Global muammolar va ularning hal etish yo’llari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1795 KB

Ko'chirib olish

FokinaLida.75@mail.ruGlobal muammolar va ularning hal etish yo’llari WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru Reja: 1. Umumbashariy (global) muammolar; ularning moxiyati va turlari. 2. Ekologiya muammolaridagi ekologik ong va ekologik madaniyat masalalari. 3. Energetika muammolari. 4. Etikologiya muammolari va ularning yechimlari. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru • Kishilik jamiyatining tara qq iyoti hech q aerda va hech qachon silli q , oson, to’sqinliklarsiz sodir b o’ lmagan. hamma yerda va hamisha bu jamiyat oldida muayyan darajadagi muammolar paydo bo’lib, goh keskinlashib, goh yechimi topilib kelmokda. Bular bir jihatdan tabiiy stixiyalarning oqibati o’laroq yuz beradigan zilzila, tosh q in, qo’ r g’ o qch ilik, vulkanlarning otilib chi q ishi, Q uyosh radiatsiyasining o’ zgarishi, turli sotsial kasalliklar, chigirtka yopirilishi va h .k.lardai iboratdir. Bular 2-jihatdan inson xayot- faoliyati tufayli sodir b o’ ladigan ijtimoiy-i q tisodiy, siyosiy, madaniy h ayotga doir bo’lgan, ilmiy, falsafiy tilda umumlashtirilib. antropogen ofatlar deb yuritiladigan muammolardir. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru Global muammolar(dunyo miqyosida): Urush va tinchlik muammosi Ekologiya muammolari Demografik muammolar Ozik-ov q at muammosi Energetika muammolari Sotsial kasalliklar oldini olish muammosi Etikologiya muammolari WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ruSotsial kasalliklar Spid S il Yurak- q on tomir Kam q onlik Gepatit Rak WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Bu 7 gurux umumbashariy muammolardan magistraturada o’ r-ganilayotgan "Tabiiy, texnik va gumanitar fanlarning metodologik muammolari" predmeti (kursi)ga bevosita ya q in, alo q ador bo’lganlari-ekologiya, energetika, etikologiya muammolaridir q olgan 4 guruxi bosh q a ijtimoiy-gumanitar fanlarga taalu q lidir. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Xulosa shuki, insoniyat jamiyati doim ziddiyatli tarzda tara qq iy etgan; xozir xam shunday. Tabiatdagi stixiyali kuchlar va ularga q arshi tadbirlar, inson xayoti tufayli yuz beradigan ziddiyatlar (antropogen ofatlar) va ularni bartaraf etish uchun kurash, doim sodir bo’lib kelmo q da. Bularning kasriga 10 ga ya q in turkumdagi umumbashariy muammolar yuzaga kelgan. Bularning ba’zilari yechilmo q da, ayrimlarining yechimlari izlanmo q da. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru • Yurtboshimiz « O’ zbekiston XXI asr busa g’ asida: xavfsizlikka taxdid, bar q arorlik shartlari va tara qq iyot kafolatlari» kitobi 1 bobining 7- q ismini «Ekologik muammolar»ga ba g’ ishlab, bu muammolarga doir tarixiy fakt, ilmiy dalillarni k o’ plab keltirib, taxlil q ilib, isti q boldagi vazifalarni belgilab bergan WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Ushbu kitobning bu q ismi «ekologik xavfsizlik va atrof muxitni muxofaza q ilish muammosi aloxida e’tiborga sazovordir» degan manti q iy asos (tezis) bilan boshlangan va buning usti batafsil manti q iy xukm yuritilgan. • «A sr la r tutash kelgan pallada , - deb yozilgan bu kitobda,- butun insoniyat, mamlakatimiz axolisi juda katta ekologik xavfga duch kelib q oldi. Buni sezmaslik; qo’ l qo vushtirib o’ tirish- o’ z- o’ zini o’ limga maxkum etish bilan barobar. Afsuski, xali k o’ plar ushbu muammoga beparvolik bilan va mas’uliyatsizlik bilan munosabatda b o’ lmo q dalar». WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Bu tashvishli s o’ zlardan s o’ ng kitob muallifi ekologik xavfsizlik muammosi allaqachonlar miliiy va minta q aviy doiradan chi qq anligani u q tirgan. U butun insoniyatning umummilliy muammosiga aylanganligini ta’kidlab, bu xavf 70-yillarning boshlaridagina anglana boshlanganligini z o’ r taassuf bilan qa yd q ilga n. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ruYurtboshimiz I.Karimov ning ta’kidl ariga ko’ra xozirgi ekologik xavf lar Yer yuzida tuprok nurab, erroziyaga uchrab shurlanib, xosildorligi kamayyapti O’ rmonlar kesilib ketmo q da, yon g’ inlarda yonib ketyapti Bali q lar vaxshiylarcha q ir g’ in q ilinmo q da Tuzli yom g’ irlar yo g’ ishi kuchaymokda Atmosfera benixoya ifloslanmokda Azon q atlami buzilib, tuynuklar ochilmo q da Suvlar xaddan ziyoda ifloslanmokda Tabiiy va sun’iy zaxarli (oksidli) moddalar k o’ plab ishlab chi q ilayotir Axolining yildan yilga k o’ payib, 5mlrd.dan ortib unga kerakli narsalarni ishlab chi q arishga energiya sarflanib, xavo zaxarlanmokda Yer shari i q limining o’rtacha xarorati ortmo q da Dunyoga radiatsiya zarralari chi q aradigan q urol-yaro g’ lar, ximik moddalar ishlab chi q arish, ularni sinash kengaymo q da Avtomashinalar tobora k o’ payib, zaxarli tutunlar chi q ishi ortmo q da Ximik moddalar-mineral o’g’ it gerbitsid k o’ p ishlatilmo q da WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Ekologiya fa q at tabiiy muammogina emas, balki ijtimoiy muammo xam ekanligi, xozirgi tsivilizatsiya ta q diri k o’ p jihatdan uning yechilishiga bo g’ li q ligini u q tirib, I.Karimov bunday deb yozgan edi: «Ekologiya, xozirgi zamonning keng miqyosdagi keskin ijtimoiy muammolaridan biridir. Uni xal etish barcha xal q larning manfaatlariga mos bo’lib, tsivilizatsiyaning xozirgi kuni va kelajagi ko’p jihatdan ana shu muammoning xal q ilinishiga bo g’ li q dir". Juda t o’g’ ri falsafiy fikr bu. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Bu muammolar, orasida Orol muammosi eng katta, juda xam xavflidir. Orolning q urib borayotganligi kuchayib, milliy kulfatga aylanmokda. Bu xavf ayniksa, O’ zbekiston davlatining I.Karimov tashabbuslari, EKOSAN yordami bilan bar q arorlashmokda. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Xulosa shuki, «Respublikamizda Orol b o’ yi atroflarida, q ora q um, q izil q um, Ustyurtlarda ximiya, neftni tozalash korxonalari bo’lgan shaxarlarda avtomashina xarakati g’ oyat intensivlashgan yirik maskanlarda ekologik taxdid xal q imiz salomatligini uning genofondiga xavf tu g’ dirmo q da. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• K o’ rilayotgan tadbirlar bu taxdidlarni butunlay y o’q ota olmasa xam, xar xolda bu xavfning bundan buyon ko’payishini oldini olmokda; unga q arshi ziddiy-zaxar ta y yorlanmokda. Bu soxada fu q arolarimiz, jumladan, talaba, talabalarlar oldida xam ma’suliyatli, vijdonga bo g’liq vazifalar bor. Ularning xar biri ekologik muammo yechimini topishga o’ z xissasalarini qo’ shishi shart. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Ma’lumki, tabiat yer osti va usti boyliklariga nixoyatda boy. Bularning asosiy q ismi energiya manbaidir. Bular q atoriga neft, gaz, k o’ mir, torf, slanslar, o’ rmon, daryo suvlari, ya’ni ularda q urilgan, q urilayotgan GESlar kiradi. Bular ikki guruxga bulinadi. Biri q ayta tiklanmaydigan-neft, gaz, k o’ mir, slansdir; boshkasi tiklanadigan-suv energiyasi, o’ rmon va x.k. Bularning ba’zilari tugayapti, kamayyapti. Yana energiya manbalariga q uyosh, atom yadrosi xam kiradi. Birok bulardan foydalanish g’ oyat q iyin, masha qq atli va xavflidir. SHu sababli, umumbashariyat oldida energetika muammosi xam taxlika tu g’ dirmo q da. Masalan, qo’ shni Kozo g’ istonda gaz, neft, ko’mir muammolari g’oyat og’irlashib, chuqur, keng taxlika tug’dirmoqda. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Xozirgi davrda atom reaktorlari vositasida tayyorlanadigan elektr energiyasi ishlatilayotgan energiyaning atigi 15 foiziga to’g’ri kelyapti. Sunggi yillarda atom e n ergiyasidan foydalanish xa qi da turli xil va o’ zaro zid fikrlar bor. Chernobil atom elektr stantsiyasida yuz bergan fojia atom reaktorlaridan foydalanishga doir taxlika, xavf o’ rinliligini k o’ rsatayapti. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Dunyo okeani resurslarini o’ zlashtirish muammosi xam XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab k o’ ndalang bo’lgan edi, Bu masala butun kishilik tarixi davomida katta axamiyatga ega muammo bo’lgan. Okean kislorod xosil q ilib beradi, unda juda katta mi q dordagi ma’dan xom ashyosi zaxirasi bor; yana u o q sil xomashyosi olishga kerak bo’lgan biologik moddalarning salmo q li xajmini tashkil etadi; Yer shari atmosferasida i q limni tartibga solib turibdi; u muxim transport maskanidir. Q is q asi. dunyo okeani jamiyatning ol g’ a tomon tara qq iy etib borishi, energiya olish uchun muxim manbadir. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Bu manbadan ilgari bali q , tuz, brom, magniy, fosfor, yod, kaliy, natriy olinar edi; endi b o’ lsa uning ostidan neft, gaz, temir, ko’mir, platina, oltin va x.k. nodir ma’danlar q azib olinayotir. Masalan, okeanlar ostidagi, neft, gaz zaxiralari 1990 yildagi xisob kitoblarga k o’ ra 480 m lrd tonna (neftga aylantirib xisoblaganda); ma ’ danlar q uru q likdagilarining xajmiga tengligi ma’lum bo’lgan. Yana okeanlar ostida toshko’mirning umumiy zapasi q uru q likdagiga q araganda 250 martadan ziyodro q ekan. Uning ostida Mendeleev jadvalining 80 ga ya q in elementidan iborat bo’lgan marganets q orishmalari suv osti maydonining deyarli 35 mln.kv.km.ni xosil etar ekan. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Xulosa shuki, energetika muammolari yildan yilga keskinlashib borayotgan chigal, og’ir, ziddiyatli masalalardir. Ularning yechimlari topilsa xam, bu xa qi da umumiy, mushtarak til topilishi maxoldir. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Endi falsafa faniga etikologiya muammosi deb atalgan yangi, chigal, og’ir, ziddiyatli, xilma-xil muammo xam kirib keldi. Bu atama etika, ya’ni axloq xa q idagi ta’limot s o’ zidan olingan, u ba’zi adabiyotlarda etikoxavf, etikofalokat deb xam yuritilmo q da. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru • Bular orasida 1 -urinda siyosiy va diniy ekstremizm, uning eng yovuzg ashaddiy, jangari k o’ rinishi xalkaro terrorchilik ayni q sa keng tar qa lmo q da. Buning sababi shundaki, z o’ ravonlik va nafrat xozirgi zamon odamlari o’rtasidaga munosabatlarda chuqur va keng ildiz otib, etikologik muxitni tobora zaxarlayotir. Q anday b o’ lmasin bu t o’ xtatilmasa xozirgidan battar kulfat, musibat, vayrongarchiliklar keltirishi mumkin. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru Yurtboshimiz I. A. Karimov fikrlari: Hozir el-yurtimizdagi bar q arorlikka taxdid solayotgan bugungi xavf-xatarlar orasida 2 tasi ayniksa taxlikalidir. 1-chisi mamlakat i miz tash qa risidagi tajovuzkor-terroristik, a q idaparast kuchlar bor. Ularning na vatani va na millati va na vijdoni na dini bop. Ular islom xal q imiz uchun mu q addas q adriyat ekanligidan foydalanib, bu dinni ni q ob q ilib olib, O’ zbekistonni demokratik, ma’rifiy tara qq iyot y o’ lidan o g’ dirishga, uni or q aga q aytarishga urinayotirlar. Masalan, vaxxobiylik, xizbut taxrir, musulmon birodarlari xuruj kilib terrorchilik, reketchilik, talash, zurlashlar bilan Namangan, Toshkent, Do g’ iston, Q ir g’ izistonda ko’p begunoxlarning xayotiga chang soldilar. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• I.Karimov ta’kiddaganidek, bu bir t o’ da sot q inlar avvalo o’ zlari ishonmaydigan g’ oya va a q idalarni axoli o’rtasida tar q atib, irodasi b o’ sh, ongi past yoshlarni aldab-suldab, ularga q asam ichirib, soxta e’ti qod larga k o’ ndirib, o’ z tarafdorlari sonini ko’paytyrishga uringanlar. xozir xam shunday. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru • 2-xavf esa bizning musta q illigimizni, tara qq iyotimizni k o’ rolmayotgan, turli ba h onalarni r o’ kach q ilib, jamiyatimizga o’ z yovuz ta’sirini, tajovvuzkorlik siyosatini o’ tkazishga ustimizdan xukmronlik q ilishga tirishayotgan kuchlarning borligidip. By xavf xam etikologik muxitni buzmo q da. WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ruEtikologik xavf Ichkilikbozlik Giyoxvandlik Kashandalik Nashavandlik WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Butun dunyoda jumladan respublikamizda o’rta yoshlilar va yosh yigitlar va talabalarlar orasida keng tar q algan.Ularning aksariyati gap (ulfatchilik) kilib; unda ichadilar, o’ yin-kulgi q ilib, bir-ikki kun tayyorgarlik k o’ rib, ertasiga kayfini surib, sarxush bo’lib, na tuzukrok o’q iydilar va yaxsh i ishlaydilar. SHu sababli institut imizda gi o’g’ il bolalarning aksariyati yomon, o’rta baxolar bilan o’q iydi; ularning ko’pchiligi bo q imanda, tayyorga ayyor, g’irromlik q ilib, o’q ituvchilarni asabini tarang q iladi; umrini egovlaydi. SHaxsan bizning kuzatishlarimiz shundan dalolat berayapti WWW.ARXIV.UZ

FokinaLida.75@mail.ru• Xulosa shuki, dunyoda, ayniqsa, g’arb mamlakatlarida etikologik muammo tobora chigallashmoqda, jinoyatchilik, terrorristik, reketchilik, siyosiy va diniy ekstremizm, ichkilikbozlik, giyoxvandlik, qimorbozlik, buzuqlik kuchayib bormoqda. • Bularning ta’siri, asorati bizning el-yurtimizda xam bor. Bularni bartaraf etishda hamma ongli, aqlli, bilimdon fuqarolar jumladan, talabalarlar faol ishtirok etishlari, o’zlari esa shu balo-qazolarga aslo duchor bo’lmasliklari muhimdir. WWW.ARXIV.UZ

$FokinaLida.75@mail.ruAdabiyotlar : 1. Karimov I.A. O’ zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. Tom 1.- Toshkent, 1996. 2. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. Tom 2.- Toshkent, 1996. 3. Karimov I.A. Vatan sajdagoщ kabi muqaddasdir. Tom 3.- Toshkent, 1996. 4. Karimov I.A. Bunyodkorlik yo’lidan. Tom 4.- Toshkent, 1996. 5. Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. Tom 5.- Toshkent, 1997. 6. Karimov I.A. O’ zbekiston XX I asr bo’sa\asida: xavfsizlikka taщdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.- Toshkent, 1997. 7. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo’lida. Tom 6. – Toshkent, 1998. 8. Karimov I.A. Biz kelajagimizni o’z qo’limiz bilan quramiz. Tom 7.- Toshkent, 1999. 9. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon щayot – pirovard maqsadimiz. Tom 8.- Toshkent, 2000. 10. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun щar birimiz mas’ulmiz. Tom 9.- Toshkent, 2001. 11. Karimov I.A. O’ zbekistonda demokratik o’zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo’nalishlari.- O’ zbekiston ovozi, 2002, 31 avgust. WWW.ARXIV.UZ$

O'xshashlar

Global va demografik muammolar

Iqlim o’zgarishlari va havoning global qizishi

Shamollar va ularning turlari

Suv omborlari va ularning ahamiyati

Litosfera plitalari va ularning harakati