O’rta Osiyo cho’llari va ularning tavsifi - Geografiya - Slaydlar

O’rta Osiyo cho’llari va ularning tavsifi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1145.6240234375 KB

Ko'chirib olish

O’rta osiyo cho’llari va ularning tavsifi

Reja: O’rta Osiyo cho’llari faunasiga umumiy tavsif O’rta Osiyo cho’llarini quyidagi tiplari Toshloq cho’llar

Cho’llar O’rta Osiyo, jumladan O’zbekistonning asosiy landshaftidir. Ular mazkur hududlarning tekislik zonalarida shakllangan bo’lib, maydoni iqlimiy xususiyatlari flora va faunasi bilan o’zaro farqlanadi. O’rta Osiyo hududida Qoraqum. Qizilqum, Muyunqum, Ustyurt, Betpakdala, Orol oldi cho’llari, Qarshi dashti, Mirzacho’l va boshqa cho’llar uchraydi. Yuqorida cho’l sharoitida hayvonlarning yashash xususiyatlariga doir keltirilgan umumiy ekologik qonuniyatlar O’rta Osiyo cho’llari uchun ham xos.

O’rta Osiyo cho’llarini quyidagi tiplarga ajratish mumkin: 1 .Qumli (qumoq) cho’llar 2. Toshloq cho’llar Z.Sho’rxok cho’llar 4.Gilli cho’llar

Qumli(qumoq)cho’llar. Qumli cho’llar O’rta Osis cho’llarining asosiy qismini egallovchi cho’l tipidir. Ular umumiy cho’llarning yarmidan ko’proq qismida egallagan. Bu tipdagi cho’llar Qoraqum va Qizilqumning asosini tashkil etadi.. Atoqli geobotanik olim M G Popov shunday yozadi: Qozog`iston va O’rta Osiyoning qumli cho’llari dunyo masshtabida tengi yo’q tabiat go’shalaridandir. Qumli cho’llarda quloqli yumaloqbosh, taroq barmoqli gekkon, qum yumaloqboshi, to’r-to’r kaltakesak, taroq barmoqli va paxmoq oyoqli qo’shoyoq va boshqalar uchraydi. Mazkur turlar morfologik belgilari va xulqi bilan o’ziga xos tuzilgan bo’lib qumli cho’llarda yashashga moslashgan bo’ladi.

Mazkur cho’l tipida sstink gekkoni, kulrang gekkon, yul-yo’l kaltakesakcha, kulrang echkiemar, ikki dog`li turg`ay, cho’l quzg`uni, cho’l karqunog`i, katta qumsichqon, tolay tovushqoni, ingichka barmoqli yumronqoziq, shalpangquloq tipratikan va boshqalar keng tarqalgan. Qumli cho’llarda u yoki bu darajada shakllangan o’simlik qoplamlari, ayrim daraxt o’simliklarining mavjudligi bu zonada o’rmonga xos bo’lgan fauna zlementlarini shakllanishiga olib kelgan. Bular jumlasiga ola qanotli qizilishton, zag`izg`on, buxoro chittagi, cho’l karqunog`i, saksovul chumchug`i, kurgalak, moyqutlar, tentakqush, ko’k kurkunak, qo’l qanotlilarning ayrim vakillari va ko’pgina sudralib yuruvchilarni kiritish mumkin.

. Qishda qumli cho’llarda qor qoplami deyarli hosil bo’lmaydi. Shamollar va relefdagi o’ziga xoslilik qor qoplamining cho’l hududida notekis taksimlanishiga olib keladi. Bunday holat cho’l hayvonlari xayotida ijobiy ahamiyatga ega. Mayda sut emizuvchilarning ayrimlari (qumsichqonlar, ingichka barmoqli yumronqoziq va boshqalar) qishda uyquga ketishmaydi va turli yirtqichlar uchun oziqa manbaiga aylanishadi. Shu sababli qumli cho’llarda yashovchi yirtqichlarning soni yil davomida deyarli barqaror saqlanadi, chunki ular yil davomida oziqa bilan ta’minlanadilar.

Xalqaro hamjamiyatning tarkibiy qismi hisoblangan Markaziy Osiyo mintaqasining barqaror rivojlanishini ta’minlovchi ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik muammolarni echishda O’zbekiston XEH masalalariga katta etibor bermoqda. Respublikada tabiatni muhofaza qilish ishlari boshqa davlatlar va Xalqaro tashkilotlar bilan har tomonlama hamkorlik qilish orqali amalga oshirilmoqda. Mustaqillik yillarida atrof-muhit muhofazasi va tabiiy resurslardan oqilona foydalanishning turli jihatlarini tartibga soluvchi ko’plab Xalqaro shartnomalar va bitimlar tuzildi.

Toshloq cho’llar O’rta Osiyoning shimoliy qismidagi tekislik zonalarda toshloq cho’llar asosiy landshaft sanaladi va katta maydonni egallaydi. Ular orasida eng yiriklari Betpakdala va Ustyurt platolaridir. Bu ikkala cho’l bir-birlariga har jihatdan juda o’xshash. Ularning yuza qismi gips kristallari bilan qoplanganligi sababli gipsli cho’llar ham deb yuritiladi. O’rta Osiyoning janubiy qismida ham toshloq cho’llar mavjud, ammo ular alohida uchastkalar shaklida tog`lar atrofida shakllangan. Shag`alli cho’llar va qirlar ham toshloq cho’lga tegishli hududlar sanaladi. Toshloq cho’llar hayot sharoitlari bilan qumoq va sho’rxok cho’llardan sezilarli darajada ajralib turadi, gilli cho’llarga esa ancha o’xshab ketadi. Mazkur tipdagi cho’llar o’simliklar hayoti uchun ancha noqulayliklarga ega.

Sho’rxok cho’llar . Sho’rxok cho’llar O’rta Osiyo tekisliklarining kichik qismida tarqalgan. Ularga Borsa- Kelmas (Ustyurtda joylashgan, «ko’l» ham deb yuritiladi, maydoni I mln.ga atrofida), Qoraqumda joylashgan Sariqamish botig`idagi sho’rxoklar, Aydar sho’rxoki, Baland Sor sho’rxogi, Ming buloq, Og`itma, Karrak ota sho’rxoklari va Qizilqumda notekis joylashgan sho’rxoklarni kiritish mumkin. Xuddi shunday sho’rxoklar ko’llarning qurib qolgan qismlarida ham uchraydi.

Gilli cho’llar. Gilli cho’llar (efimer cho’llar) cho’zilgan uzun polosalar shaklida bo’lib, ayrim joylarda uzuk-uzuk holatni egallaydi. Bu tipdagi cho’llar Badxizda, Qashkadaryoda (Qarshi dashti), Sirdaryoning ikkala tomonida (Dalvarzintepa va Mirzacho’l dashti) va Qoratog`ning janubiy etagida joylashgan. Bu tipdagi cho’llarning relefi turli-tuman. Er usti suvlari boshqa tipdagi cho’llarga qaraganda nisbatan serob.

O'xshashlar

O’rta Osiyo daryolari

O’rta Osiyo va Qozog’iston xalqlari

Janubiy-g’arbiy Osiyo mamlakatlarining iqtisodiy geografik tavsifi

Markaziy Osiyo aholisi va xo’jaligi

Osiyo mamlakatlari