logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Geodeziya
  4. Fazoda analitik geometriya elementlari. Fazoda tekislik

Fazoda analitik geometriya elementlari. Fazoda tekislik

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

215.9521484375 KB
Ko'chirib olish
Fazoda analitik geometriya elementlari. Fazoda tekislik www.arxiv.uz 1. Fazoda to`g`ri chiziq 1.1. Fazoda tekislikning turli ko`rinishdagi tenglamalari. Nuqtasi va normal vektori bilan berilgan tekislik tenglamasi 1.2. Berilgan uch nuqtadan o`tuvchi tekislik tenglamasi. T ekisliklar orasidagi ikki yoqli burchak. Tekisliklarning perpendikulyarlik va parallellik shartlari 1.3. Berilgan nuqtadan berilgan tekislikgacha masofa 2. Chiziqli fazo. Yevklid fazo 2.1. To`g`ri chiziq va tekislikning perpendikulyarlik va parallellik shartlari 2.2. Fazoda ikki to`g`ri chiziq orasidagi burchak. To`g`ri chiziq va tekislik orasidagi burchak. Fazoda to`g`ri chiziqning turli ko`rinishdagi tenglamalari. www.arxiv.uz .1. Fazoda tekislikning turli ko `rinishdagi tenglamalari. Nuqtasi va normal vektori bilan berilgan tekisl ik tenglamasi R3 fazoda to `g `ri burchakli koordinatalar sistemasi tanlangan bo `lib, a radius vektor berilgan bo `lsin. a radius vektor oxiridan vektorga yagona mumkin bo `lgan perpendikulyar tekislik (T) o `tkazilgan, M(x, y, z) nuqta tekislikning ixtiyori y nuqtasi va 0M = r(x, y, z) nuqtaning radius vektori bo `lsin. |a | = P , a-) , a ν      cos cos, (cos P vektorning birlik vektori,  , β va γ a yoki ν vektorning koordinata o `qlarining musbat yo `nalishi bilan hosil qilgan burchaklari bo `lsin (1 -rasm). cos α , cos β va cos γ a yoki ν vektorning yo `naltiruvchi kosinuslari deyiladi. Har qanday r vektorning ν vektordagi sonli proeksiyasi P ga teng: Pr ν r = (r, ν) = P (P ≥ 0) (1) (1) tenglamaga T tekislikning vektor shakldagi ten glamasi deyiladi. Vektor tenglama koordinatalarda x cos α + y cos β + z cos γ = P (P ≥ 0) (2) www.arxiv.uz www.arxiv.uz Har qanday (3) ko ` rinishdagi tenglamani (2) normal shakldagi teng - lamaga keltirish mumkin. Buning uchun umumiy tenglamani normallov chi ko ` paytuvchi 2 2 2 C B A 1      ga ko ` paytirish yetarli. P = - μ D ning nomanfiyligini ta ` minlash ma q sadida “+” yoki “ – ” ishoralaridan ozod had D ishorasining qarama - qarshisi tanlanadi. Natijada μ A x + μ B y + μ C z = P ( P ≥ 0 ) Bu yerda, ( μ A) 2 + ( μ B ) 2 + ( μ C ) 2 = 1 munosabat o ` rinli bo ` lib, ν = ( μ A, μ B , μ C ) vektorning birlik vektor va uning koordinata o ` qlaridagi sonli proektsiyalari, mos ravishda quyidagilarga μ A = cos α , μ B = cos β , μ C = cos γ teng ligini payqash qiyin emas. www.arxiv.uz Agar tekislik umumiy ko ` rinishdagi tenglamasi bilan berilgan bo ` l - sa, tenglama shaklidan tekislikning o ` zi haqida quyidagilarni aniqlash mumkin: 1) agar D = 0 bo ` lsa, A x + B y + C z = 0 tekislik koordinata boshidan o ` tadi; 2) N = (A, B, C) vektor T tekislikka perpendikulyar, ya ` ni tekislikning normal vektoridir, chunki u ν = ( μ A, μ B , μ C ) vek - torga kollinear: μ Ν = ν . Umumiy tenglamaning xususiy hollarini tahlil qilish mumkin. Agar C = 0 bo ` lsa, Ax + By + D = 0 tenglama bir tomondan x0u koordinatalar tekisligida to ` g ` ri chiziqni ifodalasa, R3 fazoda to ` g ` ri chiziqdan o ` tib, x0u koordinatalar tekisligiga perpendikulyar yoki 0z applikata o `q iga parallel tekislikni aniqlaydi (2 - rasm). B = C = 0 bo ` lsa, Ax + D = 0 tekislik 0x abssissa o ` qini a A D x    nuqtada o ` qqa perpendikulyar yoki y0z koordinatalar tek isligiga parallel ravishda kesuvchi tekislikni aniqlaydi (2 - rasm) va hokazo. X = 0 – y0z koordinatalar tekisligi tenglamasi, y = 0 – x0z koordinatalar tekisligi tenglamasi va z = 0 esa x0y koordinatalar tekisligi tenglamasidir. www.arxiv.uz Agar umumiy ko`rinishdag i tekislik tenglamasida A, B, C va D sonlarning har biri noldan farq qilsa, u holda (3) umumiy tenglama quyidagi ko`rinishga keltirilishi mumkin 1 c z b y a x    (4) bu yerda, A D a   , B D b   va C D c   . (4) tenglamaga tekislikning kesmalarga nisbatan tenglamasi deyiladi (2 – rasm). Berilgan M 0(x 0, y 0, z 0) nuqtadan berilgan N (A, B , C ) vektorga perpendikulyar ravishda o `tuvchi tekislik tenglamasi vektor shaklda (N, r–r0) = 0 ko `rinishda yozilsa, koordinatalarda A(x –x0) + B(y –y0) + C(z –z0) = 0 shaklda yoziladi. Bu yerda, r0 – M 0 nuqtaning radius vektori. Masala. M 0(-2, 3, -1) nuqtadan o `tib, N= (1, -4, 2) vektorga perpendikulyar tekislik tenglamasini tuzing. Tuzilgan tenglamaga binoan: 0 ) 1 (z 2 ) 3- (y 4 - 2) (x 1        yoki x – 4y + 2z + 16 = 0. 1. 2. Berilgan uch nuqtadan o `tuvchi tekislik tenglamasi. Tekisliklar orasidagi ikki yoqli burchak. Tekisliklarning perpendikulyarlik va parallellik shartlari Fazoda bir to `g`ri chizi qda yotmaydigan uchta (x 1; y1; z1), (x 2; y2; z2) va (x 3; y3; z3) nuqtalar berilgan bo `lib, ular orqali o `tuvchi yagona tekislik tenglamasini tuzish masalasi qo `yilgan bo `lsin. Tekislik (x 1; y1; z1) nuqtadan o `tgani uchun A(x -x1) + B(y -y1) + C(z -z1) = 0 t englama o `rinli, bu yerda A, B va C koeffitsientlar bir vaqtda nolga teng emas. Tekislik berilgan ikkinchi ( x2; y2; z2) va uchinchi ( x3; y3; z3) nuqtalardan ham o`tgani uchun quyidagi munosabatlar o `rin -li: A(x 2 – x1) + B(y 2 – y1) + C(z 2 – z1) = 0, A (x 3 – x1) + B(y 3 – y1) + C(z 3 – z1) = 0. www.arxiv.uz A, B va C noma ` lumlarga nisbatan uchta bir jinsli chiziqli tenglamalar sistemasi hosil bo ` ldi. Ma ` lumki, ushbu bir jinsli sistema determinanti nolga teng bo ` lgandagina nolmas yechimlarga ega. Demak, berilgan bir to ` g ` ri chiziqda yetmaydigan uchta nuqtadan o ` tuvchi yagona tekislik tenglamasi 0 z z y y x x z z y y x x z z y y x x 1 3 1 3 1 3 1 2 1 2 1 2 1 1 1           shaklda yoziladi. Tenglamani quyidagi ko ` rinishda ham yozish mumkin: 0 1 z y x 1 z y x 1 z y x 1 z y x 3 3 3 2 2 2 1 1 1  Oxirgi ikki tenglamaning o ` zaro teng kuchli ekanligini tek shirib ko ` rish qiyin emas. www.arxiv.uz Ikki T 1 va T 2 tekislik umumiy ko ` rinishdagi tenglamalari bilan berilgan bo ` lsin:             ) (T0 D z C y B x A ) (T 0 D z C y B x A 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Berilgan tekisliklar orasidagi ikki yoqli burchak ularning normal N 1 ( A 1 ; B 1 ; C 1 ) va N 2 ( A 2 ; B 2 ; C 2 ) vektorlari orasida gi φ burchakka teng . Ushbu tenglik tekisliklar orasidagi ikki yoqli burchakni topish masalasini ularning normal vektorlari orasidagi burchakni topish masalasi bilan almashtirish imkonini beradi: 2 22 22 22 12 12 1 212121 C B A C B A C C B B A A ) , ( cos          21 21 N N N N . Bu yerda, 0 ≤ φ ≤ π . Berilgan tekislik larning perpendikulyarlik va parallellik shartlari quyidagilardan iborat: T 1  T 2 : ( N 1 , N 2 ) = 0 yoki A 1 A 2 + B 1 B 2 + C 1 C 2 = 0, T 1 | | T 2 : N 1 = λ N 2 yo ki . C C B B A A 2 1 2 1 2 1   Masala. x + y + z = 1 va z = 0 tekisliklar orasidagi burchakn i toping. Berilgan tekisliklar hosil qilgan ikki yoqli burchak mos normal vektorlar (1, 1, 1) va (0, 0, 1) orasidagi φ burchakka teng: 1 3 1 1 0 1 0 1 cos         . www.arxiv.uz Fazoda to `g `ri chiziq 2. 1. To `g `ri chiziq va tekislikning perpendikulyarlik va parallellik shartlari F azoda to `g `ri burchakli koordinatalar sistemasi tanlangan bo `lib, M 0 (x 0 , y 0 , z 0 ) nuqta va nolmas a (a 1 , a 2 , a 3 ) radius vektor berilgan bo `lsin. M 0 nuqtadan a vektorga parallel L to `g `ri chiziq o `tkazamiz. M(x, y, z) nuqta L to `g `ri chiziqning ixtiyor iy nuqtasi va r (x, y, z) vektor uning radius vektori, r 0 (x 0 , y 0 , z 0 ) vektor esa berilgan M 0 nuqtaning radius vektori bo `lsin. r – r 0 vektor L to `g `ri chiziqda yotgani uchun berilgan a vektorga kollineardir: r - r 0 = t a (1 ) (1) tenglamada t ixtiyoriy haqiqiy son bo `lib, parametr deyiladi. Agar t parametr haqiqiy sonlar o `qida turli son qiymat qabul qilsa, r = r 0 + t a vektor oxiri L to `g `ri chiziq bo `ylab harakat qiladi (1 -rasm). (1) tenglamaga fazoda berilgan nuqtadan b erilgan vektor yo `nalishida o `tuvchi to `g `ri chiziqning vektor tenglamasi deyiladi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz 1 - rasm. Koordinatalarda (1) tenglama quyidagi uchta tenglamalarga ajraladi:            . ta z z , ta y y , ta x x 3 0 2 0 1 0 (2) (2) tenglamalarga to ` g ` ri chiziqning parametrli tenglamalari deyiladi. Agar (2) sistemada t parametr yo ` qotilsa, quyidagi qo ` sh tenglama hosil bo ` ladi: )0 a a (a a z z a y y a x x 2 3 2 2 2 1 3 0 2 0 1 0         (3) (3) ko ` rinishdagi tenglam aga fazoda to ` g ` ri chiziqning kanonik ko ` rinishdagi tenglamasi deyiladi. (3) tenglamada a 1 , a 2 , a 3 sonlardan ixtiyoriy biri yoki ikkitasi nolga teng bo ` lishi mumkin. Ushbu hollarda, qulayligi uchun maxrajlarda bir yoki ikkita nollar yozish qabul qilinga n bo ` lib, yozuv shartli tus oladi. (3) tenglama fazoda M 0 (x 0 , u 0 , z 0 ) nuqtadan o ` tib, a (a 1 , a 2 , a 3 ) vektorga parallel to ` g ` ri chiziqni aniqlaydi. Masala. Koordinatalar fazosida (2, - 3, 1) nuqtadan o ` tib, ( - 1, 0, 4) vektorga parallel bo ` lgan to ` g ` ri c hiziq tenglamasini tuzing. To ` g ` ri chiziqning kanonik ko ` rinishdagi tenglamasi, (3) tenglamaga binoan, www.arxiv.uz 4 1 z 0 3 y 1 2 x       shaklda bo ` ladi. Ushbu tenglamalar o ` z navbatida quyidagi tenglamalar sistemasiga teng kuchli:         .0 3 y ,0 7 z x4 Shunday q ilib, qaralayotgan to ` g ` ri chiziq z = - 4x+7 va y= - 3 tekisliklarning umumiy kesishish to ` g ` ri chizig ` idan iborat. Fazoda ikki tekislik o ` zlarining umumiy A 1 x + B 1 y + C 1 z +D 1 = 0 (T 1 ) va A 2 x + B 2 y + C 2 z + D 2 = 0 (T 2 ) ko ` rinishdagi tenglamalari b ilan berilgan bo ` lsin. Agar 2 1 2 1 2 1 2 1 D D C C B B A A    munosabatlar o ` rinli bo ` lsa, T 1 va T 2 tekisliklar turli o ` zaro parallel tekisliklarni aniqlaydi. Agar 2 1 2 1 2 1 2 1 D D C C B B A A    munosabatlar bajarilsa, T 1 va T 2 tekisliklar ustma – ust joylashadi, ya ` ni berilgan tenglamalar teng kuchli bo ` lib, aynan bir tekislikni aniqlaydi. Qolgan barcha hollarda tekisliklar to ` g ` ri chiziq bo ` ylab kesishadi. Berilgan tekisliklar umumiy tenglamalaridan tuzilgan            ,0 D z C y B x A ,0 D z C y B x A 2 2 2 2 1 1 1 1 www.arxiv.uz 2. 2. Fazoda ikki to ` g ` ri chiziq orasidagi burchak. To ` g ` ri chiziq va tekislik orasidagi burchak. Fazoda to ` g ` ri chiziqning turli ko ` rinishdagi tenglamalari. Fazoda ikki L 1 va L 2 to ` g ` ri chiziqlar kanonik 3 1 2 1 1 1 a zz a yy a xx    (L 1 ) va 3 2 2 2 1 2 b zz b yy b xx    ( L 2 ) ko ` rinishdagi tenglamalari bilan berilgan bo ` lib , ular orasidagi burchak kattaligini topish masalasi qo ` yilgan bo ` lsin . Berilgan to ` g ` ri chiziqlar orasidagi φ burchak, L 1 va L 2 larning yo ` naltiruvchi vektorlari a (a 1 , a 2 , a 3 ) va b (b 1 , b 2 , b 3 ) orasidagi burchakka teng. Berilgan to ` g ` ri chiziqlar bir tekislikda yotishi yoki o ` zaro ayqash bo ` lishi mumkin. Barcha hollarda ular orasidagi burchakni topish masalasi to ` g ` ri chiziqlar - ning yo ` naltiruvchi vektorlari orasidagi burchakni topish masalasiga keltiriladi: 2 32 22 12 32 22 1 332211 bbbaaa bababa cos    . Fazoda umumiy ko ` rinishdagi tenglamasi bilan (T) tekislik va kanonik ko ` rinishdagi tenglamalari bilan (L) to ` g ` ri c hiziq berilgan b o` lsin: Ax + By + Cz + D = 0 (T), 3 0 2 0 1 0 a z z a y y a x x      ( L ) Berilgan to ` g ` ri chiziq va tekislik orasidagi α burchak sinusi (L) to ` g ` ri chiziq yo ` naltiruvchi vektori a (a 1 , a 2 , a 3 ) bilan (T) tekislik normal vektori N (A, B, C) orasidagi  burchak kosinusiga teng (2 - rasm ). www.arxiv.uz www.arxiv.uz Masala vektorlar orasidagi burchak kattaligini topish masalasiga keltirildi. Shunday qilib, 2 2 2 2 3 2 2 2 1 3 2 1 C B A a a a C a B a A a sin cos               To `g `ri chiziq va tekisliklarning perpendikulyarlik va parallellik shartlari quyidagi munosabatlardan iborat: L  T: C a B a A a 3 2 1   , L | | T : a1 A + a 2 B + a 3 C = 0. Masala. ( -3, 4, -2) nuqtadan o `tib, x + 2y – 5z + 8 = 0 tekislikka perpendikulyar bo `lgan to `g `ri chiziq tenglamasini tuzing. To `g `ri chiziq tekislikka perpendikulyar bo `lganidan, tekislik normal vektori to `g `ri chiziq yo `naltiruvchisidir. Demak, to `g `ri chiziqning kanonik shakldagi tenglamalari 5 2 z 2 4 y 1 3 x       ko `rinishga ega . www.arxiv.uz

O'xshashlar

Koordinatalar hisoblash jadvalini ishlab chiqish
SIU sug‘orish tarmoqlarining netto suv sarflarini aniqlash va ularni sug‘orish texnikasi elementlari bilan bog‘lash.
Topografik kartalar va planlarda injenerlik masalalar yechish
Filtrasyon xisoblarining yaqinlashgan usullari - to'g'ri kontur chizig‘i va uzaytirilgan kontur chizigi usullari
Eroziya to‘g‘risida tushuncha