’zgarishi. • Urushdan keyin aholi asosan tabiiy o’sish hisobiga ko’paydi. Mamlakat aholisi 1945-1959 yillarda salkam uch million kishi ortdi. Aholining soni esa yiliga o’rtacha 3,7 foizga ko’paydi. Umuman, 60- yillardan keyingi davrga aholi dinamikasiga ildam sur’atlar xos. Mazkur jarayon ayniqsa, 1970-1980 yillarda katta ko’rsatkichlarga ega bo’ldi.

O’zbekiston Respublikasi aholisining viloyatlar bo’yicha taqsimlanishi va zichligi (2011 yil 1 yanvar) Mintaqalar Jami aholi Shundan soni ( ming kishi) foiz his . Shahar aholisi Qishloq aholisi Aholi zichligi 1 kv.km.ming kishi foiz his. ming kishi foiz his. Qoraqalpog’iston Respublikasi 1571,9 6,0 763,9 48,6 808,0 51,4 9,4 Andijon 2375,9 9,0 699,8 29,5 1676,1 70,5 565,7 Buxoro 1525,9 5,8 450,1 29,5 1075,8 70,5 37,9 Jizzax 1051,4 4,0 314,5 29,9 736,9 70,1 49,6 Qashqadaryo 2424,4 9,2 597,5 24,7 1822,9 75,3 84,6 Navoiy 812,7 3,1 321,4 39,5 491,3 60,5 7,3 Namangan 2103,6 8,0 782,4 37,2 1321,2 62,8 284,3 Samarqand 2907,5 11,1 741,4 25,5 2166,1 74,5 173,1 Surxondaryo 1925,1 7,3 370,4 19,2 1554,7 80,8 95,8 Sirdaryo 676,9 2,6 211,5 31,2 456,4 68,8 157,4 Toshkent 2468,0 9,4 969,8 39,3 1498,2 60,7 161,3 Farg’ona 2878,9 10,9 809,5 28,1 2069,4 71,9 429,7 Xorazm 1453,9 5,5 322,3 22,2 1131,6 77,8 238,3 Toshkent shahri 2140,6 8,1 2140,6 100 – 100 – Respublika bo’yicha 26312,7 100,0 9495,1 36,1 16817,6 63,9 58,6

• 1980-1995 yillarda respublika aholisining soni 15,8 mln.dan 22,3 mln.ga yetdi, o’rtacha yillik o’sish miqdori mutloq hisobda 400-500 ming kishini, nisbiy hisobda 2,2 foizni tashkil qildi. Undan keyingi davrda aholining yillik o’rtacha o’sish sur`atlari asta-sekin pasayib kelmoqda. Agar 2000 yil aholining yillik o’rtacha o’sishi 1,8 foizni tashkil etgan bo’lsa 2006 yilga kelib 1,1 foizga tushub qoldi.

• Respublika hududining tabiiy sharoiti, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish imkoniyatlarining turli-tumanligi aholi joylashuviga ham ta`sir qiladi. Mamlakat bo’yicha aholi joylashuvining o’rtacha zichligi 1 kv. km maydonga 58,6 kishidan iborat bo’lgan holda u Navoiy viloyatida 7,3 kishidan Andijon viloyatidagi 565,7 kishigacha farq qiladi (bu boradagi ichki tafovut 75 martadan ziyod). • Aholi salmog’iga ko’ra Samarqand viloyati (2907,5 ming k.) birinchi, Farg’ona (2878,9 ming k.) ikkinchi va Toshkent viloyati (2468,0 ming k.) uchinchi o’rinda turadi. Demografik salohiyatning eng past miqdori Navoiy (812,7 ming k.) va Sirdaryo viloyatlariga (676,9 ming k.) to’g’ri keladi

Urbanizatsiya darajasi • O’zbekiston Respublikasi aholisining 36,1 foizi shahar joylariga istiqomat qiladi. Mutloq raqamda u 9495,1 ming kishi (2006 y). Shahar aholisining o’sish sur`ati ayniqsa 1970-1980 yillarda yuqori bo’lgan. Bunga sabab 1972 yilda aholi manzilgohlarining shahar maqomiga o’tkazish uchun talab etiladigan eng kam aholi miqdorini 10 mingdan 7 minggacha tushirilishi va buning oqibatida shaharlar sonining nihoyatda tez ko’payishidir (agar 1970 yilda Respublikada 42 shahar mavjud bo’lgan bo’lsa, 1979 yilda ularning soni 90 taga yetgan). • 1989-2006 yillar davomida shaharliklar sonining o’sishi ancha susaygan. Natijada umumiy urbanizatsiya ko’rsatkichi 40,7 foizdan 36,1 foizga tushib qoldi. Viloyatlar darajasida mazkur jarayon ayniqsa Toshkent, Farg’ona, Buxoro, Xorazmda sezilarli bo’lgan va u faqat Qoraqalpog’iston Respublikasi, Jizzax va Namangan viloyatlarida birmuncha ko’tarilgan. Hozirgi kunda shahar joylarda yashovchilarning nisbiy miqdori bo’yicha Qoraqalpog’iston hamda Toshkent va Navoiy viloyatlari oldinda turadi, uning eng past darajasi esa Surxondaryo viloyatida kuzatiladi.

• Ayni paytda Respublikada 120 shahar va 113 shaharcha mavjud bo’lib, ularning barchasida 9,5 mln. atrofida aholi yashaydi. Shaharlar soni bo’yicha Qoraqalpog’iston Respublikasi (12), Qashqadaryo (12) va Toshkent (16) viloyatlari ajralib turadi. Ularning to’ri Jizzax, Xorazm va Sirdaryo viloyatlarida yaxshi rivojlanmagan. • O`rta Osiyo xususan, O`zbekiston urbanizatsiyasining o`ziga xos xususiyati shaharlar to`rida kichik shaharlar sonining ko`pligidir. Kichik shaharlar toifasiga 142 ta shahar manzilgohlari mansub bo`lib, ularning hissasiga O`zbekiston shaharlar tizimining 3/5 qismi to`g’ri keladi. Ammo bularning demografik salohiyati past bo`lganligi bois, jami shaharliklarni 14,6 foizi aholisi 20 minggacha bo`lgan shaharlarda mujassamlangan.

O`zbekiston shahar manzilgohlarining 2000 va 2006 yillardagi tarkibi. Shahar manzilgohlari kategoriyasi 2000 y . 2006 y . miqdori aholi soni miqdori aholisoni soni foizda ming kishi foizda soni foizda ming kishi foizda Jami shahar manzilgohlari 233 100,0 9165,5 100,0 233 100,0 9495,1 100,0 Shu jumladan aholisi: 10 minggacha 76 32,6 446,2 4,7 70 30,0 395,9 4,2 10 – 20 ming 72 30,9 1000,4 11,0 72 30,9 985,6 10,4 20 – 50 ming 54 23,2 1540,2 16,8 57 24,5 1613,7 17,0 50–100 ming 14 6,0 866,4 9,5 17 7,3 1057,3 11,1 100–250 ming 13 5,5 2095,0 22,9 12 5,2 1918,9 20,2 250–500 ming 3 1,3 1081,6 11,8 4 1,7 1389,3 14,6 500–1000 ming - - - - - - - 1000 ming va undan ortiq 1 0,5 2135,5 23,3 1 0,4 2133,8 22,5

Aholining tabiiy va mexanik harakati • O’zbekiston aholisi asosan tabiiy ko’payish natijasida oshib bormoqda. Bu omilning roli hamma vaqt ham yuqori bo’lgan. Eng so’nggi yillarda esa u aholi soni o’sishining birdan bir manbai bo’lib kelmoqda. Biroq, ta’kidlash joizki, 90-yillarda aholining takror barpo bo’lish jarayonida jiddiy o’zgarishlar yuz berdi. Endilikda respublikamizni an`anaviy holatda tug’ilish yoki tabiiy ko’payish yuqori mamlakat sifatida ta`riflash uncha to’gri emas. Buni quyidagi raqamlar ham tasdiqlaydi. Masalan, tug’ilish 1990 yilda 33,7 promillega teng bo’lgan holda 1999 yilda u birdaniga 22,3 promillega tushib qolgan, ya`ni bu qisqa davrda mazkur ko’rsatkich 11,4 punktga yoki 1,5 martaga kamaygan. Shuni alohida ta`kidlash kerakki, yuqori darajada sanoatlashgan shaharlarda tug’ilish darajasi ancha past. Chunonchi, tugilish har 1000 aholiga Chirchiqda 12,5, Yangiobodda 12,8, Kogonda 13,9 kishi (2000 y). Hatto tipik sharqona shaharlarimizda ham (Samarqand, Buxoro, Qo’qon va b.) mazkur ko’rsatkich 14-15 promillega teng. Natijada aholining tabiiy ko’payishi ancha kam-Chirchiq yoki Yangiobodda u 5 promellega ham yetmaydi.

Tug’ilish, o`lim va aholining tabiiy o'sishi Yillar Tug’ilganlar soni O’lganlar soni Tabiiy o’sish Har 1000 aholi hisobiga Tug’ilish O’lim Tabiiy o’sish 1980 540,0 118,9 421,1 33,9 7,5 26,4 1985 679,1 131,7 547,4 37,4 7,3 30,1 1986 708,7 132,2 576,5 37,9 7,1 30,8 1987 714,4 133,8 580,6 37,3 7,0 30,3 1988 694,1 134,4 559,4 35,3 6,8 28,5 1989 668,8 126,9 541,9 33,3 6,3 27,0 1990 691,6 124,5 567,1 33,7 6,1 27,6 2000 531,0 136,3 394,7 21,5 5,5 16,0 2003 508,4 135,9 372,5 19,8 5,3 14,5 2004 533,1 130,0 403,2 20,5 5,0 15,5

O'xshashlar

O`zbekiston iqtisodiyoti 2

Hindiston aholisi

Yangi Zelandiya aholisi xoʻjaligi

Markaziy Osiyo aholisi va xo’jaligi

Dunyo aholisi sonini tadrijiy o’sishi